Tíminn - 01.12.1944, Qupperneq 1

j RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
28. árg.
Reykjavík, föstudagiim 1. des. 1944
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Símar 2353 oe 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI. Llndargötu 9 A.
Simi 2323.
101. blatl
Stjórnarilokkarair haia nú iastráðið
að stððva áburðarverksmiðjumálíð
STETTINIUS
Hinn nýji utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, .Edvard .R. .Stettiníus, .er
fœddur 22. okt. 1900. Að loknu há-
skólanámi gerðist hann forstióri ýmsra
fyfirtœkja og fór vegur hans alltaf
vaxandi. Hefir hann verið forstjóri
víð .nokkur .þekktustu .stórfyrirtœki
Bandaríkjanna. Árið 1911 varð hann
framkvœmdast*óri láns- og leigulag-
anna, oa gengdl því starfi, unz hann
varð aðstoðarutanríklsráðherra 1943.
Stettiníus er sagður frjálslyndur mað-
ur og óháður Bandarílcjaauðvaldinu,
líkt og t. d. Wilkie var, en hefur
starfað um skeið við stórfyrirtceki þess.
Stjórnin hækkar
fargjöld
Póst- og símamálastjórn
hefir tilkynnt hækkun á far-
gjöldum hjá sérleyfishöfum,
sem nemur 11% á hveít sæti.
Er hæjtkun þessi gerð sam-
kvæmt bréfi frá sérleyfishöfum
til póst- og símamálastjórnar á
síðastliðnu vori. Fyrrv. stjórn
vildi ekki á þessa hækkun fall-
ast, en núv. stjórn hefir fallizt
á hana, eins og aðrar hækkanir.
Undanteknir þessari hækkun
eru þó Strætisvagnar Reykja-
víkur og munu fargjöld með
þeim ekki hækka.
Góð skemmfun
Framsóknarfélögin í Reykja-
vík efndu til skemmtisamkomu
s.l. föstudagskvöld í Listsýninga-
skálanum. Húsfyllir var og
urðu margir frá að hverfa. Sam-
koman hófst með Framsóknar-
vist, • sem spiluð var af miklu
fjöri. Síðan söng Guðm. Jóns-
son, hinn einkar efnilegi og vin-
sæli söngmaður, nokkur lög, nieð
undirleik Fr. Weisshkppel. Var
hann margkallaður fram og
fagnað og þakkað innilega. Þá
flutti Hermann Jónasson snjalla
ræðu, en því næst var verð-
launum úthlutað til sigurvegar-
anna í spilunum. Loks var sung-
ið og dansað til skiptis, af sam-
komugestum almennt, langt
fram eftir nóttu. Samkomunni
stjórnaði Vigfús Guðmundsson.
— Mun það álit samkomugesta,
að þótt skemmtanir Framsókn-
armanna í Reykjavík séu róm-
aðar fyrir þann menningarblæ,
fjör og félagsanda, er þar ríkir,
þá hafi þó þessi skemmtun bor-
ið af í þeim efnum.
Næsta samkoma Framsóknar-
manna verður í Listsýninga-
skálanum £. þ. m.
Rannsóknir haSa þó leiil í Sjós, að innlend áburð-
arverksmiðja gæti lækkað áburðarverðið um þriðjung
Það er nú fullkomlega komið á daginn, að stjórnarflokk-
arnir ætla að stöðva áburðarverksmiðjumálið. Við aðra
umræðu um áburðarverksmiðjufrv.,. er fram fór í neðri
deild síðastl. þriðjudag og miðvikudag, samþykktu stjórn-
arflokkarnir þá tillögu meirahluta landbúnaðarnefndar, að i
kosningu áburðarverksmiSjuStjórnar %og
I
Sígrún Bíöndal
öðrum fram-
kvæmdum málsins skyldi frestað, unz ríkisstjórnin væri
búin að gera á því nýja athugun, hvort fyrirtækið gæti
borið sig. Með þessu er vitanlega ekki verið að gera annað en
að svæfa málið, enda bentu ummæli framsögumanns
stjórnarflokkanna eindregið í þá átt.
