Tíminn - 20.07.1945, Blaðsíða 1

I RITSTJÓRI:
( ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON. |
ÚTGEFFANDI: \
FRAMSÓKNARFLOKKURINN. |
Símar 2353 oe 4373. :
FRENTSMIÐJAN EDDA h.í.
RITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9 A.
Símar 2353 Oe 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 Á.
Sími 2323.
29. úrg.
Reykjavík, föstudagmn 20. júlí 1945
54. blað
Hverjir gæta réttar Islend-
inga, sem dvelja erlendis?
Rikisstjórnin vorðnr tafarlaust að gera nauð-
synlegar ráðstafanir.
Handtaka fimm íslendinga, sem ætluðu heim til íslands með
Esju, hefir að vonum vakið gremju og óhug íslenzku þjóðarinnar.
Við íslendingar erum þó ekki að mæla neinn landa undan rétt-
mætri rannsókn og eðlilegum afleiðingum þess, sem hann kann
að hafá rangt gert — ef hann hefir til slíks unnið.
En það, sem veldur gremju okkar og óhug, er það, að í Dan-
mörku ríkir, eins og nú standa sakir, slíkt ástand og misskilin
óvild í okkar garö, að það getur haft afleiðingar. gagnvart lönd-
um okkar, þar sem og er líklegt, að málin fari, að öðrum þræði,
um hendur manna, sem virðast ekki alls kostar ábyrgir.
lenzkir aðilar fá ekki að fylgjast
með rannsókninni. Það er þó
lágmarkskrafa sem við íslend-
ingar verðum að gera eftir
framkomu okkar fyrir þessa
styrjöld, að fulltrúi frá íslenzku
ríkisstj órninni fái að vera við-
staddur réttarhöld, sem haldin
eru yfir íslenzkum þegnum, sem
teknir hafa verið fastir érlendis,
(Framhald á 8. síöu)
Viðkomandi óvild Dana skal
þetta sagt: Þetta blað túlkaði
einatt þá ófrávíkjanlegu stefnu
Framsóknarfl., að sjálfstæðis-
málið yrði leyst á umsömdum
tíma, en hvorki fyrr né síðar.
En það mun í sambandi við
sjálfstæðismálið hafa látið falla
færri stóryrði í garð Dana en
flest önnur blöð í þessu landi.
Það var auðvelt að ná rétti okk-
ar í sjálfstæðismálinu án þess.
Viðkomandi óvild Dana nú er
það skoðun okkar, að rétt sé að
taka henni með stillingu og eðii-
legum skilningi vegna þess,
hvernig högum er háttað í Dan-
mörku. Það er sjálfsagt að reyna
að koma Dönum í skilning um
þáð, sem gert hefir verið, óg við
vitum reyndar, að þessi skiln-
ingur er til staðar hjá hinum
bezt menntuðu Dönum. En ef
þeir vilja ekki skilja það eða eiga
allt of erfitt með það, þá er eng-
in ástæöa til þess fyrir okkur
að ganga lengrá en góðu hófi
gegnir í óviðeigandi vinámálum
eða dekstra þá með eftirgangs-
munum. Það væri virðingu okk-
ar alveg ósamboðið og verkar
öfugt við tilganginn. Við höfum
ekki út af neinu að friðmælast
við Dani. Ef þeir óska eftir að
ala á óvild í garð íslendinga, þá
verður að taka því. Við eigum
óskipta vináttu hinna Norður-
landanna. Það gleður okkur. Við
viljum engu síður hafa vináttu
við Dani. En ef þeir óska ein-
hvers annars og ali'ð. er í Dan-
rnörku á ástæðulausri óvild í
garð íslendinga eins og nú er
gert, þá er að taka því. Við höf-
um orðið að komast af án þeirra
hingað til og það þegar mest á
reyndi. Væntanlega getum við
það og framvegis.
