Tíminn - 08.06.1945, Blaðsíða 3

42. Maff
M, föstadaginn 8. júni 1945
Bernharð Stefánssons
GIIVRÆÐIiTÓINOnW
- Svar til Jóns Pálmasonar -
NIÐURLAQ
Að sjálfsögðu er það gott að
hafa þingræðisstjórn, ef hún
vill vel og gerir vel, en hvorugt
er að vísu hægt að segja um
þá stjórn, sem nú er, að minnsta
kosti ekki hið síðara. Framsókn-
arflokkurinn var og líka fús til
samstarfs um ríkisstjórn. Jón
Pálmason gerir nú að vísu lítið
úr samstarfsvilja flokksins og
reynir að hrekja þau ummæli
mín, sem að þessu lúta. Hann
veit þó vel, að flokkurinn var
reiðubúinn til að taka þátt í
fjögra flokka stjóm, ef hann
hefði getað náð viðunandi
samningum um það, en þess var
enginn kostur. Hann veit líka,
að flokkurinn var fús að mynda
stjórn með „Sjálfstæðisflokkn-
um“. Menn úr þessum tveim
flokkum höfðu í haust leyst
þann vanda, sem me^t kallaði
að fyrir þjóðfélagið og án þess
hefði enginn getað stjórnað
landinu. Rökrétt afleiðing af því
var auðvitað sú, að þeir 2 flokk-
ar mynduðu stjórn til að sjá um
frekari framkvæmd þess máls.
Samningar um það voru líka vel
á veg komnir milli flokkanna,
þegar „Sjálfstæðisflokkurinn“
sleit þeim allt í einu og mynd-
aði stjórn með Sósíalistaflokk-
unum. Ef Jón neitar þessu, þá
talar hann gegn betri vitund,
því að hann veit þetta vel. Það
er því ekki sök Framsóknar-
flokksins, þó hann taki ekki þátt
í stjórn landsins og því hart, að
hann skuli vera borinn hinum
verstu brigzlum fyrir þær sakir.
„Sjálfstæðismenn“ afsaka sig
reyndar með því, að Framsókn
arflokkurinn hafi sett það skil-
yrði, að dr. Björn Þórðarson yrði
forsætisráðherra. Ekki sé ég að
það hefði verið neitt ódæði. Ég
held allir viðurkenni, að dr.
Bjöm sé hinn mesti heiðurs-
maður. Hann er ekki í neinum
stjórnmálaflokki. Hann hefir
lengi verið sáttasemjari í vinnu
deilum og farist það vel. Hann
hafði því áreiðanlega mörg skil
yrði til að vera heppilegur odda
maður í samsteypustjórn. En svo
var þetta bara aldrei neitt skil-
yrði frá Framsóknarflokknum
og það veit Jón líka, heldur var
það aðeins uppástunga. Hitt er
aftur á móti rétt, að margir
Framsóknarmenn voru ófúsir til
að taka þátt i stjórn, sem Ólaf-
ur Thors veitti forstöðu. En það
hefir oft komið fyrir, að for-
ystuflokkur um stjórnarmynd-
un hefir orðið að hætta við að
hafa þann forsætisráðherra,
sem hann ætlaði sér í fyrstu,
vegna andstöðu samstarfsmann-
anna gegn þeim manni. Þetta
kom fyrir íhaldsflokkinn 1924
og Framsóknarflokkinn 1934. Ég
sé ekki, að „Sjálfstæðisflokkn-
um“ hefði verið vandara um
þessu efni, heldur en t. d. fyrir
rennara hans i íhaldsflokkn
um, ef hann hefðl viljað setja
þjóðhollustu ofar tilliti til ein-
stakra manna.
* * *
Jón reynir að réttlæta brigzl
sín með því, að stjórnin hafi
verið mynduð á „hættulegu
stríðstíma augnabliki" og svipað
hafa samherjar hans, bæði
rauðir og brúnir, sagt. Tímarnir
eiga að vera þannig, að allir
þurfi að „standa saman“. Það
er auðvitað ekki nema gott að
allir standi saman um það, sem
gott er og gagnlegt, en á svo
að vera einnig um það, sem er
illt og horfir til óheilla? Ég held
að í engu sé bættara með því.
