Morgunblaðið - 19.10.1980, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1980
Aðdragandinn að stofnun Israelsríkis
í HUGA meirihluta
g>rðinga hvarvetna í
heiminum var sjálfstæð-
isyfirlýsing landsins,
sem lesin var upp í
húsi við Rotschild-
götu í Tel Aviv í maí
1948, uppfylling bibl-
íulegs spádóms:
Gyðingar myndu að
lokum endurheimta
landið sem guð hafði
gefið þeim eftir nær
því tvö þúsund ára
hrakninga víðs vegar um
heiminn.
í framhaldi af
þáttum sjónvarpsins
fyrir nokkru um útrým-
ingu Gyðinga í heims-
. styrjöldinni síðari,
er ekki úr vegi að
rekja í stórum dráttum
hver var tilurð ís-
raelsríkis fyrir
1948. í þáttunum var
iðulega vikið að því að
gyðingar í Þýzkalandi
skyldu reyna að
komast til Palestínu,
enda var þá hafinn þang-
að flutningur Gyöinga,
þótt í smáum mæli
væri. Ástæðan fyrir
því að þýzkir og pólskir
Gyðingar flykktust
ekki í hópum til
Palestínu hefur án efa
í bland verið sú, að þó
svo að Gyðingar hafi
jafnan haldið sér-
einkennum sínum sem
þjóð, litu margir þýzkir
Gyðingar svo á að þeir
væru jafn boðlegir
borgarar þýzka ríkis-
ins og hverjir aðrir og
einnig, að líf frum-
byggjanna í Palest-
ínu á þessum árum
var ekkert sældarbrauð.
Þar ríkti nánast upp-
reisnar- og upp-
lausnarástand undir
stjórn Breta, og þrátt
fyrir hina frægu Bal-
four-samþykkt, var
sem síðar verður vikið
að, — svo sem engan
veginn öruggt, að
Palestína yrði það
frambúðarheimili,
sem gyðinga dreymdi
um.
Gyðingar rekja ættir sínar til
Abrahams, um það þarf ekki að
fjölyrða. Arabar rekja ættir sínar
tii launsonar Abrahams, svo að sé
farið út í skyldleikamái eru þessir
aðilar ekki eins fjarlægir hver
öðrum og ætla mætti. Guð skipaði
Abraham að halda frá Kaldea með
sínu fólki, fara til Kananslands
eða Palestínu, þar sem hann
myndi verða ættfaðir þjóðar, sem
myndi allar tíðir skipa mikinn
sess á vettvangi þjóðanna. Höf-
undar Gamla testamentisins ein-
beittu sér að því að tryggja að
Gyðiniíar gætu rakið ættir sínar til
Abrahams ok með því að gera svo,
varðveittu þeir uppruna Kyðinna,
sem hefur í mörgum tilvikum
KenKÍð á skjön við tímaröðun.
Höfundur
zionismans
í Basel
1897:
Höfundur hinnar fræjíu Balfour-
samþykktar.
Eftir fímmtíu ár
hafa Gyðingar
búið sér heimili
í Palestínu
og honum skeikaði aðeins um ár
Síðustu tæp tvö þúsund ár hafa
Gyðingar verið dreifðir um allar
jarðir, það er kallað diaspora —
og kannski ekki úr vegi að minna
á, að Palestínumenn eru nú farnir
að orða það svo að þar séu nú í
diaspora. Gyðingar hafa víða sætt
ofsóknum og verið litið á þá sem
annars flokks borgara. Hins vegar
hefur vafizt fyrir mönnum, bæði
fyrr og síðar, að skýra á rökvísan
og sannfærandi máta, af hverju
gyðingaofsóknir stafa og yfirleitt
verið gripið til heldur yfirborðs-
legra söguskýringa. Gyðingar
hafa hvarvetna haslað sér völl á
sviði peningastjórnunar og haft
þar ómæld áhrif, í hvers konar
listum og vísindum hafa þeir
skarað fram úr.
Theodor Herzl ásamt moður sinni.
