Tíminn - 29.06.1945, Page 5

48. blað
TfollM, föstadagiim 29. jinií 1945
Um bctta leyti fyrir 71 ári:
r
Þúsund ára aímælis Islands-
byggðar mínnst
Árið 1874 er merkísár í sögu
íslands. Þá héldu landsmenn
hátíðlegt þúsund ára afmæli ís-
landsbyggðar, svo myndarlega,
að lengi verður minnst. í sam-
bandi við þau hátíðahöld skeði
einnig merkur atburður og þýð-
ingarmikill fyrir landsmenn
alla, því það ár urðu Danir loks
við síendurteknum kröfum ís-
lendinga um aukið sjálfsfor-
ræði. Um sumarið kom Kristján
IX. JDanakonungur til lands-
ins með fríðu förurneyti og_
færði íslandi stjórnarskrá, er
veitti alþingi löggj afarvald og
nokkurt fjárforræði. Stjórnar-
skrá þessi horfði til mikilla bóta
og var góður vísir að því, sem
koma skyldi, þótt á henni værir
margir og stórir annmarkar.
Aðal þjóðhátíðin var haldin á
Þingvöllum dagana 5.—7. ágúst.
Enn fyrr um sumarið, eða 2.
júlí, höfðu verið haldnar þjóð-
hátíðir heima í héruðum. Skal
hér á eftir birt samtíðarlýsing á
stærstu hátíðahöldunum 2. júlí
og er frásögnin tekin upp úr
„Fréttir frá íslandi 1874“, eftir
Valdimar Briem, er Hið íslenzka
bókmenntafélag gaf út. Er fróð-
legt að bera þessar frásagnir
- saman við þjóðhátíðahöldin hér
á landi 17. júní í fyrra og nú í
ár. Segir svo í „Fréttum frá ís-
landi“:
„Þjóðhátíff Snæfellinga og
Hnappdæla var haldin á Stykk-
ishólmi 2. dag júlímánaðar. Var
reistur veizluskáli mikill í miðj-
um bænum t'il hátiðahaldsins,
og skreyttur utan og innan.
Margar merkisblæjur voru reist-
ar ofan á veggjunum, en á mæn-
inum blöktu 3 veifur á háum
stöngum, hin danska og norska
sín til hvorrar hliðar, en hin ís-
lenzka í miðið. Sú veifa var blá
að lit og dreginn á valur hvítur.
Að innan var salurinn allur
skreyttur lauf- og blómvöndum,
en á gafli voru fjögur spjöld og
nafn konungs ritað á hið efsta,
en nöfn Ingólfs, Skallagríms og
Þórólfs landnámsmanna á hin
þrjú neðri. Þar á bak við sáust
sverð, axir og bogar, og önnur
vopn með fornaldarsvip. í skála
þessum var veizla mikil haldip
um daginn, og stóð hún langt
fram á nótt. Var þar margt til
skemmtunar haft, og mörg
minni drukkin. Svo er sagt, að
í samsæti þessu hafi verið tals-
vert á annað hundrað manns.
Daginn eftir héldu nokkrir
hinna helztu samsætismanna
fund með sér þar í bænupi til að
ráðgast um, hvernig mætti gera
þessa hátíð sem minnisstæðasta.
Komu þá fram ýmsar tillögur
manna, er sumpart lutu að
sæmd og gagni landsins í heild
sinni, og sumpart héraðsins sér-
staklega. Þess skal getið, að
nefndir voru kosnar til að
semja reglur fyrir framkvæmd
og samtökum til þess að efla
framfarir í búnaði og menntun
þar í héraðinu.
Þjóffhátíff Húnvetninga var
haldín á Þingeyrum 2. júlí. Hún
hófst einni stundu eftir dagmál
með því að skotið var 12 fall-
byssuskotum, og jafnskjótt voru
dregnar upp veifur þrjár, ein á
turni steinhúss þess, er þar er
nýreist, og var þar á dreginn
fálki á flugi, önnur á austur-
stafni þess, hvlt með rauðum
krossi, og þá hin þriðja á hús-
bænum, með mynd af fálka
sitjandi. Þá var hringt til guðs-
þjónustugjörðar og gengið til
kirkju. Flutti Ólafur prófastur
frá Melstað þá tölu. Að lokinni
guðsþjónustugjörð gengu menn
til steinhúss í skipulegri fylk-
ingu, 4 jafnframt, karlar fyrr
en konum síðar. í steinhúsinu
var svo um búið, að tvennir
bekkir voru reistir umhverfis
með báðum hliðum og fyrir
stafni en dúklögð borð fyrir
framan þá. Skáli var tjaldaður
við suðurhlið hússins og voru
þar veitingar hafðar handa
hverjum, er vildi. Þá var fund-
ur settur í steinhúsinu, og var
Bjarni sýslumaður Magnússon
að Geitaskarði kjörinn fundar-
stjóri. Nefnd hafði áður verið
Eiginkona
FRAMHALD
hún, að hvöss augu Körnu hvíldu á henni, og hún bætti við:
Þó hefir þetta kannske verið rétt — þetta, sem gert var ....
