Tíminn - 12.06.1945, Blaðsíða 5

43. blað
TÍMITVrV. þriðjndagiim 12. jnní 1945
5
RITSTJÓRI: SIGRÍÐUR INGIMARSDÓTTIR
Kennetli £. Appel:
Börnin, foreldrarnir og skólarnír
(Eftirfarandi grein birtist í desem-
berhefti blaðsins „Reader’s Dic/est".
Hún er rituð af amerískum lœkni, sem
er prófessor við háskólann í Pennsyl-
vaníu. Greinin er mjög athyglísverð,
ekki síður fyrir fslendinga en aðra.
Kaflar úr henni birtust nýlega í blað-
inu Einingunni. Hér er það aðeins fellt
úr, sem er bundið við ameríska stað-
hœtti eingöngu).
Ein miljón af ameriskum
skólabörnum nútímans mun í
framtíðinni lenda á geðveikra-
hælum, ef haldið verður áfram
í sömu átt og undanfarið. Flest-
um þeirra gætu foreldrarnir
bjargað frá slíkum örlögum, ef
þeir veittu börnum sínum heppir
legt uppeldi.
Á vorum tímum eru yfir 700
þús. foreldra hér á landi á geð-
veikrahælum. Er tala þessara
sjúklinga hærri en samanlögð
tala allra annarra sjúklinga og
geðveikir unglingar um tvítugt
eru mun fleiri en berklasjúkl-
ingar.
Á undanförnum stríðsárum
hefir ameriski herinn orðið að
vísa 1.300.000 mönnum frá her-
þjónustu vegna geðbilunar eða
sálsýki. Auk þessa hafa 300 þús.
manns verið sendir heim úr
hernum af sömu orsökum. Sum-
ir þessarra manna eru blátt á-
fram fávitar eða andlega gall-
aðir að einhverju leyti, en flestir
þeirra eru svo taugaveiklaðir, að
þeir eru ekki færir um að þjóna
landi sínu svo, að nokkurt gagn
sé í.
Hver er orsökin? Skoðun mín
er sú, að meginþáttur hennar sé
misheppnað uppeldi. Tala ég hér
af víðtækri reynslu sem læknir
í þessari sérgrein.
Þessi andlega veiklun stafar
að mestu leyti af of eftirlátu og
óraunhæfu uppeldi barnanna,
bæði á heimilunum og í skólum.
Að sjálfsögðu er það ekki slæmt
uppeldi eitt saman, er veldur
sálsýki, því að hún á sér sjaldan
eina orsök. En þá geðbilun, sem
hér um ræðir, hefði oftast mátt
yfirvinna með heilbrigðu og
skynsamlega uppeldi barnanna.
Ég get nefnt Pétur sem dæmi.
Hann var alinn upp í taumlausu
eftirlæti. Aldrei vann hann
handarvik. Hann var rekinn úr
þrem skólum, en slampaðist í
gegnum þann fjórða, en þar var
skólastjórninni mjög ábótavant.
Þó var Pétur góðum gáfum
gæddur. Óvitandi greiddu for-
eldrar drengsins fyrir frðpðslu,
sem í rauninni kenndi honum
aðeins undanbrögð og vífilengj-
ur.
Pétur lét skrá sig í herinn í
stríðsbyrjun. Ileraginn, daglegar
æfingar í vopnaburði og skortur
á sérréttindum þeim, er hann
hafði haft heima fyrir — allt
þetta varð honum óþolandi
kvalræði. Hann veiktist og hélt
sig haldinn öllum hugsanlegum,
banvænum kvillum.
Eftir að foreldrar hans sendu
hann til mín, tókst mér að full-
vissa hann um það, að hann
væri líkamlega heilbrigður.
,,Veikindin“ stöfuðu eingöngu
af ósamræminu milli hins raun-
verulega lífs og þess lífs, er hann
þekkti. Nú er Pétur farinn að
átta sig á daglega lífinu, þótt
hægt gangi.
Eða þá Páll. Hann var líka
dekurbarn. Hann var gersam-
lega ábyrgðarlaus og hafði aldrei
unnið sér inn grænan eyri. Faðir
hans útvegaði honum vinnu
hvað eftir annað, eftir að hann
komst upp, en hann tolldi aðeins
stuttan tíma á hverjum stað,
hætti síðan og sagði að vinnan
ætti ekki við sig. Fáum mánuð-
um eftir að hann gekk í herinn
var hann sendur heim vegna
geðbilunar.
