Tíminn - 20.03.1945, Síða 3

22. blað
TIMIKN, þrlð|ndagfam 20. marz 1945
3
Guðlaugur Rósínkranz:
Byééinéarsamvinnufélö
oé starfsemi þeirra
Mikið er undir því komið fyr-
ir hverja fjölskyldu, hvernig
húsnæði hún hefir. Húsnæðið
veldur miklu um lífsþægindi og
gleði fjölskyldunnar. Þröng og
léleg íbúð í kjallara eða í lé-
legu húsi veldur ömurleik og
leiðindum í hinu daglega lífi.
En því miður verða margir að
sætta sig við lélegar íbúðir
langan eða skamman tíma. Mik-
ill munur er á því að eiga sína
eigin íbúð eða leigja hana af
öðrum. Leigjandanum eru oft
að byggja fyrir. Til þess þarf að
stofna sjóð líkt og Byggingarsjóð
verkamannabústaða, svo tryggt
sé, að mögulegt verði að byggja
eitthvað af íbúðum árlega fyrir
hagkvæm lán úr sjóðnum. Með
því væri séð fyrir því, að félög-
in gætu stöðugt haldið áfram að
starfa og byggja fyrir félags-
menn sína. Það er enginn efi á
því, áð mikið þarf að byggja
nú í stríðslokin og eftir stríðið.
Með því að skipuleggja bygging-
arframkvæmdirnar hlýtur að
u
Nýjustu hús Byggiúgarfélags Reykjavíkur (tvíbýlishús).
settar þröngar skorður, hann
má ekki þetta og hann má ekki
hitt, og hann hefir það því oft
á tilfinningunni, að hann sé
hálfgerður fangi i sinni leigu-
íbúð, þótt hann greiði oftast
háa leigu. Þess vegna er það ósk
og von nær allra, sem einhverju
láta sig skipta hag og ánægju
fjölskyldu sinnar, að eignast
eigin ibúð, sem þeir geti
sjálfir ráðið yfir, og mega auk
þess frjálsir stíga á einhvern
blett undir berum himni.
En það er ekki léttur leikur að
eignast sitt eigið hús fyrir þann,
sem ekki hefir fullar hendur
fjár. Það er ekki heldur auðvelt
að komast í íbúð, sem aðrir
eiga, þegar þarf að borga 25
þús. krónur fyrirfram fyrir að
fá íbúðina, þótt ekki sé stór, og
auk þess okurleigu bundna til
5 ára, eins og jafnvel mun
tíðkast.
vera hægt að byggja haganlegar
og ódýrar heldur en ef hver
pukrar fyrir sig.Það er því beinn
þjóðhagslegur vinningur að
styðja að félagsbyggingum.
Ef þannig væri fyrir komið,
að byggingarsamvinnufélögin
fengju vissar fjárupphæðir að
láni árlega úr byggingarsjóði
væri sjálfsagt og eðlilegt fyrir
þau, eins og raunar byggingar-
félög verkamanna, að annast
sjálf um innkaup á aðalbygg-
ingarvörunum fyrir sig. Ef hægt
yrði þannig, í fyrsta lagi, að sjá
félögunum árlega fyrir lánum
úr sjálfstæðum byggingarsjóði,
er veitti lán með lágum vöxtum
til langs tíma, og í öðru lagi að
gera félögunum kleift að kaupa
sjálf inn byggingarefnið, mundi
vafalaust verða hægt að*lækka
byggingarkostnaðinn töluvert.
Margri fjölskyldu yrði þannig
gert kleift að eignast sína eigin
íbúð.
