Tíminn - 24.04.1945, Page 6

6
TÍMIM, þriðjndaginn 24. april 1945
30. blat*
DMARMlMmG:
Kristján Olafsson
bóndíi á Seljalandi nndir Eyjafjöllum
ÁhriS styrj aldarinnar
r
á landbúnaðinn
(Framhald af 3. síðu)
Samband ísl. samvinnufélaga.
SAMVINNUMENN:
Dragið ekki að brunatryggja innbú yðar. -
Biðjið kaupfélag yðar að annast vátryggingu.
Meira félagslif
Kristján Ólafsson á Seljalandi
var fæddur í Dalsseli 15. apríl
1890. Foreldrar hans voru Ól-
afur Ólafsson frá Hólmum og
Sigríður Ólafsdóttir frá Múla-
koti. Með foreldrum sínum
fluttist Kristján að Eyvindar-
holti árið 1900. Búskap á Selja-
landi hóf hann 1917. Kvæntist
Arnlaugu Samúelsdóttur frá
Hvammi undir Eyjafjöllum 2.
nóv. 1918. Eignuðust þau 8 börn,
eru 6 þeirra á lífi. Kristján and-
aðist á Landsspítalanum í Rvík
4. apríl 1945.
Andlátsfregn Kristjáns Ólafs-
sonar á Seljalandi kom okkur
vinum hans mjög á óvart, því
enda þótt hann væri búinn að
liggja rúmfastur í sjúkrahúsi í
Reykjayík allan veturinn, þá
var vonin um bata orðin svo ör-
ugg, bæði hjá honum sjálfum
og öðrum þeim, er fylgdust með
sjúkdómsferli hans, að við
væntum þess, að hann gæti
bráðlega yfirgefið sjúkrahúsið
og haldið heim til sín við góða
heilsu. En það fór á annan veg.
Allt í einu í byrjun apríl hættu
nýrun að starfa og lifði hann
aðeins örfáa daga eftir það.
Með Kristjáni á Seljalandi er
til moldar hniginn einn dug-
mesti og athafnasamasti bóndi
Rangárhéraðs. Kristján átti alla
ævi heima undir Eyjafjöllum,
fæddur í Dalseli, ólst upp í Ey-
vindarholti og hóf búskap að
Seljalandi árið 1917 og bjó þar
til æviloka. Seljaland liggur mót
sól og sumri, sunnan undir
Seljalandsmúla. Er það stór
jörð og kostagóð, var alltaf tví-
býlisjörð, þar til Kristján hóf
þar búskap, tók hann þá alla
jörðina og þótti mörgum hinn
ungi bóndi færast mikið í fang.
En það kom brátt í ljós, að ungu
hjónin á Seljalandi voru starf-
inu vaxin, og skjótt urðu þar
miklar umbætur gerðar og rak
hver stórframkvæmdin aðra,
bæði í jarðrækt og húsbygging-
um. Hann lét brátt tvö strá vaxa
þar, er áður óx eitt. Hann reisti
miklar byggingar úr steinsteypu,
bæði yfir fólk og fénað. Hann
tók einnig með fyrstu mönnum
hér um slóðir rafmagnið í þjón-
ustu sína og reisti aflmikla raf-
stöð við bæjarlækinn austan við
túnið og veitti með því tértu og
yl inn á heimilið. Þau hjón eign-
uðust átta börn, misstu tvö í
æsku, en hin 6 eru öll uppkom-
in. Börn sín sendi Kristján í
skóla, þegar er þau komust á
skólaaldur, synina tvo, annan í
bændaskóla, en hinn í sam-
vinnuskóla, og dæturnar í
kvennaskóla. Það lætur að lík-
um að þau Seljalandshjón hafi
ekki oft setið auðum höndum,
þar sem þeim auðnaðist að koma
öllu því í framkvæmd, er að of-
an getur, og þó mörgu fleira.
Heimili þeirra er í þjóðbraut og
gestnauð mikil, og ekki flýtir
það fyrir eða léttir störfin. En
húsbóndinn var í engu meðal-
maður. Hann var prýðilega
greindur og gjörathugull, og
starfsþrek hans og starfsorka
var með afbrigðum. Ég hefi fá-
an mann hitt, sem trúði jafn
einlæglega á gróðurmátt ís-
lenzkrar moldar eins og hann.
