Tíminn - 06.07.1945, Side 5

50. blað
TtMBYTC, fttstndaginn 6. jjúli 1945
5
tJm þetta leyti fyrir 70 árum: '
Förín yfir Vatnajökul
Seint á 19. öld fór áhugi er-
lendra ferðamanna, sérstaklega
þó Englendinga, mjög að vakna
fyrir íslandi. Komu nokkrir
brezkir ferðalangar til landsins
á þeirri öld. Var það margt, sem
vakti áhuga slíkra ferðamanna
fyrir landinu. Einkum mun það
þó hafa verið hverarnir, foss-
arnir, jöklarnir og þó ekki sízt
eldfjöllin.
Snemma á árinu 1875 urðu
mikil eldsumbrot I óbyggðun-'
um á Norð-austurlandi. Eldgos-
unum verður ekki lýst hér að
þessu sinni. Þau stóðu fram á
sumar og lágu þá niðri um
nokkurn tíma, en tóku sig svo.
aftur upp um haustið.
Snemma um sumarið, þegar
eldgosunum hafði linnt, réðist
enskur jöklafari, Watts að nafni,
í för yfir Vatnajökul, og er svo
sagt, að sú för sé hin fyrsta, er
farin hefir verið yfir jökulinn.
Watts hafði komið hingað til
lands sumarið áður og ætlað sér
að fara yfir jökulinn. Hann
lagði þá upp í leiðangurinn frá
Núpsstað 10. ágúst og gekk á
jökulinn daginn eftir og hafði
með sér 3 vaska íslendinga.
Komust þeir í þessari ferð að
eldgíg á jöklinum, en urðu að
snúa aftur til byggða sökum ill-
viðra og höfðu þá verið fimm
daga í ferðinni, er þeir komu
aftur til byggða.
Watts kom svo aftur næsta
sumar, 1875, og var þá ákveðinn
að láta til skarar skriða. Hann
valdi nú bezta tíma sumarsins
til fararinnar.
Hinn 24. dag júnímánaðar
lagði hann upp frá Núpsstað við
-tíunda mann, sem allir voru
vaskir og valdir menn. Einn
þeirra, Páll Pálsson frá Vest-
mannaeyjum, hafði einnig verið
með honum í förinni árið áður,
en hinir voru Skaftfellingar. $
Þeir félagar lögðu upp á jökul-
inn í landnorður frá Kálfafelli
og var veður þá sæmilegt. En
er þeir komu upp á jökulinn, tók
veður mj_ög að spillast, og fyrr
en varði ’ var komið hið versta
óveður og ófærð hln mesta.
Frostlítið var þó á jöklinum og
varð það til þess, að snjór hlóðst
á sleða þeirra og varð þeim til
tafar og erfiðis. Á sleðunum,
er voru tveir skíðasleðar, höfðu
þeir allan farangur sinn, nesti,
tjald og hvílupoka. Þeir drógu
sjálfir sleðana, en sendu hesta
sína austur yfir sveitir, norður
í Vopnafjörð.
Eftir erfitt ferðalag í einn dag
og tvær nætur, komu þeir loks
að Pálsfjalli, en það hafði Watts
nefnd eftir Páli samferðamanni
sínum, er þeir voru á ferð þar
árið áður. Sendi Watts þá fjóra
af þeim félögum aftur til
byggða. í fjóra daga urðu þeir
Watts að halda kyrru fyrir við
Pálsfjall sökum illviðra og ó-
færðar, en þá lögðu þeir loks af
stað aftur og héldu norður eftir
jöklinum. Eigi leið á löngu þar
til óveður skall á aftur með hríð-
arbyl og gaddfrosti. Þeir sáu sér
ekki fært að halda áfram ferð-
inni að svo komnu, og tjölduðu
því á jökulhrygg einum, um
6150 fet yfir sjávarmál. Taldi
Watts, að þar myndi jökullinn
vera hæstur.