Eitt byggingarsamvinnufélag,
Byggingarsamvinnufél. Reykja-
vikur, er starfandi hér í bænum
og hefir það byggt milli 70 og
80 íbúðir. Flestar íbúðirnar eru
í tveggja íbúða húsum, sín íbúð-
in á hvorri hæð, 4—5 herbergi,
eldhús og bað með geymslu í
kjallara. Nokkur húsin, sem
fyrst voru byggð, eru einbýlis-
hús. En með því háa verði, sem
er á byggingum nú, eru það of
dýrar íbúðir og stórar, einkum
síðan farið var að -ákveða lág-
marks flatarmál húsanna. Það
byggingarfyrirkomulag, sem
flestir virðast sætta sig bezt við,
eru tveggja íbúða húsin. Þá get-
ur hver fjölskylda verið alveg
út af fyrir sig og haft hálfa lóð-
ina kring um húsið, og það er
mikils virði fyrir börnin, að
þau hafi einhvern stað til leika,
þar sem þau eru ekki í stöðugri
hættu fyrir bílum.
Stórar sambyggingar hafa
þann kostinn, að þær verða til-
tölulega ódýrari og spara göt-
ur og leiðslur fyrir bæjarfélag-
ið, en hafa aftur á móti þann
ókostinn, að enginn ákveðinn
staður utan húss fylgir íbúð-
inni, þótt sameiginlegur garður
sé fyrir alla bygginguna. En fyr-
ir barnlaust fólk, yngra og eldra,
eru sambyggingarnar einkar
þægilegar.
Byggingarsamv.fél. Reykja-
vikur byggði síðast 1942, 14 1-
búðir. Þær íbúðir urðu mjög ó-
dýrar eða um 62 þús. krónur
hver íbúð að meðaltali., Úr því
hækkaði allur byggingarkostn-
aður úr hófi fram, svo að síð-
astliðin tvö ár hefir svo að segja
enginn félagsmaður látið sér
detta í hug að byggja.
Nú er aftur að verða breyting
á. Litlar líkur eru að vísu til
þess, að byggingárkostnaður
verði lægri í ár en undanfarin
ár. En það er líka fátt, sem
bendir til þess, að byggingar-
kostnaður muni lækka í náinni
framtíð. Þeir, sem hugsa sér að
eignast íbúð, telja, að ekki sé
eftir neinu að bíða og bezt að
hefjast handa sem fyrst. Hér í
Reykjavík eru fjöldam^rgar
fjölskyldyr, sem tilfinnanlega
vantar íbúð, og þeim peningum,
er fólk hefir sparað saman, verð-
ur vart betur varið en til þess
að koma sér upp sómasamlegri
íbúð. Með samhjálp og sam-
vinnu ætti svo að vera auðveld-
ast að koma byggingaráformun-
um í framkvæmd.. Þess er auð-
vitað ekki að dyljast, að bygging-
arkostnaður er nú gífurlega mik-
ill, miðað við það, sem var fyrir
stríð, en hitt er líka rétt að hafa
í huga, að það er meira en vafa-
samt, að hann lækki svo nokkru
nemi hin næstu mlsseri. Með
það í huga verður því hver og
einn að meta og vega húsnæðis-
þörf sína.
Fyrstu byggingar Byggíngarsamvinnufélags Reykjavíkur (elnbýlishús).
FRÁ magara
Dans við dauðann
Svo til hvert mannsbarn á íslandi hefir heyrt taiað um
Niagarafossinn í Vesturheimi og veit, að það hefir iengi
verið leikur ýmsra manna að stofna lífi sínu í hættu við að
komast með einu eða öðru móti yfir gljúfrið eða fossinn.
Hér verður sagt frá glæfralegum tiltækjum manna í þess-
ari viðleitni sinni.
Fyrir allan almenning er það
lítt kleift að byggja sér hús af
eigin ramleik án þess að njóta
einhverra hlunninda. Tvenns
konar lög eru til, er gera ráð
fyrir stuðningi ríkisvaldsins við'
byggingu íbúðarhúsa í kaupstöð-
um, það eru lögin um verka-
mannabústaði og lögin um
byggingarsamvinnufélög.
Lögin um verkamannabústaði
gera ráð fyrir aðeins 15% fram-
lagi til byggingarinnar frá íbúð-
areigandanum, en Byggingar-
sjóður verkamannabústaða lán-
ar 85% til langs tíma með mjög
lágum vöxtum.
