Tíminn - 25.11.1983, Blaðsíða 5

FÖSTUDAGUR 25. NÓVEMBER 1983
5
fréttir
KRISTMANN GUÐMUNDS-
SON JARÐSUNGINN í MG
■ Kristmann Guðmundsson rithöf-
undur verður borinn til moldar frá
Hafnarfjarðarkirkju við Strandgötu í
dag, en hann bjó í Hafnarfirði síðustu
æviárin. Kristmann var nýorðinn 82 ára
er hann andaðist.
Hann var fæddur að Þverfelli í Lund-
areykjadal 23. október 1901. Hann var
sonur Guðmundar Jónssonar skipstjóra
í Reykjavík og Sigríðar Björnsdóttur.
Hann ólst upp í skjóli afa síns og ömmu
á Þverfelli meðan þeirra naut við, en
eftir það var hann um hríð farandverka-
maður og gekk að vinnu víða um land
en varð að sætta sig við atvinnuleysi og
sára fátækt. Hann naut lítillar skóla-
göngu, en notaði tómstundir til sjálfs-
náms eftir þvf sem færi gafst. Fulltíða
gekk hann á Samvinnuskólann í Reykja-
vík. Hann sýktist af berklum 14 ára
gamall og átti erfitt með erfiðisvinnu
eftir það. Auk þess var hann skáld, gaf
út fyrstu ljóðabók sína, Rökkursöngva
1922, „og þá byrjaði nú frægðin, mér var
öldungis ómögulegt að fá nokkra vinnu,
þegar menn vissu að ég var skáld, -
slíkan mann kærði enginn sig um, nei
takk,“ sagði hann í samtali við Helgar-
blað Tímans tæplega áttræður. 1924
fluttist hann til Noregs og átti þá vart
meir af veraldlegum gæðum en farareyr-
inn. „Það vantar nú bókstaflega allt í
yður, sem á að halda einum manni á
lífi," sagði læknir sem skoðaði hann við
komuna til Noregs.
í Noregi gekk Kristmann að þeirri
vinnu sem bauðst, en tókst jafnframt að
stunda nám við Lýðháskóla. Hann náði
undrafljótt tökum á norskri tungu og
eftir aðeins tveggja ára dyöl ytra gaf
hann út fyrstu bók sína á norsku,
smásagnasafnið Islands kjærlighet, sem
fékk góðar viðtökur. Þar með var braut-
in mörkuð og rak nú hver skáldsagan
aðra, Brúðarkyrtillinn 1927, Ármann og
Vildís 1928, Morgunn lífsins 1929, Sig-
mar 1930, Ströndin blá 1931, Fjallið helga
1932, Hið fyrsta vor, ( Det förste vaar)
1933, Hvítar nætur (Hvide nætter) 1934,
Börn jarðar 1935, Lampinn 1936, Gyðj-
an og uxinn 1938, á íslensku 1937. Þessa
bók nefndi höfundurinn síðar Gyðjan og
nautið í endanlegri útgáfu. Þessar bækur
skrifaði hann á norsku og hafa þær verið
þýddar á íslensku af honum sjálfum eða
öðrum. Sögur Kristmanns voru mikið
lesnar í Noregi og hér heima og voru
þýddar á fjölda tungumála. Hafa verk
hans sennilega verið þýdd á fleiri tungu-
mál en nokkurs annars íslensks rit-
höfundar að Halldóri Laxness og Nonna
undanskildum, en um þetta hefur undir-
ritaður ekki nákvæmar upplýsingar.
Fram til ársins 1939 dvaldist Kristmann
lengst af í Oslo, en ferðaðist víða og
dvaldi um hríð í Kaupmannahöfn, Vín-
arborg, og London við ritstörf og tungu-
málanám.
Árið 1929 fluttist Kristmann til íslands
og settist að í Hveragerði, en þann stað
hafa mörg skáld gist, má. þar nefna
Jóhannes úr Kötlum, Gunnar Bene-
diktsson og Kristján frá Djúpalæk. Um
ástæðurnar fyrir heimkomunni og brott-
flutningnum frá Noregi segir Kristmann
í áðurnefndu viðtali að þar hafi ráðið
bæði heimþrá, hann hafi aldrei ætlað sér
að setjast að erlendis fyrir fullt og allt,
og einnig hitt að stríðið var að skella á,
og nasistar höfðu ekki á honum góðan
bifur, hann hafði neitað að lesa verk sín
upp og flytja fyrirlestra á vegum þeirra,
en hann var andfasisti alla sína tíð.
Heimkominn hélt Kristmann áfram rit-
störfum, bæði þýðingum og skáldskap.