Hann plægði djúpt og sáði vel,
enda fékk hann ^íkulega upp-
skeru og þrátt fyrir þann mikla
kostnað, sem Kristján lagði í
svo að segja árlega, jókst búið
og efnahagurinn blómgvaðist,
svo hann var orðinn vel stæður
maður, er hann lézt. Enda þótt
KrisVján væri í eðli sínu hlé-
drægur maður, gat ekki hjá því
farið um annan eins mann og
hann var, að menn fengju brátt
traust á honum, enda óx það við
alla viðkynningu, og leið ekki á
löngu, að sveitungar hans fólu
honum mörg og margvísleg
trúnaðarstörf. Kristján óx með
hverju starfi, sem hann tók að
sér og leysti þau öll af hendi
með mikilli alúð og samvizku-
semi, enda naut hann sívaxandi
vinsælda og virðinga hjá sveit-
ungum sínum, og þegar hann
féll frá, voru sveitungar hans
búnir að fela honum öll störf
innan sveitarinnar, sem hægt er
að hlaða á einn mann.
Kristján hafði alltaf mikinn
áhuga á þjóðmálum og félags-
málum, fylgdist þar vel með og
var glöggur á menn og málefni
á því*sviði ekki síður en öðru.
Hann var einlægur samvinnu-
maður og í stjórnmálum fylgdi
hann Framsóknarflokknum fast
að málum, og vann mikið og
gott starf í þágu flokksins, og
við fráfall hans hefir Framsókn-
arflokkurinn misst einn sinn
bezta og ötulusta forvígismann
í héraðinu.
Kristján Ólafsson, bóndi
á Seljalandi
Það er mikill sjónarsviptir,
þegar menn eins og Kristján
falla frá á bezta aldri.' Sveit-
irnar mega svo illa við því að
missa sína beztu sonu — sem
þar vilja vera og starfa — fyrir
aldur fram. En sárastur verður
missirinn eiginkonu hans og
börnum, háöldruðum föður og
tengdamóður og öðrum vanda-
mönnum. En það eru fleiri en
nánustu ættingjar, er sakna
Kristjáns og geyma lengi í huga
sér minningu um hann. Sveit-
ungar hans allir sakna forvígis-
mannsins og munu lengi minn-
ast hans.
Ég get ekki stillt mig um að
minnast hér á atvik, sem sýnir
hvern hug Eyfellingar báru til
Kristjáns. Fyrir rúmum mánuði
kom ég, sem þessar línur rita,
austur undir Eyjafjöll, þá ný-
kominn úr Reykjavík. Kom ég
þá við á tveimur bæjum í sveit-
inni hans.Það fyrsta,sem bænd-
urnir spurðu um, var: „Hvað
geturðu sagt mér af Kristjáni,"
og þegar ég kvað góðar horfur
á um bata hans, urðu þeir glaðir
og viðhöfðu báðir sömu orðin:
„Það er gott, við Fjallamenn
megum ekki við því að missa
hann Kristján“. Þetta veit ég
að var talað út frá hjarta allra
sveitunga hans. Þeir voru allir
á einu máli um það, að Kristján
mættu þeir ekki missa. En nú
hafa þeir misst Kristján, og
skarðið er líka stórt, sem hefir
verið höggvið í bændahópinn
eyfellska, og mun það skarð
seint fyllt verða. Máltækið segir,
að maður komi í manns stað,
oft er það að vísu svo, og veit
ég að Eyfellingar eiga mörgum
góðum mönnum á að skipa, en
öll vitum við það, að sæti hans
verður óvenju vandskipað og
Eyfellingum mun lengi finnast
svo. Og þeir sýndu einnig hug
sinn til hans, er þeir fóru í stór-
um hóp á móti líki hans og tóku
á móti því við Þjórsá til þess að
geta fylgt hinum látna forvígis-
manni síðasta spölinn gegnum
sýsluna hans, heim til Eyja-
fjalla.