Lögin um byggingarsamvinnu-
félög gera ráð fyrir lánum allt
að 60% af byggingarkostnaði út
á fyrsta veðrétt. En í lögunum
var auk þess ákvæði um, að rík-
isábyrgð fyrir lánum fari ekki
fram úr 15 þús. kr. á íbúð, sem
gert var ráð fyrir að myndi
vera um 60% af byggingarkostn-
aði íbúðarinnar á þeim tíma,
sem lögin voru samþykkt.En með
hinni auknu dýrtíð gerði þetta
ákvæði það að verkum, að ríkis-
ábyrgð varð einskis virði, og því
ómögulegt fyrir félögin að
starfa, svo að nokkru gagni gæti
orðið fyrir félagsmenn. Nú er
þetta 15 þús. króna ákvæði fellt
niður, en ríkisábyrgðin fyrir lán-
um eingöngu bundin við 1. veð-
rétt, sem eins og að framan
segir má vera allt að 60% af
byggingarkostnaði. Er þetta
mikil bót, en ekki þó nóg til þess
að lögin komi að fullu gagni.
Að því þarf að stefna að bygg-
ingarsamvinnufélögunum sé
tryggð árleg fjárupphæð til þess
Flestir íslendingar vestan
hafs eru búsettir í Kanada, hinu
mikla sambandsríki Breta. Ein
af stærstu borgunum er Winni-
peg í Manitobafylki, og þar eru
íslendingar svo fjölmennir, að
hvergi eru fleiri á einum og
sama stað, nema í Reykjavík.
Vegna þess hve mikill fjöldi
íslenzkra manna hefir eignazt
annað föðurland vestan hafs,
kunnum við yfirleitt nokk-
ur skil á löndum og landshögum
þar, þrátt fyrir mikla fjarlægð.
Hér verður nokkuð sagt frá
einu náttúrufyrirbærinu, o.g
fífldjörfum leik manna við
það.
Kanada er mjög vötnótt land,
og meðal stórvatna þar eru
vötnin miklu á takmörkum
Kanada og Bandaríkjanna. Þau
eru fimm alls. Á milli tveggja
þeirra, Erie-vatns og Ontario-
vatns, er Niagarafossinn, 50
metra hár, eitthvert hið stærsta
og vatnsmesta vatnsfall í heimi.
Með sinni miklu tign og ógn-
þrungna afli hefir hann laðað
og freistað margra djarfhuga
manna og ofurhuga. Skulum við
nú rifja nokkuð upp glímu
sumra þeirra við Niagara.
Margir hafa reynt sig við
hann, en aðeins örfáir þeirra
sloppið frá því. Stór hópur
manna, bæði karla og kvenna,
hefir annað hvort af brjálæðis-
kenndu ofurkappi eða í beinu
fjárgróðaskyni, stigið dans við
dauðann með þvi að ganga á
línu yfir gljúfrin, velta niður
sjálfan fossinn í tunnu úr tré
og stáli, reyna að synda yfir
sjálfa hringiðuna eða komast
yfir á einhvern annan möguleg-
an eða ómögulegan hátt. Margir
hafa orðið illa úti í þeirri glæfra-
ferð, og sagt er, að aðeins einn
maður hafi áunnið sér mikla
frægð og stórmikið fé. Var það
Frakkinn Blondin, sem til upp-
hefðar sjálfum sér, heiðurs föð-
urlandi sínu og fyrir dálitla fjár-
fúlgu, gekk oft á línu yfir
gljúfrin, sumarið 1859 og sum-
arið 1860.
Áhorfendumir á bökkunum
beggja megin fossins sklptu
tugum þúsunda. Voru þar á
meðal prinsar, forsetar, ríkis-
stjórar og aðrir þjóðhöfðingjar,
miljónamæringar og annað
heldra fólk, innan um og saman
við alls konar braskara og
sauðsvartan almúgann. Tugir
þúsunda komu með skipum,
járnbrautum og alls konar far-
artækjum, til þess að sjá þenn-
an fræga línudansara leika listir
sínar, stundum með bundið fyr-
ir augun eða með hlekki um fæt-
ur, næstum 200 fetum fyrir ofan
hylinn og straumköstin. Fjár-
hættumenn veðjuðu um afdrif
Blondins.og upphæðirnar námu
mörgum sfnnum meira en því,
sem samanlagður aðgangseyrir
varð. Höfðu þessir braskarar
alls konar brögð í tafli. Sagt er,
að einn þeirra hafi skorið á eitt
hliðarstagið, til þess að Blondin
dytti í gljúfrið.