Margrét þorði ekki annað en bæta því við ....
Karna fann, að hún hafði unnið gott verk, er hún sagði henni
þetta — samvizka hennar sagði henni það. Og hún ætlaði líka
sinni. Nefnd þessi lagði það nú%g segja henni, að á þeirra heimili væri til lögbók, sem skipaði
kosin til að undirbúa fundarefni
og bera fram tillögur um það,
hvað sýslubúar gætu gert í
minningu hátíðarinnar, fyrst
fyrir sýsluna sérstaklega og í
annan stað fyrir landið í heild
til, að til framfara fyrir sýsluna
skyldi reisa sæmilegt fundarhús
handa sýslubúum, og að til
framfara fyrir landið í heild
sinni skyldu sýslubúar nú þegar
byrja að leggja í sjóð, er verja
skyldi til að kaupa gufuskip fyr-
ir, í þeirri von, að aðrar sýslur
einnig styrktu til þess að sínu
leyti. Tókust nú fjörugar um-
ræður um þessi mál, og var
hvort tveggja tillagan samþykkt
af nálega öllum fundarmönn-
um. Greiddu allir þar atkvæði,
er fulltíða voru, jafnt konur sem
karlar. Eftir nokkrar umræður
um önnur efni var fundi slitið.
Meðan á fundinum stóð, stóðu
svo margir í fundarhúsinu, sem
þar komust fyrir, jafnframt
fóru veitingar 'fram í tjaldskál-
anum, og ennfremur vár söng-
flokkur í kirkjunni, er söng þar
urú daginn fyrir þá, er það vildu.
Nokkru eftir fundinn var slegið
upp stórri veizlu og stóð hún
lengi með góðum fagnáði, voru
þar drukknar margar skálar og
fyrir minni mælt, og fór allt vel
fram. Veizlunni stýrði Ásgeir
bóndi Einarsson á Þingeyrum, og
fór honum það mjög stórmann-
lega. Hér um bil 500 manna tók
þátt í hátíð þessari og var margt
heldri manna úr héraðinu.
Vilhelm JMoberg:
Þjóðhátíff Skagfirðinga var
haldin á Reynistað 2. júlí. Þegar
að morgni var fagnaðarblæj a
uppdregin, en hátíðin byrjaði
klukkan 11 með guðsþjónustu-
gjörð í kirkjunni, og flutti Hjör-
leifur prestur Einarsson frá
Goðdölum þar ræðu. Eftir guðs-
þjónustugjörðina tóku menn sér
hressingu og gengu síðan til
fundarskála. Skála þann hafði
Eggert sýslumaður Briem er nú
býr á Reynistað látið reisa á
sinn kostnað. Var 'tjald allmikið
og haglega tilbúið reist yfir og
framaf til skýlis fyrir fundar-
menn, en það var gert á kostnað
allrar sýslunnar. Nú var fundur
settur og var Ólafur umboðs-
maður Sigurðsson í Ási kosinn
fundarstjóri. Nefnd hafði verið
kosin áður, eins og hjá Húnvetn-
ingum, til þess að undirbúa
þjóðhátíðarhaldið og tiltaka
hvað ræða skyldi á hátíðinni,
það er verða mætti sýslunni til
framfara. Hafði nefnd sú tiltek-
ið 4 mál, fyrst verzlunarmál, þá
brúargerðir á 4 hættulegustu
þverám í sýslunni, þá samtök í
hverjum hrepp til að útvega sem
flest hægvirknisstól og vélar til
að flýta fyrir handiðnum og þá
um búnaðarfélög í sýslunni og
sparisjóð. Eigi»~ urðu mál þessi
full rædd á fundinum sökum
naumleika tímans, nema verzl-
unarmálið, að því er það mál
snerti var það samþykkt í einu
hljóði, að styðja félög þessi bæði
með verzlun og tillögum. Síðan
var fundi slitið. Að því búnu
var gengið til samsætis. Veizlu-
salurinn var búinn hið bezta og
komst þar fyrir nær hundrað
manna, og reis nú upp hin
kostulegasta veizla. Landshöfð-
ingi Hilmar Finsen var þá á
embættisferð sinni um Norður-
land, sat hann að boðinu og
skipaði öndvegi. Tóku Skagfirð-
ingar honum hið bezta og var
honum flutt kvæði að fornum
sið. Það kvæði hafði örkt Jón
skáld Árnason á Víðimýri. Þá
voru mörg minni mælt og sungið
fyrir, eftir máltíð tóku menn að
skemmta sér á ýmsan veg, svo
sem með samræðum, söng, dansi
og hljóðfæraslætti og stóð sú
skemmtun langt fram á nótt
með góðri glaðværð. Fyrir há-
tíðahöldum þessum stóð Eggert
sýslumaður Briem ásamt nefnd
manna. í veizlunni var margt
heldri manna, karla og kvenna,
og er svo sagt, að 300 manna
hafi alis tekið þátt í hátiðahöld-
unum.
