Tíminn - 08.06.1945, Blaðsíða 4

TtMTVTV, föstpdaglnn 8. jáni 1945
42. blatt
Steínöldin á Barðaströnd
Athugasemdir og hugleiðíngar um fundafrásogn Gísla Jónssonar
Qlsll Jónsson heflr haldið
þingmálafundi í Barðastranda-
sýslu og skrifað að vanda eintal
við sjálían sig í ísafold eftir
heimkomuna. Honum þykir, eins
og áður, ákaflega vænt um
okkur Barðstrendinga og telur,
að okkur þyki mjög vænt um sig.
Jafnvel svo, að við viljum ekki,
að deilt sé á hann. Um það er
ekki að villast. En gestrisnin,
sem hann hrósar og er jafnvel
undrandi yflr, er þessi alkunna,
íslenzka gestrisni, sem sjaldn-
ast fer i manngreinarálit. Qildir
jafnt um, hvort menn hafa
samúð eða fyrirlitnlngu á skoð-
unum þurfandi ferðamanns.
í þessu eintali kveður GIsli
upp kaldhæðnislegan dóm um
eigin verk. Hann'segir, að á
Barðaströnd riki nú steinaldar-
flutningakerfi og á næstu árum
verði að ljúka veginum yflr
Kleifarheiði. Ég mlnnist þess, er
Gísli kom í framboð fyrir þrem-
ur árum. Þá lofaði hann miklu,
og eitt meðal annars var vegur-
inn yfir Kleifarheiði á fyrsta
ári. Ýmsum þótti þetta allfjar-
stæðukennt, jafnvel fráleitara
en rafljósin, vatnsveitan og haf-
skipabryggjan í Flatey. En
margir trúðu á þetta loforð og
kusu Gísla. Þeir sjá nú af eigin
frásögn hans, hvemig þeim
hefir orðið áð trú sinni. — Enn-
fremur, að Gísli er ekki sá á-
hrifamaður, sem hann lézt vera,
enda kvartar hann um það I
sambandi við samgöngumál
Sunnlendinga, að lítið mark sé
tekið á sér í þinginu.
Látum þetta þó vera. Yfirlýs-
ing þessi er sennilega gefin í ó-
gáti. En hvemig stendur á þess-
ari „steinöld", sem þingmaður-
inn talar um?
Hvemig víkur því við, að veg-
irnir tosast nú áfram, rétt eins
og áður en Gísli Jónsson hóf hin
skrumkenndu loforð sin?
Ég held, að flestir séu sam-
mála um, að ástæðurnar séu
tvær. í fyrsta lagi, að auknar
fjárhæðir til vegamála, hingað
sem annað, séu jafnóðum
gleyptar af gegndarlausri dýrtíð
og hækkandi kaupgjaldi, svo ár-
angurinn verður enginn. í öðru
lagi hefir þessl þingmaður
brugðizt þeirri sjálfsögðu skyldu
,|framfaramanns4ns“ að beita
sér fyrir stórauklnni hagnýt-
ingu stríðsgróðans í almanna-
þágu og vinna gegn vaxandl
dýrtið. Og meir en það. Hér
gengur sú saga, að hann taki
helzt aldrei til máls, án þess að
andmæla sköttum á gróðamenn
og sé alþekktur fyrir að reka
erindi þeirra umfram flesta
aðra. Þá hefir hann ekkert leg-
ið á þeirri skoðun sinni, að dýr-
tíðin væri einhver mesta bless-
un, sem þessari þjóð hefði
hlotnazt. Þannig hefir hann á-
litið auðveldast að láta hvern
togarann fæða annan af sér og
lifa ævintýraríku gróðabrallslífi
um stundarsakir. En við hér
lítum öðru vísi á dýrtíðina og
teljum, að ekki geti farið saman
að standa vörð um stríðsgróð-
ann og að vinna að umbóta-
málum fólksins í dreifbýlinu,
frekar en að þjóna bæði guði og
mammoni.
