Þjóðviljinn - 21.12.1973, Blaðsíða 9

Föstiidagur 21. desember 197:t. ÞJOÐVILJINN — StÐA 9
Þorgeir Þorgeirsson er
kunnastur sem kvik-
myndahöfundur og lista-
gagnrýnandi, en hefurlátið
að sér kveða á fleirisvið-
um, meðal annars þýtt er-
lenda snilldarhöfunda eins
og Nikos Kasantsakis og
Marek Hlaskoog Ijóð eftir
Miroslav Holub og Ivan
Malinovski, svo einhverjir
séu nefndir. Hann er sjálf-
ur Ijóðskáld auk annars og
hef ur sent frá sér eina bók
með frumsömdum og
þýddum Ijóðum. Nú er
Grettir og Björn
á Löngumýri
Er Yfirvaldið dæmigerð heim-
ildarsaga, dokúmentarismi?
— Ég er dokumentaristi. Um
söguna veit ég ekki. Hún hefur
verið kölluö þvi nafni. Við eigum
feiknlega hefð i heimildasögu-
gerð. Menn eru að deila um það
hvort tslendingasögur séu sagn-
fræði eða skáldskapur. Þvi ekki
bara að flokka þær undir dokú-
mentarisma? t minum augum er
dokumentarismi ákveðin raunsæ
skáldskáparaðferð. Á seinni tim-
um höfum við átt menn eins og
Rætt viö
Þorgeir
Þorgeirsson um
skáldsögu hans,
Yfirvaldið, sem
fjallar um
morðið á Natan
Ketilssyni og
síðustu aftökur
á Islandi
„Þetta
er svo
nauðalíkt Húnvetningum
»i
komin út eftir hann fyrsta
skáldsagan, Yfirvaldið,
sem Iðunn gefur út. Hún
fjallar um efni, sem að
minnsta kosti flestir eldri
og miðaldra íslendingar
kannast við, morðin á Nat-
an Ketilssyni og Fjár-
dráps-Pétri i Húnaþingi
1828 og aftökur morðingj-
anna, Agnesar og Friðriks,
1830, síðustu aftökur á ís-
landi. Hér er um að ræða
efni sem mörgum er lif-
andi áhugamál, enda hefur
bók Þorgeirs þegar vakið
mikla athygli.
Þjóðviljinn hitti hann að
máli og spurði hann nokk-
urra spurninga varðandi
tilurðog efnisþætti bókar-
innar.
Hversvegna varð þetta efni fyr-
ir valinu hjá þér?
— Áreiðanlega eru til þess
margar orsakir. Það getur verið
erfitt að segja hvers vegna þetta
eða hitt efnið fer að sækja á
mann. Áður hef ég vist einhvers
staðar látið þess getið að sú óska-
mynd bændasamfélagsins á
nitjándu öld, sem róttækir
menntamenn voru að koma sér
upp, hafi farið i taugarnar á mér
og rekið mig til að skoða ögn i
saumana á þessum tima. Má vera
að það hafi verið upphafið. Svo
kemur annað til þegar maöur er
byrjaöur. Sharon Tate morðin i
Kaliforniu og Mansonkommúnan
ýttu lika undir mig með að halda
verkinu áfram á sinum tima. Mér
fannst ég sjá einhverja likingu
þar. Og svo eru þessi tengsl við á-
hugamál nútimans sem alla tið
hafa verið að vaxa inn i þetta
verk. Ég á við að atburðir þess
gerast á lokaskeiði nýlendutim-
ans hérlendis þegar Danir eru að
losa ögn um kverkatakið á
þjóöinni — eöa með öðrum orðum
þegar við vorum enn greinilega
hluti af þessum þriðja heimi sem i
dag er miðlæg hugmynd i allri
pólitik. Þannig er sagan lika i
aðra röndina tilraun til að setja
sig i spor kúgaöra þjóða nú á dög-
um.
kallana, sem ég tileinka þessa
bók mina: Brynjólf frá Minna-
Núpi, Finn á Kjörseyri og
Magnús á Hóli. Þessir menn
skrifuðu stórfenglegan texta, full-
an af leynihólfum og blæbrigðum,
enda þótt þá vantaði þjóðfélags-
skilning — eða þjóðfélagsskiln-
ingur þeirra var dálitið einviður,
ef svo má segja, mynd þeirra af
samfélaginu skortir átök og and-
stæður. En persónulýsingar leika
fáir eftir þessum köllum. Samt
eru þeir eins og sokknir til botns i
islenskri bókmenntasögu. Gaman
væri ef einhver fræðimaður vildi
nú kafa eftir þeim og setja þá á
sinn stað. Við eigum feiknlega
mikla hefð i heimildaskáldskap
og þurfum ekki út fyrir landstein-
ana eftir aðferðum — sist af öllu
til Skandinaviu.