En það er viðkomandi íslend-
ingum erlendis. Okkur var sagt
af ríkisstjórninhi, að það væru
Englendingar. sem hefðu tekið
íslendingana fasta.Þó er upplýst
að með þessum ensku hermönn-
um' voru svokallaðir danskir
föðurlandsvinir. Okkur var sagt
frá því, að mál þessara íslend-
inga yrðu afgreidd með hinum
fyllsta hraða. Eftir stuttan tima
kemur í Ijós að einn hefir verið
tekinn fastur í misgripum; hann
er látinn laus; Annar hefir ver-
ið látinn laus nýlega. Fá þessir
menn bætur? En nú er liðinn
æði íangur tími og ekkert heyr-
ist um mál hinna þriggja, og
sögusagnir ganga um það, sem
ég veit að vísu ekki sönnur á,
að fleiri íslendingaT, sem eru nú
staddir erlendis, hafi verið tekn-
ir fastir. En hvernig stendur á
því, að íslenzka þjóðin fær ekki
skýrslu um þessi atriði? Þegar
íslendingar voru teknir fastir
hér á landi og fluttir úr landi,
fékk fulltrúi íslands í London
undantekningarlítið eða undan-
tekningarlaust að ræða við
fangana og fá vitneskju um hag
,/ þeirra. Þetta var þó í miðri
styrjöldinni, þegar harðast var
tekið á öllu og nauðsynleg leynd
varð-að hvíla yfir öllum rann-
sóknum, sem styrjaldarleyndar-
mál áhrærði. En eftir því,sem nú
hefir frétzt, fæst ekki vitneskja
um það, hvar hinir þrír íslenzku
fangar eru hafðir í haldi, og ís-
Míkil verðlækkun á
iíski í Englandi
250 þús. kr. tap á prem
fiskflutníngaskípum
Þær fregnir hafa borizt frá
Bretlandi, að Verð á fiski hafa
stórlækkað þar í ýmsum
markaðsborgum fyrir síðustu
helgi. Hafa suma daga reynzt
óseljanlegar þúsundir vætta
af fiski, er fram hefir verið
boðinn.
Verðláekkun þessi hefir þegar
bitnað á nokkrum íslenzkum
fiskflutningaskipum og togur-
um, sem þangað hafa komið á
þessum tíma með fiskfarm eða
afla sinn. Þannig seldu tveir ís
lenzkir togarar, „Júpíter" og.
„Tryggvi gamli“, fullfermi fisks
í Hull, annar fyrir sex þúsund
sterlingspund, en hinn fyrir sjö
þúsund sterlingspund. Er það
fiskverð miklum mun lægra en
verð það, sem íslendingar hafa
átt að venjast á togarafiski.
Litlu síðar .seldi Óli Garða fyrir
aðeins 4400 pund, og þrjú fær
eysk fiskflutningaskip á vegum
Fiskimálahefndar seldu svo illa,
að orðið mun hafa á þessari ferð
tap, sem nemur fjórðung úr
miljón íslenzkra króna.
Þessar verðbreytingar hafa
að vonum vakið talsverðan ugg
meðal allra þeirra, sem um þetta
eiga hagsmuna að gæta.
Esjufarþcgar ekkí
krafðir um fargjöld
Farþeganefnd sú, sem skipuð
var til þess að hafa með höndum
ýmsa fyrirgreiðslu vegna Esju-
farþega, hefir beðið Tímann
fyrir þessa tilkynningu:
Ríkisstjórn íslands hefir til-
kynnt okkur, að þeir íslenzkir
ríkisborgarar, sem fluttu alfarn-
ir frá útlöndum með síðustu ferð
Esju, verði ekki krafðir greiðslu
fargjalds eða fæðispeninga til
Reykjavíkur. Farþegarnir eru
beðnir að snúa sér til skrifstofu
Skipaútgerðar ríkisin^ til að
staðfesta þá reikninga, sem til
þeirra eru stílaðir.
Þeir, sem hér eiga hlut að
máli, en þegar hafa greitt þenn-
an kostnað, fá upphæðina end-
urgreidda í skrifstofu Skipaút-
gerðarinnar.