Blondin, sem raunar var
skírður öðru nafni, en notaði
þetta nafn á frægðarbraut
sinni, hafði þegar unnið sér tals-
verða frægð í Evrópu. Strax og
hann lét hafa það eftir sér, að
hann ætlaði sér að kljást við
Niagara, var mikið farið að
skrifa um hann í heimsblöðun-
um — vitanlega allt f auglýs-
inga- og áróðursskyni. Á leið-
inni til Ameríku var hann svo
heppinn að vekja á sér mikla
athygli með því að bjarga sjó-
manni, sem hafðl fallið fyrir
borð.
Strax og til Ameríku kom, var
hafinn undirbúningur að ætlan
Blondins. Strengur úr þriggja
þumlunga kaðli var festur Kan-
adamegin við hjólás, grópaðan
í klett. Bandaríkjamegin var
Samkór Reykjavíkur
Samkór Reykjavíkur, stjórnandi Jóliann Tryggvason.
Það má teljast ánægjulegur
vottur um vaxandi sönglíf, að
hér í bæ skuli á fáum misserum
hafa verið stofnaðir ekki færri
en þrír samkórar, sem komizt
hafa til lofsverðs þroska á
skömmum tíma. Er hér um
að ræða Tónlistarfélagskórinn
(stjórnandi dr. Victor von Ur-
bantschitsch), Söngfélagíð
,Hörpu“ (stjórnandi Robert
Abraham) og Samkór Reykja-
vikur, er Jóhann Tryggvason
stjórnar.
Samkór Reykjavíkur efndl til
söngskemmtana í síðastliðinni
viku í Gamla Bíó. Hlant hann
góðar viðtökur hjá áheyrendum.
En vegna örðugleika á hæfu
húsnæði til söngskemmtana, er
ekki ráðgert, að hann haldi fleiri
söngskemmtanir hér í bænum
að sinni. Hins vegar er í ráðl,
að hann syngi í Hafnarfirði og
ef til vill víðar í hinum nálæg-
ustu kaupstöðum og þorpum. —
Þá mun hann og syngja í út-
varpið á 2. páskadag.
Söngskráin er þríþætt: í fyrsta
lagi eru fjögur íslenzk lög:
Reykjavik eftir Ólaf Þorgríms-
son (tileinkað Samkór Reykja-
víkur), Syng þú gleðinnar óð
eftir Karl O. Runólfsson,Vírzd-
irnir þjóta eftir Árna Beintein
líslason og Heilir á verðí eftir
Jóhann Tryggvason stjórnanda
kórsins. Þá koma önnur fjögur
lög erlend, eftir Beethoven,
Reihmann, Bortiansky og Bach.
Loks eru svo óperulög eftir
Wagner, Verdi, Smetana og
Gunoud.
Um íslenzku lögin ber þess
að geta, að þrjú þeirra hafa
aldrei áður verið sungin opin-
berlega. En nöfn hinna erlendu
snillinga eru ein út af fyrir sig
glöggt vitni þess, að ekki hefir
verið leitað viðfangsefna í tón-
smíðum hinna smærri spá-
manna.
Hér skal ekki freistað að fella
dóm um meðferð hvers við-
fangsefnis. um sig, en fúllyrða
má þó, að heildarsvipurinn var
mjög fagur, enda létu áheyr-
endur hrifningu sína óspart í
ljós. — Ekki er það neitt last
um aðra hina íslenzku höfunda
söngskrárinnar eða vanmat á
verkum þeirra, þótt sagt sé, að
lag söngstjórans hafí'vakið sér-
staka athygli.