Jón Pálmason var framsögu-
maður meirahluta landbúnaðar-
nefndar. Hann sagði, að sam-
kvæmt áætlunum hins ameríska
sérfræðings, sem fjallað hefði
um málið, væri stofnkostnaður
verksmiðjunnar áætlaður 7
miljónir króna, en mundi senni-
lega reynast 10 miljónir og væri
miðað við það í frumvarpinu,
að stofnkostnaðurinn yrði lagð-
ur fram án þess að fyrirtækið
greiddi af honum vexti og af-
borganir. Auk þess mundi þurfa
sérstaka virkjun vegna verk-
smiðjunnar. Af þessu leiddi, að
meirihluti landbúnaðarnefndar
flytti breytingartillögu um'það,
að ríkisstjórnin skuli að nýju
láta gera nákvæmar áætlanir
uiú stofn- og reksturskostnað
verksmiðjunnar áður en fram-
kvæmdir væru hafnar. Kvað
hann þörf nýrrar rannsóknar til
öryggis um, að reksturinn bæri
sig og taldi ekki glæsilega byrj-
un, ef ríkið ætti að gefa stofn-
kostnaðinn til þess að rekstur-
inn gæti borið sig. Sagðist Jón
heldur Vilja leggja 10 milj. til
þess að koma raforku í sveitirn-
ar, áður en lagt væri í áburðar-
verksmiðju!
Bjarni Ásgvirsson tók næstur
til máls, en hann óg Jón Sig-
urðsson á Reynistað skipuðu
minnihluta landbúnaðarnefnd-
ar. Benti hann á, að meirihluti
landbúnaðarnefndar teldi sig
samþykkan málinu að formi til,
en tæki aftur með breytingartil-
lögum sínum það, sem sagt væri
í nefndarálitinu. Ef þær breyt-
ingartillögur yrðu samþykktar,
væri það sama og að vísajnálinu
frá. Síðan skýrði hann‘hversu
þýðingarmikið og aðkallándi
þetta mál væri. Þær athuganir,
sem gerðar hefðu verið um
stofnun áburðarverksmiðju,
bentu til þess, að hér væri hægt
að framleiða a. m. k. sumar teg-
undir áburðar í samkeppni við
aðrar þjóðir og lækka verð á-
burðarins innanlands til muna
frá því, sem nú er. Að undan-
förnu hefði kg. af köfnunarefn-
isáburði kostað 3 kr., og væri þó
farmgjöld af áburði tiltölulega
lág, en samkvæmt áætlunum
hins ameríska sérfræðings væri
hægt að framleiða hér sams
konar áburð fyrir 2 kr. kg. Auk
þess væri hægt að fá ódýrari
raforku en gert væri ráð fyrir í
áætlununum. Mundi það geta
lækkað verð áburðarins um allt
-að 10% frá því, sem áætlanirnar
sýndu. Sú. framleiðsla áburðar,
sem nú'væri fyrirhuguð, byggð-
ist eingöngu á því, að fyrir
hendi væri nóg raforka og nóg
vatn. Kvaðst Bjarni ekki sjá á
hvaða sviði við gætum orðið
samkeppnisfærir, ef við yrðum
það ekki við framleiðslu, sem
þyrfti ekki önnur hráefni.
Bjarni sýndi ennfremur fram á,
að stofnun áburðarverksmiðju
þyrfti ekki að rekast á fram-
kvæmdir í rafmagnsmálum.
Þvert á móti gæti áburðarverk-
smiðja, sem keypti mdkla orku,
orðið til þess að styrkja stórar
raforkustöðvar. Bjarni sagðist
að lokum ^era enn á sama máli
og Jón Pálmason hefði verið ár-
ið 1942, þvi að þá hefði hann
flutt tillögu um að hraða bygg-
ingu áburðarverksmiðju, en nú
væri honum snúinn hugur síðan
„nýsköpunin“ kom til sögunnar!
Sveinbjörn Högnason benti á,
að þetta mál væri bezt undir-
búið af öllum „nýsköpunar“-
málum ríkisstjórnarinnar og
(Framhald á 8. síðu)
Í DAG
birtist á 3. síðu yfirlits-
grein eftir Hermann Jón-
asson, formann Framsókn-
arflokksins, um stjórn-
málaástandið í landinu. —
Neðanmáls er grein eftir
Vestur-íslendinginn Valdi-
mar Björnsson um nokkra
Breiðfirðinga vestan hafs,
þar á meðal læknmn víð-
kunna, dr. Brand J. Brands
son, er lézt í Winnipeg á
síðastliðnu sumri.
Frú Sigrún P. Blöndal, for-
stöðukona Húsmæðraskólans að
Hallormsstað, andaðist síðastl.
þriðjudagsnótt eftir skamma
legu.
Sigrún Blöndal var fædd 4.
apríl 1883 á Hallormsstað. —
Stundaði Sigrún nám í kvenna-
skóla bæði hér og í Danmörku.