Fyrsta skáldsaga hans, sem hann skrifaði
á íslandi var Nátttröilið glottir sem kom
út 1943, þá kom Félagi kona 1947,
Þokan rauða I og II 1950-52, Höll
Þyrnirósu, úrval smásagna 1952, Krist-
mannskver, Ijóðasafn 1955, Ferðin til
stjarnanna og Ævintýri í himingeimnum
1959, Völuskrín 1961, Torgið 1965,
Skammdegi 1966, Tilhugahlíf 1968,
Blábrá og fleiri sögur 1968, Smiðurinn
mikli 1969, Sumar í Selavík 1971 og
Brosið 1972, en það var síðasta skáld-
saga hans. Hann samdi tvö leikrit sem
flutt hafa verið í útvarp, Vikufrest og
Gestinn.
Þá skrifaði Kristmann ævisögu sína í
fjórum bindum, sem komu út á árunum
1959-62. Almenna bókafélagið gaf út
safnrit með verkum Kristmanns í 8
bindum 1978. Ennfremur skrifaði
Kristmann Heimsbókmenntasögu í
tveim bindum og mikið rit um garða-
gróður, en hann telst til frumkvöðla í
skrúðgarðarækt hérlendis.
Þeim sem fjallað hafa um Kristmann
í rituðu máli verður tíðrætt um óbilandi
þrek hans og kjark gagnvart erfiðleikum,
sem hann mætti ósjaldan um dagana, og
það hversu frábitinn hann var því að láta
stundarfrægð verða til þess að slaka á,
setjast í helgan stein. Ástin skipaði
mikinn sess í sögum hans, sjálfur hefur
hann sagt, „ég notaði hana sem tákn hins
æðra lífs, því að ég vissi að á þeim
vettvangi einum getur fólk flest skynjað
ofurlítið af dýrð Himinsins." Hann var
mikill áhugamaður um trú og dulfræði,
eins og skáldsaga hans, Smiðurinn mikli,
ber með sér. I áðúr tilvitnuðu viðtali
kveðst hann á miðjum aldri hafa sankað
að sér bókum um þau fræði á þeim
tungumálum sem hann skildi, en bætir
við, „Ég get ekki sagt að ég hafi
uppgjötvað neinn sérstakan boskap sem
gera mætti langt mál af lyrir það, - ekki
nema þann að vera góður við börn."
í afmælisriti Tómasar Guðmundsson-
ar áttræðs á Kristmann ljóð, sem hann
sendi skáldbróður sínum og jafnaldra.
sem borinn var til grafar degi fyrr en
Kristmann. Ljóðið cr einnig að finna í
Haustljóðum, síðustu Ijóðabók hans,
sem hann gaf út áttræður.
Hrörnar mín þöll,
á þorpi hún stcndur,
bliknar það lauf
sem bar hún endur.
Harma ég ei
þótt hún hnígi til foldar,
mjúkur er faðmur
móðurfoldar.
Kristmann Guðmundsson var tí-
kvæntur. Sex dætur hans lifa föður sinn.
Halldór Ásgrímsson, sjávarútvegsráðherra:
„Meltuvinnsla á
framtfd fyrir sér”
■ „Ég tel þetta vera mjög mikilvægt
mál,“ sagði Halldór Ásgrímsson, sjávar-
útvegsráðherra er Tíminn spurði hann
álits á því sem kom fram í blaðinu fyrr í
vikunni, varðandi möguleika þá sem
meltuvinnsla um borð í togurum getur
gefið.
„Þetta mál er nú reyndar ekki nýtt af
nálinni,1' sagði Halldór, „því sjávarút-
vegsráðuneytið og Fiskimálasjóður veitti
styrk á sínum tíma til þess að tilrauna-
vinnsla um borð í Kambaröst frá Stöðv-
arfirði gæti farið fram. Útbúnaður sá
sem notaður er, er þannig að hann gæti
hentað um borð í flestum togurunum, en
þó er það nú svo, að það er einnig
mikilvægt að geta tekið nýjustu lifrina,
til dæmis lifur úr fiski sem veiðist síðustu
þrjá dagana í hverri veiðiferð, til niður-
suðu því það er verulega verðmikil
afurð og eftirsótt, og við getum selt
miklu meira af henni, heldur en við
höfum getað skaffað, eða allt að tuttugu
sinnum meira magn“.
Halldór sagði jafnframt að þegar það
væri orðið Ijóst að meltuvinnsla um borð
í togurum gæti gengið með góðum
árangri, þá væri næsta öruggt að flestir
myndu vilja taka upp þessa vinnslu.
Hann sagði að líklegt væri að togveiðar
í framtíðinni yrðu háðar leyfum og um
það væri rætt að binda það í veiðileyfi að
veiðiskipin yrðu að koma með allan afla
að landi. Slíkt gæti að sjálfsögðu ekki
gerst í einu vetfangi, heldur yrði það
að hafa ákveðinn aðdraganda.
„Við ræddum það strax í sumar við
stjórnendur Fiskveiðasjóðs, að við í
sjávarútvegsráðuneytinu værum þeirrar
skoðunar að það bæri að beina fjárfest-
ingu í skipunum að bættri meðferð afla
um borð og í það að gera meira verðmæti
úr þeim afla sem veiddist. Fiskveiðasjóð-
ur hefur þau mál nú til athugunar,“ sagði
Halldór.