í lok eintalsins kemur rúsín-
an: Að menn hér vestra væru
ákaflega ánægðir yfir nýju
stjórninni, og við Framsóknar-
menn sérlega óánægðir yfir
því, að flokkur okkar skyldi ekki
vera með 1 stjórnarsamvinn-
unni. Hvort þetta er sagt af
meðfæddri ósannsögli eða því
virðingarleysi fyrir kjósendum
slnum að gera þeim upp hugsun
eftir eigin geðþótta, skal ég ekki
fullyrða, enda er það aukaatriði.
Málflutningurinn er ófyrirleit-
inn af hvaða rótum sem hann
er runninn. Ég þekkí hugi
manna hér vestra, engu síður
en Gísli, einkum bænda, og
fullyrði, að þessi vitnisburður
hans er með öllu rangur.
Af bændum var stjórninni
upphaflega mætt með tor-
tryggni, sem rás viðburðanna
hefir nú snúið upp í andstöðu,
eins og hún getur mest orðið.
Bændur eru þakklátir Fram-
sóknarflokknum fyrir að taka
ekki þátt í stjórn, sem ber öll
einkenni þess að vera sett þeim
til höfuðs. Einn ráðherranna
hefir' blátt áfram lýst því yfir.
Aðalatriðið er ekki að mynda
stjórn. Það er út af fyrir sig
vandalaust. Hitt skiptir mestu
máli, um hvaða málefni stjórn-
in er mynduð, og hver eru störf
hennar og áhrif. Gísli hefir þó
vit á því, þrátt fyrir allt, að
minnast ekki á- það, hvaða mál
það væru, sem stjómin eða
stuðningsílokkar hennar á þingi
hefðu leyst og menn hér vestra
væru svo sérstaklega ánægðir
með. Enda heíðf það verið vand-
gert.
Hinu glopraði hann út úr sér,
sennilega alveg óviljandi eins og
fleira, að bændur væru óánægð-
ir með það hlutskipti að fórna
einir fyrir lækkandi verðvísi-
tölu. Hann hefir vafalaust ekki
komizt hjá þvi að finna þá al-
mennu skoðun bænda, að nú-
verandi stjórn sé mynduð á
svikum við bændastéttina. Þeir
eru beðnir um fórnir. Síðan
hleypur Sjálfstæðisflokkurinn
til verkalýðsflokkanna og biður
þá að mynda með sér stjórn
gegn margvíslegum fríðindum
handa launastéttunum, al-
mennum kauphækkunum verka-
fólks (t. d. 20% á Patreksfirði
og Bíldudal, segir Gísli sjálf-
ur), launalögum, tryggingum
og hvers konar fríðindum á
sama tíma og bændur lækka a%
urðaverðið um 10%. Og mér
er sagt, að Gísli haldi því fram,
að enn fái bændur allt of mikið
fyrir afurðir sínar. Svo heldur
hann, að Framsóknarmenn séu
óánægðír við flokk sinn fyrlr
það að taka ekki þátt í slíkri
flugumennsku við bændastétt-
ina. Sér er nú hver einfeldnin.
Við þetta bætist hin harka-
lega meðferð stjórnarsinna á
Alþingi á öllum helztu fram-
faramálum bænda. Nægir að
minna á áburðarverksmiðjumál-
ið, jarðræktarfrumvarpið, bún-
aðarmálasjóðinn og raforku-
frumvarpið þessu til sönnunar.
Það er ekki nóg að skjalla Barð-
strendinga í ferðaminningum.
Það verður að skilja, hver eru á-
hugamál þeirra og hafa vilja til
þess að fórna einhverju fyrir
þau.
Ofan á allt þetta skilst mér,
að hln svarta hönd landbún-
aðarráðherrans sé að ræna
bændur syðra tæpri miljón af
mjólkurverði þeirra á siðast-
liðnu ári. Eftir hverju skyldi
hann seilast hjá okkur? Botnar
Gisli ekkert í þessum vinnu-
brögðum, eða er hann svo blygð-
unarlaus að ætlast til þess, að
við bændur kyssum á vöndinn:
Styðjum okkur fjandsamlega
stjórn, gerumst leiksoppar
stríðsgróðamannanna og bylt-
ingasinnanna rauðu. Nei, „guði
sé lof, að til er hæstiréttur",
var einhvern tíma sagt. Bændur
fagna þvi, að til skuli vera flokk-
ur, sem þorir að segja nei, þegar
þeir eru órétti beittir.