Þarna í tjaldinu urðu þeir að
láta fyrirberast í þrjá sólar-
hringa, því stanzlaus bylur var
á allan tímann og hörkufrost,
eða að jafnaði um 25 stig á
Réaumur (24 stig á R. jafngild-
ir 30 stigum á Celsius). Áttu þeir
mjög örðugt með að vegja sig
frosti og fönn. Á sjöunda degi
sáu þeir sér þó ekki annað fært
en leggja upp, þar sem vistir
þeirra voru mjög að þrotum
komnar. Það var að morgni 6.
júlí, sem þeir lögðu upp. Veðrið
var enn slæmt og sáu þeir lítið
hvar þeir fóru vegna snjókomu
og dimmviðris. Frost var einnig
ekki minna en verið hafði und-
anfarna daga. Þannig brutust
þeir áfram allan daginn og voru
alltaf á réttri leið, þótt dimm-
viðri væri.
Um kvöldið birti nokkuð í lofti
og sáu þeir þá til fjalla norðan
við jökulinn. Um miðjan dag,
daginn eftir 7. júlí komu þeir
svo loks niður af jöklinum aust-
an undir Kistufelli. Þar skildu
þeir eftir sleðana og annan
þann farangur, er þeir máttu án
vera og héldu áfram ferð sinni
um kvöldið og lögðu norður
Ódáðahraun og komu að Gríms-
stöðum á Fjöllum snemma dags
hinn 10. júlí. Höfðu þeir þá ver-
ið matarlausir nær tvo sólar-
hringa, en verið alls 16 daga á
leiðinni frá Núpsstað.
Watts og þeir félagar urðu
frægir mjög af förinni, enda var
hún talin þrekraun hin ipesta
og hættuför. Watts gat ekki
kannað jökulinn eins og hann
vildi, sökum illviðranna, er þeir
hrepptu. Taldi Watts hann vera
jökulfláka, er hvíldi á eldfjalla-
klasa, og næmi toppar þeirra
margra upq úr snjónum.
Þremur dögum seinna fór
Watts aftur í fjallaleiðangur og
kannaði þá Skjaldbreið og
Dyngjufjöll. G.
Bréf til nafnlauss
inanns.
(Framhald af 4. slðu)
„Og kvíðið þið engu og
komið þið þá
sem kyrrir og tvíráðir standið,
því djarfmannlegt áræði
er eldstólpi sá,
sem eyðimörk harðstjórans
leiddi okkur frá,
og guð, sem mun gefa
okkur landið.“
Hann hvatti alla til baráttu,
alla til sóknar, því sú einhuga
djörfung væri einfær um að
leiða menn af eyðimörk harð-
stjórnarinnar til lands hins
guðlega frelsis.
Ókunni sjálfstæðismaður!
Ég hefi hér að framan vitn-
að í skoðanir Tómasar Mann og
minnt á eggjanir Þorsteins Er-
lingssonar, til þess að varpa
skærara ljósi yfir málefni það,
sem okkur greinir á um, heldur
en sótrokkin flokkstýra íhalds-
ins megnar að gera.
Ég vænti þess, að þér vænið
ekki Tómas Mann um það, að
hann sé undirbeygður í hið
„harðhnýtta flokkskerfi Fram-
sóknar“ og að meiru er hafandi
boðskapur Þorsteins fyrir átaka-
fúsa íslandsæsku, heldur en hið
biðjandi neyðarkall yðar:
„Bannfærum alla pólitík í fé-
lagsstarfinu, og tökum höndum
saman um þjóðnýt störf, hvar
sem við stöndum í fylkingu
þjóðmálanna“. Eftir þessu lítið
þér á þjóðmálin, sem eitthvert
aukaatriði, algerlega utanveltu
við lífið sjálft, helzt eins og leið-
inlegan leik, sem vissir menn
stunda af einhveri óeðlilegri
hneigð til sjálfspyntingar, leið-
inlegan og svo hættulegan, að
forða beri æskunni frá allri þátt-
töku í honum. Þarna afneitið
þér sannleikanum vegna þröng-
sýni. Pólitík og þjóðmál eru eitt
og hið sama. Þjóðmál eru það að
bæta þjóðfélagið, með því að
þroska einstaklingana og þjálfa
sambúðarhæfni þeirra. Þetta
gerðu ungmennafélögin. Þess
vegna lítilsvirðið þér ung-
mennafélögin með dómgreind-
arleysi yðar, þegar þér segið
þeim að „bannfæra pólitíkina".
