Vikan - 04.10.1962, Blaðsíða 20

Lenin er einn
hinna brjáluðu
snillinga, sem
sagan greinir frá.
SÁLKREPPUR OG SÁLGREINING
EFTIR MATTHÍAS JÓNASSON
SNILLIGÁFA OG GEÐVEIKI
SVO VIRÐIST SEM ÁKVEÐNAR FORSENDUR FYRIR BRJÁLSEMI
VERÐI AÐ HAFA ÞRÓAZT í KYNFYLGJU ÆTTAR FRAM AÐ
3ETTU MARKI, TIL ÞESS AÐ SNILLINGUR GETI FÆÐZT.
AUÐKENNI SNILLIGÁFU.
Menn veittu því snemma athygli,
að snillingur sker sig úr frá öðr-
um mönnum, bæði að ytra atferli
og að sköpunarmaetti. Sókrates áleit,
að skapandi athöfn andans stjórnist
af dularfullum, ofurmannlegum
máttarvöldum, sem hann nefnir
daimonion eða myrkravöld. Seneca
gekk feti framar, þegar hann stað-
hæfir, að brjálæði sé ívaf allrar
snilligáfu. Og Nietzsche hrópar upp
í hneykslan sinni yfir andlausri
nægjusemi hins „normala" fjölda:
„Hvar er vitfirringin, sem þyrfti að
spýta inn í blóð ykkar?“ Þeim öll-
um var það ljóst, að þó að sálrænt
jafnvægi eða normalitet sé mikil-
vægt skilyrði fyrir heilbrigðum
persónuleika, þá knýr það eitt útaf
fyrir sig sjaldan til sköpunar snilld-
arverka eða annarra andlegra af-
reka. Þar við þarf að bætast hið
sérstæða, sem hrekur einstakling-
inn út úr öryggi meðalmennskunn-
ar, lýkur upp fyrir honum áður ó-
kunnum sjónarsviðum og knýr hann
til að leggja allt í sölur fyrir hug-
sjón sína.
Ég reyni ekki hér að skýrgreina
snilligáfu. Öllum ber saman um, að
hún birtist sem sjaldgæfur sköp-
unarmáttur. En snillingurinn er
samfélagsvera og á samskipti við
aðra menn. Samfélagið fellir dóm
sinn um hann, gerir kröfur til hegð-
unar hans, heimtar, að hann aðlagi
sig meðalmennskusjónarmiði þess.
En einmitt við þetta sjónarmið, við
normalitetshugsjónina, lendir snill-
ingurinn ósjaldan í tilfinnanlegum
árekstrum. í þeim kemur hið sér-
stæða í fari hans einna ljósast fram.
Og þá virðist svo, sem margir snill-
20 VIKAN
ingar hafi vænan skammt af brjálsemi í blóði sínu, eins
og Nietzsche taldi nauðsynlegt.
Nú þekkjum við auðvitað ekki nema örlítið brot þeirra
manna, sem neisti snilligáfunnar tendraðist í. Um snill-
inga gildir öðrum mönnum framar, að margir eru kall-
aðir, en fáir útvaldir. Allur þorri þeirra berst vonlausri
baráttu, fær annaðhvort ekki sigrazt á ytri hindrunum,
svo sem örbirgð og vanheilsu, eða á göllum og takmörk-
unum síns eigin eðlis. Því að aðeins neistinn er tendr-
aður í eðli snillingsins, en ekki sá eldur, sem málmur
andans skírist í. Það bál verður hver að magna með
sjálfum sér.
Sumir trúa því að vísu, að snilldargáfan leysi hverja
þraut áreynslulaust. Fátt er fjær sanni en það. Engin
snilligáfa nær þroska án hlífðarlausrar áreynslu og stöð-
ugrar marksækni. Þess vegna ferst margur snillingur
á miðri leið, en þrek og hörku brestur í þeirri baráttu.
Hversu margir snillingar, skáld og listamenn hvers konar
listgreina, hafa soltið til bana, áður en þeim auðnaðist
að raunhæfa hugsjón sína, — og að minnsta kosti áður
en okkur auðnaðist að skilja afrek þeirra? Einn óum-
deildur hugvitssnillingur kemst á þá leið að orði um
afdrif snillinga, að af hverju hundraði nái einn mark-
miði sínu, og það oftast með ólýsanlegri áreynslu og
þrengingum, en níutíu og níu verði úti og af þeim spyrj-
ist fátt. Snilldargáfan er sem sé ekki að jafnaði tengd
hagsýni og dugnaði við að sigrast á ytri hindrunum.
