Tíminn - 19.06.1945, Blaðsíða 3

45. blað
M, lirigjndaginn 19. júní 1945
DANÍEL ÁGÚSTÍNUSSON:
Félagsheimili í iTeitum
Fordæml.
Við mynni Önundarfjarðar að
simnan liggur dalur inn i land-
ið, sem Ingjaldssandur nefnist.
Hann er fremur smár og um-
luktur háum fjöllum á þrjá
vegu en brimasöm ströndin
fyrir mynni dalsins. Að sumrinu
er hann einstaklega gróðursæll
og hlýlegur en vetrarriki getur
orðið þar mikið. Þarna eru sjö
búendur og telst byggðin til
Mýrahrepps i Dýrafirði, þótt
þangað sé 4 klst. fjallvegur.
Ungmennafélag hefir starfað á
Ingjaldssandi í full 30 ár og eru
nær allir ibúarnir félagar þess.
Þeir, sem nú eru farnir að eld-
ast, stofnuðu Umf. Vorblómið á
miðjum aldri. Síðan ýiafa börnin
tekið við og haldið merkinu
uppi. Ungt fólk er þar tiltölu-
lega margt, enda hefir einn
bóndinn þar eignast 21 barn og
17 þeirra komizt upp.
Haustið 1941 sendi stjórn
Ungmennafélags íslands í-
þróttakennara til Vestfjarða.
Kenndi hann m. a. hjá þessu
félagi. Skilyrði voru slæm en á-
hugi unga fólksins þeim mun
meiri. Leikfimi var kennd í
hlöðu. Árangur var furðu góður
og hafa ungu mennirnir frá
Umf. Vorblómi á Ingjaldssandi
reynst hlutskarpastir á íþrótta-
móti Ungmennasambands Vest-
fjarða hin síðustu ár.
Þessir menn fundu, að nauð-
synlegt var að bæta aðstöðuna
til íþróttaiðkana og annarra fé-
lagsstarfa. Þeir hófu undirbún-
ing að byggingu íþrótta- og
samkomuhúss, sem jafnfraiut
yrði skóli sveitarinnar. Var verki
þessu lokið á siðastliðnu sumri.
Frá þessu myndarlega átaki hins
fámenna félags er sagt í nýút-
komnum Skinfaxa, tímariti U.
M. F. 1, á þessa leið:
stöð fyrir félags- og menning-
arlífið, sem öll sveitin tók þátt
í' að reisa og ber umhyggju fyrir
sem eigin heimilum. Heilla
drjúgt starf mun vaxa þar á ó-
komnum árum. Ég nefni þetta
sem dæmi um það málefni, sem
ég vildi ræða í þessari grein:
Heimkynni fyrir félags- og
menningarlífið í dreifbýlinu.
Víða er enn ástatt í sveitun-
um eins og var á Ingj aldssandi.
Að vísu kann að vera til þing-
hús eða einhver óverulegur hús-
kumbaldi en engan veginn eins
og félagsheimili sveitanna
þurfa að vera. Frá þessu eru þó
ýmsar undantekningar, þar sem
ungmennafélög eða önnur fé-
lög hafa í samvinnu við hrepp-
inn byggt myndarlega, jafnhliða
heimavistarbarnaskóla. Enn
önnur eiga sæmileg hús, nokkuð
við aldur en skortir oft margt,
sem menningarmiðstöðvar í
dreifbýlinu þurfa að eiga og um-
hirðan sjaldnast nógu góð.
Mörgum þessum byggingum hef-
ir verið komið upp af vanefnum
og fórnufúsu starfi, en margt
skort, sem gerir þær vistlegar og
aðlaðandi.
Hvers virði er öflugt
félagslif?
Félagslífið er óumdeilanlega
merkur þáttur í menningu hvers
byggðarlags og allrar þjóðar-
innar. Heilbrigt og öflugt félags-
starf getur orðið margri skóla-
göngunni dýrmætari. Enda af
mörgum viðurkennt. Mjög er
gifta einstakra héraða mismun-
andi í. þessum málum og leynir
sér ekki, að mikið veltur á for-
ustunni. Takist hún vel, skapar
það hverju byggðarlagi eftir-
sóknarvert svipmót. Hafa kenn-
arar víða reynzt félagsmálunum
atvinnu- og menningarmálum
þjóðarinnar, eftir þann fimbul-
vetur, sem ríkt hefir að undan-
hefir fyrir þau fórnað og það
mun sýna þeim ræktarsemi og
umönnun, sem eigin heimili,
VONARLAND .— .félagsheimili U.M.F. Vorblóms á Ingjaldssandi
Skinfaxi
tímarit IJ. M. F. t.
