Tíminn - 26.01.1945, Page 5

7. blatt
TÍMirvrV. föstadagiim 26. jan. 1945
t
5
Uni þetta leyti fi/rir 108 árum:
Upphal búnaðarsamtaka
á Islandi
Embættismennirnir í Reykja-
vík og nágrenni hennar hafa
venju fremur gert sér tíðrætt
um hag og heill landsins haust-
ið 1836. Þeir hafa heimsótt hver
annan og rabbað saman, og
meðal annars hefir þetta rabb
snúizt um stofnun nýs félags-
skapar, sem ekki var daglegur
viðburður norður á íslandi á
þeirri tíð. Þetta félag, sem þeir
eru að tala um, átti „að efla sér-
hvað fyrir Suðuramtsins sveita
og sjávarbúnað gott og nytsam-
legt, upp á hvörn þann hátt,
sem í þeirra valdi mætti
standa“.
Eftir áramótin er þessum
ráðagerðum svo langt komið, að
forgöngumenn þessa nýmælis
Þórður Sveinbjörnsson, yfirdómari.
fyrsti forseti Hús- og bústjórnarfé-
lagsins.
afráða að stofna samtökin á af-
mælisdegi Friðriks VI., „vor
allranáðugasta konungs", og eru
það ellefu menn, sem að þessu
standa — átta embættismenn,
tveir bændur og einn kaup-
maður. Aðalforgöngumaðurinn
er Þórður Sveinbjörnsson yfir-
dómari, sem áður hafði mikið
að þessum málum unnið. En
drjúgur stuðningsmaður er L.
A. Krieger stiftamtmaður, sem
áður hafði talsvert fjallað um
ráðagerðir þær, sem danska
stjórnin hafði haft uppi til efl-
ingar búnaðarframförum hér á
landi og leitað var tvívegis ráða
um hjá íslenzkum embættis-
mönnum á þessu tímabili, árin
1824 og 1832. Árið 1835 komu svo
mál þessi fyrir stéttaþingið í
Hróarskeldu fyrir tilstilli hans.
Hafði þar verið mjög rætt um
stofnun búnaðarsamtaka í Suð-
uramtinu og vilyrði verið veitt
um fjárstyrk til slíkrar fram-
kvæmdar. Hafði þó eigi verið
hafizt handa fyrr en þetta, að
Þórður Sveinbjörnsson gekk
fram fyrir skjöldu um stofnun
félagsins.
Góð bók eftir snjall-
an höfund
Mér barst í hendur um ára-
mótin bók, sem mig langar til að
geta um, þó að ég sé ekki vanur
að skrifa um bækur í blöðin. Það
var ritið „íslenzk samvinnu-
hreyfing hundrað ára“ eftir
Arnór Sigurjónsson.
Mér finnst þessi bók lýsa svo
greinilega þeirri kreppu, sem ís-
lenzku þjóðinni hafði verið
haldið í með verzlunaránauð-
inni, og þeim kjarki, sem þrátt
fyrir allt leyndist með- henni og
tók að koma fram í dagsljósið
strax og linað var á verstu tök-
unum. Ég dáist að seiglu þess-
ara manna, sem ruddu sam-
vinnuhreyfingunni braut, og ég
held, að það $é líka hollt fyrir
marga, nú á tímum hóflausrar
eyðslu og upplausnar, að skygn-
ast inn í líf forfeðra okkar og
formæðra, sem höfðu svo lítið
undir höndum, en áttu and-
legt þrek og staðfasta lund —
og báru því sigur af hólmi.
Ýmislegt vannað lestrarefni
mætti gjarnan víkja fyrir þess-
ari bók nokkrar kvöldstundir,
þegar komið er inn frá gegn-
ingunum eða annarri vinnu.
Því langar. mig til þess að
vekja athygli á þessari ágætu
bók Arnórs Sigurjónssonar.
R. R.
Hinn 28. janúar 1837 var svo
samin „frumskrá sú, með hverri
félagið var stofnað“ og var hún
samþykkt og undirrituð af
stofnendum þá samdægurs. Var
þar ákveðið, að félagið héti
Suðuramtsins hús- og bústjórn-
arfélag og dregið fram aðal-
markmið þess.
Tveim dögum síðar var félag-
inu valin bráðabirgðastjórn.
Voru til þeirra starfa kvaddir
Þórður Sveinbjörnsson, Jón
Thorsteinsson landlæknir og
Stefán Gunnlaugsson sýslu-
maður. Nokkrir stofnendur
færðu félaginu gjafir, þar á
meðal bæði Þórður og Krieger
stiftamtmaður.