Qg við, sem fjær erum, en átt-
um því láni að fagna að kynnast
Kristjáni og vinna með honum,
við þökkum honum einnig störf-
in og viðkynninguna og munum
lengi minnast hans sem eins
hins mætasta manns, er við
höfum fyrir hitt á lífsleiðinni.
Helgi Jónasson.
ORÐSENDING
til kaupenda Tímans.
0
Ef kaupendur Tímans verða
fyrir vanskilum á blaðinu, eru
þeir vinsamlega beðnir að snúa
sér STRAX til
ÞÓRÐAR ÞORSTEINSSONAR,
afgreiðslumanns,
ljóst, að hefjast þurfti handa
um stórfelldar framkvæmdir.
Verkalaun við landbúnaðar-
störf margfölduðust og oft var
ómögulegt að fá fólk, hvað sem
í boði var. Það var því hafizt
handa um að undirbúa löggjöf,
sem beint stefndi að því marki
að koma því í framkvæmd á
fáum árum, að stækka ræktað
land, svo að allra heyja megi
afla með vélum.
Samþykknr alþtngi
breytfngarnar á
jarðræktarlög-
unum?
Búnaðarþing 1943 skipaði
milliþinganefnd í ýmis land-
búnaðarmál. Sú nefnd samdi
frumvarp um jarðræktar- og
húsagerðarsamþykktir í sveit
um, þar sem ætlazt er til, að
búnaðarsamböndin á skipuleg-
an hátt og með beztu og öflug-
ustu vélum, sem fást, hrindi
því í framkvæmd á næstu ár-
um, hvert á sínu sambands-
svæði, að gera véltækt allt það
land, sem nytja á til slægna.
Þetta frumvarp varð að lögum
á síðasta alþingi. Nefndin samdi
annað frumvárp, sem er breyt-
ing á jarðræktarlögunum, og
fjallar um hækkaðan styrk til
þessara framkvæmda. Alþingi
hefir enn ekki samþykkt það,
en þess er vænta, að það
dragist ekki lengi. Síðasta Bún-
aðarþing mælti ákveðið með
því að jarðræktarlögunum yrði
breytt í það horf, sem milli-
þinganefndin lagði til. Það ber
bezt vitni um, hve álþingi
er mikil alvara með „nýsköpun"
atvinnuveganna, hvernig snú-
izt verður við þessu máli. En
engar brigður verða á það born-
ar,að svo komnu.að alþingi sam-
þykki nauðsynlegar breytingar á
jarðræktarlögunum, þegar það
kemur saman næst.
Búnaðarþing hafði mál þessi
enn til meðferðar í vetur og
undirbjó á ýmsan hátt fram-
kvæmdir heima í búnaðarsam-
böndunum. Aðalfundir sam-
bandanna nú í vor munu ræða
þessi mál, og veit ég, að þau
muni flest eða öll hefja undir-
búning að setningu jarðræktar-
samþykkta fyrir samböndin.
Það hefir aldrei verið unnið
jafn markvisst og skipulega að
ræktunarmálum og nú er gert.
Ef nægar vélar fást munu nú
hefjast stórfelldari jarðræktar-
framkvæmdir í sveitum en
nokkru sinni fyrr.
Mikill skortur á land-
bánaðarvélum tefur
umbæturnar.
En þar hefir verið og er enn
við erfiðleika að etja, sem ó-
hjákvæmilega seinka mjög
framkvæmdum. Innflutningur
á vélum og verkfærum til land-
búnaðarstarfa hefir verið svo
lítill, að það hefir ekki nándar
nærri fullnægt eftirspurninni.
Þó hefir heppnazt að útvega
nokkrar skurðgröfur. Á véla-
sjóður nú fimm skurðgröfur.
Með þeim elztu er búið að vinna
í þrjú sumur. En svo mikið er
sótzt eftir að fá þær, að vel
mættu þær vera tuttugu eða
fleiri og hefðu þó ærin verkefni.