Brautarholt á Skeiðum — barnaskóli og félagsheimili U.M.F. Skeiðamanna.
„Umf. Vorblóm á Ingjaldssandi hefir
nýlega lokið við byggingu myndar-
legs iþrótta- og samkomnhúss, sem hér
birtist mynd af.
Þar eru 7 búendur. Pólkið ann
byggð sinni, kemst vel af og er ánægt
með sitt. Hugsjón fólksins er að búa
þannig um sig, að þessi litla byggð
verði ekkl eftirbátur ann^rra fjöi-
byggðari.
Meðal þess, sem afreka þurfti i þessa
átt, vár að koma upp húsi fynr skól-
ann og félagslif byggðarinnar. KennsJ-
an fór fram á einu heimilanna óg i-
þróttanámskeið voru haldin i gamalli
hlöðu. Ákveðið var að byggja. Pjár
var aflað eftir ýmsum jleiðiun. T. d.
var róið til fiskjar og aflinn lagður
inn tU ágóða fyrir bygginguna. Ær
voru gefnar, og er þær voru lagðar
inn að haustinu, til ágóða fyrír bygg-
ingarsjóðinn, voru þær 3- og 4-
lembdar. Pólk, sem var flutt frá In-
gjaidssandi, gaf fé, og siðast fæiði
eixm þeirra byggingunni vindrafstöð.
Teikning vejc gerð af húsi, sem snið-
in var eftir ^stærð og þörfum byggð-
arinnar. Byggingin staðsett í nuðri
byggðinni og hafizt handa um bvgg-
ingarframkvæmdii' 1943, og 13. ágúst
1944 er húsið vígt og ísl. fáninn dreg-
inn að hún. Hlaut það nafnið Voa-
arland. Kostnaðarverð þess er krómu-
50.451,82".
'Þessi frásögn sýnir glöggt,
hvernig fámennt félag hefir
unnið að nauðsynjamáli sinu
og sveitarinnar. Með þolgæði og
fórnfúsu starfi voru erfiðleik-
arnir sigraðir og sköpuð mlð-
hollir. Ber vissulega að virða það
og þakka.
Frumskilyrði þess, að félagslífið
og önnur menningarstarfsemi
geti dafnað, eru sæmileg húsa-
kynni, sem fullnægi starfsem-
inni eins og hún getur orðið á
hverjum stað. Hver sveit þarf
að eiga sitt félagsheimili. Þar
eru haldnir fundir og samkom-
ur. íþróttanámskeið á hverju
ári. Unga fólkið kemur þar sam-
an til leikæfinga og söngæfinga.
Þar fer fram ýmiskonar flokka-
starfsemi, t. d. málfunda, tafl og
fleira þess háttar, sem áhugi er
fyrir. Þar eru sýndar kvik-
myndir, flutt erindi og haldin
námskeið um ýms efni. Þar er
bókasafn sveitarinnar og byggð-
arsafn, ef myndað verður. í
stuttu máli sagt, félagsheimil-
ið á að fullnægja hvers konar
félagsstarfsemi unga fólksins, er
veit til aukins þroska og vaxtar
og vera óskastaður og yndi allr-
ar sveitarinnar. Slíkt yrði menn-
ingu þjóðarinnar mikils virði.
I nclirlHiningnr «S '
framkvæmdir.
Þegar rætt er um framfar-
ir næstu ára, sem vissulega
þurfa að vera stórstígar, bæði í
förnu, þá má ekki gleyma þessu
stórvægilega menningarmáli.
Ungmennafélögin hafa víða
gert visi að félagsheimili og
sumsstaðá* komið málinu í
höfn, eins og áður er vikið að.
Á öðrum stöðum og þeim langt-
um fleiri, er verkið óleyst. Þar
ætti allsstaðar að vera hafinn
einhver undirbúningur. Allt tek-
ur sinn tíma. Safna þarf nauð-
synlegu fé. Gera teikningu af
framsýni og vel yfirlögðu ráði,
þar sem kunnáttumaður hefir
lagt síðustu hönd á. Gera kostn-
aðaráætlun og athuga frekar
um fjáröflunarleiðir. Það, sem
um fram allt þarf að hafa hug-
fast er, að byggingarnar verði
vandaðar og glæsilegar, og ekki
látið staðar numið fyr en allt er
komið í hið æskilegasta horf.