í lok síðustu aldar voru Gyð-
ingar allvoldugir í ýmsum Evr-
ópulöndum, en sættu sem fyrr
ýmiss konar áreitni ekki sízt
ortodoks gyðingar, sem bjuggu í
Austur-Evrópu. Árið 1881 hófust í
Rússlandi skipulagðar ofsóknir á
hendur Gyðingum og ýtti það
undir að þeir reyndu að bindast
einhverjum raunverulegum sam-
tökum. Þetta varð til þegs að í
Rússlandi var komið á fót félags-
skap sem kallaði sig Unnendur
Zions og síðar öðrum, Bilu. Árið
1882 sendi Bilu-hópurinn frá sér
kröfugerð þar sem farið var fram
á að Gyðingar fengju hæli í
Palestínu. Var stungið upp á að
leitað yrði til Tyrkjasoldáns, enda
var Palestína á hans yfirráða-
svæði. Gæfi soldáninn ekki leyfi
sitt, yrði þess krafizt að hann
leyfði þeim að koma á laggirnar
sjálfstæðu ríki innan stærra ríkis.
Hinn margumræddi zion-
ismi er rakinn til Rússa, sem hét
Theodore Herzl. Hann varð leið-
togi hreyfingar, sem skilgreindi og
kynnti markmið sín á fundi í
Basel í Sviss 1897. Inntak zíonism-
ans er ekki flókið: „að Gyðingar fái
að setjast að í Palestínu, og öryggi
þeirra þar tryggt með alþjóðalög-
um“. Herzl spáði því að innan
fimmtíu ára væri þetta orðið að
veruileika og honum skeikaði ekki
nema um ár.
Herzl hafði sérstakar áhyggjur
af Austur-Evrópu-Gyðingunum,
og uppruna hreyfingarinnar má
rekja til þeirrar áreitni sem þeir
sættu og áðúr er minnzt á. En
skylt er að taka fram, að þegar um
aldamótin bjuggu dreifðir hópar
Gyðinga í Palestínu, en það var að
miklum meirihluta byggt Pale-
stínumönnum, sem töldu sig rétt-
borna til landsins.
Herzl tókst ekki að fá vilyrði
Tyrkjasoldáns og hann íhugaði
fleiri möguleika. Komu þá bæði til
tals Argentína og Úganda sem
framtíðarheimili Gyðinga. í aug-
um rétttrúaðra fékk sú hugmynd
engan hljómgrunn: Palestína var
fyrirheitna landið. Landið sem
guð hafði gefið þeim og lofað að
leiða þá til aftur. Á næstu árum
komust allmargir Gyðingar frá
Rússlandi og Póllandi úr landi og
ruddu sér braut til Palestínu.
Þegar tyrkneska heimsveldið
var lagt í rúst í fyrri heimsstyrj-
öldinni, töldu gyðingar sig eygja
nýja von. Á árunum 1915—1916
voru gerð drög að tillögum, varð-
andi framtíðarskipan mála og í
reynd brutu Bretar og Frakkar
með tillögum sínum Miðaustur-
landasvæðið sem hér um ræðir
upp í tvö áhrifasvæði. Áhrifamikl-
ir og aðsópsmiklir zíonistar með
dr. Chaim Weizmann í farar-
broddi fylgdu málinu eftir af
harðfylgi og þrýstu mjög á Breta,
að þeir skuldbindu sig varðandi
gyðinga. Útkoman varð á endan-
um hin fræga Balfour-samþykkt,
en þar sem stendur að brezka
ríkisstjórnin líti á það með vel-
vilja að komið verði á stofn ríki í
Palestínu fyrir Gyðinga, en hins
vegar skuli á engan hátt skert
staða þeirra íbúa sem fyrir séu í
landinu og ekki gyðingar.
Á ráðstefnu sem var haldin í
San Remo árið 1920 ákvað Þjóða-
bandalagið að fela Bretum að fara
með lögsögu í Palestínu. Þar var
ítrekaður stuðningurinn við að
gyðingar fengju að setjast þar að.
Taldi zíonistahreyfingin þetta
mikinn sigur. Bretar tóku síðan
formlega við völdum í Palestínu
1923.
íbúar landsins voru þá að 92%
Palestínu-Arabar, og þeir áttu
98% alls lands. Það var ljóst að
Palestína yrði ekki heimili gyð-
inga nema þessu yrði breytt þeim
í hag. Forsvarsmenn zíonista settu
fram hugmyndir sínar um hvað
skyldi teljast Gyðingaland: öll
Palestína sem þá var, suður Lí-
banon, þar með taldar borgirnar
Tyrus og Sidon, vesturbakki Jór-