Fyrir hönd allra farþega færir
farþeganefndin ríkisstjórninni
hjartanlegar þakkir fyrir þenn
an höfðingsskap.
Þegar Hermann Jónasson neitaði
Þjóðverjum um flugvelli hér á landi
SfLDARBORGIIV FÆR SUMARSVIPIIVIV
Anægjuleg ummæli brezka stórblaðsins Times
um atstöðu fslendinga og framkomu ú styrj-
aldarárunum.
í enska stórblaðinu „Times“ birtist hinn 18. júní grein,
sem nefnist „ísland og stríðið“. Er greinin skrifuð í tilefni af
því, að ár var liðið frá stofnun hins íslenzka lýðveldis. Er þar
farið mestu viðurkenningarorðum um afstöðu íslendinga til
átakanna í heiminum og samskipti öll við herlið Bandamanna
á íslandi. Liggur í augum uppi, hversu mikilvæg slík ummæli
blaðs eins og „Times“ eru okkur fslendingum. Fer greinin hér
á eftir í íslénzkri þýðingu.
100 þus. hl. síldar komnir í
allar síldarverksmiðjurnar
Fyrirsjáauleg'ur hörgull á verkakoniuu.
Síldveiðin er fremur treg það
sem af er. Minni afli er nú kom-
inn á land, en á sama tíma í
fyrra. Um seinustu helgi var
samtals búið að landa til bræðslu
100.472 hektólítra hjá öllum
verksmiðjunum, eða um 11 þús.
hektólítrum minna en á sama
tíma í fyrra. Verksmiðjurnar
eru fyrir nokkru farnar að hefja
móttöku síldar og undirbúning-
ur undir söltun er einnig haf-
inn af miklu kappi. Síldarsölt-
un byrjar kl. 12 á miðnætti á
miðvikudag, 25. þ. m.
Sænskt skip, sem kom með um
13 þús. tómar síldartunnur, er
nú verið að afferma á Siglufirði
og er von á öðru skipi með
tunnufarm frá Sviþjóð innan
fárra daga. Skortur á vinnuafli
er fyrirsjáanlegur á Siglufirði
í sumar, einkum þó stúlkum til
síldarsöltunar. Var þegar búið
að gera ráðstafanir til aðifá um
200 færeyskar stúlkur till vinnu
á Siglufirði í sumar, en þau á-
form voru stöðvuð af stjórnar-
völdunum þar.
í gær, þegar blaðið átti tal við
Siglufjörð, var bræla úti fyrir og
engin síldveiði. Dálítið af síld
barst á land í fyrradag, en ekk-
ert í gær.
Aflahæstu- skipin, sem leggja
upp hjá ríkisverksmiðjunum.eru
Dagný frá Siglufirði með 2725
mál, Sæfarinn frá Norðfirði með
2050 mál og mb. Friðrik Jónsson
frá Reykjavík með 1860 mál.
SíldinjAiefir aðallega aflazt út
af Aðalvík, Horni og Langanesi,
það sem af er.
Furðulegt blaðaviðtal
„Folitlken44 gefur í skyn, að Guirnar Gunnars-
son sé landráðamaður.
Einn meðal þeirra manna,
sem fóru með Esju til Kaup-
mannahafnar á dögunum, var
Skúli Skúlason. ritstjóri. Birtist
í danska blaðinu „Politiken“ við-
tal við hann skömmu eftir koní-
una til Hafnar.
"lietta viðtal hefir vakið mikla
undrun og gremju þeirra íslend-
inga, sem lesið hafa. Þar er með-
al annars vikið að Gunnari
Gunnarssyni rithöfundi og við-
höfð þau ummæli, að hann sé
ekki „nogen höj Stjerne" í föð-t
urlandi sínu og sú furðulega
skýring gefin á því, að Alþingi
ákvað að veita honum einum
sérstök rithöfundalaun á fjár-
lögunum, að „vi kunde jo ikke
stemple ham som Landsfor-
ræder“. Fleira er í viðtalj þessu,
sem kemur vægast sagt mjög
undarlega fyrir sjónir.