Þvert á móti. Við Framsóknar-
menn erum sannfærðir um, að
fjármálastefna stjórnarinnar,
eins og hún hefir komið fram
til þessa, leiðir til hruns og eyði-
leggingar, ef ekki verður snúið
við í tíma, og sjálfur fjármála-
ráðherrann virðist vera okkur
sammála um það, eftlr því, sem
honum hafa farizt orð. Væri það
jjóðhollusta að styðja slíkt? Ég
held ekki. Ég held, að það sé
miklu meiri þjóðhollusta að vara
við þeirri hættu, sem maður er
sannfærður um að framundan
sé, heldur en að ana bæði sjálf-
ur í hana og hvetja aðra til hins
sama, jafnvel þó það gæti leitt
til einingar í bili.
Ekki vil ég gera lítið úr al-
vöru þeirra tíma, sem nú eru.
En hversu mikil hætta, sem nú
kann að vera á ferðum, þá var
hún þó meiri á árunum 1940—
með öllum sínum þunga? Þá var
þjóðin í hættu og atvinnuvegir
hennar voru að hruni komnir.
Stjórn sú, sem mynduð var 1934,
hófst þá handa um víðtækar
ráðstafanir til bjargar, og þær
urðu til þess að afstýra hrun-
inu, þá voru t. d. afurðasölulög-
in sett, o. s. frv. Maður skyldi nú
halda, að ef það er mjög nálægt
því að vera landráð, að taka ekki
þátt 1 stjórnarsamvinnu nú í
góðærinu, þá hafi það þó verið
enn nær landráðum að reyna að
allan hátt að spilla viðreisnar-
starfinu á kreppuárunum 1934—
1937, en það gerði Jón Pálmason
eftir mætti og flokkur hans
einnig.
* * *
Annan skæting Jóns í garð
Framsóknarflokksins leiði ég hjá
mér. Hann hefir svo oft sungið
þann söng og verið svarað full-
nægjandi, að óþarfi er fyrir mig
að vera að eltast við slikt, enda
óviðkomandi því máli, sem ég
hóf umræður um. Aðelns eitt at-
1942, á meðan „orustan um At- rigi Vii ég þó nefna,
lantshafið“ stóð sem hæst. Þá j jón er að bollaleggja um það,
var þó lítið um samstarfs- og hver sé núverandi stefna Fram-
friðarskraf sumra þeirra, sem ' sóknarfiokksins. Hann kemst að
nú gala hæst um slikt. Þá höm- j þeirri niðurstöðu, að kommún-
uðust kommúnistar að þáver- j istar hafi algerlega ruglað flokk-
andi ríkisstjórn og reyndu að j inn, svo að nú sé hann með öllu
áttavilltur og viti ekki hvar
hann á að vera. Stundum sé
hann „vinstra megin við komm-
únista“. Stundum hægra megin
við Sjálfstæðismenn. Nú sem
stendur sé hann að villast „langt
fyrir aftan afturhaldssömustu
menn Sjálfstæðisflokksins“.
Svo það eru þá til afturhalds-
menn í Sjálfstæðisflokknum!
Úr því að Jón vinur minn er
svona fáfróður um stefnu síns
gamla flokks, þá skal ég með
örfáum orðum segja honum hver
hún er:
Hún er hin sama eins og var
þegar hann sjálfur var Fram-
sóknarmaður. Hún er hin sama
og var, þegar flokkurinn beitti
sér fyrir setningu jarðræktar-
laganna og stóraukinni ræktun í
landinu jafnan síðan, eins og
þegar hann, á valdatíma sínum,
lét leggja akfæra vegi, leggja
síma, byggja brýr, reisa síldar-
verksmiðjur ríkisins, byggja
heilsuhælið í Kristnesi og marga
skóla fyrir æskulýðinn, eins og
þegar hann beitti sér fyrir setn-
koma allri þeirri sundrung af
stað, sem þeir gátu, og á árlnu
1942 rauf „Sjálfstæðisflokkur-
inn“ það stjórnarsamstarf, sem
þá var, og kom af stað þeirri
upplausn í þjóðfélaginu, sem síð-
an hefir haldizt. Og svo eru
þessir herrar að hella sér yfir
okkur Framsóknarmenn, jafnvel
með landráðabrigzlum, fyrir
það, að við höfum „skorizt úr
leik“. Jú, „þér ferst, Flekkur, að
gelta“.