Hún var kennari við héraðsskól-
ann að Eiðum 1919—1924. Árið
1918 giftist hún Benedikt Blön-
dal og ráku þau skóla að Mjóa-
nesi 1924 til 1930, en það ár
gerðist Sigrún forstöðukona
Húsmæðraskólans á Hallorms-
stað og var það síðan. Var skóla-
stjórn hennar mjög rómuð og
mun sæti það vandfyllt, sem
hún skipaði.
Mann sinn missti Sigrún árið
1939.
Þessarar merku konu verður
nánar getið hér í blaðinu
síðar.
RtSTm AACHEN-BORGAR
~ • '"-V:"/,.-.......................................................
Mynd þessi sýnir rústir Aachenborgar éftir orustur Bandamanna og Þjóð-
verja um borgina. Bandamenn tóku Aachen 21. okt. síðastl. og var hún
fyrsta þýzka borgin, er þeir náðu á vald sitt.
»Bændavinátta« kommúnista
aíhjúpuð á Alþ.samb.þinginu
Á Alþýðusambandsþinginu, sem nýlega er lokið, sýndu kom-
múnistar q^stöðu sína til ^framfaramála landbúnaðarins á mjög
eftirtektarverðan hátt. Kom þar næsta Ijóst fram, að áhugi sá,
sem þeir þykjast hafa fyrir ýmsum umbótamálum landbúnað-
arins, er fals eitt og að þeir bregðast jafnan illa við, þegar á það
reynir að veita þessum málum jákvæðan stuðning.
Eins og kunnugt er af út-
varpsfréttum, hafa kommúnist-
ar reynt að efna til klofriings
innan búnaðarsamtakanna með
því að halda svokallaða bænda-
ráðstefnu undir verndarhendi
Alþýðusambandsins. Buðu þeir
búnaðarfélögunum að senda
þangað fulltrúa, auk þess, sem
bændum væri frjálst að mæta
þar, án tilnefningar nokkurs fé-
lagsskapar. Búnað&rfélögin
sýndu yfirleitt þann þroska að
anza þessari klofningstilraun
engu. Ráðstefnu þessa sóttu
ekki heldur nema örfáir kom-
múnistaáhangendur (milli 30—
40, segir Þjóðviljinn), er fæstir
höfðu nokkra tilnefílingu. Á ráð-
stefnu þessari voru gerðar ýms-
ar ályktanir samkvæmt „kokka-
bókum“ kommúnista, er eiga að
(Framhald á 8. síðu)
Ætlar ríkisstjórnin að taka stórfellt eyðslu-
lán til að mæta tekjuhalla fjárlaganna?
Þrátt fyrir óvarlegnstn tckjiiáætlun, þarf eim að afla ríkissjóðf a. m.
k. 30 milj. kr. nýrra tekna, eigi fjárlögin að verða tekjuliallalaus.
Áliti fjárveitinganefndar um
fjárlagafrv. 1945, ásamt breyt-
ingatillögum hennar við það,
var lagt fram á Alþingi í gær.
Önnur umr. fjárlaganna mun
hefjast eftir helgina og mun
nokkrum hluta hennar (eldhús-
umræðunum) útvarpað.
Samkvæmt tillögum nefndar-
innar hækkar tekjubálkur fjár-
laganna um 12.4 millj. kr., en
gjaldabálkurinn um 15 milj. kr.
Samkvæmt því verða útgjöldin á
rekstrarreikningi áætluð 96.9
milj. kr., en tekjurnar 99.2 milj.
Þess ber að gæta, að ekki er
ætlast til að bæta á fjárlögin
fyrr en við 3 umræðu útgjöld-
um vegna dýrtíðarráðstafana (þ.
e. niðurgreiðslum á verðlagi
innanlands og útflutningsupp-
bótum), sem eru áætluð 25—30
milj., kr., né útgjöldum vegna
hinna fyrirhuguðu launalaga,
sem eru áætluð 6—7 milj. kr.
Enn er því eftir að hækka út-
gjaldabálk fjárlaganna um 31—
37 milj. kr., og verður þó tekju-
hallinn á rekstarreikningi alltaf
orðinn 30 milj. kr.
Þess ber ennfremur að gæta,
að hækkanir þær, sem nefndin
leggur til að gerðar verði á
tekjubálkinum, eru mjög ógæti-
legar. Auk Framsóknarmanna í
nefndinni, taka þeir Pétur Otte-
sen og Þorsteinn Þorsteinsson
það fram í nefndarálitinu, að
þeir telji þessar hækkanir „tefla
fjárhag ríkissjóðs í tvísýnu".