Bændur verða hér eftir ekki
ásakaðir fyrir þá erfiðleika, sem
dýrtíðarmálin kunna að valda.
Við höfum lagt okkar til mál-
anna, og það var að engu haft,
og berum við því ekki ábyrgð á
þeirri Gróttakvörn dýrtíðarinn-
ar, sem stjórnarliðið knýr þrot-
laust áfram í von um að Kveld-
úlfur græði, Gísli Jónsson og
öll fjölskyldufyrirtæki hans
græði o. s. frv., enda þótt ríkið
verði æ fátækara, fjár sé aflað
með auknum nefsköttum (sbr.
veltuskattinn) og framfaramál-
unum seinki hverju af öðru.
Meðan þessu fer fram, er von-
laust, að „steinöldin" hér í
Barðastrandarsýslu víki fyrir
náðarsól Gísla Jónssonar. Hags-
munir stríðsgróðamannanna og
strjálbýlla héraða með marg-
víslegar þarfir geta aldrei farið
saman. Það skyldi hann vel hug-
leiða fyrir næsta eintal sitt í
ísafold. L. N.
Hvað er þetta?
í byrjun maímánaðar 1945
sigldi „Esja“ austur á Seyðis-
fjörð með fólk og flutníng. Kom-
ið var á hverja höfn í norður-
leið, allt tll Norðfjarðar. Með
skipinu voru 12 manns úr Mjóa-
firði, vertíðarfólk og skóla, auk
minniháttar flutnings. Mjófirð-
ingar þessir sendu mann á fund
skipstjóra og fóru þess á leit að
skipið kæmi á Mjóafjörð. Kváð-
ust mundu tala heim og tryggja
skjóta afgreiðslu. Skipherra, Ás-
geir Sigurðsson, svaraði mála-
leitun þessari af kurteisi, en
neitaði algerlega viðkomu. Bauð
hins vegar, að staðnæmst yrði
úti í.flóa — við Nýpu — ef bátur
lægi þar fyrir skipini}! Því boði
varð eigi sinnt, þar sem ekki var
um aðra báta að ræða en smá-
trillur.
Mér finnst þessi framkoma
skipherrans vitna um mjög tak-
markaða lipurð. Sumarið 1943
kom „Esja“ hér við vegna eins
manns, sem var að flytja hing-
að með fjölskyldu sína og bú-
slóð. Viðkomur utan áætlunar
eru svo sem ekki fordæmalaus-
ar. Skipstjóri bar því einkum
við, að þetta yrði um nætur-
tíma. Slíkt er fyrirsláttur einn.
Veður var gott, nótt orðin hálf-
björt, Ásgeir skipstjóri þaul-
kunnugur, og sizt af öllu ástæða
fyrir hann að efast um skjóta
afgreiðslu.
Hvað er þetta, sem hér hefir
átt sér stað? Hefir skipstjórinn
KALDUR varð maímánuður á þessu
vori, norðanáttin rik, oft sólskin á
Suðurlandi, en engin gróðrartíð. Á
Vestfjörðum gerði aftaka vorhret í
vikunni fyrir hvítasunnu, en ekki
gætti þess að sama skapi annars stað-
ar á landinu.
BLAÐIÐ SKUTULL á ísafirði segir
frá hreti þessu eins og það kom mönn-
um fyrir sjónir í ísafjarðarkaupstað,
og er sú frásögn fróðleg. Skutull segir
svo:
„MÁNUDAGINN 14. og þriðjudaginn
hínn 15. maí var hér á ísafirði slík
snjókoma með ofsastormi á norðan,
að sjaldgæfir eru öllu snarpari byljir
um hávetur. Bærinn (þ.e. kaupstað-
m-inn) var bókstaflega á kafi í snjó,
er veðrinu slotaði. Mjög víða lágu
skaflarnir upp fyrir dyr og glugga
neðri hæða húsanna, og sums staðar
varð fólk að fá utanaðkomandi aðstoð
til að komast út úr húsum sinum.
GÖTURNAR voru lítt færar, því að
hrikaháir snjóhryggir lágu um þær
þverar með djúpum dældum á milli —.