Aðalbyggingin yrði rúmgóður
salur, búinn leiksviði og íþrótta-
tækjum. Böð og búningshev-
bergi. Nokkur minni herbergi
eftir þörfinni á hverjum stað.
Umhverfis á að vera trjágarður
og staður fyrir leikvöll þarf að
vera nálægur. Þar sem jarðhiti
er, verður sundlaug að sjálfsögðu
með í áætluninni. Annars verða
þær að öllum jafnaði að notast
fyrir fleiri hreppa, því að jarð-
hitinn er forréttindi, sem fæst-
um er veittur. Þegar félags-
heimilin eru komin upp fyrir
trúlega unnið starf, verða þau
hjartfólgin því fólki, sem miklu
og kenna niðjunum þá um-
gengni, sem helgidómi einum er
samboðin. Þegar slík heimili eru
risin upp í öllum sveitum og
smáþorpum, er merkum áfanga
náð í menningarmálum þjóðar-
innar, er vel mun reynast upp-
eldi hennar.
Mtkill aðstöðumunur.
Þetta er ekki einkamál hér-
aðanna, fremur en t. d. fræðslu-
málin. Heldur málefni, sem
þjóðfélagið þarf að láta sig
miklu skipta, svo þýðingarmikil
sem félagsmál æskunnar eru
fyrir alla þjóðina. Þessar fram-
kvæmdir í dreifbýlinu þurfa því
að njóta sérstaks stuðnings rík-
isins. Það ber að líta á þann að-
stöðumun, sgm á»því er að reisa
byggingu, sem kostar t. d. 100
þús. kr*. í strjálbýlli sveit með 20
—30 búendum eða í kaupstað
með 3000 íbúum, svo ég ekki
nefni nú Reykjavík. í báðum
tilfellum er húsið jafn nauð-
synlegt fyrir ^ólkið.
í sveitinni kosta aðdrættir á
efni meira. Fjáröflunarleiðir fá-
breyttari og eftir því sem fólkið
er færra, því meira þarf hver
og einn á sig að leggja fyrir
málefnið. Eftir að húsið er kom-
ið upp verður notkun þess minni
og tekjuöflun í sambandi við
rekstur þess mjög takmörkuð.
Allt öðru máli gegnir um hlið-
stæðar byggingar i kaupstöð-
Nýlega er komið út 1. héfti af
þessum árgangi Skinfaxa. Ung-
mennafélögin hafa nú gefið
þetta málgagn sitt út í 35 ár.
Þetta nýja hefti er dálítið öðru-
vísi en þau næstu á undan.
Ritið hefir fengið nýja kápu og
nýjan ritstjóra, Stefán Július-
son, kennara í Hafnarfirði.
Stefán er kunnur að því að vera
vel ritfær maður og prýðilega
menntaður og áhugasamur um
hugsjónir æskunnar. Munu því
ungmennafélagar og aðrir les-
endur Skinfaxa hyggja gott 'til
starfa hans í þjónustu ritsins.
í þessu siðasta hefti er viðtal
við Harald Björnsson um leik-
starfsemi félagahna og viðtal
við Bjarna M. Jónsson um
lestrarfélög og hreppsbókasöfn.
Er þetta hvorttveggja orð í tíma
töluð, því að hér er gengið að
tveimur þáttum þess meriinng-
arstarfs, sem ungmennafélögin
vinna að og þeim er mjög ná-
komið. Þá er og í heftinu leið-
beiningar um örnefnasöfnun,
eftir Kristján Eldjárn, og í-
þróttaþáttur eftir Þorstein Ein-
arsson, íþróttafulltrúa. Er hið
sama um þetta að segja og hin-
ar fyrrnefndu greinar, að þar
er gengið beint að áhugamál-
um og störfum æskulýðsins. í
heftinu eru þrjú kvæði eftir
Guðmund Daníelsson, Guðmund
Inga og Skúla Þorsteinsson, og
eru það allt góð kvæði á mæli-
kvarða tímarita. Enn er þar
grein um fræðslumál sveitanna,
eftir Stefán Jasonarson í Vorsa-
bæ, og er' hún skemmtilega
skrifuð, af djörfung og stórhug,
sem skilur, að það er lifsnauð-
syn að sigrast á erfiðleikum
þeim, sem liggja í fjarlægð og
einangrun, jafnt og þeim, sem
félagsleg óáran í mannfólki og
andlegur dauði hugsjónaleysis-
ins veldur.