Þegar ég vara íslenzka ung-
mennafélaga við sveitahatri
núverandi ríkisstjórnar, sem
gert var þjóðinni heyrin kunn-
ugt í útvarpaðri þingræðu at-
vinnumálaráðherra, sem forseti
efri deildar Alþingis las 4. des.
s. 1., þá teljið þér, að blint
flokksofstæki Framsóknar-
mannsins komi upp í mér.
Er yður það ekki kunnugt, að
það eru fleiri en Framsóknar-
menn, sem ekki aðhyllast stefnu
núverandi ríkisstjórnar. Gleym-
ið þér t. d. fjórðungi yðar eigin
þingflokks, eða eruð þér að af-
neita honum?
Það er því óneitanlega hæpin
fullyrðing að telja, að gagnrýni
á núverandi ríkisstjórn sé
sprottin af blindu Framsóknar-
fýlgi.
Ég kveð yður svo með þeirri
ósk, að þér sýnið — í framtíð-
inni — sögunni meiri virðingu,
og samtíðinni meiri trúnað en
þér gerið í greiþinni, þar sem
þér lítilsvirðið málstað yðar og
mál, með því að leyna yðar eigin
nafni.
16. maí 1945.
Jónas Baldursson.
Vilhelm M.oberg:
Eiginkona
FRAMHALD
En ennþá kallar hún hann til sin — hún kallar á hann meðan
hann,er enn i kallfæri: Páll ætlar til Dynjanda til þess að vera
við arfaskiptin eftir föður sinn, og hann verður burtu tvo daga.
Hann ætlar af stað ríðandi snemma á morgun, svo að hann nái
á ákvörðunarstað áður en kvöldar. Þegar dimmt er orðið — þá
skal ég ljúka upp fyrir þér. í
Hákon hefir svarið þess dýran eið að stíga aldrei framar inn
fyrir húsdyr hjá Páli, og þann eið hefir hann lengi haldið. Og
nýlega hefir hann heitið því að koma aldrei framar nálægt
konu Páls, og í þrjá sólarhringa hefir hann haldið þann eið.
Á hann nú að rjúfa tvo eiða samtimis? Er hann það reginfífl
að heita sjálfum sér því, sem hann efnir ekki?
Hvers vegna bregst honum nú kjarkurinn? Hvað verður um
skynsamlegar ályktanir hans?
í heilan dag berst hann við sjálfan sig, en það er ójöfn viður-
eign, því að hann veit það frá upphafi, að hann muni fara til
hennar. Og hann afsakar það fyrir sjálfum sér með því, að hann
ætli að kveðja hana. Það sé ekki að vita, að hann verði í þorp-
inu annað kvöld.
Og við næstu matmál segir hann við Elínu: Hann ætlar út
í skóg í kvöld að liggja fyrir orra. Hann ætlar alla leið út í for
irnar, þar sem hann hefir svo oft skotið orra. Hann kemur
aftur heim snemma í fySamáliö.