Á hinn bóginn eru sumir for-
eldrar alltof strangir við börn
sin. — Faðir Jóns var háskóla-
kennari, fluggáfaður maður.
Móðir hans var forkólfur í vel-
ferðarmálum bæjarfélagsins.
Þau gerðu hárnákvæma áætlun
um framtíð Jóns og frá henni
mátti ekki kvika um þumlung.
Ekkert sjálfræöi var honum
veitt. Hann lauk háskólanámi
og hóf feril sinn í viðskiptalíf-
inu. En þar fór allt út um þúfur.
Jón skorti bæði hugkvæmni,
dugnað og sjálfstraust til allra
sjálfstæðra framkvæmda. Þetta
fékk svo á hann, að hann missti
vitið.
Eyðilögð heimili eru undirrót
margra geðbilunar foreldra og
barna. Algengasta ástæðan er ef
til vill sú, að foreldrana skortir
þann skilning og þá fórnfýsi,
sem hjúskaparlífið krefst í sem
ríkustum mæli. Þessi ógæfu-
heimili hafa stórkostleg áhrif á
*börnin. Þau eyðileggja þá ör-
yggistilfinningu, sem börnum er
nauðsynleg.
Andleg heilbrigði útheimtir
fyrst og fremst ábyrgðartilfinn-
ingu, samvinnuhæfni og fórn-
fýsi. Þessir þrír kostir eru þýð-
ingarmiklir hverjum þegni þjóð-
félagsins. En oftast skortir þá
hjá geðveiku fólki. í flestum til-
fellum eiga heimili og skólar
sök á þessum geysilega mann-
skaða og þeim útgjöldum, sem
eru samfara dvöl þessara vesa-
linga á opinberum stofnunum.
Flestir skólar leggja meiri á-
herzlu á einstakar námsgreinar
en lífið í heild sinni. Ég hefi
jafnvel heyrt háskólakennara
segja: „Hlutverk okkar er að
skerpa skilning og námshæfi-
leika nemenda, en ekki það, að
móta persónuleika þeirra og
skaþgerð.“ Þó ætti hið síðar-
nefnda að vera höfuðviðfangs-
efni þeirra.
Skólarnir fræða nemendur
um störf meltingarfæranna, en
láta þeir ekki ógert að fræða
þá um tilfinningalífið? Kenna
þeir börnunum og unga fólkinu
þá list, að hafa stjórn á geðs-
munum sínum'? Að taka óhöpp-
um með jafnaðargeði eða að
taka tillit til náungans? Veita
þeir þeim það siðferðisþrek, sem
hver æskumaður þarf að hafa
til þess að geta mætt þeim
freistingum og glöpum, er á vegi
hans verða, án þess að bíða af
þeim tjón? Hvað er um heimil-
in? Gera þau mikið til þess að
kenna börnunum að stökkva
ekki upp á nef sér út af smá-
munum einum og leiða þeim
fyrir sjónir ,að slík hegðun geti
síðar leitt til meiri gremju vegna
meíri vonbrigða og að lokum
valdið brj álsemi ?
Afbrýði, ótti og gremja eru
hverjum manni meðfædd. Eng-
inn þar-f að minnkast sín vegna
þeirra. En menn ættu að læra
skilning og stjórn þessara eðlis-
hneigða sinna. Það er einn þátt-
ur andlegrar heilbrigði að hafa
góða stjórn á tilfinningum sín-
um.
Hvað gera skólarnir til þess að
kenna unglingunum umgengni
við náungann? Er nemendunum
kennt, að nokkur ábyrgð fylgir
hverju starfi? Sumir skólar
leggja drjúgan skerf til þessa.
Menntaskóli einn í Ohio skiptir
skólatímanum í þriggja mánaða
tímabil. Er þeim varið til skiptis
til bóklegrar fræðslu og algengr-
ar vinnu utan skólans. Eink-
unnir eru gefnar fyrir hvort
tveggja tímabilin, einnig fyrir
vinnuna. Kemur þar til greina
atorka, hugkvæmni og þol nem-
andans við vinnuna. Þar lærir
hann, hverja þýðingu ábyrgðin
hefir. Aðrir skólar hafa tekið
upp líkt fyrirkoihulag, en þá
aðeins af eigin hvötum.
En hví skyldu þá ekki allir
æðri skólar taka upp líka hætti
og veita nemendum einkunnir
fyrir frammistöðuna við vinn-
una jafnt og bóklegu fræðin?