Þeir hæfileikar fylgja meir hinu hversdagslega geðfari.
HVENÆR FÆÐIST SNILLINGUR?
Enginn veitir sér snilligáfuna sjálfur. Hún virðist
spretta fram úr samrunna sjaldgæfra, mjög flókinna
erfðaeiginda. Um þær vitum við þó ekki ýkja mikið.
Hin sundurgreinandi sálarfræði nútímans reynir samt
að skýra fyrir sér þá samstillingu heilbrigðra og sjúk-
legra erfðaþátta, sem verða þarf, ef snillingur á að fæð-
ast. í þeim athugunum þykja ásannast áðurnefnd orð
Senecu, að ákveðinn þáttur brjálsemi fléttist jafnan inn
í snilligáfuna. Þær leiða sem sé í ljós, að brjálsemi er
tíð í ættum snillinga, enda hafa fjölmargir snillingar
orðið geðveikir eða séð sína nánustu ofurselda brjál-
seminni. Af þessum sökum ganga sumir fræðimenn svo
langt, að tala um úrkynjun sem óhjákvæmileg örlög
Framhald á bls. 31.
Húfa (handavinna)
Efni: Fjórþætt ullargarn og prjónar nr. 3.
Húfan er prjónuð laust með stuðlaprjóni,
1 1. sl. og 1 1. br. Fitjið upp 100 lykkjur
og prjónið 24 cm. Prjónið þá saman 10. og
11. hverja lykkju. Prjónið 4 cm og prjónið
þá aftur saman 9. og 10. hv. 1., prjónið 3
cm og prj. saman 8. og 9. hv. 1., prj. 2 cm
og prj. saman 7. og 8. hv. 1., prj. 1 cm og
prj. saman 6. hv. 1.
Klippið á þráðinn, dragið hann í gegnum
lykkjurnar, og saumið húfuna saman.
Brjótið um 8 cm inn á rönguna og saumið
lauslega niður. Búið til um 80 cm langa
snúru, og tyllið lauslega yfir samskeytin eins
og sést á myndinni.
HAUSTMATUR
slátur og fleira
BLÓÐMÖR.
2 1. blóð, 1 1. vatn, 1 hnefi salt, 1560 gr
mjöl, 250 gr mör.
Að langmestu leyti er notað rúgmjöl í blóð-
mör, en eftir smekk má blanda það með
öðru mjöli, t. d. haframjöli og hveiti. Með
því að nota hveiti til að blanda með verður
blóðmörinn fastari í sér, en heldur léttari
með haframjöli. Hæfilegt er að setja svo
sem 2 kúffulla hnefa af haframjöli í þennan
skammt og draga sem því nemur af rúg-
mjölinu. Einnig má nota fjallagrös og söl í
blóðmör. Mörinn er skorinn í bita, en hafið
þá ekki of smáa, því að mörinn rýrnar stund-
um við suðuna, sérstaklega ef hann er ekki
alveg nýr. Vambirnar er nú orðið hægt að
kaupa hreinsaðar, en þær eru heldur ónýtari
þannig en ef þær eru hreinsaðar heima. En
fyrir þær, sem hingað til hafa látið slátur-
gerð eiga sig vegna viðbjóðs á vambahreins-
un, er sjálfsagt að nota sér þann möguleika.
Vambimar eru skornar í hæfilega stór iður
og saumuð saman með seglgarni, en op skilið
eftir fyrir blóðið — hafið það ekki of lítið,
því að þótt það flýti fyrir saumaskapnum á
eftir, tefur það ótrúlega mikið ef erfitt er
að koma blóðinu í vegna þrengsla. Vatnið á
að sjóða, þegar blóðmörinn er settur ofan í
og margir láta hnefa af salti í suðuvatnið.
Varizt að hafa pottinn of fullan, því iðrin
belgjast út við suðuna. Suðutími er 2—3
tímar, þó venjulega nær þremur tímum.
Keppirnir látnir kólna án þess að snerta
hver annan.