Tíminn - 30.01.1945, Blaðsíða 2

8. blað
2
TtMINK, þrigjwdaginn 30. jan. 1945
ERLENT YFIRLITs
llaudsmá
lln
Er þetta vegurinfii til
nýsköpunarinnar?
Það er áreiðanlega sameigin-
leg ósk og vilji allra íslendinga,
að þeir fjármunir, sem þjóðin
hefir elgnazt í erlendum
gjaldeyri, verði notaðir til efl-
ingar atvinnuvegunum til lands
ng sjávar. Þjóðinni er Ijóst, að
hún þarf betri og fleiri skip,
meiri og betri ræktun, meira
rafmagn, nýjar verksmiðjur til
að vinna úr land- og sjávaraf-
urðum og ýmsan annan iðnað
til að skapa margbreytt og
traust atvinnulíf.
Um þetta voru allir stjórn-
málaflokkarnir sammála, þegar
rætt var um myndun þjóð-
stjórnar síðastl. haust. En þeg-
ar til framkvæmda kom, skyldu
leiðir. Framsóknarflokkurinn
taldi þá fjármálastefnu, ^sem
stjórnarflokkarnir völdu, ósam-
rímanlega þessum stórhuga
fyrirætlunum um nýsköpun at-
vinnuveganna. Hann áleit, að
hún myndi verða hinn versti
þrándur í vegi nýsköpunarinn-
ar. Þess vegna treysti hann sér
ekki til að vera með í ríkis-
stjórninni.
Sá tími, sem liðinn er, síðan
stjórnin kom til valda, hefir
fært nokkra vitneskju um þetta.
Afleiðingar þeirrar fjármála-
stefnu, sem fylgt er, eru þeg-
ar orðnar þessar:
Ríkisútgjöldin á næsta ári
verða 140—150 miljóhir króna
eða allmörgum tugum miljóna
kr. hærri en á síðastl. ári. Hin
mikla útgjaldaaukning stafar
nær eingöngu af auknum launa-
greiðslum og annari óarðbærri
eyðslu. Til að standast þessi
miklu útgjöld, verður eytt, auk
venjulegra skatt- og tolltekna,
10—15 milj. kr. af tekjuafgangi
síðastl. árs, öllum framkvæmda-
sjóði og öllum eða mestöllum
hafnarbótasjóði. Þessu til við-
bótar verða lagðir á nýir skatt-
ar, er munu nema frá 20—25
milj. kr. og er þar á meðal veltu-
skatturinn, sem er ranglátasti
skattur, er þekkzt hefir hér-
lendis. Fjármálaráðherrann
telur þó vafasamt, að þetta allt
nægi og gerir því ráð fyrir að
óhjákvæmilegt g eti orðið að
taka ríkislán, þegar kemur
fram á árið.
Jafnhliða því, sem ríkisút-
gjöldln hafa þannig hækkað,
hafa byrðarnar á atvinnuveg-
unum stóraukizt eða eru að
stóraukast, þar sem verið er að
koma á allsherjarkauphækkun,
er hófst með hækkunum hjá
launahæstu iðnstéttunum í
haust. Afleiðing þessara kaup-
hækkana verður stórfelld hækk-
un afurðaverðsins næsta haust,
er leiða mun til svo gífurlegrar
hækkunar dýrtíðarvísitölunnar,
að það mun kosta ríkissjóð
marga tugi milj. kr. til viðbót-
ar, ef halda á vísitölunni niðri
með sama hætti og nú er gert.
Þá er það ætlun ríkisstjórn-
arinnar að koma á stórauknum
alþýðutryggingum næsta haust
og munu þær hafa í för með
sér aukin útgjöld fyrir ríkissjóð,
svo mörgum milj. kr. skiptir.
Þegar alls þessa er gætt, mun
það áreiðanlega ekki vera of-
sagt, að útgjöld ríkisins á ár-
inu 1946 verða alltaf talsvert yf-
ir 200 milj. kr., ef ríkjandi fjár-
málastefnu verður fylgt áfram.
Og ekkert af þessum útgjöldum
mun fara til hinnar fyrirhuguðu'
nýsköpunar, a. m. k. ekki um-
fram það, er verið hefir undan-
farin ár.
Hvernig halda menn, að það
muni ganga að afla ríkissjóði
200 milj. kr. tekna, þegar nú
verður að eta upp sjóði og leggja
á álögur eins og veltuskattinn
til að standast 140—150 milj. kr.
útgjöld?