Mikill hluti geðbilaðra manna
hefir viðurkennt, að þeir hafi
aldrei í æsku fengið að njóta
þeirrar ánægju, sem fylgir vel
unnu starfi, En undir lífið fæst
vart betri undirbúningur
Vilhelm Moberg:
Eiginkona
FRAMHALD
kvíða skorti né vera áhyggjufull vegna lífsafkomunnar — kona
Hákonar gat verið sæl í hjarta sínu. fi. þann hátt hafði hún skipt
lífi sínu í tvennt. Þannig hafði hún lifað og fyllzt viðbjóði á
sjálfri sér. Gat hún haldið þessu áfram til lengdar? Þetta líf
samrýmdist ekki mannlegu eðli, það krafði hana of þungra fórna.
Það krafðist fláttskapar og svika og undirferlis og lygi. Hún var
að kafna — það var eins og hert væri að hálsinum á henni.
Burt frá þessu ....! Það var eitthvað innst í sál hennar, sem
krafðist breytingar — hún vildi komast burt frá þessu. En hún
gat ekki verið án Hákonar, gat ekki heldur hlaupizt á brott með
honum og setzt að meðal hyskisins í skógunum.
Hún varð ekki frjáls við það eitt að beita líkama sinn harðn-
eskju og losa sig við þungann. Hún hafði ekki séð langt fram* í
tímann, þegar hún hélt það. Páll kom henni til þess að skyggn-
ast lengra, þegar hann sagði:
— Næst verður þú að gæta þín betur.
Páll kærði sig ekki um fleiri fósturlát. Bóndi, sem óttaðist
um framtíð ættarinnar, skipaði fyrir, strangur á svipinn. Og
hún hrökk í kút: Næst! Já, þegar hún væri orðin heil heilsu,
byrjaði þetta sama upp á nýtt. Hún hafði kannske stofnað lífi
sínu í hættu, án nokkurs ávinnings. Ekkert annað en stundar-
frestur. Ef hún héldi áfram að vera kona tveggja manna, kæm-
ist hún aftur í sama vandann innan skamms. Hvað stoðuðu þá
þjáningar hennar og sjálfsfórn?
Margrét lítur yfir farinn veg og verður felmtruð. Hún lítur
fram á ófarinn veg og verður ennþá felmtraðri. Að vera kona
tveggja manna og vita ekki, hvors börn hún elur, að draga tvo
menn á tálar og ljúga að báðum upp í opið geðið á báðum — út
á þá braut hefir hún hætt sér svo langt, að hún hefir orðið að
tefla lífi sínu í voða. Hvert ber straumurinn hana? Hvað verður
eiginlega um hana?
Kornuppskeran.
Uppskerutíminn er kominn. Það á að fara að skera kornið í
Hegralækj arþorpi.
Sumarið hefir sótt í sig veðrið og fórnar nú síðustu hitunum.
Tíbráin titrar yfir ökrum, sem hvítna óðum. Senn er komið að
því, að kornið falli — höfug öxin eru að verða mjóum og veikum
stöngunum ofviða. Brotni stöngin undan þunganum, dettur axið
af, og það kemst aldrei í kornláfann. Fuglarnir eta það á akrin-
um, það traðkast sundur. Og brauði mannanna á ekki að strá
fyrir fugla né kasta því á glæ.
Kornstengurnar svigna til jarðar — og nú hvetja allar vinnu-
færar konur í þorpinu sigðir sínar. Þær ætla allár út á akrana að
skera korn, meðan öxin eru heil á óbrákuðum stöhgunum.
Akrar þorpsins eru smjörgulir í sólarljómanum. Konurnar
standa þar, bognar í baki, og bera sigðir að rótum kornsins.
Þær eru í upphlutum og pilsum og með bera handleggina og á
berum fótum hafa þær tréskó, til þess að hvassir broddarnir
stingi þær ekki. Ein kona bindur það, sem þrjár eða fjórar skera.
Djúpt verða konurnar með sigðirnar að lúta til þess að komast
nógu nærri sverðinum. Þær eru sárar á hálminn og skilja að-
eins eftir svo stutta stubba, að svört jörðin kemur í ljós, þar
sem þær hafa farið yfir. Þær safna saman í bundini, og svo
rétta þær,úr sér, meðan strái er brugðið utan um það. Bundinin
liggja í röðum við braut þeirra, og öxin snúa frá þeim: Sá, sem
treður á öxunum, treður á brauðinu.