Samkór Reykjavíkur er ekki
nema rúmlega tveggja ára gaín-
all. En við stofnun hans runnu
saman í eina heild tveir kórar,
sem starfað höfðu þá um nokk-
urt skeið: Karlakórinn „Ernir“,
er stofnaður varð upp úr kór,
sem starfsmenn Strætisvagna
Reykjavíkur höfðu myndað, og
kvennakórinn „Svölur“, en i
honum voru stúlkur, er Jóhann
Tryggvason hafði æft frá því,
er þær voru í barnaskóla. Við
(Framhald á 6. síðu)
vinda, og gengu hestar fyrir.
Áttu þeir að halda kaðlinum
strengdum. En þrátt fyrir allt
þetta slapti kaðallinn um 50 fet
í miðjunni, en hann var 1100
feta lengur. Voru gerð hliðar-
stög út frá aðalstrengnum og
höfð um 20 fet á milli og voru
þau fest á árbökkunum. Pokar,
fylltir salti, voru hengdir á stög-
in, til þess að halda þeim
strengdum. Vegna þess hve
strengurinn var langur, var þó
ekki hægt að koma fyrir nægi-
lega mörgum hliðarstögum og
var því langur kafli hans yfir
miðri ánni, sem sveiflaðíst til
og frá í vindinum eins og risa-
stórt hengirúm.
Blondin auglýsti, að hann ætl-
aði að ganga á línunni yfir ána
30. júní 1859. Þann dag var uppi
fótur og fit. Stórhópar áhorf-
enda huldu klettana beggja
megin árinnar og fylltu áhorf-
endapallana, sem reistir höfðu
verið í miklum flýti fyrir heldra
fólkið. Menn greiddu stórar
fjárhæðir fyrir stæði á húsþök-
um, þar sem góð yfirsýn var.
Gerðu menn sér alla vega löguð
hrúgöld og stóðu þar á með
annan fótinn — eins og frakkir
hanar á heimahaug — en hinn
kannske á höfði næsta manns.
Miklu fé var veðjað um það,
hvort Blondin myndi heppnast
áformíð eða ekki, og einnig
hvort hann myndi nú ekki
missa kjarkinn á elleftu stundu
og hætta við allt saman. En
Blondin missti ekki kjarkinn.
Á hinum ákveðna tíma hélt
hann af stað frá árbakkanum
Bandaríkjamegin út á miðjan
strenginn, með 50 punda jafn-
væðlsstöng í höndunum. Settist
hann þar niður, stóð upp aftur,
gekk nokkur skref, settist niður
og lagðist á bakið og lagði jafn-
vægisstöngina yfir brjóstið. Þeg-
ar hann stóð á fætur, tók hann
heljarstökk aftur yfir sig og
gekk svo yfir að bakkanum
Kanadamegin. Var þá þjóðsöng-
ur Frakka leikinn af kanadiskri
hljómsveit, en lagið drukknaði
í fagnaðarhrópum áhorfenda.
Eftir hvíld 1 15—20 mínútur
lagði Blondin af stað aftur og
hafði nú stól í höndunum. Á
miðjum strengnum kom hann
stólnum í jafnvægi og settist á
hann. Klukkustund eftir að
hann lagði fyrst af stað, kom
hann aftur að bakkanum
Bandaríkjamegin og var þá
hress og alveg óþreyttur.
4. júli sama ár gekk hann aft-
ur á strengnum og enn á Ba-
stilludaginn, 14. júlí. Síðar lék
hann þetta margsinnis. Hann
stóð á höfðinu, dansaði eða bar
borð og stól út á miðjan streng-
inn og settist þar að snæðingi.
Hann gekk á stiklum yfir gljúfr-
in að næturlagl, lagði þá af stað
við birtu frá sterkum eimlesta-
ljósum, sem voru slökkt, þegar
hann var kominn nokkuð á-
leiðis, svo að hann varð að fikra
sig áfram í myrkrinu. Þessa
hættusömu ferð fór hann og
með bundið fyrir augun eða
þunga hluti bundna við fæt-
urna. Eitt sinn lét hann tóma
flösku síga í bandi niður í lít-
inn gufubát og dró hana fulla
upp aftur.
En langmesta athygli vakti