Það hefir sjálfsagt kostað bæjarfélagið
upp undir tíu þúsund kr. að láta moka
göturnar til þess að gera þær umferð-
arfærar gangandi fólki. Bílfært verður
ekki almennt um bæinn fyrr en eftir
nokkra daga (skrifað 19. maí). Minn-
ast elztu menn ekki slíkrar fannfergi
á götum bæjarins síðan snjóflóðavet-
urinn mikla 1910 ,en enginn minnist
slíkrar fádæma snjókomu í nokkru
sumarmála eða páskahreti, hvað þá
heldur þegar komið er fram í fimmtu
viku sumars — —“.
OG NÚ ER KOMINN FRIÐUR!
Friður í Norðurálfu, segja menn, og
er vist nógu mikið sagt, því að í
Austurheími geisar enn hin hrikaleg-
asta styrjöld, og eiga þar hlut flestar
af stærstu þjóðum heims, sem enn eru
uppi standandi. Víða um lönd hafa
menn fagnað friðarvorinu, m. a. hér
á landi. Og gleðllegt er það, með ýmsu
öðru, að styrjöldinni skyldi að þessu
sinni ljúka á vori. Þetta mun senni-
lega forða milljónum manna frá kulda,
himgri og dauða. Nóg er samt. Árið
1918 var styrjöldinni lokið í nóvember-
mánuði mn það leyti, sem kaldasti
vetrartíminn fór í hönd.
á skipinu okkar komið fram við
þetta tækifæri af þeirri drengi-
legu prúðmennsku, sem hæfir
manni í hans stöðu? Eða hefir
hér átt sér stað endurtekning
viðburða frá þeim tímum, þegar
FALLBYSSURNAR eru þagnaðar —
loftsprengjurnar hættar að falla á
stórborgir álfunnar. Og nú er allt i
einu orðið býsna íréttafátt um löndln,
þar sem hrikaleikurinn var háður. Það
er þó víst, að víða gerast nú stórtíð-
indi. Þau munu verða kunn einhvem
tima siðar, smátt og smátt. Sagn-
fræðingar framtíðarinnar mimu gera
skyldu sína. Rithöfundar og skáld
munu mála tjöld á leiksvið sögunnar,
sem við köllum nútið. Um styrjöldina,
sem háð hefir verið, á líka margt eftir
að koma í dagsljósið.
FANGABÚÐIR ÞYZKALANDS hafa
nú verið opnaðar af herjum sigur-
vegaranna. Margar hryllilegar sögur
hafa verið sagðar um kvalastaði þessa,
og eftir því, sem sjónarvottar herma
nú, hafa þær yfirleitt ekki verið orð-
um auknar. Nú hefir blóð píslarvott-
anna komið yfir böðla þeirra — og
alla hina þýzku þjóð. Fangabúðimar
og pyndingar viarnaxlausra manna
gerði stjóm Hitlers óvinsælli en nokk-
uð annað af verkum hennar, meðal
almennings víðs vegar um heim. Misk-
unnarleysi þýzkra valdhafa átti ekki
minnstan þáttinn í ósigri þeirra.
EN ÞVÍ EKKI að halda áfram að
leita píslarvotta? Nú er búið að opna
Dachau og Buchenwald. En ef veröld-
in á að verða frjáls, ætti að gera ráð-
stafanir til að opna öll fangelsi, hvar
sem þau éru á jörðunni — ekki til að
hleypa út öllum, sem þar dvelja, held-
ur til að það komi i ljós, hvort þeir
sitja þar til fullnægingar réttlæti eða
vegna yfirgangs valdhafa. Slík rann-
sókn yrði áð fara fram undir eftirliti
alþjóðastofnimar.
MENN TALA UM að stofna alþjóða-
her, sem hafi eins konar lögregluvald
um viða veröld. Að minnsta kosti var
einhyerntíma um hann talað. Væri þá
ekki ráð, að láta t. d. Rússa halda vörð
í Bandaríkjunum, Breta í Rússlandi,
Ámeríkumenn i Bretlandi, ítaU i
Frakklandi, Júgó-Slava á Spáni o. s.
frv. Ætli þeir „stóru“ vUdu hlusta á
þetta, ef það kæmi frá þjóð Snorra
Sturlusonar? Hver veit? — Ljúkum
við svo þessu taU í dag.
danskir sigldu hér við land, og
áttu það til sumir að virða ekki
allt of mikið rétt og hagsmuni
hins óbreytta farþega?