Hvernig halda menn að það
muni lánast að afla svo þessu
til viðbótar þeirra fjármuna,
sem þurfa að vera framlag rík-
issjóðs til hinnar fyrirhuguðu
nýsköpunar?
Og hversu líklegt er að ein-
staklingar fáist til að leggja fé
sitt í nýsköpunina, þegar dýr-
tíðin verður orðin miklu meiri
Hin fasistisku stjórnarskrif.
Skrif stjórnarblaðanna um
stjórnarandstæðinga, þó einkum
Mbl., halda áfram að bera merkjf
hins einræðissinnaða hugarfars.
Það eru ekki aðeins notaðar þær
ásakanir, að öll andstaða sé
sprottin af vilja til sundurlynd-
is og pll gagnrýni andstæðing-
anna sé siðlaus og þjóðhættu-
leg. Nú er einnig farið að krefj-
ast þess að gera andstæðingana
að eins konar útlögum í þjóðfé-
laginu. Gerum þá útlæga, var
fyrirsögn forustugreinar í Mbl.
19. þ. m. Síðastl. föstudag lauk
forustugrein Mbl. á þá leiö, að
stjórnarflokkarnir yrðu „að
halda fast saman til þess að gera
rógberana (svo titlar Morgunbl
stjórnarandstæðinga) útlæga
frá allri opinberri starfsemi,
þar sem því verður viðkomið“.
Þá er Jón Pá. stöðugt að ögra
bændum með því, að þeir „ein-
angri“ sig, ef þeir styðji ekki
stjórnina og þurfi þá ekki að
Diga á neinu góðu von.
-Því fer fjarri, að Framsóknar-
mönnum falli neitt illa persónu-
lega, þótt þeir verði fyrir þess-
um sundurlyndisbrigslum, sið-
leysisáburði og hótunum. En hitt
er ískyggilegra, að hér eru tekn-
ir upp svo fullkomlega fasist-
iskir starfshættir, að umrætt
orðbragð stjórnarblaðanna er
eins og tekið upp úr þýzka út-
varpinu, þegar það er að ræða
um Bandamenn. Þeir eiga að
hafa farið í styrjöldina að
barflausu, þeir eiga að vera
siðlausir og ekki skortir svo
hótanirnar. Ef stjórnarsinn-
ar næðu líka því marki að
stimpla alla andstæðinga sína
sundrungarpostula og siðleys-
ingja og að hræða menn til und-
anláts með hótunum, þá væri
allt lýðræði og frelsi búið í
landinu. Þá væri komin alvöld
stjórn, sem gæti gert allt á'em
henni sýndist. ísland væri orðið
einræðisríki.
Þess vegna þarf þjóðin að vara
sig vel á þessum áróðri. Frá
honum er skammt yfir í hreint
einræði, enda mun sá draumur
ekki fjarlægur þeim, sem eru
yzt til hægri og vinstri í ríkis-
stjórninni.
* O
Þmghaldið.
Oft hafa vinnubrögðin geng-
ið seint á Alþingi, en þó mun
seinagangurinn sjaldan hafa
verið meiri en nú. Valda þar
mestu tvö mál, sem stjórnar-
flokkarnir hafa enn ekki náð
samkomulagi um til fullnustu,
launamálið og veltutollurinn.
Bæði þessi mál liggja fyrir efri
deild, en þau voru aldrei tekin
á dagskrá síðastl. viku og heldur
ekki ýms önnur stórmál, sem
bíða þar afgreiðslu, t. d. jarð-
ræktarlagafrv. í stað þess fór
fundartími deildarinnar í karp
um smámál. Neðri deild mátti
heita verklaus, þvi að hún hefir
afgreitt frá sér öll þau mál, sem
sinhverju skipta. Hins vegar á
hún eftir að fjalla um launa-
málið og vaxtatollinn.
Ef þessu heldur áfram, má
búast við að þingið standi í
nokkrar vikur enn, þótt þvi
en nú og' alls konar auknir
skattar og veltutollar verða
lagðir á atvinnureksturinn?
Hér er það þó alls ekki tek-
ið með í reikninginn, að innan
lítils tíma getur orðið stórfellt
verðfall á útflutningsvörum, er
rýrt getur tekjur atvinnuveg-
anna og aukið útgjöld ríkisins
í stórum stíl.