Karlmennirnir fylgja kvenfólkinu eftir og hlaða bundinunum
í þrefi. Bundinin standa saman, tvö og tvö, og styðja hvort ann-
að og faðma hvort annað með öxum sínum. Dettir þú, þá dett ég.
Tvö og tvö sameinast bundinin i hverja röðina af annarri. Loks
koma börnin og safna öxum, sem fallið hafa á jörðina, í körfur.
En kornhlífarnar á öxunum stinga skinnveik börnin í hendurnar.
Kornstengurnar svigna — og heitir geislar sólarinnar falla lang-
ar stundir á bogin bökin. Og sigðirnar urga. Gular reinarnar á
akrinum minnka, þegar líður að kvöldi og engispretturnar byrja
að tísta í grasinu við akurmörkin. Én þegar kornið er orðið of
þroskað, er skorið meðan sól er á lofti — fólk heldur áfram að
skera kornið, unz tekur að döggva á akrinum.
Margrét er úti á akri Páls. Hún hefir jafnað sig með tímanum,
hún er nú hress í bragði. Hún er ung og hraust, og einmitt þess
vegna gat hún leyft sér að fara illa með sig. En samt er hún
þreytt öðru hverju, og hún er ekki eins handsterk og hún var áður.
En þegar skera á kornið, verður hún að tefla á tvær hættur, enda
er hún sjálfsagt orðin nógu hraust til þess að standa á akrinum,
þótt hana verki í bakið, þegar bundinin taka að hrúgast upp
bak við hana. Margrét og Þóra skera, Páll bindur og reisir þrefin.
Það hefir aldrei verið karlmannsverk að ganga með sigð.
Það er hljótt á akrinum. Fólk keppiSt við og gefur sér ekki
tíma til þess að tala saman. Það hugsar sjálfsagt hver sitt í
kyrrþey. Páll telur bundinin og veltir því fyrir sér, hve mörg þrefi
hann muni þurfa að reisa í ár. Og þess á milli spyr hann sjálfan
sig, hve mikið hann muni nú eiginlega erfa eftir föður sirya.
Arfinum hefir ekki enn verið skipt á milli erfingjanna — ætli
hann fái méira að heiman heldur en hann er búinn að fá. ... ?
Og svo lítur hann í sólina, sem gengur svo ergilega fljótt til við-
ar. Dagarnir endast aldrei til þess að ljúka við það, sem maður
hefir hugsað sér að gera. Bóndinn þyrfti lengri dag, þegar kornið
•bíður fullþroskað. »
Vinnukonan lítur einnig i sólina, sem henni finnst hafa numið
staðar á himninum og hætt að silast áfram. Húsbóndinn telur
þrefin, en hún telur stundirnar, unz falla tekur á. Og svo þessi
sól, sem ekkert þokast áfram, aldrei ætlar að ganga undir . .
Gat sólin ekki aumkazt yfir þá, sem urðu að strita á akri með
bogið bak frá því eldsnemma morguns þar til síðla kvölds .... ?
En hvað hugsar Margrét? Hún telur ekki kornþrefin, ekki held
ur stundirnar. Hún hnýtir utan um bundinið sitt og leggur það
gsfetilega á jörðina. Þetta er akur Páls og hennar ^jálfrar, þeirra
korn. Og hún leggur hart að sér við uppskeruna, þótt hún sé
ekki orðin fullfrísk ennþá. Þvi að jörðin og það, sem á henni
vex, krefst orku hennar.
En Hákon krefst, að hún hverfi burt frá þessu öllu. Hann varð
ennþá ákafari en áður, þegar hún sagði honum, hvað hún hafði
gert. Já, hún neyddist til þess að segja honum sannleikann
t
Crullleitin
Norsk gamansaga eftir FREDERIK KITTELSEN.
Sigríður Ingimarsdóttir þýddi.
sprengingxinni. Þeim hlaut að hafa skjátlazt eitthvað
með púðrið, því að það var aðeins smásteinn, sem losn-
aði, og inni 1 honum var ekki um auðugan garð að gresja.
„Ég er orðinn leiður á þessum gullgreftri,“ sagði Níels.
„Ég líka,“ sagði Jörgen- „Það er ekkert gaman að
&essu.“
„Nei, en það hlýtur samt að vera gaman að lifa reglu-
lega gullgrafaralífi,“ sagði Eiríkur.