Viihjáimur Hjálmarsson
á Brekku.
Heimamaður.
hér að framan, sökk hann aldrei
til lengdar niður í fen vonleys-
isins; djúp trú hans, meðfætt
glaðlyndi og fjörug fyndni hans
voru honum styrk stoð. Löngum
bar hann böl sitt karlmannlega.
Niðurlagsvísan í ,Kaldegginni“
er enginn harmagrátur vonleys-
isins:
„Eg mun samt við ævilok,
allt fyrir mæðu þessa,
hérvist mína og hennar ok
hjartaglaður blessa.“
Lífsskoðanir séra Jóns eru þess
vegna næsta ljóst letraðar í
kvæðum hans, en stórum gleggri
er þó mynd sú, sem þar er
brugðið upp af skaplyndi hans.
Það var ofið mörgum þáttum;
þar mættust hinar stærstu and-
stæður og háðu einvígi. En öfg-
unum í skapgerð séra Jóns er
vel og réttilega lýst í þessum
orðum:
„Eða lesi menn svo hinar miklu
þýðingar Jóns Þorlákssonar og
frumsamin verk, að menn finni
ekki fjöllyndi eðlis hans og finni
ekki til með leitandi baráttu
sálar hans, sem berst á milli
mótsetninganna í sálarlífi sjálfs
hans, í þroskaferli þjóðareðlis-
ins og í einkennum aldarfarsins
— milli auðmjúkrar trúar og
hrokafulls níðs, milli djúprar
alvöru og lausmálgrar keskni,
úrvalsins úr heimsbókmennt-
um samtíðarinnar.“ (V. Þ. Gísla-
son, „fslenzk endurreisn," bls.
25).
Séra Jón Þorláksson lifði á
umbrotaöld; á hans dögum var
vorleysingatíð í lífi íslendinga;
andstæðir menningar- og bók-
menntastraumar rákust á og
varð af öldurót í þjóðlíflnu.
Annars vegar bar mest á þjóð-
emislegri hreyfingu, er miðaði
að því að grundvalla meiri vel-
gengni og auðugri íslenzka
menningu á arfleifð fortíðar-
innar; og má segja, að Eggert
Ólafsson, sem raunar var upp-
lýsingar-sinni að öðrum þræði,
hafi verið helzti merkisberi
hennar, en auðvitað átti hann
marga fylgismenn. Hins vegar
var hreinræktuð upplýsingar-
stefna sú, sem Magnús Stephen-
sen beitti sér ótrauðlega fyrir,
en hún var harla óþjóðleg og
stefndi að því marki, að sníða
íslenzkri menningu stakk eftir
erlendum fyrirmyndum samtíð-
arinnar, og hölluðust margir á
þá sveif.
Ekki gat hjá því farið, að séra
Jón yrði snortinn af höfuð-
straumum sinnar tíðar, enda
gætir þess í verkum hans. Hann
hvarflar milli tveggja skauta.
Hann stendur öðrum fæti í for-
tíðinni, en hinum í samtíðinni.
í innsta eðli sínu er hann ramm-
íslenzkur og voru honum fornar
bókmenntir þjóðar sinnar kunn-
ar og kærar. Má finna bergmál
frá þeím í kveðskap hans (sbr.
t. d „Forðum kenndan Odd við
ör,“ Ljóðabók II, bls. 416, og
„Opt grætur tárum þurrum
Þökk,“ Ljóðabók, bls. 447). Eins
og mörg dæmi hér að framan
sýna, yrkir hann iðulega undir
fornum bragarháttum, bæði í
frumortum og þýðingum, og
bregst sjaldan bogalistin. Sann-
leikurinn er sá að honum tekst
mjög sjaldan eins vel og þegar
hann yrkir undir þaulreyndum
íslenzkum hátt..um, ekki sizt
fomyrðislagi (einkum í þýðing-
um sínum), sem varð þýðara og
léttara hjá honum og greiddi
hann þar með braut slðari skáld-
um. Hann fer einnig skáldlega
og fimlega með kenningarnar,
og hefir því eflaust verið gagn-
kunnugur málinu á Eddu- og
skáldakvæðunum. Að sjálfsögðu;
ber mest á þeirri þekkingu hans
í „Hænsna-Þóris rímum,“ en
kenningar má finna mikið víð-
ar í ritum hans, frumsömdum
og þýddum.