Þetta kemur ekkert flatt á Elínu. Þóra, vinnukona Páls, hefir
sagt henni, að húsbóndinn ætli til Dynjanda og verði burtu tvo
daga. Og fyrst rýmkast í hjónarúminu, þá er svo sem ekki að
dví að spyrja, að hann fer líka á orraveiðar í firunum. Jú, um-
fangsmikil arfaskipti eru tímafrek. — Hákon verður sjálfsagt
tvær nætur að fást við orrann. Hún veltir því fyrir sér, hvað
hann muni segja, þegár hann kemur heim fuglalaus.
Þegar haustmyrkrið er lagzt yfir þorpið, gengur Hákon yfir
akurinn með byssu sína. Skömmu síðar kemur hann út úr skóg-
inum, þar sem sízt varð við honum búizt. Nú fer hann rakleitt
að dyrunum á bæ Páls, sem eru ólæstar. Það er svo dimmt, %ð
hann getur sem bezt farið um dyrnar, og það kýs hann heldur
en skríða inn um gluggann. Hann mætir Margréti í ganginum.
Hún læðist á sokkaleistunum á móti honum — eins og heit bylgja
fellur þessi mjúka vera upp að líkama hans og umlykur hann.
Þei, þei, vissara að fara hljóðlega! Vinnukonan er enn vak-
andi i herbergi sínu, og á morgun mun hana ekki gruna, að
hún hefir sofið með hespuna fyrir hurðinni. — Það er gott að
hafa hespur báðum megin á hurðunum.
Margrét hefir látið lengstu kertin i stjakann á borðinu og
kveikt á þeim. Hún vill að minnsta kosti láta loga- ljós í stof-
unni, þegar hún er alein heima, því að hún er ekki laus 'við
myrkfælni. Og svo hefir hún stráð einilimi á gólfið i svefnhúsi
hjónanna. Það gæti verið hátíð hjá henni, þótt svo sé ekki hjá
öðru fólki. Já, anganin af einiliminu er hátíðailmur, en Hákon
virðist ekki taka eftir honum, þvi að hann minnist ekki
hann. En hann horfir á hana, og þá sér hann kannske, að hún
hefir farið í rauða sunnudagaupphlutinn sinn, sem á eru saum-
aðir hvítir sveigar, er eiga að minna á týtuberjalyng í blóma
Og þá skilur hann þó, að það er hennar hátíð, þegar hann
kemur ....
Og Hákon horfir á þúfur þessa konubarms, sem hefir blómg
azt handa honum, undir höndum hans, og búið höfði hans
mjúka hvílu.
Það er lágt til lofts inni í svefnhúsinu, og gildir bitarnir eru
sótugir af reyknum úr arninum og frá kertum, sem skarið hefir
ekki verið klippt af. Og augu Hákonar flökta til og frá þarna
inni, flökta og hvima. Honum er órótt innan brjósts, þegar hann
er hér inni hjá Margréti. Úti t skógi og haga dregur hann and
ann léttar, þar er allt annað að koma til fundar við hana. Hér
inni er eins og Páll sé honum svo nálægur. Honum finnst af-
brot sitt mörgum sinnum ægilegra, þegar það er framið hér inni
í húsi Páls sjálfs. Bekkurinn, sem hann situr á, ljósin, sem
tendruð eru kringum hann, rúmið, sem þa'rna bíður — allt á
Páll. Já, það er kvalræði að finna hann sér svona nálægan. Þarna
á naglanum í dyrastafnum hangir hattur hans og ein treyjan
hans, þarna i skotinu við arininn eru stígvélin, sem hann er
vanur að vera í við vinnii. í smeygnum bak við hurðina hangir
stóra skógaröxin hans, yfir langbekknum hangir byssan og púð-
urbaukurinn og haglapungurinn. Já, hann er svo nálægur
hattur, stígvél, treyja, öxi og byssa .... Það er maðurinn sjálfur
sem einn er fjarri, en Hákon sér hann koma og smokra sér í
fötin og setjast á bekkinn við hliðina á honum .... og svo sitja
þeir þarna, þar sem þeir hafa svo oft setið og rabbað saman í
bróðerni. En Hákon hugsar: Hvers vegna stendur hann ekki
upp og tekur hlaðna byssuna af veggnum .... ?