Þegar þetta er athugað - og
margt fleira í þessu sambandi,
er hnígur að sömu niðurstöðu,
ættu menn að geta gert sér ljóst,
hvort þetta muni vera leiðin til
nýsköpunarinnar. Og þá ættu
menn líka að geta séð, hvort
það hefði ekki verið hyggilegri
stefna til að hrinda fram stór-
felldri nýáköpun, að lækka dýr-
tíðina og þar með útgjöld ríkis-
ins og rekstrarkostnað atvinnu-
veganna. Þá.hefði ríkinu reynzt
vel kleift að leggja fram fé til
nýsköpunar og jafnhliða hefði
aukizt trú einstaklinganna á
atvinnurekstrinum, sem jafnan
hlýtur að veraf ein helzta drif-
fjöður allrar nýsköpunar.
hefði hæglega mátt ljúka fyrir
áramót, ef stjórnin hefði vérið
sammála um áðurgreind mál.
Þinghaldið kostar nokkur þús.
kr. á dag og skapast ríkinu því
verulegur útgjaldaauki með
þessu háttalagi. Þegar stjórnin
kom til valda, átti það að vera
ein „nýsköpunin“ að bæta
vinnubrögð þingsins og stytta
þinghaldið. Menn hafa nú þegar
séð, hverníg sú „nýsköpun“ hefir
tekizt.
Lítt notuð tekjulind.
Laxveiðigrein Vigfúsar Guð-
mundssonar, er nýlega birtist
hér í blaðinu, hefir vakið veru-
lega athygli. Þar var hreyft
málefni, sem veittur hefir verið
oflítill gaumur til þessa. Að vísu
hefir margt verið gert til bóta
á þessu sviði undanfarin ár, en
miklu meira þarf þó, ef duga
skal, og þó kannske fyrst og
fremst skilning á því, hvað mik-
ið getur verið hér í húfi.
Hér á landi eru tvímælalaust
einhverjar beztu laxveiðiár
heimsins. Veiðina í öllum þess-
um ám má vafaláust tug- og
hundraðfalda með réttum rækt-
unaraðferðum. Auk þess væri
hægt að láta lax ganga í miklu
fleiri ár. Það er enginn vafi, að
með þessu væri hægt að skapa
landinu óhemjumikla og örugga
tekjulind, ef rétt væri á mál-
um haldi.
Ræktunin færist
norður eftir.
Þegar nánar er aðgætt, er lax-
veiðin aðeins eitt þeirra auðæfa,
sem ísland býr yfir og lítt hafa
verið notuð til þessa. Þau auð-
æfij sem hér munu vera í jörðu,
hafa t. d. enn verið lítt rannsök-
uð. Fossum og hverum munu
flestir muna eftir. Þá er ekki sízt
vert að veita því athygli, að
ræktun ýmsra nýtjajurta er
alltaf að færast norður eftir.
Sykurrófur, epli og hveiti er nú
farið að rækta á norðlægum
stöðum, þar sem slíkt var talið
útilokað áður fyrr. Þetta hefir
tekizt með því að finna upp
nýjar, harðgerðari tegundir en
áður þekktust. í hinu norðlæga
álaska, sem nú er óðum að
’oyggjast og margir telja eitt á-
litlegasta framtíðarlandið, er
stöðugt verið að hefja ræktun
nýrra matjurta, sem kollvarpa
fyrri kenningum um ræktunar-
takmarkanir hinna norðlægu
■anda. Margt af þessu munu ís-
lendingar eiga eftir að færa sér
í nyt og auka þannig landbún-
aðarframleíðsluna að fjöl-
breyttni og magni.
Mikilvægt utanríkismál.
Þá eru það ekki litlir kostir,
hve stutt er að sækja á ein
auðugustu fiskimiðum heimsins.
Þetta gerir smáútgerð miklu
auðveldari hér en víðast annars
staðar. Á stærri skipum, er flytja
aflann sjáif, kemur þetta hins
vegar að minni notum. En í
þessum efnum er vert að gæta
þess, að sjórinn er almenningur,
er allir hafa aðgang að og geta
ausið upp úr meðan nokkuð er
þar eftir. Álit margra fiskifræð-
inga er líka það, að hefjist nú
hin mikla alþjóðasamkeppni í
togaraveiðum, sem var í aðsigi
er styrjöldin skall á, geti hin
beztu fiskimiö fljótt gengið til
þurrðar. Framtið íslenzks sjáv-
arútvegs veltur áreiðanlega
mjög á því, að alþjóðlegt sam-
komulag náist um takmörkun
togaraveiðanna og friðun Faxa-
flóa. Vafalaust er, hvort annað
fjárhagslegt utanríkismál varð-
ar þjóðina nú öllu meira en
þetta og leggja þarf ríkari stund
á að fá framgegnt. En jafnvei
þótt þetta fengist fram, væri
.samt heimskulegt, að ætla alveg,
hvað snertir útflutning, að
byggja á fiskveiðunum, eins
og margir láta sig nú dreyma
um. Fiskveiðarnar geta allt-
af. brugðizt úm skeið eða
markaðsvandræði steðjað að, og
þá er gott að hafa annað til
stuðnings. Þjóðin er heldur ekki
á neinu flæðiskeri stödd, því að
auðæfi landsins sjálfs eru mikil
og bíða enn mörg eftir því, að
vera notuð. Og þar þarf ekki
eins að óttast ágengni annara
eins og á sjónum.