Nú hefur það lengi verið þjóðtrú
að Húnvetningar hafi verið og
jafnvel séu meiri glæpamenn i
eðli sinu en aðrir landsmenn.
Hver er þin skoðun á þvi?
— Þetta orð hefur farið af þeim
og það er sagt að þeir séu meiri
einstaklingshyggjumenn en aðr-
ir. Grettir var Húnvetningur og
Björn á Löngumýri er talinn með
almestu Húnvetningum. En ef
min skoðun skiptir máli, þá held
ég að svokölluð „glæpaöld” i
Húnaþingi hafi alls ekki stafað af
þvi að sýslubúar hafi verið með
neinu öðru eðli en aðrir lands-
menn. En þeir höfðu bæði strang-
ara og fyrst og fremst þó sterkara
yfirvald. Kringum aldamótin 1800
og upp úr þvi er danskt konungs-
vald að losa hörðustu tökin á Is-
lendingum. Eitt með öðru til
marks um þetta er að embætti
sýslumanns er klofið frá embætti
umboðsmanns konungsjarða,
valdinu er dreift með aðskilnaði
efnahagsvalds og framkvæmdar-
valds. Þetta gerðist ekki i sama
mæli i Húnaþingi þvi embættin
héldust innan einnar og sömu
fjölskyldu. Máske voru það póli-
tiskir klækir Olsens á Þingeyrum
sem þvi réöu. Konungsvaldið er
þvi þéttara i sér þar enn annars-
staðar, þjóðfélagsátökin þess
vegna skarpari. Þetta með öðru
gerir sýsluna að tilvöldu sögu-
sviði. Nokkurskonar ýktu módeli
af samfélagi timans.
Natan — villu-
ráfandi
stjórnleysingi
Þú ertsem sagt þeirrar skoðun-
ar að i glæpaöld Húnvetninga hafi
falist stéttaátök?
— Þau eru þar bersýnileg, en
ekki falin.
Er Natan þá fulltrúi einskonar
millistéttar?
— Natan er villuráfandi stjórn-
leysingi i þessu samfélagi sem
enn hefur ekki efni á borgarastétt
né millistétt. Áreiðanlega eru að
brjótast i honum einhverjar upp-
reisnarhugmyndir, hvort sem
þær hafa nú verið svona beint
komnar frá frönsku borgarabylt-
ingunni eins og ég er að hugsa
mér — sumir vilja draga það i efa
að hann hafi borist til Dublin á
heimleiðinni þaðan. En borgara-
legar uppreisnarhugmyndir hans
finna sér hvorki rót né jarðveg i
samfélaginu og sjálfur endar
hann svo sem fórnarbukkur ein-
hvers konar afskræminga af
þessum hugboðum sinum. Hann
er brotasilfur og villuráfandi
anrkisti, en hæfileikamaður.
Og þótt sjálfur sé hann i upp-
reisn gegn Yfirvaldi danska kon-
ungsins þá er hann sjálfur fólskur
kúgari vinnufólks sins.
— Já. Þannig endaði nú lika
borgarastéttin hvarvetna, jafnvel
þar sem hún átti sér forsendur og
verk að vinna um skeið. Og er
maður ekki alltaf að reka sig á
þau dæmin? Einstaklingar og
stéttir eru i uppreisn viö sitt yfir-
vald en reynast þó verstu kúgar-
ar við þá, sem undir þá eru seldir.
Sumir verkalýösleiðtogar nú til
dags mega vel taka þetta til sin ef
þeir vilja.
Ertu ánægður með gagnrýn-
ina?
— Ég er feginn að sjá að þeir
taka þetta alvarlega. Um þetta
leyti árs er ég yfirleitt mest að
vorkenna gagnrýnendum, bæk-
urnar flæöa yfir þá tugum saman
daglega. Ég hef aldrei skilið
hvernig þeir komast yfir þetta.
Við slikar aðstæður er ekki
nema von að mönnum yfirsjáist
eitt og annað i nýjum verkum. En
skrif þeirra hafa öll verið eins al-
úðleg og framast er að vænta i
þviikum aðstæðum og tóninn
mjög vinsamlegur.