Þjóðhátíff Eyfirðinga og Þing-
(Framhald á 7. síöuj
svo fyrir: Giftri konu, sem gerist sek um hór, skal hegnt með
þrjátíu svipuhöggum eða tuttugu og fjórum vandarhöggum og
fangelsisvist *við vatn og brauð, en sé verknaður hennar sérstak-
lega viðurstyggilegur, skal hún líflátin. Og það hefir oft gerzt,
að hórkonur hafa orðið að enda líf sitt á aftökustaðnum, á högg-
stokknum, og áður en þær væru hálshöggnar, var hárið slitið
af höfðinu á þeiíh ásamt stórum flygsum af hársverðinum.
Hegningin var hræðileg. en illgresi syndarinnar varð ekki upp-
rætt með lausatökum. Ef til vill voru lögin af líflátshegningu ekki
lengur í gildi — hún var ekki viss um það — en hún hafði heyrt
prestinn krefjast þess í prédikunarstólnum, að þeim yrði fram-
íylgt framvegis. Því að glæpirnir döfnuðu þejm mun betur
sem hegningarnar voru mildari. Svipa og vöndur og vatn og
brauð gat ekki stemmt stigu fyrir þessari voðalegu synd. Högg-
stokkurinn einn dugði til þess að uppræta hið illa. Réttlætið gat
verið miskunarlaust — en réttlætið var eins og rauðgljáandi
járn, sem brennir hið dauða hold úr kauninu í eitt skipti fyrir
öll.
Margrét ætlar að vera Körnu sammála, en tungan er eins og
hörð klumba í munninum á henni, hún þrútnar og fyllir út í
hálsinn á henni, svo að hún getur varla dregið andann. Loks
getur hún stunið upp fáeinum orðum: Það var sjálfsagt rétt,
fyrst presturinn hafði sagt það .... Hún þorði ekki að segja
annað. %
Og Karna fann nú, að hún hafði gert það, sem í hennar valdi
stóð, nú gat hún lengi haft góða samvizku. Þetta var þessari
ungu konu góð áminning og vakning.
Margrét var dauðskelkuð. Hún hafði óttazt um sæluna eftir
dauðann, en gleymt hinni veraldlegu hegningu. Hún hafði ekki
haft grun um, að svona þung refsing lægi við afbroti hennar
að mannalögum. Engin hafði sagt henni.það fyrr. Og það fóru
ónot um allan líkama hennar eftir orð grannkonunnar, hún
nötraði og skalf frá hvirfli til ilja. Það fór hryllíngur um hana,
þegar hún hugsaði sér kalt axarblaðið við hálsinn á sér. Það var
eins og hendur böðulsins væru þegar farnar að’slíta hárið upp
með rótum af höfði hennar .... Svipan og vöndur og vatn og
brauð — það var það allra mildasta ....
Hvað myndi Páll gera við hana, ef upp um hana kæmist? Það
veit hún ekki, hefir ekki hugboð um það, því að hún þekkir hann
ekki. Hún hefir ekki enn séð hann beittan ranglæti, hún veit
ekki, hvernig hann muni bregðast við því, þegar hann er beitt-
ur órétti. Þess vegna getur hún ekki gert sér í hugarlund, hvað
hann muni gera.
Nú veit hiín þó, hvað lögin hafa henni fyrirbúið, ef maður
hennar lætur það ná fram að ganga. Og hún verður óttaslegin:
Á hún ekki að sjá að sér meðan þess er enn kostur? Of seint
er að iðrast, þegar öllu hefir verið ljóstrað upp. Þá myndi hún
óska þess heitt og innilega að fá að lifa aftur þá stund, er hún
átti þess kost að forða sér. Já, enn er þess kostur. Enn er ekki
of seint að snúa við til þess, sem áður var, og verða aftur kona
Páls og hans ein. Hún ætlar ekki að gera*fieitt óleyfilegt framar,
hún ætlar að verða manni sínum trú. Ef hún aðeins getur það.
