Morgunblaðið - 12.03.1982, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. MARZ 1982
Réttindi íslands á
Rockall-hásléttunni
- eftir Eyjólf Konráð
Jónsson, alþm.
Fyrstu þrjú mál Alþingis haustið
1978 voru eins og kunnugt er þings-
ályktunartillögur sjálfstæðismanna
um gæslu réttinda okkar á Jan May-
en-svæðinu og samninga við Norð-
sókn landgrunns Islands og þriðja
lagi um að íslendingar gættu rétt-
inda sinna á svæðinu vestur af
Rokknum og hefðu í því efni sam-
vinnu við Færeyinga. Jan Mayen-
málið er farsællega til lykta leitt,
nokkuð hefur verið unnið að rann-
sókn landgrunnsins og allmargir
viðræðufundir hafa verið haldnir
með F’æreyingum, Dönum, Bretum
og írum um Roekall-svæðið. En nú
verður þess ekki öllu lengur beðið
að til úrslita dragi.
„Allir velviljaðir menn
hljóta að vona og treysta
að ágreiningurinn um
Kockall-hásléttuna leysist
með einhverjum hætti á
svipaðan veg og gerðist að
því er Jan Mayen-svæðið
varðar ... Þótt einhvers
konar skipting Rockall-
hásléttunnar komi auðvit-
að til greina væri áreiðan-
lega happadrýgst að um
sameign og samnýtingu
yrði að ræða með svipuð-
um hætti og er á Jan May-
en-svæðinu.“
kvæma skilgreiningu þess hugtaks
er þó hvergi að finna, en almennt
viðurkennt að þar geti bæði verið
um að ræða lögun hafsbotnsins,
„landslagið" og eiginlega jarð-
fræði, þ.e.a.s. að uppruni og efni
botnsins séu sömu gerðar og
landsins. Er þá talað um tvær
megingerðir, þ.e.a.s. úthafsbotn
eða basalt og meginlandsgerð
gamals bergs eða setlaga.
Vísindamenn eru sammála um,
að Rockall-hásléttan sé megin-
landsgerðar, þ.e.a.s. að um sé að
ræða sokkið land, sem klofnað
hafi frá Bretlandseyjum fyrir
100—170 milljónum ára, og sumir
telja jafnvel enn lengra um liðið.
Þarna er um að ræða hina upp-
runalegu klofnun, þegar Atlants-
haf tók að myndast. Þá myndaðist
Rockall-trog. Land þetta var þá
áfast við Grænland, en klofnaði
frá því er nýr rekás myndaðist,
núverandi Reykjaneshryggur,
fyrir um það bil 60 milljónum ára.
A hinn bóginn er ljóst, að Island
er miklu yngra og af basaltgerð og
hið sama er talið eiga við um hinn
mikla Islands-Færeyjahrygg og
Grænlands-íslandshrygg. Þess er
þó að gæta, að rannsóknir eru
hvergi nærri fullnægjandi og eins
hins, að allt umhverfi íslands er
talið einstætt á jarðarkringlunni.
Vegalengdin frá Bretlandseyj-
um að Rockall-hásléttunni er um
200 mílur, en um 250 mílur eru
milli hennar og íslands annars
vegar og Færeyja hins vegar.
Fljótt á litið kynni maður því að
ætla, að Bretar og írar ættu meira
tilkall til þessa hafsbotnssvæðis
en Islendingar og Færeyingar.
Þessum sjónarmiðum mótmælum
við algjörlega og færum m.a. þau
Eyjólfur Konráð Jónsson
rök að í þeirri gjá, sem nefnd er
Rockall-trog, sé úthafsbotn á allt
að 3000 metra dýpi og út yfir þá
gjá geti ekki verið um að ræða
neitt eðlilegt framhald eða fram-
lengingu bresks og írsks lands.
Færeyingar gera sér auk þess von-
ir um að geta fært sönnur á, að
þetta sokkna land teygi sig djúpt í
jörðu inn undir Færeyjar, og við
bendum m.a. á þær staðreyndir,
að sömu jarðfræðilegu umbrotin
hafi sett einkenni sitt á jarðsögu
I grein þessari verður fjallað um
réttindi Islands til hafsbotnsins
suður af landinu, þ.e.a.s. fyrst og
fremst á Hatton-banka, Rockall-
Hatton-djúpi og Rockall-banka.
Enda þótt ótrúlega seint gengi
að vekja menn til skilnings á þeim
gífurlega þýðingarmiklu réttind-
um, sem íslendingar áttu að gæta
á Jan Mayen-svæðinu, tókst um
síðir að vinna fullan sigur í góðri
sátt við Norðmenn. Nú skilja allir,
hve mikið var í húfi og hvert
glapræði það hefði verið að fórna
þessum réttindum vegna sinnu-
leysis. Alveg á sama hátt er nú
nauðsynlegt að knýja á um lausn
Rockall-málsins og þar kemur Jan
Mayen-samkomulagið að miklum
notum, því að til nýrra úrræða var
gripið við gerð þess, sem ættu að
geta orðið fordæmi, þar sem
ágreiningsefni rísa. Islendingar og
Norðmenn urðu fyrstir þjóða til
að leysa hagsmunaárekstra á
grundvelli uppkastsins að hafrétt-
arsáttmála með þeim hætti, að um
sameign og sameiginlega nýtingu
náttúruauðlinda skyldi vera að
ræða um aldur og ævi. Slík lausn
er raunar hvergi nefnd berum orð-
um í uppkastinu, en hins vegar
megináhersla lögð á sanngirni og
samninga. En að því verður síðar
vikið í þessari grein.
Á sl. þremur árum hafa verið
haldnir allmargir viðræðufundir
með Færeyingum, Dönum, írum
og Bretum. Fundir þessir hafa
flestir verið haldnir á hafréttar-
ráðstefnunni og fulltrúar þjóð-
anna þar tekið þátt í þeim. Hafa
menn þar kynnt sjónarmið sín og
skipst á skoðunum. Segja má, að
fundirnir með Færeyingum og
Dönum hafi frá upphafi verið
formlegri, enda byggðir á alþing-
isályktunum, en síðar var með
bréfum utanríkisráðuneytisins til
íra og Breta óskað formlegra við-
ræðna. Irar höfnuðu slíkum við-
ræðum, en Bretar féllust á þær og
fyrsti formlegi fundurinn með
fulltrúum þeirra var haldinn í
Genf í ágústmánuði sl. í tengslum
við hafréttarráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna. Verður að þeim fundi
vikið síðar, en fyrst verður leitast
við í eins stuttu máli og frekast er
kostur að rekja helstu drætti þess,
sem málið snýst um og lesendum
bent á að reyna að átta sig á með-
fyl^yandi kortum.
í 76. grein uppkastsins að haf-
réttarsáttmála eru mjög flóknar
reglur um rétt strandríkis til
hafsbotnsins utan 200 mílnanna,
þar sem meðal annars er miðað
við þykkt setlaga, 2500 metra
dýptarlínu, 350 mílna víðáttu frá
grunnlínum o.s.frv. En megin-
áhersla er lögð á það, sem kallað
er eðlileg framlenging landsins
eða „natural prolongation", en ná-