Morgunblaðið - 19.07.1991, Blaðsíða 32

__________________________M0HGU.NB1-ADID FÖSTUDAOUR 19. JÚLÍ 1991
Sr. Emil Björnsson
- Kveðjuorð
Sr. Emil Björnsson var boðberi
heimsbyltingar á íslandi, upplýs-
ingabyltingarinnar, sem öld okkar
verður ævinlega kennd við. Hiuti
þessarar byltingar er nútíma fjöl-
miðlun, sem ekkert lætur ósnortið,
ekkert er óviðkomandi og á aðeins
heiðarleika og mannúð að leiðar-
ljósi. Þessi bylting tengist einnig
fjármálakerfi veraldarinnar, vísind-
unum, almennri menntun og per-
sónuþroska. Hún leitast við að
steypa mannkynið í eina alveldis-
sál, sem vill gera steina að brauði.
Við Emil töldum okkur eiga
margt sameiginlegt. Níu ára gamiir
þurftum við að horfa á eftir feðrum
okkar ofaní hina köldu gröf og þótt
leitað væri svara hjá Guði, þá er
andinn oft hljóður. Við töldum okk-
ur hafa unnið fyrir okkur, barist
til mennta og jafnvel náð árangri,
þótt það hafí kannski merkt okkur
smámunasemi og stífni, - „kjörin
settu á mannin mark“. Samt gátum
við keyrt um landið og sungið tím-
unum saman og verið bara ásáttir
um það, að við værum nokkuð
músikalskir. Við elskuðum hesta,
tónlist, góðan félagsskap og landið
okkar. Þessi ást var föiskvalaus og
stundum leit Emil á hendurnar á
sér og sagði með brosi, sem gat
breytt myrkri í sólskin: „Mikils fór
íslenskur landbúnaður á mis, þegar
hann missti af þessum höndum."
Þrátt fyrir allt var Guð góður, og
við þökkuðum gjafir hans sól og vor.
Fyrstu kynni mín af sr. Emil
voru í kreppunni 1968, þegar allt
var hér í kalda koli og ég vildi gera
þátt um efnahagsmál fyrir sjón-
varpið, nýkominn frá námi. Emil
tók þessum unga heimsbjörgunar-
fullhuga með stakri ljúfmennsku
og kallaði til Magnús Bjarnfreðs-
son. Hófst nú undirbúningur og
gekk vel, þangað til Magnús var
þess fullviss að ég kynni ekki að
vélrita. Varð þá brátt um þáttinn,
enda kreppunni að verða lokið.
Stundum seinna dró Emil fram
eldgamla ritvél, sem hann kallaði
„gömlu seig“ og horfði á mig kank-
vís og sagði, að það væri ágætt að
kunna að vélrita.
Nokkru seinna fréttum við, að
annar brautryðjandi Sjónvarpsins,
Rúnar Gunnarsson, vildi selja kvik-
myndatökuvél, Bell og Howell, mik-
ið þarfaþing úr stríðinu. Fannst
okkur Emil einsýnt, að ég þyrfti
að eignast þessa vél. Naut ég vin-
áttu við föður Rúnars úr félagi
áhugamanna um sjávarútvegsmál
og kom höndum yfir vélina. Fylgdi
það kaupunum, að gæti ég ekki
notað vélina sem slíka, gæti ég þó
alltaf notað hana til þess að reka
niður girðingarstaura. Hófst nú
mikið dýrðartímabil. Þeyst var um
landið og hestamót mynduð, afrétt-
arferðir og allt sem fyrir augu bar
og forvitnilegt gat talist. Þá fann
ég ríkt hversu heitt Emil elskaði
land sitt og fólkið í því.
Árið 1974 var haldið mikið lands-
mót hestamanna í Skagafirði.
Ákváðum við Emil að ríða norður
Sprengisand með Sigurði á
Kirkjubæ og fleiri höfðingjum. Þá
kynntist ég stórkostlegri skáldgáfu
Emils vel. Þessa vísu fékk Sigurður:
Kirkjubæjarkóngur reið,
með kempum sáttum,
norður Sand og náði háttum
Norðanlands og lét sér fátt um.
Vegna slæms ástands reiðskjóta
minna, þegar norður kom, fékk ég
eftirfarandi:
Hann fór af stað með fimm til reiðar,
fyrst í stað þeir báru hann.
En seinni hluta sinnar leiðar,
sást hann bera reiðskjótann.
Emil var sívakandi yfir kvik-
myndagerð minni og hvatti mig
óspart til dáða, þótt ýmsir aðrir
teldu girðingarstaurana meira við
mitt hæfi. Eitt sinn keyrðum við
austur á Hornafjörð á hestamót,
einungis til þess að upplifa eitt það
mesta slagveður sem um getur á
þeim vettvangi. Fjöllin heilluðu okk-
ar líka sífellt og smaladrengsins
léttu spor.