* * *
Annars er það um tímana að
segja, að margir líta svo á, að
aldrei hafi annað eins góðæri
komið yfir ísland og vist er um
það, að þjóðin hefir aflað sér
óhemju auðæfa á okkar mæli-
kvarða, bara að hún kunni að
fara með það. Það er varla hægt
að neita því, að ástandið í land-
inu er sem stendur gott, þó það
að vísu hljóti að versna fljót-
lega, ef hin ráðlausa ríkisstjórn
fer lengi með völd. En hvernig
var ástandið, þegar heimskrepp-
an éftir 1930 lagðist yfir landið
ingu togaravökulaganna, sem
leystu togarasjómennina úr
hreinum og beinum þrældómi
og studdi að því, að hafizt var
handa um byggingu verka-
mannabústaða, svo að fátt eitt
sé nefnt. Þetta og annað þessu
líkt er stefna Framsóknar-
flokksins, en ekki innflutningur
Karakúlfjár, eins og Jón segir.
í því óhappi áttu flokksbræður
hans engu síður þátt og reyndar
meiri. En hvernig síðar fór, var
slys, sem enginn vildi stofna til,
og er það því ódrengskapur á
hæsta stigi að vera sífellt að
núa mönnum því um nasir. —
En stefna Framsóknarflokksins
er í einu orði sagt andlegar og
verklegar framfarir þjóðarinn-
ar, svo að henni geti vegnað
vel og orðið langlíf í landinu, en
grundvöllur allra framfara er
tryggur fjárhagur og þvi virðist
rikisstjórnin gleyma.
Jón getur verið viss um það,
að Framsóknarflokkurinn er á
sínum stað, en afstaða hans og
Sjálfstæðisflokksins hvor til
annars hefir breytzt og það er
þetta, sem ruglar Jón. Það er
hann, sem orðið hefir áttavilt-
ur, en ekki Framsóknarflokkur-
inn. Breytingin liggur í því, að
„Sjálfstæðisflokkurinn", sem er
hægriflokkur, hefir tekið undir
sig sannkallað heljarstökk alla
leið yfir til kommúnista. Það
stökk mun áreiðan'lega ríða hon-
um að fullu fyr eða síðar. Þegar
Jón svo lítur upp úr flatsæng-
inni hjá kommúnistum, sér
hann að Framsóknarflokkurinn
er hægra megin við hana, þó
hann hafi alltaf verið vinstra
megin við Jón og flokk hans —
og sé það auðvitað enn raun-
verulega. Hann heldur því að
það hljóti að vera Framsókn-
arflokkurinn, sem hafi færzt til
hægri, en svo er ekki, heldur
aðeins hitt, að „Sjálfstæðis-
flokkurinn" tók Jón með sér á
heljarstökkinu, þegar hann
gerðist undirlægja kommúnista.
Vegna þessarar áttavillu Jóns
sér hann líka sól Framsóknar-
flokksins á vesturlofti, þó hún
sé á austurlofti.
* * *
Jón segir í svari sínu, að ég
sé sjálfstæðismaður í eðli mínu
og á það víst að vera hrós. Má
Þrjár nýjar bækur
Á ártíð Jónasar Hallgrímsson-
ar, þegar nýja bókabúðin á
Laugaveg 100 var opnuð, komu
út þrjár nýjar bækur, eins og
þá var getið um hér í blaðinu.
Voru það ljósprentuð útgáfa af
frumútgáfunni á ljóðum Jónas-
ar, nýtt safn þýddra kvæða eftir
Magnús Ásgeirsson og kver eftir
dr. phil. Sigurð Nordal prófessor
um Ólöfu Sölvadóttur. Þessar
bækur voru allar gefnar út af
„Helgafelli* og Ragnari Jóns-
syni.
Magnús Ásgeirsson hefir lengi
borið höfuð og herðar yfir alla
Magnús Ásgeirsson
(Framhald á 6. síSu)
þá, er nú fást við ljóðaþýðing-
ar hér, og vafasamt er, hvort
nokkur íslendingur, fyrr eða
síðar, stendur honum framar í
þeirri íþrótt, þótt þar sé við
mestu skáldjöfra þjóðarinnar að
jafnast. Nýtt safn Ijóðaþýðinga
frá hans hendi er því merkur
bókmenntaviðburður.
Áður voru komin út sex hefti
af ljóðaþýðingum hans, auk ým-
issa sérprentaðra ljóðaflokka og
ljóða sérstaks éðlis.