Ákveðið var að senda máls-
metandi mönnum boðsbréf um
félagsstofnunina.
Snemma í júlímánuði um
sumarið voru síðan haldnir
tveir framhaldsstofnfundir. —
Voru þar lögð fram og samþykkt
félagslög í 27 liðum, þar sem
nákvæmlega var kveðið á um
stefnumið, skipulag og starfs-
hætti alla. Meðal annars var þar
það ákvæði, að stiftamtmaður
landsins skyldi jafnan vera
eins konar heiðursforseti þess,
og hefir það ráð sjálfsagt verið
upp tekið til þess að vinna fé-
laginu traust og velvild hinna
dönsku stjórnarvalda, sem með-
al annars þurfti að leita til um
fjárhagsstuðning. En í aðal-
stjórn félagsins voru kosnir
sömu mennirnir og skipað höfðu
bráðabirgðastjórnina, að því
undanskildu, að í stað Jóns
Thorsteinsens landlæknis var
Helgi Thordersen, síðar bisk-
up, kjörinh ritari félagsins.
Ekki verður annað sagt en
þessi nýbreytni hlyti hinar
Halldór Kr. Friðriksson yfirkennari
einn af þrautseigustu forustumönnum
búnaðarsamtakanna.
sæmilegustu undirtektir manna
á meðal, því að félagsmenn voru
orðnir 105 við lok hins fyrsta
starfsárs. Starf þess varð að
visu ekki umfangsmikið fyrst í
stað, enda ekki við því að búast,
þar sem það var nær févana. En
stjórn Þórðar Sveinbjörnssonar
er var forseti þess til dauðadags
1850, reyndist samt sem áður af-
farasæl, og átti það allvænan
sjóð á þeirrar tíðar mælikvarða,
er hann féll frá.
Áratug síðar myndaðist tals-
verð ólga í félaginu og virtist
jafnvel geta myndazt alvarlegt
missætti. En hjá því varð stýrt.
Kom þá til sögunnar nýr maður,
er reyndist félaginu hinn þarf-
asti og var forseti þess 1 meira
en þrjátíu ár, allt þar til Bún-
aðarfélag íslands var stofnað
um aldamótin síðustu. Má hik-
laust telja hann þann mann,
annan en Þórð Sveinbjörnsson,
sem mest hóf þessi fyrstu bún-
aðarsamtök á íslandi, er til lang-
lífis voru borin, til vegs og
þroska og lagði þar með undir-
stöðuna að því mikla og marg-
breytilega starfi, sem Búnaðar-
félag íslands, arftaki hinna
gömlu samtaka, hefir rækt með
þjóðinni. Það var því ekki ó-
merkilegt spor, sem þeir stigu,
þeir ellefu „menn, er lögðu
frumdrög að stofnun Suður-
amtsins bús- og bústjói'narfé-
lags hinn 28. janúar 1837, „á
burðai’degi vors allranáðugasta
konungs, Friðriks sjötta“.
Gleymum ekki starfi braut-
ryðjendanna, þótt gott Isé að
njóta ávaxtanna af því.
Vilhelm Moberg:
Eiginkona
FRAMHALD
sjö dagana sæla hjá honum. Og hann fær aldrei dropa af brénni-
víni til þess að væta brauðið ....
En það var einu sinni gildur bóndi, sem hét Hermann Ingjalds-
son. Hann lét ævinlega brenna að minnsta kosti sextíu potta af
brennivíni í einu, og fyrir jólin lét hann brenna hundrað og
tuttugu. En þegar vora tók, gekk misjafnlega að fá nóg sáð-
korn, þótt tunnui-nar væri sópaðar innan. Hann sáði eftir því
sem kornið entist. Sumir akrarnir urðu að vera ósánir. Þeir
fengu að hvíla sig, únz jörðin gekk honum úr greipum.
Frans Gottfreð heldur dauðahaldi í jörð sína. Hann er gam-
all, ætt hans er 1 þann veginn að líða undir lok. Hann er eins
og gömul og seig fjallafura, sem ekki vill með nokkru móti láta
rífa sig upp með rótum. Og því meir sem sú stund nálgast, að
hann verður að kveðja þetta líf, þeim mun betur vakir hann
yfir eigum sínum. Enginn maður í þorpinu læsir húsum sínum
eins rammlega og Frans Gottfreð. Enginn er jafn hræddur um
kistur sínar. Timburhúsið hans er að snarast um, en það er
dýrt að reisa nýtt hús, og hann getur ekki séð af öllum þeim
peningum, sem til þess þarf. Hann getur ekki tekið þá úr handr-
aðanum, hann myndi iðrast þess svo mikið eftir á. Þær hug-
raunir, sem peningatapið ylli, myndi Frans Gottfreð ekki lifa af.