Hækkanir þær á útgjaldalið-
um, sem nefndin gerir, eru ekki
nema að takmörkuðu leyti til
verklegra framkvæmda. Stærsta
hækkunartillagan, sem hljóðar
upp á 4 milj. kr., er um dýrtíð-
aruppbætur á laun.
\
Eins og sést á framansögðu,
þarf að afla a. m. k. 30 milj. kr.
nýrra tekna, ef fjár^lögin eiga
að afgreiðjist tekjuhallalaus.
Hefir stjórnin haft þetta mál til
athugunar og herma seinustu
fréttir úr stjórnarherbúðunum,
að hún hafi nú gefist upp við
að afla þeirra, nema þá að tak-
mörkuðu leyti, en í þess stað
ætli hún að taka stórt ríkislán
til að mæta útgjöldunum.
Að óreyndu verður þessari
fregn ekki trúað. Það væri ó-
verjandi glapræði, ef nú á mesta
veltutímanum, færi ríkið að
taka hreint eyðslulán, sem það
yrði síðar að sligast undir, þeg-
ar tekjur manna rýrnuðu og at-
vinnuvegirnir þyrftu aukna
hjálp þess.
Nýja ríkisstjórnin hefir stund-
um sagt, að hún ætli sér að end-
urreisa virðingu Alþingis. Vissu-
lega væri ekki hægt að leiða
Alþingi í meiri niðurlægingu en'
að láta það afgreiða á þessum
veltitíma stórkostleg tekjuhalla-
fjárlög og taka stórt eyðslulán,
sem þjóðin yrði að strita undir,
þegar harnaði I ári.
Fulltrúar Framsóknarflokks-
ins í fjárveitinganefnd taka það
fram í nefndarálitinu, að þeir
hafi fyrirvara og óbundnar
hendur um endanlega afstöðu til
fjárlagafrumvarpsins, eftir því
meðal annars, hvernig ræðst um
tekjuöflun og meðferð frum-
varpsins á Alþingi.
Verðlaunauppdrætt-
ir af sveitabæjum
Að tilhlutun Teiknistofu
landbúnaðarins var á síðastl.
vori efnt til samkeppni um
uppdrætti að íbúðarhúsum í
sveitum. Fresturinn var út-
runninn 30. sept. síðastliðinn.
Alls bárust 18 teikningar.
Dómnefndina skipuðu: For-
stöðumaður teiknistofu land-
búnaðarins, bankastjóri Búnað-
arbankans, einn maður útnefnd-
ur af Húsameistarafélagi ís-
lands, einn maður útnefndur af
Búnaðarfélagi íslands og for-
stöðukona Húsmæðraskóla
Reykjavíkur. — Þrenn verðlaun
voru veitt. 1. verðlan voru 3000
kr„ 2. vellglaun 2000 kr„ 3. verðl.
1000 kr.
Þeir, sem hlutu verðlaunin,
voru þessir: Ágúst Steingríms-
son, byggingarfræðingur, Hafn-
arfirði, hlaut 1. verðlaun, Ingvi
Gestsson, húsasmiður, Flatey á
Breiðafirði, 2. verðlaun,v Ágúst
Pálsson, húsameistari, Reykja-
vík, 3. verðlaun.
Fyrsta verðlaunahúsið er
byggt úr steinsteypu, og er gert
ráð fyrir upphitun frá eldavél
eða katli í kjallara. Húsið er ein
hæð og kjallari. Á hæðinni er:
stofa og þrjú svefnherbergi, eld-
hús með máltíðaskoti, snyrtiher-
bergi og yfirhafnageymsla. í
kjallara er þvottáhús og geymsl-
ur.
Tvennar dyr eru á húsinu, að-
aldyr og bakdyr. Er áhersla lögð
á hagkvæmt samband milli
geymslu í kjallara, bakdyra og
eldhúss.
Á teikningu þeirri, sem fékk
2. verðlaun, er allt á einni hæð,
stofa, 3 svefnherbergi, eldhús og
snyrtiherbergi.
Á teikningu þeirri, er hlaut 3.
verðlaun, er gert ráð fyrir einni
hæð og kjallara. Á hæðinni er
stofa, 3 svefnherbergi og lítið
snyrtiherbergi. í kjallara er eld-
hús með borðstofu, þvottahús og
geymsla.
Auk þeirra teikninga, sem
verðlaun voru veitt, hefir teikni-
stofan ákveðið að semja við höf-
unda tveggja annara teikninga
um kaup á teikningum þeirra.
Tíminn mun síðar birta mynd-
ir af uppdráttum þeim, er verð-
laun hlutu.
%