Enn er í heftinu ræðukafli
um ættjarðarást og drenglyndi
eftir Harald Magnússon kenn-
ara, og ávarpsorð, eftir Daníel
Ágústínusson, sönglag eftir sr.
Halldór Jónsson á Reynivöllum,
ýmiskonar fréttir af félagslíf-
inu og skrá um úthlutun fjár
úr íþróttasjóði 1945.
Af þessu yfirliti er það auð-
séð, að Skinfaxi gengur beint
að þeim málum, sem eru bar-
áttumál og hugsjónamál æsku-
lýðsins um allt land. Hann er í
senn handbók og vakningarrit
í félagsmálum ungra manna, og
á að því leyti erindi til fleiri en
þeirra, sem eru innan ung-
mennafélaganna.
Allir þeir, sem þekkja til á
fámennari stöðum landsins, og
er það eins um þorp sem sveitir,
vita glöggt hvað frjáls félags-
samtök eru mikill þátur í menn-
ingarlífinu þar, framkvæmdum
og skemmtunum og öllu þar á
milli. Þeir vita það, að félags-
samtök unga fólksins eru merk-
ur þáttur í lífsbaráttu héraðs-
búanna, og þó þýðingarmeiri
fyrir framtíðina og hamingju
hennar. Þetta eru rökin fyrir
því, að Skinfaxi er rit, sem æska
landsins þarf, og hann hefir öll
skilyrði til þes að verða þýðing-
armesta tímarit þjóðarinnar.
H. Kr.
unum. Þær eru notaðar mestan
hluta ársins. Fjöímenni vinnur
að framkvæmd þeirra og marg-
ar leiðir eru til fjáröflunar, þar
sem fjöldinn býr. Samá máli
gegnir einnig um sundlaugar og
aðrar hliðstæðar framkvæmdir.
Hins vegar er engin skynsam-
leg ástæða fyrir því, að fólk eigi
(Framhald á 6. siðu)
Itoss L. Holman:
Töfrar efnabreylínganna
Grein sú, sem hér fer á eftir er þýdð úr ameríska tíma-
ritinu „The Yale Review“ og lítilsháttar stytt í þýðing-
unni. í henni segir frá efnafræðislegum tilraunum, sem
gerðar hafa verið til þess að hagnýta ýmsar landbúnaðar-
afurðir, með því að breyta þeim f ýmiskonar gerviefni og
et skýrt frá árangrinum, sem orðið hefir af þessum rann-
sóknum í Bandaríkjunum. Én þar er þessi vísindagrein
lengst á veg komin og hefir þegar aukið stórlega á tekjur
amerískra bænda. .
Einhverntíma í framtíðinni er
ekki ósennilegt, að verðmæti
mjólkurkúa í Jersey-fylki í
Bandaríkjunum verði metið eft-
ir því, hvað marga hatta eða
kápur er hægt að framleiða úr
mjólkinni. Bómull verður alveg
eins hægt að mæla í milum og
í böllum. Soyabaunir verður
hægt að selja í metrum og korn-
bindi í lítrum.
Allt þetta er sönnun þess, að
efnafræðin hefir verið tekin í
þjónustu landbúnaðarins og sú
starfsemi er þegar farin að bera
árangur, þó enn eigi margt eft-
ir að koma í ljós, sem fáa hefir
dreymt um.
Með aðstoð efnafræðinnar er
afurðum landbúnaðarins breytt
í ýmsar mismunandi tegundir
fæðuiog trefjaefna og auk þess
í efni, sem hvorki eru fæða eða
trefjaefni lengur. Þetta gerir
það að verkum, að landbúnað-
inum má líkja við ótæmandi
forðabúr af hráefnum, sem
heimurinn biður eftir til end-
urreisnarstarísins. Þetta er þvi
starfsemi, sem vert er að gefa
gaum.