Hermann gamli þekkir þennan undarlega karl, hann veit, hvað
honum býr í huga. Frans Gottfreð lúrir ekki aðeins á peningum,
það er líka annað, sem hann býr yfir — óttinn. Það er óttinn,
sem alltaf hefir fylgt honum síðan á gróðurgrænum dögum æsk-
unnar. Já, það eru mörg, mörg ár síðan þjófurinn heimsótti Frans
Gottfreð. Og enn er hræðsla hans við einhenta manninn ó-
fölskvuð. Hann talar aldrei um þennan ótta sinn við nokkurn
mann, en hann dylst ekki, þrátt fyrir það, því að Frans Gottfreð
kemur upp um sig, hvenær sem einhver ókunnur maður sést í
þoi’pinu eða nágrenni þess. Þá veltir gamli maðurinn því fyrir
sér, hvort þetta muni nú ekki vera h a n n, kominn til þess að
hefna sín. Skyldi það vera einhenti maðurinn, sem kominn er?
Hann spyr Hermann, sem verið hefir á ferð nýlega, hvort
hann hafi hitt eða verið í slagtogi með nokkrum örkumlamanni.
Og það er eins og ský dragi yfir andlitið á honum, þegar hann
spyr, og hann horfir út i bláinn.
— Hvers konar maður hefði það átt að vera? spyr Hermann,
þótt hann viti mætavel, hvað bóndi er að fara.
— Maður, sem vantar útlim. Fót eða handlegg ....
Nei, Hermann hefir aðeins séð fólk með óskaddaða útlimi á
leið sinni. Allt fólk, sem hann hitti, var m'eð tvo handleggi, rétt
eins og gengur og gerist. Frans Gottfreð léttir. Hermann gamli
vill ekki leika á bónda, eins og einn byggðarmaður gerði fyrir
nokkrum árum. Hann var að koma heim frá kirkju á sunnudegi
og laug því að bónda, að hann hefði séð einhentan mann meðal
kirkjugestanna. Frans gamla Gottfreð varð ekki um sel — hann
kom ekki út fyrir húsdyr í tvær vikur. Og hverja einustu nótt
lét hann ljós loga yfir sér og þorði ekki að blunda. Sá,
sem logið hafði að« honum, gekk manna á meðal og hældi sér
af því, hvaða grikk hann hefði gert honum. En þetta var ljótur
leikur.
Það er ekki aðeins venjuleg hræðsla við afturgöngur, sem
þjáir Fi’ans Gottfreð. Hann hefir gildar ástæður til þess að vera
smeykur. Það er sögn allra, sem muna þennan atburð með þjóf-
inn, og hafa séð manninn, sem bóndi er svona hræddur við.
Það gerðist á sunnudegi að vorlagi, einmitt um það leyti, sem
rúgurinn var að byrja að skríða.1 Flestir voru við kirkju, þess
hafði þjófurinn vænzt, því að hann sat um tækifærið meðan
guðsþjónustan stóð yfir. Það var enginn heima hjá Frans Gott-
freð. Sjálfur hafði hann farið að líta eftir gi’ipum í haganum,
og hann hafði læst mannlausu húsinu. Þegar hann kom aftur
heim, sá hann, að gluggi hafði verið tekinn úr svefnherbergis-
þilinu og lagður á jörðina. Frans Gottfreð snaraðist inn í gang-
inn og þreif hlaðna byssu. Þjófurinn hafði lokið erindi sínu,
og áður en bónda ynnist tími til þess að grípa byssuna, skauzt
hann út um gáttina, þar sem glugginn hafði verið, og hljóp
brott — hann fleygði sér niður á rúgakurinn rétt við húsið.
Rúgurinn var hár og þéttur, og fullorðinn karlmaður gat ósköp
vel falið sig þar, ef hann beygði sig dálítið í hnjáliðunum. Frans
Gottfreð hljóp á eftir honum með byssuna, en hann gat aðeins
í’áðið það af hreyfingu axanna, hvar þjófurinn hljóp yfir akur-
inn. Hann varð að miða af handahófi, ef hann ætlaði að skjóta.