Ef hún aðeins gæti hafnað Hákoni og allri þeirri gleði, sem húh
hefir fundið hjá honum....
En hún skal vera sterk. Annars eitrar hún líf sitt, leiðir yfir
sig skömm og svivirðu. Og verður það ekki of hátt verð fyrir þá
gleði, sem-hún hefir notið? Hún verður að vera svo sterk, að
hún geti afsalað sér gleðipni. Því að Guð ætlast líklega til þess?
Og hún verður að g'era það, áður en það er um seinan.
Sá dagur er upp runninn yfir Margréti, er skynsemin kveð-
ur sér hljóðs. Og meðan hún er enn í þessum ham kemur Hákon
og heimtar, að hún fylgi sér. Því að honum er ekkert að van-
búnaði. Hann hefir sagt skilið við jarðnæðið og þorpið. Hann
hefir fengið stefnu frá yfirvöldunum, þar sem allrar skuldarinn-
ar er krafizt, og þegar líðiír á haustið koma þeir og byggja hon-
um út. En hann sparar hreppstjóranum ómakið og gengur af
fúsum vilja frá jarðnæðinu. Og hann hefir búið sig undir það,
senv koma skal, og selt, allt laust — það verður ekki svo mikið
sem ein hæna eða kyrna eftir í kofanum. Síðustu nætur hefir
hann borið nauðsynjar út í skóg og falið þær þar, sem hann
getur vitjað þeirra, þegar honum hentar. Þar eru axir og púður
og salt og högl og gærur og annað, sem þau þurfa. Og þau eiga
að leita sér hælis í auðnunum í Norðurdölunum. Þar er talið, áð
heil míla sé milli þorpanna, og skógarnir þar norður frá eru
tilvalinn felustaður fyrst um sinn, ef þeirra skyldi verða leitað.
Og nú á hún að tygja sig og tína saman allt það, sem hún getur
sízt verið ári, og svo á hún að koma með honum, því að hún er
þó konan hans, aðeins hans, kona ....?
Nú er hin mikla alvörustund komin, nú á Margrét að velja og
hafna. Augu hennar eru ekki lengur björt og geislandi, þau eru
dökk og döpur.
— Við munum sjá eftir þessu. Það getur þú reitt þig á.
— Menn sjá aldrei eftir því að gera það, sem rétt er.
Svo þegir hún lengi, því að henni er þungt um mál. Og rödd
Hákonar skelfur, er hann heldur áfram:
— Fylgir þú mér ekki?
— Nei. »
— Ætlarðu að svíkja mig?
— Hákon!
— Þú skalt koma. Og hann þrífur harkalega til hennar.
— Ertu genginn af göflunum?
Og svo segir hún allt, sem henni býr í brjósti. Hún hefir hugs
að um þetta nótt og dag, og nú veit hún, að hún getur ekki
yfirgefið mann sinn og heimili og það fyrir óvissuna eina. Hún
megnar ekki að slíta sig lausa frá öllu, sem hún á í skjóli Páls.
Hún getur ekki lifað án öryggisins, fótfestþnnar. Hún getur
ekki slitið sig upp úr þeirri mold, sem hún er rótföst í, og yfir
gefið það líf, sem hún hefir hefir vanizt frá blautu barnsbeini.
Því lífi, sem hún, hennar ættmenn og allir í þorpinu hafa lifað
og lifa, því vill hún lifa. Hún þorir ekki að kasta sét út í neitt
5
Draugfurinn á Hringsakri
Eftir FREDERIK KITTELSEN.
Sigríöur Ingimarsdóttir þýddi.
Kristján eða Stjáni, eins og hann var kallaður, stóð
bak við viðarskýlið og var að tálga sér skútu úr stórmn
viðarbút. Spænirnir ilugu í allar áttir. Nú skyldi hann
þó loksins eignast almennilega skútu! Þeir skyldu bara
reyna að fuiiyröa einu sinni enn, áð skúturnar hans
væru eins og hlandkerðld! Ja, heyr á endemi! Ekki
vory. deigtrogm þeirra betri! Þau voru skökk og skæld;
siglutrén voru laflaus og dinglandi. Nei, skútan hans
átti að vera öðruvísi- Hún átti að verða kappsiglingar-
skúta og hann ætlaði að sauma segl á hana úr því bezta
efni, sem hann gæti fengið. Hann átti súkkulaði „líkn-
eski“ af Móses gamla með'tögmálstöflurnar og það ætlaði
liann að láta standa í stafni skútunnar. Svo ætlaði
liann að biðja Berta að mála hana! Skyldi þá nokkur
þora að kalla hana kerald?
