Tíminn Sunnudagsblað - 24.10.1965, Blaðsíða 2
Svo sem kunnugt er var Magnús
sýslumaður Ketilsson einn mesti bún-
aðarfrömuður hérlendis á síðari hluta
átjándu aldar. Er ævi hans rakin í
riti eftir Þorstein sýslumann Þor-
steinsson.
Magnús sýslumaður hafði bú mik-
ið í Búðardal, sauðfé margt, þegar
fram í sótti, og kýr, geidneyti og
hesta í flesta lagi. Heimilisfólk var
um og yfir þrjátíu. Auk þessa voru
þar námspiltar á vetrum. Mun hann
hafa rekið eitt allra stærsta bú, sem
þá var vestan lands. Þurfti ærna um-
sjón og mikla fyrirhyggju, ef vel átti
að fara, því að margt varð að stunda
— heimajörðina með sellandi, eyja-
gögn og sjávarhlunnindi, sem hvergi
munu þá hafa verið meiri eða erf-
iðari en meðan hann hafði hvort
tveggja, Akureyjar og allar Skarðs-
eyjar, ásamt Staðarhólseyjum. Ak-
ureyjar voru þá taldar gefa af sér
hundrað pund dún, hundruð pund
fiður, fjórar tunnur sellýsi og haga-
göng fyrir hundrað ær og áttatíu
lömb al'lan veturinn.
Á vorin var lömbum stiað í stekk
um nokkurn tíma og jafnvel kefluð
fyrir fráfærur og síðan rekin til
fjalls. Fé virðist hann hafa látið
klippa við rúning, sem þá var ekki
venja, því að þrjár sauðklippur voru
í dánarbúi hans.
Þegar sláttur byrjaði, voru ærnar
reknar fram á dal og hafðar þar í
seli. Lét Magnús hafa þær í færi-
kvíum um nætur, sem þá mun lítt
hafa þekkzt, og græddi þannig upp
selstúnið. Á haustin var margt fé
flutt í eyjar.
Um fjárhirðingu samdi Magnús sér
stakan bækling. Þar ráðleggur hann
meðal annars, að lömb séu böðuð
áður en þau eru rekin á fjall og
sauðfé rúið með klippum. En þá var
siður að reita uliina af fénu. Hann
varar við drykkjuskap í réttum, því
að hann orsaki oft áflog og rifrildi,
og megi menn illa við að missa vit
og sjón, þegar dæma skal um mörk.
Fjárhús vill hann hafa rúm og loft-
góð, og lömb vill hann láta fóðra
vel lambs veturinn, en þó beita með
fullorðna fénu. Ekki kveður hann
borga sig að spara hey framan af
vetri, og hann segir, að þess verði
að gæta, að ær þurfi meira fóður
síðari hluta vetrar. í skammdeginu
eigi að láta fé út um hálfbirtu, en
ekki inn fyrr en í rökkrinu, ef frost-
lítið sé. Gefa ætti fé, segir hann,
einu sinni á dag í innistöðum fram-
an af vetri. Um hrútaval og kynbæt-
ur ræðir hann allmikið og telur koll-
ótt fé bezt. Vildi hann fá útlent fé
til kynbóta og reyndi enda að bæta
fé sitt með kynbótum. Ær taldi hann
ekki borga sig að hafa eldri en sex
til sjö vetra og sauði þriggja vetra.
Ær skyldu brúnsléttar á miðgóu og
bjónhálar á einmánuði.
Þegar fjárkláðaplágan gekk yfir og
olli stórkostlegri fækkun sauðfjár,
hóf Magnús uxarækt og taldi hana
arðsama. Vandi hann uxana á úti-
gang eins og gaddhesta. Lét hann
höggva fyrir þá og rífa hrís, Þegar
harðast var, og stóðu þeir þá við
hrísköstinn og bruddú limið.
