Morgunblaðið - 26.01.2000, Blaðsíða 6
6 C MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
REYKJAVÍK - MENNINGARBORG EVRÓPU 2000
Hver var Erlendur
í Unuhúsi?
Gögn Erlends Guðmundssonar
sem löngum hefurveriö kennd-
ur við Unuhús verða afhjúpuð á
morgun á Landsbókasafni ís-
lands. Erlendurí Unuhúsi er
mjög fræg persóna í íslenskum
bókmenntum. Guðrún
Guðlaugsdóttir gluggaði lítil-
lega í ummæli samtíðarmanna
hans um hann.
HELSTU rithöfundar íslendingar hafa
keppst við að mæra þennan mann í ritum
sínum og hafa varla getað kveðið nægilega
sterkt að orði. Erlendur dó 13. febrúar 1947.
Þegar Þórbergur Þórðarson talaði um Er-
lend á bókasýningu í Listamannaskálanum 5.
desember sama ár sagði hann m.a.: „Með
Erlendi Guðmundssyni eigum við alla æfl á
bak að sjá vitrasta, bezta og mesta Islend-
ingi sem við höfum þekkt.“ Halldór Laxness
segir í Sjömeistarasögu sinni og raunar
miklu víðar, frá kynnum sínum af Erlendi í
Unuhúsi. Gerir hann útlit Erlends ítrekað að
umræðuefni: „Þá kunni ég ekki mann að
þekkja ef þetta var ekki frelsarinn sjálfur,
meira að segja kliptur útúr biflíumynd í
jesúhjartastíl, nema bar ekki hjartað utaná.“
Halldóri verður tíðrætt um skegg Erlendar:
...öfgafullt skegg einsog Erlendur hafði
fanst mér eiga svo vel við manninn að mér
datt ekki í hug að spyrja hvernig á þessum
ósköpum stæði, fremur en hversvegna augu
hans blá væru skærri en í öðrum mönnum.“
Það var ekki aðeins útlit Erlendar sem var
óvenjulegt: „Erlendur var svo fágætur mað-
ur að gáfum og mannkostum að ég efast um
að í allri sögu íslendinga verði fundinn einn
tugur manna sem væru honum jafnir,“ segir
Þórbergur ennfremur í grein til minningar
um Erlend Guðmundsson í Unuhúsi. Þór-
bergur lofar í greininni Erlend m.a. fyrir
lærdóm hans í þjóðfélagsmálum, tungu-
málakunnáttu, kveður hann hafa haft skarp-
ara skyn á fjármál, verslun og viðskipti en
flestir aðrir, segir hann hafa verið músík-
alskan og hafa haft afburða dómgreind á list-
ir og bókmenntir, svo og segir Þórbergur að
Erlendur hafi verið afburða verkmaður og
„sá eldskarpasti maður að hugsa, sem ég hef
þekkt og sá maður sem hefur haft glöggast
yfirlit yfir öll störf, sem fyrir hendi lágu,“
segir Þórbergur ennfremur.
Hvað persónugerð Erlends snertir þá seg-
ir Þórbergur að hann hafi verið með afbrigð-
um kurteis að eðlisfari, haft mjúka skaps-
muni en búið þó yfir eitilhörku. Stefán frá
Hvítadal kvað Erlend fyrsta manninn sem
hann sýndi kvæði eftir sig og hafi eftir það
treyst dómum hans um skáldleg efni betur
en áliti annarra.
Allar hrikalegustu fyrirkonur
bæjarins kysstu hann á götu
Hverrar ættar var svo þessi annálaði mað-
ur - Erlendur í Unuhúsi. Halldór Laxness
spurði hann þessarar spurningar þegar hann
drakk með honum kaffisopa á Uppsölum
snemma á síðustu öld. Erlendur svaraði:
,AHir eru einhversstaðar að; hljóta að vera
það, jafnt fyrir því þó allar ættartölur séu
lýgi frá rótum. Nú verð ég að hugsa mig vel
um hvurnin ég á að ljúga, - leit upp og hló
ljúfmannlega og bustaði ósýnilegt kusk úr
skegginu með fíngrunum. Mér er sagt, sagði
hann, að ég sé kominn útaf öllum pokaprest-
um í Húnaþíngi, þarámeðal séra Jóni Þor-
geirssyni sem samdi ævisögur reiðhesta í
Húnavassýslu frá landnámstíð til vorra daga.
En í hina ættina er mér sagt að forfaðir
Halldór Laxness og Erlendur f Unuhúsi. Louisa Matthíasdóttir kynntist þeim báðum vel í Unu-
húsi á fjórða áratugnum. Myndirnar eru einkennandi fyrir þann stíl sem Louisa var að skapa sér,
smáatriðum sleppt en svipmót og stellingar sýna fyrirmyndina eigi að síður mjög skýrt. Mynd-
irnar eru báðar í eigu fjöiskyldu Halldórs Laxness.
minn sé Jón nokkur í Rugludal sem ku hafa
verið mestur sauðaþjófur húnvetnínga sem
sögur herma.“ Halldór grennslaðist þá fyrir
um kvenlegginn? Erlendur svaraði: „AHar
hrikalegustu fyrirkonur hér í bænum af því
tæi sem við strákar vorum vanir að kalla pip-
arjúnkur, þær segjast vera náfrænkur mínar
úr Húnaþíngi og kyssa mig á götu.“
í minningarorðum um Erlend Guðmun-
dsson sem birtust í Morgunblaðinu 28. febr-
úar 1947, segir að Erlendur hafi fæðst 31.5.