En þó séra Jón væri íslenzkur
mjög í anda, var hann ekki með
öllu ósnortinn af upplýsingar-
stefnu Magnúsar Stephensen.
Fram að sálmabókardeilunni
margumtöluðu, er svo að sjá,
sem séra Jón hafi hlynntur verið
þessari nýju stefnu og yrkir
hann allmörg kvæði henni til
stuðnings, eins og þegar hefir
verið getið. Ennfremur voru
fjögur höfuðskálda þeirra, sem
hann þýddimest eftir á íslenzku,
skyld að hugsunarhætti fræðslu-
stefnunni. Það var meira að
segja samkvæmt uppástungu
Magnúsar Stephensens að séra
Jón tókst á hendur að snúa
„Messíasarkviðu" Klopstocks á
móðurmál sitt, eftir að þýðand-
inn og Magnús höfðu sætzt
heilum sáttum.
Séra Jón er því næsta alhllða
fulltrúi íslenzkra bókmennta-
strauma á sinni öld, þar sem
runnu I einn farveg tvær aðal-
kvíslir, þjóðleg stefna og erlend.
Báðar mætast og verða eitt í
sumum kvæðum hans. Kvæði
Tullins og Klopstocks, eigi sjald-
an algerlega í anda upplýsing-
arinnar, klæðir þýðandinn í
forn-íslenzkan bragarbúning og
velur þeim oft orðaval gamla
skáldamálsins, — í fljótu bragði
harla kynlegt fyrirbrigði, en
þegar gerr er athugað, ofur
skiljanlegt sambland hins nýja
og hins gamla.
Þegar í minni er borið, hversu
margt kvæða og heilla rita séra
Jón þýddi á íslenzku, mætti ætla
að hann hefði orðið fyrir áhrif-
um, einkum af þeim höfundum
erlendum, sem hann átti lengst-
ar andlegar samvistir-við; þess
verður lítið vart í kveðskap hans.
Skýringin liggur ef til vill i því,
að hann var þroskaður orðinn,
þrítugur að aldri þegar hann
byrjaði að snúa kvæðum Túllins,
með öðrum orðum, kominn af
þeim árum, þegar menn eru
venjulegast næmastir fyrir að-
komandi áhrifum.
í minningarkvæði séra Jóns
um Halldór Hjálmarsson bregð-
ur fyrir hugsunum úr „Tilraun
um manninn.“ „Lucifer“ í kvæð-
inu „Villu vitran“ er ef til vill
eitthvað í ætt við hinn fræga
nafna sinn í „Paradísarmissi."
í ritgerð sinni „Yfirlit yfir bók-
menntir íslendinga á 19. öld“
(Timarit Hins ísl. Bókmennta-
félags, II, 1881) segir Jónas
Jónasson frá Hrafnagili um á-
deilukvæði séra Jóns, svo sem
„Villu vitran“ og „Bardagann
við ljósið“: „í þessum kvæðum
er auðfundinn andi Gellerts og
helmsádeiluskáldanna frá þeim
tíma, t. d. Baggesens". Hygg ég
að Jónas hafi nokkuð til sins
máls. „Bardaginn við ljósið“ er
að minnst kosti æði keimlíkur
„Gaungumanni“ Gellerts, sem
séra Jón þýddi og undir sama
bragarhætti. En þegar litið er
til heildarinnar, eru útlendu á-
hrifin 1 frumkveðnum kvæðum
Jóns Þorlákssonar hverfandi.
Hann var of sjálfstæður andlega
og of íslenzkur til þess að ger-
ast nokkur hermikráka í kveð-
skap sinum.
Hitt þarf enginn að efast um,
að það hefir verið séra Jóni á-
gætur skóli að eiga fangbrögð
við hina mörgu erlendu snill-
inga; hann hefir stórum þrosk-
að ljóðgáfu sina í þeirri miklu
aflraun að snúa ritum þeirrá á
íslenzkt mál.
V.