Hefur þetta ekki allt tekið æði-
tima og vinnu, heimildakönnunin
og svo það að skrifa bókina?
— Ég mun hafa byrjað að
föndra við þetta 1%4 og aldrei al-
veg sleppt þræðinum siðan. Áð
visu ekki starfað við það stöðugt,
siður en svo, árin T,7 og'(i8 fóru þó
mikið i þetta og svo vorið og sum-
arið núna. I lyrri lotunni varð til
útvarpsleikril,en sagan i þeirri
seinni. Útvarpsleikritið var eins
og hentugur viðkomustaður á
leiðinni til þess að forma allan
þann efnishrauk sem ég var búinn
að safna mér langt yfir höfuð um
það leyti.
Hennar samtíö
nær aftur til
móöu-
haröinda
Hvað segirðu af heimilda-
könnuninni?
— Það hefur nú fyrir það fyrsta
verið skrifað alveg ótrúlega mik-
ið um þessi mál og gefið út. Fátt
af þvi er byggt á frumgögnum og
reynist þvi haldgott til heimildar
um munnmælasagnirnar, sem
engan veginn eru ómerkasti hluti
þess efnis sem staðið getur að
svona verki. Dómabækurnar eru i
Þjóöskjalasalni með ógrynni
efnis frá þessum löngu yfir-
heyrslum og öðrum yfir sama
fólki, par eru ííka firn
af skrifi um þetta timabil — a f-
skaplega fjölbreyttu. P’átt
er raunar fróðlegra en upp-
skriftir dánarbúanna. Þær eru á-
reiðanlegustu heimildir i veröld-
inni, þvi sjáf ágirndin hefur litið
eftir með skrifaranum. Og svo
margt og svo margt. Ekki má ég
heldur gleyma þvi að ég ferðaðist
um Vatnsnesið. Þá hitti ég þessa
einstöku konu, hana Jóninu á 111-
ugastöðum. Hún er blind orðin og
býr með heyrnarlausum syni sin
um. Þau eru afkomendur Guð-
mundar Ketilssonar og einnegin
Katadalsfólksins. Hennar samtið
nær alveg aftur til móðuharðinda.
Að hitta hana var eins og að finna
samtimamanneskju atburðanna
og hún kenndi mér um þá miklu
dul, sem er i þessu og verður
hversu hráslagalega raunsætt
sem maður vill nálgast það.
Natansmál eru sam sagt enn
ljóslifandi fyrir Húnvetningum?
Mikil lifandis ósköp. 1980
kom sálarrannsóknarlelagið og
gróf upp bein morðingjanna og
setti þau undir marmara i
Tjarnarkirkjugarði ekki langt
þar frá sem gralir þeirra myrtu
eru nú um það bil að gleymast ó-
mektar. Um tima hafði ég af
þessu óskaplegar áhyggjur og
iannst að leiði Natans, Guðmund-
ar Ketilssonar og hinna æltu lika
að munast eins og leiði morðingj-
anna — fyrst verið var á annað
borð að minnast þessa. Og mér
fannst Sigurður Nordal vera
maðurinn til að fá Húnvetninga til
að leiðrétta þetta og kom þvi i
kring að vð hittumst til að ég gæti
fært þetta i tal við hann. Ég sagði
honum áhyggjur minar af þessu.
Morðingjarnir eru heiðraöir með
marmara en þeir myrtu eru
gleymdir. Þá var Nordal kátur og
hló mikið. Nei, sagði hann, þetta
færðu mig ekki til að leiörétta.
Þetta er svo nauðalikt Húnvetn-
ingum. Nordal er Húnvetningur
eins og þeir Grettir Ásmundarson
og Björn á Löngumýri.
Að siöustu, Þorgeir, er von á
fleiri bókum frá þér á næstunni?
— Ég veit ekkert hvað ég fer að
gera núna. Ég er afskaplega sein-
virkur. Það er margt svo sem á
leiðinni og sumt er ég búinn að
ganga lengi með, hálfskrifa jafn-
vel. Það gæti verið gaman að
prófa hvort eitthvað af þvi er orð-
ið nógu gerjað til að ljúka þvi á
næsta ári. Ég neita þvi heldur
ekki að ný bakteria sækir orðið á
mig. Vesturfarirnar. Það yrðu
kannske önnur jafnlangvinn veik-
indi og Natansmálin urðu mér.
En vonandi læknast ég af þvi
glapræði.
dþ.