Þegar þjófur er að flýja, er leyfilegt að skjóta í fæturna á hon-
um. Þetta mundi Frans Gottfreð og miðaði lágt. En af því að
maðurinn hljóp hokinn, þá hæfði hann hann samt sem áður í
hægri handlegginn. Menn þustu að, er þeir heyrðu skotið, þjóf-
urinn var borinn ofurliði og fluttur til hreppstjórans, og það
komst upp, að hann hafði verið hýddur og dæmdur til fangelsis-
vistar við vatn og brauð fyrir þjófnað og ofbeldi. Þetta var of-
stopafullur og hættulegur maður. í þetta skipti hafði hann brot-
ið upp kistu og stolið fimmtíu dölum frá Frans Gottfreð.
Skotið hafði tætt sundur handlegginn á honum, svo að það
varð að taka hann af fast uppi við öxlina. Og þegar fara átti
með hann til sáralæknisins, spurði hann, hvort hann mætti
tala við bóndann, sem hefði skotið á hann. Frans Gottfreð gaf
sig fram. Þjófurinn var þreklegur maður og útlimastór, og það
hvítmataði í augun á honum. Það brann eldur úr þeim, er hann
leit á bónda.
— Þú hefir svipt mig handleggnum, sagði hann. Einhvern
tíma kem ég og svipti þig lífinu í staðinn.
Maðurinn stóð þarna, umkomulaus og með sundurtættan hand-
legginn — þjófur, sem ekki gat gert neina kröfu um .skaða-
bætur. En hótun hans var bitur alvara. Og hann bætti við
nokkrum orðum: ^
— Ég kem, þegar sízt varir. Ég veit, hvar þú sefur.
Þetta síðasta tvítók hinn særði þjófur:
— Ég veit, hvar þú sefur.
Þessi orð voru sprottin af heiftþrungnu hatri, og þessum orð-
um gat Frans Gottfreð ekki gleymt.
Þjófurinn var húðstrýktur og átti að hírast í fangahúsl í
fjögur ár. Þessi ár var Frans Gottfreð sæmilega öruggur. Aldrei
var hann þó alveg kvíðalaus, því að alltaf gat hann átt það á
hættu, að fanturinn stryki úr fangelsinu. Þessi uggur var þó
harla óverulegur hjá því, sem varð, þegar þessi fjögur ár vor'u
liðin. Þá fór hann að hugsa: Nú er hann frjáls, nú getur hann
Sutftt barnannas
JtJLLl OG DÚFA
Eftir JÓN SVEINSSON.
Freystemn Gunnarsson þýddi
„Já, þið fáið víst að fara. En þá verðið þið að fara í
skinnsokkana, annars verðið þið vot, og það vill mammii
ykkar ekki. Á morgun verður komlð mikið krap.“
„En mínir eru götugir,“ sagði Stebbi litli hálfhnugg-
inn á. svipinn.
„Það gerir ekkert til,“ sagði Júlli. „Gunna getur bætt
skinnsokkana þína í kvöld, og þá getur þú fengið að
fara líka.“
„Já, já, Stebbi,“ sagði Gunna. „Ég skal gera við skinn-
sokkana þína undir eins og við komum heim. Ekki skal
standa á því.“
Það leyndi sér ekki, að Stebbi var þessu alls hugar
feginn. Hann tók í höndina á Gunnu og beið þess með
mestu óþreyju, að lagt yrði af stað heim.
Úti þaut í storminum, og nú var liðið langt á kvöld.
Júlli sótti ljóskerið, og við lögðum af stað.
En nú var orðið svo hvasst, að ljósið sloknaði fyrr en
okkur varði. Og þá varð Júlli að taka þann yngsta af
okkur og bera hann á háhesti alla leið heim.
Við komumst heim við illan leik.
Þá voru skinnsokkarnir sóttir, bættir og lagaðir og
lagðir við rúmstokkinn hjá okkur.
Síðan lásum við kvöldbænirnar okkar og sofnuðum.
Þegar við vöknuðum morguninn eftir, hafði sunnan-
vindurinn þítt snjóinn og svellin af hólum og hæðum
til fjalla, svo að nú var hægt að reka féð á beit.
Og svona er það alltaf, þegar stórleysingar koma.
Jafnskjótt og næst til jarðar, fer sauðamaðurinn á hverj-
um bæ með hópinn sinn á undan sér í hagann, þó að
beitin sé venjulega rýr um þann tíma árs. Og bóndinn
bíður með óþreyju þeirrar stundar, að snjóana leysi,
því að stabbinn minnkar óðum í harðindunum, þegar
allt fé er á gjöf, stundum mörg hundruð fjár.