Magnús hélt fólki mjög til verks
enda sjálfur starfsmaður mi'kili og
stjómsamur. Voru því oft ráðnir til
hans erfiðir unglingar. Skipti hann
fólki mjög, einkum við heyvinnu, en
það undi jpessu miður vel og hafði
því samtök um að koma saman og
jafnvel skemmta sér, þegar sýslumað-
ur sá ekki til. Lét það þá einn vera
á verði til þess að segja tii, ef sást
til húsbóndans. Var varðstaðurinn
síðan kailaður Ódyggðarieiti.
Auk margháttaðra vorverka til
lands og sjávar var árlega unnið mik-
ið að garðahleðslum og húsabygging-
um, en þó sérstaklega að þúfnaslétt-
un. í Búðardal var líka prófaður
danskur plógur, sem auðvitað reynd-
ist of þungur, og lét Magnús þá
smíða nýjan, sem var mun betri.
Herfi hafði hann líka til jarðvinnslu.
Almennt hö-fðu menn þá ekki nema
pál og reku. Skóflur og kvís’lar munu
þá hafa verið fátíðar, og átti al-
menningur því geysilega erfitt um
vik um jarðvinnslu.
Magnús lét hlaða garða umhverfis
túnið og traðir heim að bænum.
Matjurtagarð mikinn hafði hann að
húsabaki, og mátti veita um hann
vatni eftir smárennu til þess að vökva
hann. Framræsluskurði lét hann og
gera allmikla, og salerni lét hann
reisa. Munu þau þá hafa verið mjög
fátíð hérlendis.
í gilið fyrir ofan bæinn setti Magn-
ús kornmyllu, og var hún knúin
vatnsafli. Mun hann hafa verið ein-
hver fyrsti maður til þess að koma
upp vatnsmyllu.
Magnús var hinn mesti áhugamað-
ur um garðrækt, og komst ársupp-
skera hjá honum upp í tíu tunn-
ur af kartöflum og fimmtíu tunnur
af rófum. Hann fann sjálfur upp
á því að búa til vermireit, og var
hann þannig gerður, að rofið var
stykki úr fjósþekjunni og þar sett
mo'ld á hrístróð og sáð í svo snemma
sem hæfa þótti. Hann ræktaði og
ýmsar káltegundir með góðum
árangri. Heldur var þá torvelt að
afla útsæðis, og fékk hann til dæmis
í upphafi, árið 1773, einungis tólf
kartöflur. Undan þeim fékk hann
sex kartöflur sæmilega vænar og ara-
grúa af smáberjum.
Þá reyndi hann akuryrkju. Hvorki
þroskaðist rúgur né hveiti, en með
bygg og hafra tókst betur. Segist
hana hafa fengið hálftunnu af byggi
haustið 1774. Hann gerði og tilraun-
ir með lía, hamp og tóbaksjurt, en
þær jurtir þroskuðust ekki hjá hon-
um. Ennfremur reyndi Magnús að
gróðurssetja furu og greni, en það
misheppnaðist líka.
Magnús tók hart á öllu flakki og
betliferðum, og þótti konu hans það
miður fara. Taldi hún það skyldu
kristins manns að veita snauðu fólki
nokkra ásjá. Þótt flestir væru flakk-
ararnir afarhræddir við sýslumann,
freistuðu frásagnir um hjartagæzku
og gjafmildi húsfreyjunna í Búðar-
dal þeirra. Voru því nokkrir, sem
tefldu á tvær hættur, en urðu fyrir
hinu mesta harðræði af hendi sýslu-
manns, ef hann komst í tæri við þá,
Svo var um kerlingu eina, er fengið
hafði tvo hesta að láni undir sig og
betlifeng sinn. Hún frétti, að sýslu-
maður var að heiman og reið þvl
Framhald á 982. *íðu.
íGunnar Þórðarson í Grænumýrartungu
rifjar upp búskaparhætti og dagleg-
ar venjur Magnúsar Ketilssonr
962
T 1 M 1 N N — SliMNUDAGSBLAÐ