Öll styrj aldarárin hafa bænd-
ur heimtað vélar til starfa, —
skurðgröfur, dráttarvélar, hey-
vinnuvélar og margt fleira. Á-
hugi bænda sést bezt á því, að
ýmis hreppabúnaðarfélög hafa
safnað miklu fé til kaupa á
dráttarvélum og öðrum jarð-
vinnslutækjum. Til þess að sýna,
að bændur séu ákveðnir i því
að taka ræktunarmálin föstum
tökum og hefja miklar fram-
kvæmdir, skal ég geta um, hvað
miklar pantanir landbúnaðar-
véla liggja riú fyrir hjá búvöru-
deild Sambands íslenzkra sam-
vinnufélaga. Er það sem hér
segir:
Vélar, sem bændur
hafa pantað, en
ekki fengið.
63 beltisdráttarvélar (T.D. 6
og T. D. 9), ásamt jarðýtum,
plógum og herfum. 46 dráttar-
vélar (W 4) á járnhjólum, á-
samt herfum og fleira. Það eru
því um 110 dráttarvélar, ásamt
verkfærum, sem bændur vilja
fá til nýyrkjustarfa eingöngu.
Svarar það til þess, að dráttar-
vél kæmi í annan hvern hrepp,
ef þær fengjust allar innflutt-
ar. Þá hafa verið paritaðar 200
„Farmall“-dráttarvélar. En það
eru léttar dráttarvélar á gúmmí-
hjólum, ætlaðar fyrir sláttuvél-
ar og ýmis léttari vinnutæki.
Allir óska eftir sláttuvjélum
með „Farmall“-vélunum og
flestir vilja einnig herfi með
þeim. Þá eru pantaðar um 800
sláttuvélar og annað eins af
rakstrarvélum fyrir hesta, um
200 áburðardreifarar og allmikið
af ýmsum fleiri jarðvinnslu- og
heyvinnuvélum. Von er aðeins
um lítinn hluta af þessum vélum
jiú í ár. Af beltisdráttarvélum er
útlit fyrir að sama og ekki neitt
fáist.
Árásirnar á bændur
eiga ckki við nein
rök að styðjast.
En þetta sýnir ljóslega, að
bændur eru ákveðnir í því að
hefjast handa um framkvæmd-
ir. Þeir ætla ekki að láta sitja
við orðin tóm, eða gera ein-
hverj ar málamyndarsamþykktir
um jarðræktaíframkvæmdir. Ef
hægt væri að útvega nú nokkrar
skurðgröfur og þótt ekki væri
nema helming þeirra dráttar-
véla, sem beðið hefir verið um,
mundi strax í ár hefjast miklar
og víðtækar ræktunarfram-
kvæmdir. Það stendur ekki á
bændum að leggja hönd á plóg-
inn og hefjast handa, en þá
vantar tækin til þess að vinna
með. Heppnazt hefir að útvega
örfáar dráttarvélar, ásamt
vinnslutækj um, styrjaldarárin. í
þeim búnaðarfélögum, sem hafa
fengið þessar vélar, hafa strax
orðið afarmiklar framkvæmdir
— og svo myndi það verða um
allt larid, ef unnt væri að fá
vélarnar innfluttar.
Það er því hið mesta öfug-
mæli, þegar því er haldið fram,
að bændur séu daufir og sinnu-
lausir um framkværndir og vilji
alls ekki taka þátt í þeirri „ný-
sköpun“ atvinnuveganna, sem
nú er svo mjög á loft haldið.
Félagssamtök bænda hafa ein-
mitt hin síðustu ár uridirbúið
allsherjarátök i ræktunarmál-
unum. Þeir eru tilbúnir að hefj-
ast handa. Það hafa engin stór-
yrði verið höfð í frammi af
hendi bænda varðandi þetta, en
þeir hafa starfað að þessum
málum í kyrrþey. í raun og
veru er sú skipulagsbundna
ræktunarstarfsemi, sem nú er
verið að undirbúa víðs vegar um
land á félagslegum grundvelli,
aðeins eitt þróunarstig í því
landnemastarfi, sem bændur
hafa látlaust unnið að síðan
iarðræktarlögin voru sett.
Fólksfæðin nú í sveitum og hið
geysih'áa kaupgjald veldur því,
að fáir bændur hafa nokkra
starfskrafta til umbóta frá
venjulegum heimilisstörfum.