Margrét reynir að eyða hugarórum Hákonar. Hún veit ofur
vel, að húsbóndinn er farinn til arfaskiptanna fyrir mörgum
klukkustundum. Páll er kominn heim til þess að gæta hagsmuna
sinna, hann telur nú peninga og setur upp reikningsdæmi á bæ
foreldra sinna, og Hákon ætti ekki að fjandskapast við fötin
sem hann hefir skilið eftir .... og hlerarnir hafa verið dregnir
fyrir gluggana, þorpsbúar sofa, enginn sér þau .... Nei, hann
er ekki líræddur við Pál, heldur samvizku sjálfs sín.
Það er dimmt hér inni, þrátt fyrir allt. Margrét tekur ljósa-
söxin og klippir skörin af. Nú verða logarnir stærri og bjartari
og hún sér hann betur. — Hákon, manninn, sem er uppspretta
hamingju hennar og gleði. Hann, sem kemur til þess að yfir
gefa hana.
Hún hefir kysst hann, og þegar sú snerting hefir tendrað
bruna hennar, getur hún alls ekki haft hemil á sér. Þá getur
hún ekki lengur dulizt. Eftir því sem snerting heitra varanna
verður ofsalegri, þeim mun þyngra verður blóðið í æðum henn
ar og ólga þess meiri. Ef hann sameinast henni, þá leysist hún
sundur og gleymir sér. Og hún vill veita hlátrinum, sem ólgar
í ungu brjósti hennar, framrás, hún vill gefa hann frjálsan —
hún vill hlæja og æpa og gefa frjálsræíp blóðsins til kynna.
Hún dregur sparlökin frá rekkjunni og losar um pilsið. Og
Hákon gengur að borðinu til þess að slökkva á kertunum.
Þá hrökkva þau bæði við í sömu andrá. Það er þruskað uppi
á loftinu. Fótatak heyrist, létt, hikandi, varfærnislegt fótatak
— eins og einhver sé að læðast og fálma fyrir sér í myrkrinu.
Draugurinn á Hríngsakrí
- Eftir FREDERIK KITTELSEN.
Sigríður Ingimarsdóttir þýddi.
Níels var á sama máli, en engu aö síður spurði hann
Kristján skömmu síðar að því í mesta sakleysi, hvort
tiann mætti þá eiga skútuna hans.
,Já, hirtu hana bara, barnið gott,“ sagði Stjáni lítil-.
átur. Augnaráðið sýndi megnustu fyrirlitningu, en
Níels greyið var nú svo ungur.
----o----
Sýslumannssetrið Hvítanes lá nokkuð áveðurs í norska
dalnum, þar sem saga þessi gerist. Þaðan var ágætt út-
sýni ýfir snotra.og vinalega byggðina. Fjöllin gnæfðu
a báðar hliðaí há og tíguleg- Fagurblá áin liðaðist um
frjósamar ekrur og frumskóga.
Þrjár verur læddust niður brekkuna frá Hvítanesi.
Þær gengu á vegarbrúninni í skugga trjánna. í hönd-
um þeirra blikaði á ægileg vopn. Máninn óð í skýjum
og veitti bleikum bjarma til jarðar- Svartir skýjaflókar
sigldu um himininn og tóku á sig alls konar kynja-
myndir í næturkyrrðinni. Hlý gola skrjáfaði í trjánum.
Grasið gekk í bylgjum og blómin vögguðust hægt.
„Flýttu þér ekki svona, Stjáni,“ hvíslaði Níels laf-
móður. Hann gekk aftastur og hélt fast um steikara-
gafflana.
Stjáni heyrði ekki. Þeir Axel hertu gönguna. Níels
varð að lalla á eftir og reyna að fylgjast með.