Ljóta málið.
Mbl. sagði nýlega frá því, að
Hermann Jónasson hafi haldið
ljóta ræðu í þinginu 1942. Mun
Mbl. vilja segja með þessum
orðum, eins og rétt er, að ræð-
an hafi fjallað um ljótt mál.
Þetta ljóta mál var í því fólgið,
að hinn orðheldni forsætisráð-
herra, sem þá var, dró sjálf-
stæðismálið inn í baráttuna
um kjördæmamálið og lofaði
því, að það skyldi leyst jafnt
kjördæmamálinu, ef kosning-
arnar ynnust 5. júlí. Með þess-
um móti tókst að vinna kosning-
arnar. Loforðið um sjálfstæðis-
málið var ekki efnt, enda vitan-
legt, þegar það var gefi^, að
það _yrði ekki efnt, þar sem
fyrir' lá sú yfirlýsing Banda-
manna, að þeir myndu ekki við-
urkenna íslenzkt lýðveldi fyrr
en sambandslagasamningurinn
væri útrunninn. Þannig var
sjálfstæðismálið dregið niður 'í
skarnið og gefin um það hátíð-
leg loforð til að koma fram ó-
vinsælu máli, enda þótt þeim, er
loforðin gáfu, mætti vera vitan-
legt, að ekki var hægt að efna
þau.
Það er vissulega rétt hjá Mbl.,
að þetta er ljótt mál — kannske
eitt allra ljótasta málið í stjórn-
málasögu síðari ára. En ætla að
það hefði ekki verið hyggilegast
vegna hins- orðheldna forsætis-
ráðherra, að' minnast ekki á
það?
Jón Pá. brennimerkir sig.
Jón Pá. hefir nýlega sýnt það
næsta greinilega á Alþingi,
hversu gersamlega hann er
genginn á hendur þeim, sem
fjandsamlegastir eru bændum.
Á síðastl. hausti samdi milli-
þinganefnd búnaðarþings frv.
um búnaðarmálasjóð. Fjár til
sjóðsins skyldi fengið með ör-
litlu hundraðsgjaldi á seldar
landbúnaðarafurðir, þó án þess
að útsöluverð þeirra hækkaði.
Fé sjóðsins, sem þannig yrði al-
gerlega frá bændum komið,
skyldi ráðstafað af búnaðarfé-
lagsskapnum honum til eflingar
og styrktar. Þetta frv. hafði far-
ið nokkurn veginn klakklaust
gegn um þrjár umræður í báð-
um deildum og átti eftir aðeins
eina umr. í neðri deild, þegar
kommúnistum kom í hug, að
ekki mætti láta bændur alveg
einráða um að ráðstafa þessu fé
sínu. Þeir ákváðu því að flytja
(Framhald á 7. síðuj
Þrátt fyrir sókn þá, sem Þjóð-
verjar hófu á vesturvígstöðvun-
um um jólaleytið, ríkti yfirleitt
bjartsýni hjá Bandamönnum
um styrjaldarhorfurnar, þegar
árið gekk í garð. Liðna árið
hafði verið sigurríkt og fullar
horfur á, að styrjöldin í Evrópu
myndi verða til lykta leidd með
fullum sigri á hinu nýbyrjaða
ári.
Þótt Bandamenn væru þannig
bjartsýnir að þessu leyti, fór
samt fjarri því, að þeir væru það
yfirleitt um framtíðina. Ýmis-
íegt, sem hafði verið að gerast
síðari hluta ársins, vakti grun
um, að hinn jiýi heimsfriður
myndi-ekki verða eins öruggur
og ánægjulegur og menn höfðu
látið sig dreyma um. Menn sáu
ýmsar blikur á lofti, er bentu
til þess, að réttur smáþjóðanna
yrði fyrir borð borinn og
stórveldahagsmunirnir myndu
skipa hinn æðsta sess. Fleira og
fleira benti til þess, að hin fall-
egá Atlantshafsyfirlýsing Chur-
chills og Roosevelts yrði ekki
meira en draumsýn og veruleik-
inn myndi verða á allt aðra leið.