Úrræðið verður því það, sem
lögin um jarðræktarsamþykkt-
irnar ráðgera, að skapa félags-
samtök um beztu fáanleg tæki
og mynda síðan vinnuflokka,
sem fara með verkfærin milli
bænda og vinna hjá þeim. Sam-
kvæmt lögunum skulu þeir
bændur látnir sitja í fyrirrúmi,
sem skemmst eru komnir á-
leiðis með ræktun og hafa
hennar því mesta þörf. Á
þennan hátt verður á næstu ár-
um að því unnið að útrýma
þúfunum úr landi því, sem
nytja á til slægna. Þúfurnar
hafa allt frá landnámstíð valdið
beim, er að landbúnaði starfa,
geysilegum erfiðleikum og stað-
ið í vegi fyrir breyttum og bætt-
um vinnuaðferðum við heyskap-
arstörfin. Það er því tími til
þess kominn að ryðja þeim al-
gerlega úr vegi.
Ríkið verður að leggja
siun skerf til rækt-
unarmálanna.
Þetta getur því aðeins orðið,
að bændur fái nægan stuðning
frá því opinbera til þessa land-
námsstarfs. Það er ekkert sér-
Samvinnumenn þurfa að auka
félagslífið í samvinnufélögun-
um. Það er víða of lítið. Sums
staðar e. t. v. aðeins aðalfundur
og deildarfundir einu sinni á
ári. Þar sem því er svo háttað,
er sambandið á milli félags og
félagsmanna allt of veikt, enda
þótt félagsmaðurinn hafi öll
viðskipti sín hjá kaupfélaginu.
Félagsmaðurinn finnur þá ekki,
eða a. m. k. ekki eins greinilega
og skyldi, að hann er þátttak-
andi 1 þessari starfsemi, að
hann er meðeigandi þessarar
stofnunar, félagsins, að hann á
sinn þátt í stjórn hennar o. s.
frv.
Mesti styrkur samvinnufélag-
anna eru traustir félagsmenn,
er hafa tileinkað sér hugsjónir
samvinnustefnunnar og hugar-
far hins sanna samvinnumanns.
Félögin þurfa að eignast sem
flesta félagsmenn, sem í þau
hafa gengið og í þeim eru, af því
að þeir eru sannfærðir um gildi
samvinnustefnunar og hafa trú
á úrræðum hennar til þjóðfé-
lagslegra umbóta.
Þess vegna er nauðsynlegt að
veita félagsmönnum og öðrum,
ekki sízt unglingum, sem ætla
má að félagsmenn verði, sem
nákvæmasta fræðslu um sam-
vinnustefnuna, hugsjónir henn-
ar, sögu og framkvæmd á með-
al annarra þjóða. Þess vegna
er einnig nauðsynlegt að auka
félagslífið og efla samvinnu-
andann, svo að menn séu mót-
tækilegir fyrir kenningar sam-
vinnunnar og hafi náð þeim fé-
lagsþroska, sem nauðsynlegt er
að menn hafi, til þess að stefn-
an sé framkvæmanleg.
Að þessu verða samvinnu-
menn vel að hyggja, ekki sízt
t r ú n a ð a r-menn félaganna,
stjórnir þeirra og kaupfélags-
stjórar.
Margar leiðir geta verið til þess
að auka félagslífið og treysta
böndin á milli félags og félags-
manns og félagsmannanna
innbyrðis. Hér skal aðeins
bent á nokkur atriði.
mál bændastéttarinnar, að
ræktun verði aukin og komið í
það horf, að nútíma véltækni
megi beita við fóðuröflun. Það
er sameiginlegt mál allrar þjóð-
arinnar, og ótvíræð skylda lög-
gjafar- og fjárveitingavaldsins
að veita bændum nægan fjár-
hagslegan stuðning til þess að
framkvæma þetta nauðsynja-
mál. Ræktun er mjög dýr og
erfið hérlendis vegna jarðvegs-
eiginleika og annara staðhátta.