Hann tálgaði með vaxandi ákafa og var svo niður-
sokkinn í vinnuna, að hann tók ekki eftir því, að Axel
kom fyrir hornið, leyndardómsfullur á svip.'
„Nú, ert þú að tálga þér skútu?“ spurði hann, þegak
hann var kominn alveg a'ð Stjána.
Stjáni hrökk dálítið við, en svo svaraði hann kæru-
leysislega: „Þú sérð það nú líklega!“
„Hún verður góð; en er hún ekki heldur breið?“
Stjáni svaraði ekki. Honum fannst Axel koma þetta
lítið við. 1
„Ja, það er nú sitt hvað, skúta og vofur!“
„Vofur!“ Stjáni leit upp. „Hefir þú séð vofur?“
„Ég! Nei, hver hefir sagt það, þorskhausinn þinn!
En ég þekki annan mann, sem hefir séð þær!“
„Ó, segðu mér frá því!“ Stjáni varð allt í einu fullur
eftirvæntingar „Er það draugurinn á hringsakri?“ Axel
leit í kringum sig. Svo laut hann að Stjána og hvíslaði:
„Geturðu þagað?“
„Já,“ sagði Stjáni hátíðlega og lagði tvo fingur framan
á hálsinn. Þeir höfðu lesið, að Indíánar höguðu sér þann-
ig, er þeir gæfu hátíðleg loforð.
„Berti hefir séð hann. Hann var á hæð við kirkju-
turninn og hafði mörg höfuð. Gvendur smiður varð dauð-
hræddur við hana í gær, og hún gólar og hleypur á eftir
f«lki,“ sagði Axel með ótal fettum og brettum, máli sínu
til skýringar.
„Það er þá vofa?“
„Auðvitað, þegar fullorðið fólk sér hana. Berti leggur
nú ekki á flótta undan 'neinu smávegis!“
„Nei, Berti er sterkur! Hann getur borið stærðar sekk
undir hvorri hendi,“ sagði Stjáni hreykinn- Berti þessi
var vinur þeirra beggja og hafði oft hjálpað þeim úr
klípu.
„Það hlítur að vera gaman að sjá draug, Stjáni,“ sagði
Axel nokkru síðar.
„Já, og neldúrðu ekki að sá verði frægur maður, sem
ræður niðurlögum hans?“
„Það er áreiðanlegt!“
Þeir sátu hljóðir um stund. Axel leit aftur í kringum
sig og laut að Stjána, dularfullur á svip.
„Myndir þú fara —?“
Stjáni skildi strax, hvað við var átt. „En hann sést
ekki nema á nóttunni,“ sagði hann.
Stór bók um líf og starf og samtíð listamaimsins mikla
Leonardo da Vinci
eftir rússneska stórskáldið Dmitri Mereskowski, í þýðingu
Björgúlfs læknis Olafssonar
er komin í bókaverzlanir
Leonardo da Vinci var furðulegur maSur Hvar sem hann er nefndur i bókuih. er
etns og menn skorti orS til þess aS lýsa algerfi hans og yfirburSum. I ,JZncyclopœdia
Britannica(1911) er sagt, nð sagan nefni engan mann, sem sé hans jafningi á si'iSi
visinda og lista og óhugsandi sé, aS nokkur maSur hefði ehzt /*7 aS afkasto hundiaSnsta
parti af öllu frui, sejn hann fékkst við.
Leonardo da Vtnct var óviðjafnnnlegur ntdlan. En hann var Uka uppfiiiningamaSnr
d viS Edison, eðlisfraSingur, stcrrdfr/cSingur, stjörnujrceöingur og hervélafreeSingur.
Hann fékkst við ratmsóknir i Ijósfneði, liffrerafraði og stjórnfrceöi, andlitsfall manna og
fellingar i kleeðum athugaSi liann vandlega.
Söngmaður var Leonardo, góður og iéh sjálfur á hljóöfeeri. Enn fremur ‘ritaðí hann
kynstrin öll af dagbókum, en -
list hans hefir gefið honum orðstír, sem aldrei deyr.
Þmíi bók um Leonardo* da Vinci er sagn um manntnn, er fjölluefaslur og afkesta*
mtslur er talinn allra manna, er sögyr fara af, og einn af mestu listamönnum vcraldar.
I bókinni eru um 30 myndir af listaverkum.
1I.F. LEIFTUR, Reykjavík.