Hið nýja ár hófst líka með at-
burði, er styrkti stórum þennan
óhugnanlega grun. Bretum og
Bandaríkjamönnum til mikilla
vonbrigða stigu Rússar skref í
Póllandsmálunum, er sýndi, að
þeir ætluðu sér ekki að hafa
nein samráð við bandamenn
sína um lausn þeirra. Með því
var ekki aðeins tekin upp sá
háttur, að einstakt stórveldi
beitti hernaðaraðstöðu sinni til
að leysa mál, sem að réttu lagi
ætti að bíða alþjóðlegrar friðar-
ráðstefnu og hefði um það eng-
in samráð við önnur ríki, heldur
var með því þverbrotið loforð
Atlantshafsyfirlýsingarinnar um
um rétt og frelsi smáþjóðanna,
er Rússar höfðu þó lýst sig
fylgjandi.
Þessi atburður, sem vakti
vafalaust miklu meiri óhug
meöal Bandamanna en gagn-
sókn Þjóðverja um þessar
mundir, var viðurkenning
Rússa á leppstjórninni í Lublin.
Þótt vitanlegt væri, að Rússar
stæðu að baki þeirri stjórn,
höfðu þeir samt ekki viðurkennt
hana opinberlega. Höfðu Banda-
menn, einkum þó Bretar, reynt
að koma á samkomulagi, sem
allir aðilar gætu sætt sig við, um
bráðabirgðastjórn fyrir Pólland,
er færi með völd, unz kosningar
hefðu farið fram með löglegum
hætti. Þessar tilraunir höfðu
mistekizt í bili, en bæði Bretar
og Bandaríkjamenn höfðu beðið
Rússa að fresta þó öllum að-
gerðum í Póllandsmálunum, þar
til ráðstefna þeirra Churchills,
Roosevelts og Stalins yrði hald-
inn, og skyldi þar enn reynt að
ná samkomulagi um þessi máL
Þessi tilmæli höfðu Rússar að
engu, heldur viðurkenndu Lub-
lin- stjórnina og hjálpa henni
nú til að festa völd sín í landinu.
Áreiðanleg blöð eins og t. d.
Manch^ster Guardian, sem er
mjög hliðhollt Rússum, segja að
ekki leild minnsti vafi um það,
að Lublin-stjórnin sé sama og
fylgislaus meðal Pólverja. Meg-
inkjarni hennar er hinn gamli
kommúnistaflokkur, sem átti
litlu fylgi að fagna fyrir styrj-
öldina, og glataði því fullkom-
lega, þegar Rússar og Þjóðverjar
skiptu Póllandi, því að hann
gerðist þá einn pólskra stjórn-
málaflokka til að mæla þeirri
ráðstöfun bót. Til liðs við hann
hafa nú stafnast ýmsir ævin-
ýramenn og liðhlaupar úr öðr-
um flokkum. Stjórnin hefir sætt
mikilli mótspyrnu í þeim héruð-
um, sem hún hefir stjórnað
undanfarna mánuði, og myndi
hafa misst allt úr hendi sér, ef
ekki hefði notið við fulltingis
rússneska hersins. Fylgi pólsku
stjórnarinnar í London virðist
hins vegar mjög traust og
leynihreyfingin stendur óskipt
með henni. Má bezt marka það
á uppreisn Varsjárbúa siðastl.
sumar, hve öflug leynihreyfing-
in muni vera.
Samningur sá, sem Lúblin-
stjórnin hefir gert við Rússa,
um að afhenda þeim nær helm-
ing Póllands og þar á meðal
hinar alpólsku borgir, Vilna og
Lwow, hefur heldur ekki orðið
til að efla vinsældir hennar. Það
eykur þessa óánægju, að
stjórnin hefir einnig fall-
izt á, að Pólverjar leggi undir
sig mikið af Þýzkalandi, en Pól-
verjum þykir engan veginn fýsi-
legt að bæta tjón sitt með því,
að ganga á rétt annara og skapa
jafnframt ófriðarefni milli
þeirra og Þjóðverja, sem leitt
gæti til nýrrar styrjaldar. Telja
Pólverjar, að Rússar beiti sér
fyrir því, að Pólverjar hernemi
þannig þýzkt land, í þeim til-
gangi að Pólverjar verði í fram-
tíðinni að leita sér stuðnings
hjá Rússum gegn Þjóðverjum.
(Framhald á 7. síðu)