Emil sagðist oft, sem fréttastjóri
Sjónvarpsins, gegna stöðu sem köll-
uð var hjá rómversku herdeildun-
um: urie poste. Enginn var ég sér-
stakur latínuhestur, en mér skildist
að þessi vist væri bæði hættuleg
og þýðingarmikil. í upphafi var
sjónvarpið á íslandi helg stofnun. Á
þeim árum skóp Emil þjóðinni ör-
lög. Hann kallaði til menn í sjón-
varpið, sem seinna urðu forsetar
lýðveldisins, ráðherrar, borgarstjór-
ar, fréttamenn og menningarstólp-
ar. Heilu ríkisstjórnimar nötruðu
fyrir sjónvarpinu, prestum þótti
ekki annað meir um vert en að fara
með Guðs orð í sjónvarpinu og eng-
inn var maður með mönnum, nema
að hann kæmist í „maður er nefnd-
ur“. í einni andrá reif sjónvarpið
upp þjóðarskjáinn, færði atburði líð-
andi stundar beint inní stofu. Stríð
og frið, heimsmenningu og íþrótta-
viðburði.
Enginn var betur til þess fallinn
að byggja upp þessa mikilvægu
stofnun en Emil. Þrautreyndur úr
fréttamennsku frá ríkisútvarpinu í
tuttugu ár, ræðuskrifari Alþingis í
mörg ár, guðfræðingur og nánast
viðskiptafræðingur og svo allur lífs-
ins skóli hins harða mótbyr föð-
urmissisins, þrældómurinn að kom-
ast til mennta og síðan mörg störf
tiljþess að halda velli.
Stundum fann ég hversu lífið gat
orðið honum erfitt. Þá hafði hann
sem prestur fengið heimsókn og
þurfti að halda ræðu. Huggarinn,
vonarneistinn, græðarinn. Hann tók
oft mikið á innra með sér, enda
talinn einn mesti ræðumaður í
prestastétt. En Drottinn gefur og
því eru við Drottins.
Langömmufaðir Emils í beinan
kvenlegg van sr. Jón Einarsson á
Stöð, bróðir sr. Stefáns á Sauða-
nesi, föður Einars á Reynisstað, afa
Einars Benediktssonar skálds og
sýslumanns. Sr. Jón var einnig
systkinabarn við Hólmfríði, móður
Jóns Þorsteinssonar í Reykjahlíð,
ættföður hinnar frægur Reykjahlíð-
arættar. Mér til mikillar gleði var
sr. Jón einnig systkinabam við
Guðrúnu á Undirfelli, ömmu föður-
afa míns. Þennan ættboga má svo
reyndar rekja um sr. Jóhann Krist-
jánsson á Mælifell og Jóhann Vil-
hjálmsson á Egilsstöðum í Vopna-
firði beint í eina valdamestu aðals-
ætt Evrópu á 16. öld, Rantzau í
Holsten, sem þá var hluti Danaveld-
is. Er ekki ómerkilegt fyrir íslend-
inga á dögum Evrópueiningar að
vera afkomendur helstu einingar-
sinna álfunnar fyrr og síðar, þótt
aðferðimar við hugsjónina helgist
af tíðarandanum hverju sinni. En
hvort sem það voru úlfarnir og ref-
irnir á vígvöllum Evrópu, Einar
Benediktsson eða föðurmissirinn,
þá hefur mér sjaldan upplokist eins
skilningur á hugtakinu platónskri
ást, eins og samvistum við Emil
Bjömsson.
Emil átti „fallegustu konu í
heimi“ og ljögur yndisleg börn, sem
hann fylgdist með hvert fótmál. Ég
votta þeim mína dýpstu samúð.
Drottinn gaf og því emm vér Drott-
ins.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson
Fæðingardeild Landspítalans,
nóvemberdag 1967.
Presturinn, sem stendur hér og
er að hefja litla skírnarathöfn, fyll-
ir herbergið með nærveru sinni.
Hann hefur verið kallaður hingað
með hraði til þess að skíra nýfætt
barn á fyrsta degi lífs þess, vegna
þess, hve litlar líkur eru til þess að
það lifi. Nánast engar líkur.
Barnið á eftir að ganga undir
stórfelldar aðgerðir, og aðstandend-
ur þess vilja láta skíra það fyrst.
Foreldramir eru óviðbúnir þessu
og velja nafnið með því að fletta
upp í símaskrá.
Það dylst engum, hvað þessi
prestur tekur djúpan þátt í því, sem
er að gerast og stendur þannig að
þessari litlu athöfn, að stundin verð-
ur stór.
Það geislar frá honum hlýju,
samúð og trú, og bænir hans eru
þrungnar andagift og hita.
