Morgunblaðið - 26.01.2000, Blaðsíða 6

Morgunblaðið - 26.01.2000, Blaðsíða 6
6 C MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR 2000 MORGUNBLAÐIÐ REYKJAVÍK - MENNINGARBORG EVRÓPU 2000 Hver var Erlendur í Unuhúsi? Gögn Erlends Guðmundssonar sem löngum hefurveriö kennd- ur við Unuhús verða afhjúpuð á morgun á Landsbókasafni ís- lands. Erlendurí Unuhúsi er mjög fræg persóna í íslenskum bókmenntum. Guðrún Guðlaugsdóttir gluggaði lítil- lega í ummæli samtíðarmanna hans um hann. HELSTU rithöfundar íslendingar hafa keppst við að mæra þennan mann í ritum sínum og hafa varla getað kveðið nægilega sterkt að orði. Erlendur dó 13. febrúar 1947. Þegar Þórbergur Þórðarson talaði um Er- lend á bókasýningu í Listamannaskálanum 5. desember sama ár sagði hann m.a.: „Með Erlendi Guðmundssyni eigum við alla æfl á bak að sjá vitrasta, bezta og mesta Islend- ingi sem við höfum þekkt.“ Halldór Laxness segir í Sjömeistarasögu sinni og raunar miklu víðar, frá kynnum sínum af Erlendi í Unuhúsi. Gerir hann útlit Erlends ítrekað að umræðuefni: „Þá kunni ég ekki mann að þekkja ef þetta var ekki frelsarinn sjálfur, meira að segja kliptur útúr biflíumynd í jesúhjartastíl, nema bar ekki hjartað utaná.“ Halldóri verður tíðrætt um skegg Erlendar: ...öfgafullt skegg einsog Erlendur hafði fanst mér eiga svo vel við manninn að mér datt ekki í hug að spyrja hvernig á þessum ósköpum stæði, fremur en hversvegna augu hans blá væru skærri en í öðrum mönnum.“ Það var ekki aðeins útlit Erlendar sem var óvenjulegt: „Erlendur var svo fágætur mað- ur að gáfum og mannkostum að ég efast um að í allri sögu íslendinga verði fundinn einn tugur manna sem væru honum jafnir,“ segir Þórbergur ennfremur í grein til minningar um Erlend Guðmundsson í Unuhúsi. Þór- bergur lofar í greininni Erlend m.a. fyrir lærdóm hans í þjóðfélagsmálum, tungu- málakunnáttu, kveður hann hafa haft skarp- ara skyn á fjármál, verslun og viðskipti en flestir aðrir, segir hann hafa verið músík- alskan og hafa haft afburða dómgreind á list- ir og bókmenntir, svo og segir Þórbergur að Erlendur hafi verið afburða verkmaður og „sá eldskarpasti maður að hugsa, sem ég hef þekkt og sá maður sem hefur haft glöggast yfirlit yfir öll störf, sem fyrir hendi lágu,“ segir Þórbergur ennfremur. Hvað persónugerð Erlends snertir þá seg- ir Þórbergur að hann hafi verið með afbrigð- um kurteis að eðlisfari, haft mjúka skaps- muni en búið þó yfir eitilhörku. Stefán frá Hvítadal kvað Erlend fyrsta manninn sem hann sýndi kvæði eftir sig og hafi eftir það treyst dómum hans um skáldleg efni betur en áliti annarra. Allar hrikalegustu fyrirkonur bæjarins kysstu hann á götu Hverrar ættar var svo þessi annálaði mað- ur - Erlendur í Unuhúsi. Halldór Laxness spurði hann þessarar spurningar þegar hann drakk með honum kaffisopa á Uppsölum snemma á síðustu öld. Erlendur svaraði: ,AHir eru einhversstaðar að; hljóta að vera það, jafnt fyrir því þó allar ættartölur séu lýgi frá rótum. Nú verð ég að hugsa mig vel um hvurnin ég á að ljúga, - leit upp og hló ljúfmannlega og bustaði ósýnilegt kusk úr skegginu með fíngrunum. Mér er sagt, sagði hann, að ég sé kominn útaf öllum pokaprest- um í Húnaþíngi, þarámeðal séra Jóni Þor- geirssyni sem samdi ævisögur reiðhesta í Húnavassýslu frá landnámstíð til vorra daga. En í hina ættina er mér sagt að forfaðir Halldór Laxness og Erlendur f Unuhúsi. Louisa Matthíasdóttir kynntist þeim báðum vel í Unu- húsi á fjórða áratugnum. Myndirnar eru einkennandi fyrir þann stíl sem Louisa var að skapa sér, smáatriðum sleppt en svipmót og stellingar sýna fyrirmyndina eigi að síður mjög skýrt. Mynd- irnar eru báðar í eigu fjöiskyldu Halldórs Laxness. minn sé Jón nokkur í Rugludal sem ku hafa verið mestur sauðaþjófur húnvetnínga sem sögur herma.“ Halldór grennslaðist þá fyrir um kvenlegginn? Erlendur svaraði: „AHar hrikalegustu fyrirkonur hér í bænum af því tæi sem við strákar vorum vanir að kalla pip- arjúnkur, þær segjast vera náfrænkur mínar úr Húnaþíngi og kyssa mig á götu.“ í minningarorðum um Erlend Guðmun- dsson sem birtust í Morgunblaðinu 28. febr- úar 1947, segir að Erlendur hafi fæðst 31.5. 