Það sætti meira en litilli
furðu, ef jafn mikilhæft og stór-
virkt skáld eins og séra Jón
Þorláksson, hefði eigi haft mikil
áhrif á bókmenntir þjóðar sinn-
ar. Reyndin sýnir, að frá hon-
um liggja þræðir til margra
síðari skálda íslenzkra, og nokk-
urra hinna merkustu. Hefir dr.
Jón Þorkelsson þjóðskjalavörður
rannsakað þetta efni, og þar
sem eflaust má treysta niður-
stöðum hans, vil ég tilfæra þær,
enda væri séra Jóni óréttur
gerður, ef ekki væri dyegin at-
hygli lesanda að því hve áhrifa-
rikur hann varð í íslenzku
menningarlífi.
„Öll næstu skáldin á eftir
honum ólust upp við ljóð hans
og drukku þau ihn í æsku. Það
gat ekki orðið áhrifalaust, að
minnsta kosti ekki á meðan þeir
voru ungir, og ekki til fulls búnir
að finna sjálfa sig. Öjá engum
af hinum stærri skáldum ætla
ég að kenni eins mikilla áhrifa
frá Jónl Þorlákssyni eins og hjá
Bólu-Hjálmari. Hjálmar ólst
upp á Svalbarðsströnd og í
Kræklingahlíð, svo að kalla
samtímis við séra Jón öll árin
1796—1819 ,þar sem héruðin öll
kváðu við af kveðskap séra Jóns
og vísur hans flugu út jafnharð-
an og.þær urðu til. Hjálmar
hefði þá ekki verið jafn námfús
og hann var, hefði það látið
sig án vitnisburðar .... Hitt er
annað mál, að Hjálmar fann
sjálfan sig fljótlega, eftir þvi
sem þroski færðist yfir hann,
og gerðist það stórfellda og
rammeinkennilega skáldí, sem
alkunnugt er.
Séra Hallgrímur, faðir Jónasar
skálds, var aðstoðarprestur séra
Jóns Þorlákssonar, og Jónas ólst
Iþar upp í sóknum hans, og var
12 vetra þegar séra Jón andað-
ist. Það þarf ekki að spyrja að
því, í andrúmslofti hvaða ljóða-
gerðar hann hefir alizt upp, þó
að hann færi sínar eigín leiðir,
þegar hann fékk menning og
„lesningu“. En munað hefir
hann óvart eða vísvitandi eftir
fallegu vísunum séra Jóns til
Bjarna Thorarensens 1818:
„Tindafjalla eg sé alla,“ þegar
hann orti „Vorkvæði“ sitt, sem
eins byrjar, undir sama bragar-
hætti. Sama er að segja um Jón
Thoroddsen, þegar hann kveður
„í landsýn,” einnig undir sama
bragarhætti og byrjar eins.
Keimurinn er auðþekktur hjá
báðum. Jafnvel annað eins
merkisskáld og Grímur Thomsen
sem ekki var mikið gefinn fyrir
að éta eftir öðrum, sýnist ekki
hafa verið ýkjalangt í huga sín-
um frá þýðingu séra Jóns eftir
Horaz: „Um hvað biður óðar-
smiður,“ þegar hann orti „Á-
varpið til ættjarðarinnar,“ og
bað um, að „enginn falli æru-
galli á hana þá.“ Það er alkunn-
ugt, að Steingrímur varð í æsku
fyrir enum mestu áhrifum af
ljóðum séra Jóns, svo að jafnvel
þau hefði vakið hann sjálfan til
ljóðagerðar ungan. Hve mikil
fyrirmynd þau voru fjölda af al-
þýðuskáldum vorum á sinum
tíma ,er eitt af þvi, sem enginn
fær yfirséð nú né um gaupnað.
Spor séra Jóns liggja víða um
langt tímabil í ljóðagerð vorri.“
(Jón Þorláksson, Dánarminning,
bls. 235—237). —
Frumkveðin kvæði séra Jóns
hafa því sannarlega ávaxtarik
orðið í íslenzkum bókmenntum,
Þar við bætast holl áhrif þýð-
inga hans á íslenzkt mál og ljóð-
form, en frekari rannsókn á þvi
liggur utan vébanda þessarar
greinargerðar.