Og fátt þykir börnunum skemmtilegra en fá að vera
með í ferðinni, þegar féð er rekið á beit upp í fjallið
í fyrsta sinn.
Við vorum líka fljót að drekka kaffið okkar þennan
morgun. Við fengum það í rúmið eins og vant var. Síðan
rukum við á fætur.
Nóbelsverðlaunaskáldíð
(Framhald af 4. síðu)
eftii’ hann, en fullyrði þó ekkert
um það, hvort þau mega teljast
með því bezta, sem eftir hann
liggur í bundnu máli, en í þess-
um stefum, er skáldleg stemn-
ing, sem minnir mjög á ríkan
þátt í list hans og snertir við-
kvæma strengi í hvers manns
brjósti.
Nu breder Hylden
de svale Hænder
mod Sommermaanen.
Aaret efter:
De samme Böge
og lyse Nætter,
den samme Lykke.
Aaret efter:
Solsorten flöjter
og Vaarvind svumler
igen, Veninde.'
9 Aar efter:
De samme Böge
og lyse Nætter,
den samme Lykke.
Orðin hljóða svo í lauslegri
býðingu og hafa þá misst mest
af þokka sinum, en eru þó ef til
vill ekki algerlega einskisnýt
fyrir þá, sem skilj a ekki málið:
Nú breiðir yllirinn
svalar hendurnar
móti mána sumarsins.
Ári síðar:
Sama beykið
og bjartar nætur,
sama hamingjan.
Ári síðar:
Þrösturinn syngur,
vorvindar anda
á ný, vina mín.
9 árum síðar:
Sama beykið
og björtu næturnar,
sama hamingjan.
Svo má heita, að leikrita-
gerð sé sú eina grein fagur-
fræðilegra bókmennta, sem Jóh.
V. Jensen hefir ekki gefið sig
að. Þó hefir hann skrifað eina
bók af því tagi, Sangerinden
fSöngmærin, 1921). Efnið
minnir á skáldsögu hans, Ma-
dame D’Ora, enda mun vera
stuðst við þá bók að einhverju
leyti í sjónleiknum. Fyrr á ár-
um var hann stundum blaða-
maður, og fyrstu ferðir sínar til
útlanda fór hann sem fréttarit-
ari stórblaðanna i Kaupmanna-
höfn, (Berl. Tid. og Social
Demokr.). Eitt ár var hann rit-
stjóri tímarits eins í Kaup-
mannahöfn. Síðasta skáldsaga
hans, Gudrun, var kvikmynduð
skömmu eftir að hún kom út.
Loks má nefna, að hann hef-
ir þýtt eitt og annað, og ber
okkur íslendingum fyrst og
fremst að muna eftir þýðingu
hans á Egils sögu, sem gefin
var út í Kaupmannahöfn 1930
með formála eftir hann. Var það
fyrsta bindi af vandaðri og
samfelldri útgáfu á íslendinga-
sögunum, sem margir ritfær-
ustu menn á danska tungu unnu
að.
IX.
Furðu lítið er til eftir Jóh. V.
Jensen á íslenzku, aðeins fá-
einar smásögur I timaritum
(einkum Dvöl og Iðunni).
Skáldsagan „Dr. Renaults Frist-
elser“ var flutt í útvarpinu
(Helgi Hjörvar) og tímaritið
Dvöl flutti nýlega allnákvæma
frásögn um Bræen, einkum fyrri
hlutann, þar sem sagt er frá
Dreng. Mun þá upptalið það,
sem birzt hefir á íslenzku eftir
þennan höfund.
Hér hefir verið leitazt við
að gefa lítils háttar hugmynd
um Jóh. V. Jensen, ritstörf
hans, uppvaxtarár og viðhorf
til samtiðar sinnar, og skal hér
að lokum fáu einu viðbætt.
Jóh. V. Jensen kvæntist árið
1904. Kona hans, Elsa Maria Ul-
rik, er bóndadóttir frá Rósen-
dal á Sjálandi. Hafa þau lengst
af búið í Kaupmannahöfn,
þangað til nú á síðari árum, að
þau settust að á búgarði einum
utan við borgina og lifa þar
kyrrlátu lífi.
Skáldið er nú hnigið á efri
ár, varð 72 ára 20. janúar síð-
astl. Árið 1929 var hann gerður
heiðursdoktor við' háskólann í
Lundi í Svlþjóð, og fyrir fáum
vikum fékk hann Nobelsverð-
launin eins og fyrr er sagt.