Ríkið verður af þeim ástæðum
að leggja ríflegan skerf til rækt-
unarmála. Allar menningar-
þjóðir, sem éiga óræktað land,
leggja mikið fé 1 ræktun og
styðja þá, sem taka að sér það
erfiða hlutverk að annast frum-
ræktunina, með miklum fjár-
framlögum. Engin eign hinnar
íslenzku þjóðar er betri og ör-
uggari grundvöllur fyrir heil-
brigt athafna- og menningarlíf
en vel ræktað land. Það á enn
við spakmælið: „Bóndi er bú-
stólpi, bú er landstólpi". Sé
þess eigi gætt að búa svo að
landbúnaðinum, að hann geti
eflzt og þróazt í samræmi við
aðra þætti atvinnulífsins, þá
Æskilegt væri, að á ári hverju
væru haldnir nokkrir fræðslu-
og skemmtifundir í hverju
kaupfélagi eða á hverju félags-
svæði. Á fundum þessum ætti
jafnan að flytja eitt fræðandi
erindi um samvinnumál. Enn-
fremur mætti flytja hvatning-
arorð. Þá væri og ágætt, ef á
fundum þessum væri hægt að
sýna kvikmyndir úr sögu sam-
vinnuhreyfingarinnar, bæði hér
og erlendis. Má vænta þess, að
auðveldara verði með ýmsar
framkvæmdir í þessum efnum
að stríðinu loknu. Að sjálfsögðu
mætti svo hafa ýmisleg
skemmtiatriði. Slíkir fundir
mundu áreiðanlega treysta
tengslin á milli félagsmanna.
Þá má nefna kynningarferðir
félagsmanna til annarra sam-
vinnufélaga. Þyrftu þessar ferð-
ir að vera farnar í smáhópum,
t. d. ein deild eða einn hreppur
í einu. Að sjálfsögðu verður að
stilla þessu í hóf vegna kostn-
aðar. Ætti ekki síður að stofna
til slíkra kynningarferða fyrir
húsmæður. Hefir það verið gert
sums staðar og mun hafa gefizt
vel.
Nefna má ennfremur útgáfu
fjölritaðra félagsblaða. í þeim
mætti segja tíðindi frá félags-
skapnum, leiðrétta misskilning,
sögusagnir o. s. frv. í þeim gætu
félagsmenn sett fram óskir sín-
ar og gagnrýni. Dæmi eru til,
að slík blöð séu gefin út hjá
einstaka kaupfélagi. Gefa þau
góða raun.
Loks skulu nefnd stutt nám-
skeið um samvinnumál. Gætu
þau bæði verið fyrir félagsmenn
og starfsmenn félaga. Á nám-
skeiðum þessum mætti segja frá
sögu samvinnufélaganna hér og
erlendis, rekja skipulag þeirra
og starfsháttu, athuga um
framtíðarverkefni samvinn-
unnar o. s. frv.
Að lokum skal svo'enn á ný
undirstrikuð nauðsyn þess, að
félögim taki mál þessi til ræki-
legrar íhugunar og hefjist
handa um að efla félagsstarfið
og treysta samvinnuandann.
óttast ég um framtíð þjóðar-
innar.
Bændastéttin lætur
ekki sitt eftir liggja.
Ég hefi hér viljað benda á það,
að styrjaldarárin hafa á ýmsan
hátt reynt mjög á þolrif bænd-
anna. Fólkið hefir horfið úr
sveitum, hversu hátt kaup sem
boðið hefir verið. Sífelld tilboð
um atvinnu fyrir ævintýralega
há laun hafa kveðið við í eyru
bændanna. Því betur hafa þó
flestir þeirra staðizt þann hljóm
og setið kyrrir. Bændurnir hafa
á skipulegan hátt undirbúið
stórfelldari jarðræktarfram-
kvæmdir en áður eru dæmi til.
Þeir eru staðráðnir í því að taka
ræktunarmálin föstum tökum,
og miklar framkvæmdir væru
þegar hafnar, ef ekki væri jafn
stórkostlegur skortur á vélum
til landbúnaðarstarfa og nú er.
Bændurnir munu áreiðanlega
taka sinn þátt í nýskipan at-
vinnuvega þjóðarinnar, og þeir
hafa sýnt meiri fyrirhyggju um
undirbúning þeirra fram-
kvæmda en flestir aðrir.