En það var búið með gullleitina þennan daginn.
Það var áliðið kvölds. Himinninn var skýjaður. Fölur
máninn gægðist fram öðru. hverju, varpaði daufum
bjarma á engi og skóga og hvarf svo aftur á bak við ský.
Drengirnir læddust gegnum skóginn hlaðnir verkfær-
um- Þeir höfðu ennfremur handaxir og lítið ljósker með-
íerðis.
Gatan var mjó og óslétt og urðu þeir því að ganga 1
iialarófu. Þetta var fyrsti gullleitarleiðangur þeirra og
þeir voru allir þeirrar skoðunar, að hann myndi heppn-
ast mun betur en námugröfturinn sæli, því að þessu
sinni vissu þeir, hvar gullið var að finna.
Þeir höfðu daginn áður verið með Eðvarði frænda hjá
prófastinum, sem bjó hinum megin skógarins. Það var
komið langt fram á nótt, þegar þeir héldu heim á leið.
Þegar þeir voru um það bil hálfnaðir gegnum skóginn,
sáu þeir glampa á eitthvað í sprungu hátt uppi í fjall-
ilu. Það virtist vera breið gullæð! Gull!
Gullæðið greip þá á nýjan leik, öflugar en áður.
Þeir þögðu yfir þessu við Eðvarð frænda, en settu
staðinn á sig. Þeir lögðu af stað í dögun morguninn
eítir. En þegar þeir komu á staðinn, sáu þeir engin
merki um gullæð og þrátt fyrir ýtarlegar rannsóknir
fundu þeir ekkert annað en venjulegt grágrýti.
í fyrstu voru þeir gramir og kölluðu þetta galdra og
svik, en að síðustu skildist þeim, að gullæðin sæist að-
eins í myrkri. Þeir höfðu lesið hliðstæð dæmi í-Indíána-
sögunum. Þeir skildu nú, að draumurinn um gullið
myndi því aðeins rætast, að þeir klifruðu upp að sprung-
unni að næturlagi. Það var nú annað en gaman að laum-
ast burt frá bænum á þeim tíma sólarhringsins. Gull-
æðin og spurningin: „Hvað segir Eðvarð frændi?“ háðu
harða baráttu. Það fyrrnefnda sigraði þó.
Um miðnætti læddust þeir út. Þeir sveifluðu sér af
þakinu yfir í eplatré, og þaðan klifruðu þeir niður á
jafnsléttu. „Þetta er alveg eins og í ræningjasögu,“ sagði
Eíels. „Flótti að næturlagi gegnum dimman skóg —“.
„Sá er þó munurinn, að hér fara gullgrafarar en ekki
ræningjar,“ sagði Jens. „Við græðum laglegan skilding
á þessu, piltar!“
„Svona, farðu nú ekki strax að tala um peninga,“
hrópaði Eiríkur, „þá fer fyrir okkur eins og karlinum
með ráðagerðirnar."
„Á því er mikill munur,“ sagði Níels. „Við vitum rþeð
vissu, að þarna er gull og gull ér sama og reiðufé!“
„Farið þið nú ekki að þrátta,“ sagði Axel.
„Þið ættuð að halda ykkur á mottunni, strákaí’,“ hvísl-
aði Jörgen. Honum þótti skógurinn þögull og óhugn-
anlegur.
„Þama sé ég ljósrákina! Húrra! Glampar hún kannske
ekki éins og skíragull!“ hrópaði Níels skyndilega og
veifaði öxinni sigri hrósandi.
Þeir sáu nú gullæðina greinilega. Þarna lá hún, gul
og gljáandi. ,
„Uss! Verúm nú varkárir,“ sagði Jens í áminningar-
rómi. „Við skríðum upp„ í sprunguna tveir og tveir- Fyrst
förum við Níels. Þið hinir standið á verði,ef einhver skyldi
koma. Þið kallið til okkar, ef þið verðið einhvers varir.
Þá þjótum við upp fyrir brúnina, en þið verðið að fela
Þökur
Fyrst um sinn verða seldar túnþökur í Norðurmýri
sunnan við Miklubraut.
Upplýsingar gefur hr. ræktunarráðunautur Jóhann
Jónasson, Austurstræti 10, 4. hæð, kl. 1—3 e. h. alla
virka daga, nema laugardaga.
Bæjarverkfræðingur.