1892 í Mjóstræti í Reykjavík en hann hafi al-
ist upp í Garðastræti 15, Unuhúsi og búið
þar alla ævi. Faðir hans var Guðmundur
Jónsson frá Brún í Svartárdal í Húnavatns-
sýslu en móðir hans var Una Gísladóttir
fædd á Stóru-Giljá í Húnaþingi. Faðir hans
lærði apótekarafræði og starfaði í Reykja-
víkurapóteki. Hann dó tiltölulega ungur
maður. Foreldrar Erlends eignuðust fimm
börn en systkini Erlends voru öll dáin þegar
hann var fimmtán ára. Fyrst var Erlendur
vikadrengur fyrir fisksala nokkurn, þá varð
hann búðarþjónn, bréfberi, gjaldkeri lög-
reglustjórans og síðar tollstjórans í Reykja-
vík.
Greinarhöfundur sem auðkennir sig með
stafnum S, segir svo: „Mig hefur oft furðað á
því hvílíkt mikilmenni Erlendur var í raun
og veru. Jeg vil ekki lýsa þeim aðstæðum,
sem hann átti við að búa á uppvaxtarárum
sínum, þegar hann var eina fyrirvinna móður
sinnar. Jeg þekkti heimilisástæðurnar. Oft
kom hann heim til mín og tefldi þá gjarnan
skák við okkur bræðurna, þegar honum þótti
of mannmargt heima. Var hann þá jafnan
glaður og reifur, og aldrei mintist hann á
heimilisástæður sínar.“ Þess er víða getið að
Erlendur þótti afar góður skákmaður, það
var eitt með öðru sem hann tileinkaði sér.
Erlendur var lítt skólagenginn maður en því
betur sjálfmenntaður. í minningarorðum S
segir ennfremur: „Mjer er það hulin ráðgáta
hvemig Erlendur öðlaðist alla þá þekkingu,
er hann hafði. - Það duldist engum, sem við
hann talaði, að þar var hámenntaður maður.
En þó var hugljúfust prúðmenska hans og
ráðhollusta. Þar átti hann engan sinn líka.“
Einstakt
tækifæri
í tilefni þess aö bók um
listmálarann Louisu
Matthíasdóttur er hluti
af dagskrá menningar-
borgarinnar, verður
opnuö sýningá eldri
verkum í einkaeign eftir
Louisu Matthíasdótturí
Gallerí Fold á opnunar-
deginum og stendur
sýningin einungis í fjóra
daga 29.1.-1.2.
Á sýningunni verða tuttugu og
tvö málverk og vatnslitamyndir
sem Louisa gerði á árunum 1937-
46, þ.e. frá því hún kom hingað
heim frá námi í Danmörku og þar
til hún kom í heimsókn til íslands í
fyrsta sinn eftir að hún fluttist til
New York. Verkin eru öll í einka-
eign á íslandi og er ekki vitað til
að nema eitt þeirra hafi verið sýnt
opinberlega áður. Hér er því um að
ræða einstakt tækifæri til þess að
berja þessi fágætu verk augum.
Sum verkanna hafa einnig sögu-
legt gildi, s.s. portrett af Halldóri
Laxness og Erlendi í Unuhúsi en
þeim kynntist Louisa í Unuhúsi á
fjórða áratugnum og er saga verk-
anna rakin ítarlega í fróðlegri sýn-
ingarskrá.
Louisa Matthíasdóttir sjálfsmynd. 1939-40.
Miðasala
og vefslóðir
í KRINGLUNNI, sem er upplýs-
inga- og viðburðamiðstöð menn-
ingarársins, verða vikulegar uppá-
komur á laugardögum kl. 14.00 þar
sem ýmis atriði framundan verða
kynnt á lifandi og fjölbreyttan
máta. Þar er sömuleiðis að finna
skál með upplýsingavefnum
www.reykjavik2000.is þar sem
hægt er að skoða yfirlit og ítarefni
um dagskrá ársins. Menningarvef-
urinn er nokkurs konar hjartastöð
menningarlífs á vefnum með teng-
ingum inn á allflestar menningar-
stofnanir landsins og einstaka
skipuleggjendur viðburða. Einnig
er hægt að komast inn á vefinn af
fréttavef Morgunblaðsins
www.mbl.is.
Miðasala á atburði á dagskrá
menningarborgarinnar er í flestum
tilfellum hjá viðkomandi skipuleg-
gjendum, menningarstofnunum
eða húsum þar sem viðburðurinn
fer fram. Miðar á nokkra stóra
viðburði verður hins vegar aðeins
hægt að fá hjá Upplýsingamiðstöð
ferðamála í Bankastræti 2 og á
það við um tvenna tónleika kórsins
Raddir Evrópu með Björk,
heimsfrumsýningu á Baldri og
flutning á Codex Calixtinus og
hefst almenn sala miða 10. apríl
nk. Tiltekinn hluti miða verður
seldur fyrirfram hópum sem telja
fleiri en 30 og hefst sú sala frá og
með deginum í dag, 26. janúar.
Upplýsingamiðstöðin sér einnig
um miðasölu á viðburði sem Lista-
hátíð í Reykjavík og menningar-
borg standa sameiginlega fyrir.
Á vefsvæði menningarborgar-
innar www.reykjavik2000.is birtast
upplýsingar um miðasölu eftir því
sem við á auk þess sem upplýs-
ingaslóðir og tengingar leiða til
þeirra fjölmörgu aðila sem standa
fyrir atburðum á dagskránni.
Upplýsingamiðstöð ferðamála,
Bankastræti 2, 101 Reykjavík,
sími: 552 8588, símbréf: 562 3057,
netfang: midasala@tourifo.is.
Miðasalan er opin frá 13.00-17.00.