í þessu nýja safni, sem nefnt
er „Meðan sprengjurnar falla“,
eru einvörðungu sænsk og norsk
ljóð, langflest eftir Gustav
Fröding, Hjalmar Gullberg og
Nordahl Grieg. Meðal þeirra er
Morgundraumur, hið nafntog-
aða kvæði Frödings, er mestum
styr olli í Svíþjóð á sínum tíma
og talið var óalandi og óferj-
andi, sökum bersögli höfundar-
ins.
Kvæði Nordahls Grieg eru
öll herhvatir í einhverri mynd,
ort af tilefni stríðsins og stríðs-
atburðanna, nema eitt um konu
hans, Gerd Grieg, sem orðin er
okkur íslendingum að góðu
kunn af störfum hennar í þágu
íslenzkrar leiklistar síðustu ár-
in.
Undantekningarlaust eru
kvæðin þýdd af mikilli prýði, og
sumar þýðingarnar munu sönn
meistaraverk.
" ^
Bók Nordals, Þáttur af Ólöfu
Sölvadóttur, er að meginefni
útvarpserindi, sem hann flutti
nú i vetur, ásamt stuttum við-
auka, alls rösklega tvær arkir.
Ólöf Sölvadóttir var Húnvetn-
ingur að uppruna, bóndadóttir
frá Ytri-Löngumýri, og fór vest-
ur um haf átján ára gömul,
skömmu eftir að vesturfarir hóf-
ust héðan og stuttu áður en
hinn mikli harðindakafli á síð-
asta fjórðungi nítjándu aldar-
innar skall yfir. Náði hún mik-
illi frægð í hinu nýja heim-
kynni, þótt fáir hér á landi hafi
yfirleitt heyrt hennar getið,
fyrr en Nordal flutti erindi sitt
um hana. Ólöf var lágvaxin
mjög, ekki nema fjörutíu þuml-
(Framhald á 5. síöu)
Sigurður Nordal prófessor
Dr. pltil. Richard Beck, prófcssor:
Jón á Bægisá
Hér birtist niðurlag ritgerðar Richards Beck, prófessors,
um Jón Þorláksson á Bægisá. Vonar Tíminn, að margir
lesendur hans telji sig allmiklu fróðari eftir en áður um
Jón og skáldskap hans og merkilegt brautryðjendastarf.
Sálmar og erfiljóð skáldsins,
þó gamaldags séu í anda frá
sjónarmiði margra nútíðar-
manna, sýna að hann hefir ver-
ið mjög trúhneigður maður, og
er engin ástæða til að bera nein-
ar brigður á einlægni hans í
þeim skoðunum. Hann á samúð
með olnbogabörnum mannlífs-
ins. í kvæðinu „Um förukarl“,
lýsir hann gömlum flækingi vin-
gjarnlega og með fullum skiln-
ingi á kjörum hans, þó frásögn-
in sé sanngjörn að öðrum þræði.
Eins og þegar hefir verið bent
á, nær samúð skáldsins út yfir
takmörk mannlífsins til dýr-
anna. Hann var og barnelskur
mjög, sem sjá má víða í kveð-
skap hans. Kvæði hans („Eftir
frændamissi“, „Eftir bróður-
missi“ o. fl.) bera þess einnig
vott, að hann hefir ættrækinn
verið; og vinmargur var hann
alla daga. Það er honum hið
mesta hrós, að í þeim hóp voru
ýmsir hinir ágætústu samtíðar-
menn hans. Einnig var hann
hinn vinfastasti.
Fráhvarf eins vinar síns telur
hann „undarlegan viðburð," og
hefir það því bersýnilega ekki
verið neinn hversdags-viðburð-
ur, enda veldur það honum tsár-
um vonbrigðum.
Ekki eru til neinar frásagnir
um það, að séra Jón hafi teskið
þátt í opinberum málum. „Hug-
ur hans var fastur við skáld-
skapinn eínan,“ segir Jón Sig-
urðsson, „og gaf öllu öðru minni
gaum“ (Ljóðabók II, bls. XL).
Þrátt fyrir það verður þess víða
vart I ljóðum skáldsins, að hann
hefir ekki látið sér á sama
standa um hag þjóðar sinnar,
að hann hefir verið sannur föð-
urlandsvinur, er tók fagnandi
sönnum umbótum (sbr. minn-
ingarljóðin um Bjarna land-
lækni, kvæðið um „L . . . . enn
danska,“ „Fagnaðarósk til Ólafs
Ólafssonar“ út af stofnun pirent-
smiðjunnar, að nokkur dæmi
séu nefnd).