1892 í Mjóstræti í Reykjavík en hann hafi al- ist upp í Garðastræti 15, Unuhúsi og búið þar alla ævi. Faðir hans var Guðmundur Jónsson frá Brún í Svartárdal í Húnavatns- sýslu en móðir hans var Una Gísladóttir fædd á Stóru-Giljá í Húnaþingi. Faðir hans lærði apótekarafræði og starfaði í Reykja- víkurapóteki. Hann dó tiltölulega ungur maður. Foreldrar Erlends eignuðust fimm börn en systkini Erlends voru öll dáin þegar hann var fimmtán ára. Fyrst var Erlendur vikadrengur fyrir fisksala nokkurn, þá varð hann búðarþjónn, bréfberi, gjaldkeri lög- reglustjórans og síðar tollstjórans í Reykja- vík. Greinarhöfundur sem auðkennir sig með stafnum S, segir svo: „Mig hefur oft furðað á því hvílíkt mikilmenni Erlendur var í raun og veru. Jeg vil ekki lýsa þeim aðstæðum, sem hann átti við að búa á uppvaxtarárum sínum, þegar hann var eina fyrirvinna móður sinnar. Jeg þekkti heimilisástæðurnar. Oft kom hann heim til mín og tefldi þá gjarnan skák við okkur bræðurna, þegar honum þótti of mannmargt heima. Var hann þá jafnan glaður og reifur, og aldrei mintist hann á heimilisástæður sínar.“ Þess er víða getið að Erlendur þótti afar góður skákmaður, það var eitt með öðru sem hann tileinkaði sér. Erlendur var lítt skólagenginn maður en því betur sjálfmenntaður. í minningarorðum S segir ennfremur: „Mjer er það hulin ráðgáta hvemig Erlendur öðlaðist alla þá þekkingu, er hann hafði. - Það duldist engum, sem við hann talaði, að þar var hámenntaður maður. En þó var hugljúfust prúðmenska hans og ráðhollusta. Þar átti hann engan sinn líka.“ Einstakt tækifæri í tilefni þess aö bók um listmálarann Louisu Matthíasdóttur er hluti af dagskrá menningar- borgarinnar, verður opnuö sýningá eldri verkum í einkaeign eftir Louisu Matthíasdótturí Gallerí Fold á opnunar- deginum og stendur sýningin einungis í fjóra daga 29.1.-1.2. Á sýningunni verða tuttugu og tvö málverk og vatnslitamyndir sem Louisa gerði á árunum 1937- 46, þ.e. frá því hún kom hingað heim frá námi í Danmörku og þar til hún kom í heimsókn til íslands í fyrsta sinn eftir að hún fluttist til New York. Verkin eru öll í einka- eign á íslandi og er ekki vitað til að nema eitt þeirra hafi verið sýnt opinberlega áður. Hér er því um að ræða einstakt tækifæri til þess að berja þessi fágætu verk augum. Sum verkanna hafa einnig sögu- legt gildi, s.s. portrett af Halldóri Laxness og Erlendi í Unuhúsi en þeim kynntist Louisa í Unuhúsi á fjórða áratugnum og er saga verk- anna rakin ítarlega í fróðlegri sýn- ingarskrá. Louisa Matthíasdóttir sjálfsmynd. 1939-40. Miðasala og vefslóðir í KRINGLUNNI, sem er upplýs- inga- og viðburðamiðstöð menn- ingarársins, verða vikulegar uppá- komur á laugardögum kl. 14.00 þar sem ýmis atriði framundan verða kynnt á lifandi og fjölbreyttan máta. Þar er sömuleiðis að finna skál með upplýsingavefnum www.reykjavik2000.is þar sem hægt er að skoða yfirlit og ítarefni um dagskrá ársins. Menningarvef- urinn er nokkurs konar hjartastöð menningarlífs á vefnum með teng- ingum inn á allflestar menningar- stofnanir landsins og einstaka skipuleggjendur viðburða. Einnig er hægt að komast inn á vefinn af fréttavef Morgunblaðsins www.mbl.is. Miðasala á atburði á dagskrá menningarborgarinnar er í flestum tilfellum hjá viðkomandi skipuleg- gjendum, menningarstofnunum eða húsum þar sem viðburðurinn fer fram. Miðar á nokkra stóra viðburði verður hins vegar aðeins hægt að fá hjá Upplýsingamiðstöð ferðamála í Bankastræti 2 og á það við um tvenna tónleika kórsins Raddir Evrópu með Björk, heimsfrumsýningu á Baldri og flutning á Codex Calixtinus og hefst almenn sala miða 10. apríl nk. Tiltekinn hluti miða verður seldur fyrirfram hópum sem telja fleiri en 30 og hefst sú sala frá og með deginum í dag, 26. janúar. Upplýsingamiðstöðin sér einnig um miðasölu á viðburði sem Lista- hátíð í Reykjavík og menningar- borg standa sameiginlega fyrir. Á vefsvæði menningarborgar- innar www.reykjavik2000.is birtast upplýsingar um miðasölu eftir því sem við á auk þess sem upplýs- ingaslóðir og tengingar leiða til þeirra fjölmörgu aðila sem standa fyrir atburðum á dagskránni. Upplýsingamiðstöð ferðamála, Bankastræti 2, 101 Reykjavík, sími: 552 8588, símbréf: 562 3057, netfang: midasala@tourifo.is. Miðasalan er opin frá 13.00-17.00.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.