Hann leggur sig allan fram við
þetta litla prestsverk, sem hann var
óviðbúinn fenginn til að fram-
kvæma í flýti og taka til þess tíma
frá ærnum embættisverkum á öðru
sviði.
En það er eins og hann hafi
gleymt öllu öðm.
Fyrir óviðkomandi kann þetta að
sýnast óþarfa fyrirhöfn óg álag,
sem þessi prestur leggur á sig við
að sinna litlu, nýfæddu barni, sem
er hvort eð er ekki hugað líf.
En þetta er maður, sem hefur
köllun. Það fer ekki framhjá neinum
viðstöddum.
Hann gefur sig allan í þetta
prestsverk og hver setning, sem
hann mælir og hver hreyfing hans
eru þrungin eldmóði og geislandi
trúarhita.
Hann umvefur þetta ofursmáa,
umkomulausa og flöktandi líf, eins
og maður, sem ætlar sér að fela í
höndum sér loga á litlum kveik og
bera hann í gegn um stórviðri og
storm, án þess að láta hann slokkna.
Honum tekst að sameina hugi
allra í herberginu og lyfta til hæða
í brennheitri bæn til þess, sem öllu
ræður.
Þegar athöfninni er lokið, stend-
ur hann stundarkorn hjá barninu
og snertir enni þess blíðlega með
sterklegri og þykkri hönd sinni, án
þess að mæla orð frá vörum.
i þessari áhrifamiklu þögn er eins
og stafi óútskýranlegum krafti frá
andliti þessa þrekvaxna kenni-
manns, krafti, sem eins og streym-
ir yfir litla barnið.
Svo segir hann ákveðinn og af
sannfæringarhita: „Það er mikið líf
í þessu barni.“
Viðstöddum þykir þetta djarflega
mælt á stundu, sem hófst í viðleitni
til þess að sætta sig við óumflýjan-
leg örlög en hefur snúist upp í heita
bænarstund, þar sem einum dauð-
legum manni tekst að kveikja eld-
móð vonar og trúar, sem þetta fólk
hafði vart kynnst fyrr.
Það er trú þess, sem ritar þessi
fátæklegu orð til að minnast séra
Emils Bjömssonar, að á stundum
eins og þeirri, sem að framan var
lýst, hafi hann risið hæst sem per-
sóna og sannur maður.
Víst var hann dauðlegur maður
eins og við hin og varð eins og all-
ir aðrir að sætta sig við ófullkom-
leikann í mannheimi.
Hann ritaði bók, sem hét „Litríkt
fólk“, en var ef til vill litríkari sjálf-
ur en margir, sem hann skrifaði um.
En litla skírnarathöfnin fyrir 24
árum gleymist engum, sem tók
þátt í henni.
Það fæddust ellefu böm þetta
ár með sjúkdóminn, sem þá var
talinn nær ólæknandi.
Litla barnið, sem séra Emil bless-
aði og bað fyrir á sinn einstaka
hátt virtist eiga minni lífsmöguleika
en hin tíu.
Engu að síður varð það hið eina,
sem komst til vits og ára.
Víst átti frábær færni Guðmund-
ar Bjamasonar, bamaskurðlæknis
og félaga hans stóran þátt í því.
En úrslitaorðið átti sá, sem öllu
ræður og var svo heitt ákallaður
af sendiboða sínum, Emil Bjöms-
syni, sendiboða, sem hafði hlýtt
heilagri köllum af þeim ákafa og
krafti, sem hann átti í svo ríkum
mæli.
Þegar ég lít yfir meira en fjög-
urra áratuga kynni af þessum lit-
ríka kennimanni eru minningamar
af margvíslegum toga.
Hann var sendiboði í tvennum
skilningi.
Ungur gerðist hann fjölmiðla-
maður og sótti fram á því sviði, uns
hann tók að sér að vera í farar-
broddi við að vinna brautryðjanda-
starf í miðlun frétta í sjónvarpi.
Um það allt mætti skrifa margt
og mikið eftir viðburðaríkt samstarf
í sjónvarpi í sextán ár.
Þetta var mikið starf og flestir
hefðu látið sér það nægja.
En honum nægði ekki að vera
sendiboði frétta og fræðslu, , þótt
ekki dyldist, hve honum var það
mikil fylling að lifa og hrærast í
miðri kviku þjóðmála og stærstu
viðburða.
Hann átti stærri köllun: að ger-
ast sendiboði hins æðsta. Og þegar
ég lít til baka, er ég ekki í vafa
um, að þar vann hann sín bestu
verk og átti sínar stærstu stundir.
Ógleymanlegastar eru minningar
um prestsverk, sem sumir myndu
kalla lítil, en hann sinnti af þvílíkri
alúð, að þeim gleymist ekki, sem
urðu vitni að því.