,Hvar eigum við að leggjast Axel,“ sagði Stjáni
skömmu síðar.
t,Þarna í gryfjunni, býst ég við,“ svaraði Axel.
„Bara að við sleppum klakklaust úr þessu,“ hvíslaði
Níels. Hann var ekkert hræddur, öðru nær. En það var
svo sem ekkert spaug að leita að draugum.
„Þú getur bara farið heim unginn minn,“ sagði stjáni.
„Farðu heim til mömmu. Ekki báðum við þig að koma
með.“ ’ v
Níels anzáði engu, en kreppti lófana fastar um gaffl-
ana, og hét því með sjálfum sér að sýna þeim það, að
hann yrði ekki fyrstur til að leggja á flótta.
Loks voru þeir komnir niður að Hringsakri. Hann
lá á sveig við birkiskóginn-
Drengirnir lögðust í skurðinn við þjóðveginn og létu
aðeins höfuðjli- standa upp úr, til þess að þeir gætu
séð ýfir skurðinn. «
Þarna var það þá, sem draugurinn hélt sig. Hann
var víst ógurlegur ásýndum, og erfitt hlaut það að vera
að koma honum fyrir, ef til vill erfiðara, en þeir höfðu
gert sér í hugarlund. Axel átti að stökkva fram þegar
hann kæmi að grif junni, miða á hann byssunni og hrópa.
„Stattu aldrei argur!“ Hinir áttu þá að gera áhlaup
á drauginn og reka hnífana og gafflana í kjúkur hans.
Ef hann félli um -koll, yrði létt verk að ríða honum að
fullu.
Árásin var svo vel undirbúin að ótrúlegt var, að hún
misheppnaðist. Bara, að Níels færi nú ekki að góla og
íældi drauginn frá, áður en hann kæmi nógu nálægt.
Það væri honum líkt! En hann skyldi fá að kenna á því,
ef hann gólaði! Þeir skyldu berja hann svoleiðis, að
hann gæti ekki hreyft sig í marga daga. Þeir skyldu
ekki tala orð við hann, það sem eftir væri ævinnar. Þeir
Stór bók um líf og starf og samtíð listamannsins mikla
! í f ’ \ Y
Leonardp da Vinci
eftir rússneska stórskáldið Draitri Mereskowski, i þýðingu
Björgúlfs læknis Ólafssonar
er komin í bókaverzlanir
' ' f' . J
Leonardo da Einct var furðulegur maður Hvar sem'hann er nefndur i bókuih. er
eins og menfi skorti orð til þess að lýsa algerfi hans og yfirburðum. f .,£ncyclopctdia
Britannica" (1911) er sagt, nð sagan nefni cngan mann, sem sé hans jafningi d sxnðt
visinda og lista og óhugsandi si, að nokkur maður hefði enzt tíl að afkasta humhaónsta
parli aj öllu þvi, se,m hann fékkst við.
Leonardo da Vinct var óviðjafnanlegur mdlari. En hann var tiha uppfimýngamaður
d við Edison, eðlisfrœðingur, stcrrðfrœðingnr, stjörnufraðingur og hervilafrcífSingur.
Hann fikkst við rannsóknir i Ijósfrceði, liffcrrafraði og stjórnfraði, andlitsfall manna og
fellingar i klaðum alhugaði hann vandlega. . ^ ^
Söngmaður vat Leonardo. góður og iik sjdlfur á hljóðfari Enn fremur ‘ritaði hann
kynstrin öll af dagbókum, en - t , • ‘
list hans hefir gefið honum orðstír, sem aldrei deyr.
Þesst bók um Leonardo da Vinci er saga ttm manntnnP er fjölhafaslur og afkusta-
méstur er talinn allra manna, er sögur fara nf, og einn af njestu listamðnnum veraldar.
í bókinm eru um 30 tnyndir af listaverkum.
H.F. LEIFTUR, Reykjavík.
/