Bókmenntastörfin hafa þó ef-
laust átt langmest ítök í huga
hans og reynzt honum helzta
gleðiuppsprettan um dagana.
Eigi síður en fátæktin, var ljóða-
dísin honum tryggur förunaut-
ur, og í návist hennar fann hann
skjól fyrir svalvindum mótlæt-
isins. Hann kveður hana þá
einnig í merkilegu kvæði (Ljóða
bók II, bl, 533—535), og þakkar
henni góða samfylgd. Harmar
hann það, að ekki hafi ávallt
sem sannastar sögur sagðar ver-
ið af þeirra viðskiptum, í þess-
um orðum:
„Enda var okkur
eignað stundum
það sem annarr ól
enn svartari,
og þá fyrst frétt
eftir faðerni
þegar vaxinn var
vafagepill,
en við ófrægð
á öllum þingum.“
En jafnframt segir hann: „þó
sjást mörg merki, að mök við
áttumst“ og fagnar yfir því, að
„þess verður getið sem gert er.(
Kvæðin „Fyrsti Aprilis“ og
„Hamförin," hið síðarnefnda
um þýðinguna á „Paradísar-
missi,“ eru fjörug og fyndin, og
varpa nokkru ljósi á bókmennta
iðju skáldsins.
Annars yrkir séra Jón litið um
skáldskap almennt, einungis
nokkrar stökur fjalla um það
efni, en alltaf er fróðlegt að sjá
hvað skáldin segja um list sína.
En þannig kveður séra Jón:
„Höfuð víst og hjarta þarf
hann, sem iðkar ljóðastarf,
ellin þegar að þeim svarf
óðarmegnið frá þeim hvarf.“
Fáir munu verða til að neita
því, að í öllum sann-ljóðrænum
kvæðum slær hjarta skáldsins;
annars eru þær dauður bókstaf-
ur, „rímaðar hugsanir,“ aðeins
„hljómandi málmur,“ skortir
allan hugsanaþunga. í öllum
stórfelldum kvæðum og snilld-
arlegum, renna saman straumar
frá hugsanalífi og tilfinninga-
lífi skáldsins, frá heila hans og
hjarta. Hvað hina athugasemd
séra Jóns snertir, að ljóðgáfan
hverfi með ellinni, þá eru þess
ótal dæmi, en á sjálfum honum
sannaðist það ekki. Seinustu
verk hans („Messíasar-þýðing-
in) bera vitni lítilli eða engri
hrörnun andlegra hæfileika
hans.
í vísunum „Um skáldskap"
víkur séra Jón að öfund og af-
brýði meðal skálda, og þar sem
sá sjúkleiki liggur enn í landi,
skulu þær vísur hans tilfærðar,
því að þær hitta markið meist-
aralega:
„Skáldum fylgir öfund oft,
er því verr og miður,
hver vill sínu halda’ á loft
en hinna kefja niður.
Held ég þó sé heimsku grein
hér um fast að keppa,
víst er sæmra brunnið bein
að bítast um fyrir seppa.“
Ævisöguriturum séra Jóns
kemur saman um, að hann hafi
að eðlisfari verið léttlyndur og
bjartsýnn. Kvæði hans frá yngri
árum, og fram eftir árum, styðja
þá skoðun. En er fram liðu
stundir, varð hann að horfast
í augu við margs konar and-
streymi: vonbrigði í ástum, hjú-
skaparböl, dauða barna sinna á
blómaskeiði, fátækt og skiln-
ingsskort. Þess var því full von,
að lundarfar hans bæri merki
svo sárrar lífsreynslu og að hann
yrði alvarlegri og þunglyndari
með aldrinum; nokkur brögð
voru og að því, einkum eftir að
veikindi tóku að sækja á hann
ásamt ellinni. Kemur þetta fram
í „Iðrunar- og bænarsálmi“
þeim, er fyrr var nefndur, I
kvæðinu „Kaldeggin" og víðar,
og kennir þar „meiri gremju við
veröldina og við marga menn,
sem honum þótti ekki meta
störf sín að maklegleikum.“ (J.
Sig. Ljóðabók II, bls. XXXIV).
Var það ekki að ðfyrirsynju;
hann hafði upp skorið lítil sem
engin laun — önnur en starfs-
gleðina — fyrir mörg stórvirki
sín. En eins og vikið var að í
sambandi við sjálfslýsingar hans
fl