Á sjötta áratug aldarinnar storm-
aði hann áfram af eldmóði og orð-
kynngi, þegar hann stofnaði með
sterki samheijasveit Óháða söfnuð-
inn og fyllti Stjömubíó út úr dymm,
þar sem fólk naut þess að heyra
hann útbreiða fagnaðarboðskapinn
um mildi og mannúð með sínum
sterka rómi, afburða ræðuflutningi
og snilldartökum á íslenskri tungu.
Þá var unnið fágætt afrek með
stofnun safnaðar og byggingu
kirkju og félagsheimilis mitt á öld
efnishyggju í tískustraumum trú-
leysis.
Séra Emil hafði úrslitaáhrif á
lífshlaup fjölda manna, þeirra á
meðal mitt.
Þegar verið var að undirbúa
stofnun sjónvarps árið 1965, stakk
hann upp á að sækti um starf for-
stöðumanns Lista- og skemmti-
deildar.
Ég tók því fjarri og fannst það
fráleitt.
Ég hafði hugsað mér að halda
áfram námi í lagadeild Háskólans
og stefpa síðan út í pólitík, jafn-
framt því, sem um sinn yrði sýslað
við leiklist og fleira af þeim toga.
Fjórum árum síðar taldi hann
mig á að sinna störfum í sjónvarp-
inu í afleysingum um nokkurra
vikna skeið.
Ég sló til, og þar með varð ekki
aftur snúið.
Óbifanleg tryggð var stór þáttur
í fari séra Emils.
Hann tók nærri sér, ef honum
fannst skjólstæðingar sínir og vinir
bregðast vonum sínum, því að hann
þráði jafnan hið fullkomna, og það
var kannski þess vegna, sem hann
gerðist kennimaður.
Það var ekki hægt að hugsa sér
að eiga betri mann að vini en hann,
þegar á reyndi.
Hann talaði jafnan tæpitungu-
laust, kvað skýrt að og lá ekki á
skoðunum sínum.
Á vinnustað eins og fréttastofu
eru mörg álitamálin og menn ekki
alltaf sammála.
En hvernig, sem allt veltist,
máttu menn jafnan treysta því, að
fréttastjórinn stæði fast við bakið
á sínum mönnum út í frá og legði
þeim hvergi neitt misjafnt til.
Hann gerði miklar kröfur um
heiðarleika og óhlutdrægni frétta-
manns og vönduð og nákvæm
vinnubrögð.
Sjálfur las hann yfir allan texta
og færði oft til betri vegar með
eftirminnilegum hætti.
Aldrei lærði maður meira um
meðferð móðurmálsins eða það að
koma hugsunum sínum fyrir á skilj-
anlegu máli en þegar hann rétti
manni handrit, þar sem hann hafði
slegið hring í kringum kafla úr því
og sagði: „hver heldur þú að skilji
þessi ósköp?“
Og þó gat maður aldrei lært nóg,
því skynbragð hans var óbrigðult
og þekking á íslensku máli bar af.
Fyrir allt þetta, tryggð, velvild
og leiðsögn, stend ég og margir
fleiri í mikilli þakkaskuld við þennan
rammíslenska málsnilling, sem stóð
jafn föstum fótum í bændamenn-
ingu liðinna alda og menningar-
straumum tæknialdar.
Nú er þessi litríki vinur minn og
velgjörðarmaður allur.
Hann var heitur í bæn sinni og
von um sigur lífsins og trú á mis-
kunnsaman skapara alls, sem er,
og þannig gaf hann mér og mörgum
fleirum mest af sjálfum sér.
Ástvini sína og samferðamenn
kvaddi hann með eftirminnilegum
hætti í stílhreinni og sterkri en lát-
lausri athöfn í kirkjunni sinni.
Eftirminnilegust verður þó
kveðja hans til sinnar ástkæru og
mikilhæfu eiginkonu.
Þar bætti skáldið Emil Björnsson
enn einni perlunni í þann minninga-
sjóð, sem iengst mun lifa meðal
okkar, sem þekktum hann.
Ómar Þ. Ragnarsson
t
Ástkær faðir okkar, tengdafaðir og afi,
SIGURJÓN JÓNSSON
bóndi, Smjördölum,
Sandvíkurhreppi,
lést í Sjúkrahúsi Suðurlands 17. júlí.
Börn, tengdabörn
og barnabörn.
t
Faðir okkar,
/ HELGIM.S. BERGMANN,
Grundarstíg 21,
Reykjavík,
andaðist í Landakotsspítala miðvikudaginn 17. júlí.
Guðrún Bergmann,
Þórður Helgi Bergmann,
Páll Helgason.
t
Móðir okkar, tengdamóðir, amma og langamma,
KRISTBJÖRG EIÐSDÓTTIR,
frá Hánefsstöðum íSvarfaðardal,
verður jarðsungin fra Dalvíkurkirju laugardaginn 20. júli kl. 14.00.
Aðstandendur.