Nú þegar hefir þessi starfsemi
géfið góðan árangur, í sambandi
við lausn hins mikla vandamáls
Bandaríkjamanna, er skapaðist
þegar Japanir höfðu náð í sínar
hendur helztu gúmíframleiðslu-
löndum þeirra í Kyrrahafi. Það
var gervigúmíframleiðslan, sem
bjargaði. Auk þess”'hefir með
þessum hætti verið komið í veg
fyrir tilfinnanlegan skort á ýms-
um öðrum vörum. Þetta starf
hefir ekki einungis opnac| marga
þýðingarmikla markaði fyrir
landbúnaðarvörur, heldur hefir
það einnig skapað tækifæri til
að nota ýmsar landbúnaðarvör-
ur á hagkvæmari hátt en áður
þekktist. Má þar til nefna land-
búnaðarafurðir svo sem innmat
úr búpeningi og ýmsan úrgang.
Þessar vörur voru áður lítilsvirði
og sumar ftverjar einskis virði
í Bandaríkjunum.
Sú landbúnaðarframleiðsla,
sem verðmætust var í Banda-
ríkjunum fyrir styrjöldina var
daglega framleiðslan þ. e. fram-
leiðslan til daglegra þarfa þjóð-
arinnar. Ein aðalúrgangsvaran
á amerískum búgörðum var
undanrennan. Á venjulegipi
tímum nam sú framleiðsla 60
billjónum lítra á ári. í Banda-
ríkjunum er félag, sem nú fram-
leiðir 10 miljón pund á ári af
ull, sem búin er til úr undan-
rennu og kölluð er Aralac.
Þessi ull er framleidd úr
Casein, en það er fínasta efni
mjólkurinnar. Það er meðhöndl-
að á efnafræðislegan hátt,-látjð
renna í gegnum spunavélar, sett
í það loftholur og gengið þann-
ig frá því, að það má nota í fín-
gerðustu hatta, alls konar klæðn
að og þar á meðal karlmanna-
föt.
Undarrennu er einnig hægt að
breyta í gervitannaefni, plastic
og gúmí. Milljónir lítra af und-
arrennu eru einnig notaðir í
málningu, sem hægt er að gera
úr suma fegurstu liti, er fyrir-
finnast.
Þá er undravert að sjá hvað
hægt er að gera úr soyabaun-
inni í töfrahöndum efnafræð-
inganna. Til þess að drýgja dýr-
mæt efni, sem notuð eru til
styrjaldarþarfa er hægt að
framleiða úr henni ýmsa hluti,
allt frá byssuskeftum til smjör-
líkisefnis, frá K-vitamini til
^asaklúta.
Eitt af mikilvægustu verkefn-
um, sem efnafræðingarnir hafa
-tekizt á hendur, er að bæta tjón
það, er skapaðist við árlegan
missi tveggja billjóna punda af
dýrmætum matarolium og fitu-
efnum, sem orsakaðist af Kyrra-
hafsstyrjöldinni. Þar var aðal-
lega um að ræða cocohnetur og
pálmaolíur.
Tilmæli voru gefin út frá land-
búnaðarráðuneyti Bandaríkj-
anna, þar sem skorað var á fólk
að auka til muna ræktun soya-
bauna og hnetur. Vegna olíunn-
ar, sem unnin hefir verið úr
þessum tveimur tegundum að
viðbættri aukinni olíufram-
leiðslu úr bómullarfræi, hafa
húsmæður í Bandaríkjunum
ekki orðið tilfinnanlega varar
við skort á matarolíum og fitu-
efnum.
Stærsti iðjuhöldur í soya-
baunarækt I Ameríku er Henry
Ford. Með aðstoð efnafræðinga
og nokkrum þúsunda ekra lands
þar sem ræktaðar eru soyabaun-
ir, hefir honum tekizt að nota
þessar baunir, ekki einungis í
margar mismuhandi fæðuteg-
undir, heldur einnig i klæðnað
og jafnvel þýðingarmikil lækn-
islyf.
Við verðum að viðurkenna
skammsýni okkar, en hversu
undarlega og ótrúlega hljómaði
það ekki í eyrum okkar, þegar
Ford sagði fyrir mörgum árum
síðan, að einn góðan veðurdag
væri kýrin orðin óþörf til mjólk-
urframleiðslu og við drykkjum
gervimjólk.
Þessi fjarstæðukennda tilgáta
varð í gamla daga kærkomið
efni fyrir blaðamenn og skop-
teiknara. Menn ímynduðu sér