Íslendingaþættir Tímans - 22.03.1975, Blaðsíða 8

Stefán
F. 10.1. 1894
D. 28.12. 1974.
Nótt eina fyrir æði mörgum árum
bar mig að garði i höfuðstað Norður-
lands, Akureyri. Kom með áætlunarbil
vestan frá Lækjamóti i Viðidal og varð
margt til tafar á leiðinni. Ekki vildi ég
gera kunningjum minum ónæði að
næturlagi og vakti þvi upp á Hótel
Gullfossi, þar sem ég fékk inni það
sem eftir lifði nætur. Morguninn eftir
lagði ég leið mina i skrifstofur Kaupfé-
lags Eyfirðinga, til fundar við menn
þar, sem ég þurfti að hitta. Rakst ég
þar fljótlega á frænda minn, Svein
Bjarman. Er hann varð þess áskynja,
að ég mundi verða viðloða i bæ og hér-
aöi næstu daga, bauð hann mér að
dvelja hjá sér, er ég væri i bænum.
Það þáði ég með þökkum. Hafði áður
gengið þar um garða og óviða kunnað
jafnvel við mig utan heimilis en á
Hamarsstignum hjá þeim Sveini og
Guðbjörgu og þeirra mannvænlegu og
kátu krökkum. Mér fannst ég ávallt
vera þar sem einn af fjölskyldunni,
enda áreiðanlega til þess ætlazt að ég
liti svo á.
Nokkrum kvöldum seinna kom ég
framan úr Eyjafirði og hélt beint á
Hamarsstiginn. Þar var þá fyrir mað-
ur, er ég hafði að visu áður haft nokkr-
ar spumir af, en aldrei séð. Það var
bróðir Sveins, Stefán Bjarman. Sátu
þeir bræður á tali fram á nótt og rifj-
uðu upp æskuminningar úr Skagafirð-
inum. Komu þar margir við sögu, ekki
sizt Sveinn, móðurafi minn en föður-
bróöir þeirra, en af honum kunnu þeir
ótal sögur, sumar svo kostulegar, að
flestir myndu telja þær skrök eitt, ef
ekki lægju fyrir óyggjandi sannanir.
Ég á þess ekki von, að annarsstaðar
hafi verið hlegið meira og hjartan-
legar á Islandi þetta kvöld en á Ham-
arsstignum. Er Stefán kvaddi, bað
hann mig að hitta sig, áður en ég færi
heim, en hann bjó þá i Laxagötu, hjá
þeim Þorsteini Magnússyni frá Gil-
haga og önnu konu hans, foreldrum
Indriöa G. rithöfundar.
Seinasta degi minum á Akureyri, að
þessu sinni, eyddi ég að mestu hjá
Stefáni. Sótti að sönnu ekki sem bezt
að. Stefán var eitthvað lasinn og lá i
rúminu. Hann spurði margs, en sagði
8
Bj arinan
mér þó miklu fleira. Mér duldist ekki,
að hann hafði á stundum liðið djúpan,
andlegan sársauka, en einnig átt ó-
taldar hamingjustundir og var þakk-
látur fyrir hvorttveggja. Mér var 1 jóst,
að ég sat þarna á rúmstokknum hjá ó-
venjulega heiðskyggnum og hleypi-
dómalausum heimsborgara, sem þó
var hjartagrónast sæbarið úthafssker
noröur við heimskautsbaug og þjóðin,
sem þar hjarir.
Frú Anna vissi, að Stefán var rúm-
fastur. Hun vissi einnig að hann hafði
fengið heimsókn úr Skagafirðinum. Og
skyndilega birtist hún i herberginu
með rjúkandi hrossakjöt og kartöflur á
heljarstóru fati, máltið sem nægja
myndi heilli visitölufjölskyldu. Og þau
voru ekki valin af verri endanum,
þakkarorðin, sem Stefán færði hús-
freyju.
A þessum árum var i undirbúningi
skólastofnun i Varmahlið. Stefán hafði
mikinn áhuga á þvi máli. Hann taldi,
að Skagfirðingar hefðu dregizt aftur úr
ýmsum héruðum öðrum i skólamálum
og undi þvi illa. Og hann gaf mér ótvi-
rætt i skyn áhuga sinn á þvi að gerast
kennari við þennan væntanlega skóla.
,,Það er ekki vist, að ég yfirgefi þá
Skagafjörðinn aftur,” sagði hann, „þvi
ég vil gjarna ljúka göngu minni á þeim
slóöum, þar sem hún hófst.” En það
varðekki af skólastofnun i Varmahlið
að þvi sinni. Þess þurfti enn að biða i 30
ár. Nú er skólinn kominn, — en Stefán
farinn.
Þvi hef ég gerzt svo margorður um
aðdragandann að kynnum minum við
Stefán og fyrsta fund okkar, að þar
hitti ég mann, sem ég siðan hef metið
meira en flesta aðra og leitaði upp frá
þvi samfunda við er færi gafst, sem
raunar var alltof sjaldan.
Stefán Bjarman var, eins og hér hef-
ur raunar komið fram, Skagfirðingur,
fæddur að Nautabúi i Lytingsstaða-
hreppi, 10. jan., 1894. Foreldrar hans
voru hjónin Arni Eiriksson Eiriksson-
ar frá Skatastöðum og kona hans,
Steinunn Jónsdöttir Sveinssonar
prests á Mælifelli, Pálssonar læknis og
náttúrufræðings. En Þórunn kona
Sveins læknis var dó(®ir Bjarna Páls-
sonar landlæknis en dótturdóttir Skúla
fógeta, og eru þeir ættstofnar, sem hér
hafa verið raktir, nokkuð blandaðir
innbyrðis. Fjórða ættin, sem að
Stefáni stóð, var hinsvegar hin nafn-
kunna Reykjahliðarætt úr Þingeyj-
arþingi.
Stefán fluttist ungur með foreldrum
sinum að Reykjum i Tungusveit og
ólst þar upp. Um Reykjaheimilið léku
straumar margþættrar menningar og
græskulausrar glaðværðar, enda báru
þau Reykjasystkin öll (en þau voru,
auk Stefáns, Sveinn Bjarman, Jón,
siðar bóndi á Viðivöllum i Blönduhlið,
og Guðrún, kona Ingimundar Arna-
sonar, söngstjóra á Akureyri) glögg
merki þeirra uppeldisáhrifa. Ekki átti
það fyrir Stefáni að liggja að ilendast á
æskuslóöum. Hann fluttjst með for-
eldrum sinum til Akureyrar, þar sem
Árni gerðist bankagjaldkeri en Stefán
lauk gagnfræðaprófi. Lá leið hans sið-
an til Reykjavikur til náms i Mennta-
skólanum. A Reykjavikurárum sinum
bjó Stefán um hrið i Unuhúsi og gerðist
mjög handgenginn húsráðendum þar
og þeirri hirð skálda, rithöfunda og
annarra listamanna, er tengdust þvi
merkilega húsi. Heyrði ég Stefán
segja, að hann teldi sér dvölina i Unu-
húsi hvorttveggja i senn, ógleyman-
lega og ómetanlega, og að engin skóla-
ganga myndi hafa enzt sér né hentað
betur.
Það mun hafa verið um 1925, sem
íslendingaþættir