Sjávarútvegsráðherra sagði að það
ætti einungis við um stærri skipin að
hentugt væri að koma meltúvinnslutækj-
um fyrir um borð, slíkt ætti ekki við um
minni bátana. Þýðingar mikið væri að
meltuvinnslu væri komið upp á sjávar-
plássum, enda ætti meltuvinnsla sér
þegar stað á sumum stöðum, svo sem
Höfn í Hornafirði og Borgarfirði eystra.
Nú þegar væru því mörg dæmi þess að
verið væri að framleiða verðmæti úr
þessum úrgangi, en enn væri alltof mikið
um að honum væri hent.
„Ég tel að meltuvinnsla eigi mikla
framtíð fyrir sér, í einhverjum mæli, en
■ í samráði við hjartasérfræðinga
Landspítalans hafa Landssamtök hjarta-
sjúklinga nú formlega tekið að sér að
afla fjár til kaupa á hinu bráðnauðsyn-
lega hjartasónartæki fyrir Landspítalann
sem nú er í tímabundnu láni frá Banda-
ríkjunum. Kostnaður er áætlaður um
fjórar milljónir króna með öllum að-
flutningsgjöldum.
auðvitað er markaðurinn takmarkaður.
Þá er ekki síður mikilvægt að koma sem
mestri lifur að landi til niðursuðu," sagði
Halldór.
Öll fjárframlög til samtakanna eru því
ákaflega vel þegin, og er allra vinsamleg-
ast vænst, að tekið verði vel á móti
sendiboðum samtakanna sem munu
heimsækja fyrirtæki víða um land næstu
daga í þessu tilefni. Þá má minna á að
gíró reikningsnúmer samtakanna er
-AB
Landssamtök hjarta-
sjúklinga safna fé til
h jarta sónartækis
LOÐNUBATARNIR
FENGU SEXTÁN
ÞÚSUND TONN
Á EINUM
SÖLARHRING
■ „Þeir voru búnir að fá um 16
þúsund tonn á einum sólarhring þeg-
ar hann rauk upp með stóran norðan
garð og bátarnir urðu að leita lands.
Það verður að teljast sæmileg veiði
að minnsta kosti miðað við það sem
verið hefur í haust,“ sagði Andrés
Finnbogason, hjá Loðnunefnd, þeg-
ar hann var inntur frétta af loðnu-
veiði.
Andrés sagði að búið væri að
tilkynna um eða yfir 40 þúsund tonna
afla til nefndarinnar. Bátarnir heföu
undanfarna daga haldið sig um 50
sjómílur norð-austur af Horni. Þar
virtist vcra talsvert að loðnu, en hún
væri dreifð og erfitt að ná henni
þannig að það tæki bátana nokkum
tíma að fylla sig. Til dæmis hefði
aðeins einn bátur af 35 verið með
fullfermi í fyrrakvöld þegar veðrið
fór að versna, Grindvtkingur. með
950 tonn.
-Sjó.
Félagsmála-
ráðherra skip-
ar starfshóp:
KANNAR ÁHRIF
TÆKNI Á AT-
VINNUVEGINA
■ Alexander Stefánsson, félags-
málaráðherra hefur skipað starfshóp
sem ætlað er að framkvæma könnun
á áhrifum nýrrar tækni á fslenska
atvinnuvegi í næstu framtíð. Er stefnt
að því að kanna hver séu líkleg áhrif
þcirrar nýju tækni sem nú ryður sér
til rúms, á mannaflaþróun á vinnu-
markaði, framleiðni og samkeppnis-
hæfni núverandi atvinnuvcga, svo og
á stefnu og viðgang nýrra atvinnu-
greina.
Skipun þessarar nefndar kcmur í
kjölfar samþykktar ríkisstjórnarinn-
ar um að könnun á þessum málum
færi fram, og eftir að hafa kannað
undirtektir launþega hefur félags-
málaráðherra nú skipað starfshóp-
inn. Hann skipa: Ingvar Ásmunds-
son, skólastjóri, formaður, Haukur
Helgason og Hilmar Jónsson, fyrir
launbcga, Magnús Gústafsson og
Þorsteinn Geirsson fyrir atvinnurek-
endur og Gylfi Kristinsson, fulltrúi í
félagsmálaráðuneytinu verður ritari
starfshópsins.
-AB
Forsætis-
rádherra:
Heimsækir
Koivisto
á sextugs-
afmælinu
■ Steingrímur Hermannsson forsætis-
ráðherra fór í morgun áleiðis til Helsing-
fors, þar sem hann mun flytja Mauno
Koivisto forseta Finnlands árnaðaróskir
ríkisstjórnaríslands.og íslensku þjóðar-
innar í tilefni af sextugsafmæli hans.
Þaðan mun forsætisráðherra halda til
Stokkhólms, þar sem hann mun sitja
fund forsætisráðherra Norðurlanda og
sameiginlega fundi með samstarfsráð-
herrum Norðurlanda og forsætisnefnd
Norðurlandaráðs.