Hér heima spyrja menn hvern
annan í undrun, hvernig á því
geti staðið, að kunnur blaða-
maður eins og Skúli Skúlason
lætur hafa anngð eins og þetta
eftir sér. Þykir mörgum ótrúlegt,
að hann hafi nokkurn tíma lát-
ið slík orð falla. En þá kemur
til hans kasta að mótmæla
kröftuglega og sýna svart á
hvítu, að ummælin séu aðeins
afbökun ófyrirleitins ma,nns,
sem hann hafi verið svo óhepp-
inn að eiga tal við. Öll íslenzka
þjóðin dáir Gunnar Gunnarsson
einhuga og telur hann ágætasta
rithöfund sinn, og hér myndi
enginn leyfa* sér að bregða hon-
um um slíkar vammir, sem fylli-
lega eru gefnar í skyn í hinu
furðulega viðtali Skúla Skúla-
sonar við hinn danska blaða-
mann.
Það eru nú uppi þeir tímar,
þegar það virðist helzta fanga-
ráð ófyrirleitinna manna að
bera landráð á andstæðinga
sína, svo sem dæmin sanna, og
víg Guðmundar Kambans er
okkur, íslendingum eitt sorgleg-
asta dæmið um slíkar starfsað-
ferðir.
í þessu tilfelli verður að krefj-
ast þess, að ummælunum um
Gunnar Gunnarsson og hinni
svívirðilegu tilraun, sem gerð
hefir verið til þess að níða af
honum æruna í því landi, þar
hann hefir háfS til sigurs fræki-
lega baráttu sína fyrir rithöf-
undarfrægð sinni, verði ræki-
lega mótmælt af islenzkri hálfu,
sem gersamlega óviðurkvæmi-
legu athæfi. — Er til dæmis
ósennilegt, að samtök íslenzkra
rithöfunda telji sig geta setið
hjá og horft á það, að þær sak-
ir, sem nú þykja þyngstar og
(Framhald á 8. siðu)
Liðveizla við
Baiidamenn.
Vorið 1939 sendi Hitler erind-
reka sína til íslands til þess að
fá þar rétt til lendingar fyrir
þýzkar flugvélar. Þessir milli-
göngumenn höfðu í fylgd með
sér verkfræðinga, sem áttu und-
ir eins að hefja byggingu flug-
valla og annarra mannvirkja.
Þau réttindi, sem krafizt var,
voru í orði kveðnu einvörðungu
miðuð við venjulegar flugsam-
göngur, og milligöngumennírnir
voru borgaralegir erindrekar, en
erindi þeirra var undirstrikað
með „kurteisis“-heimsókn þýzka
herskipsins „Emden“.
Þetta gerðist á þeim dögum,
þegar Hitler var því enn van-
astur að skipa málum eins og
honum sýndist. SAMT SEM
ÁÐUR HAINAÐI ÍSLENZKA
RÍKISSTJÓRNIN ÞESSARI
KRÖFU.
Þessi atburður fór ekki fram-
hjá mönnum á þessum tíma, og
í blaðagreinum um utanríkismál
var á það bent, að íslendingar
hefðu fyrstir þjóða orðið til þess
að vísa kröfum Hitlers á bug —
og komist heilir frá því. Af þess-
um sökum var Þjóðverjum óger-
legt að hernema ísland með
loftfluttum liðsveitum vorið
1940.
íslendingar voru engan veg-
inn tilneyddir að hafna kröfu
Þjóðverja. Satt að segja hefðu
fjárhagslegar vonir verið
tengdar við það fyrir íslendinga
að fallast.á hana. Það mundi
einnig örðugt að færa sönnur á
það, að önnur ríki hefðu á þess-
um tíma látið til sín taka, þótt
íslendingar hefðu ákveðið að
veita þessi réttindi. Þess vegna
verðskuldar hin festulega fram-
koma íslenzku ríkisstjórnarinn-
ar á þessum tíma það, að vera
þakklátlega í minnum höfð.
Fullkomiii
samvinua.
10. maímánaðar 1940 steig
brezkur liðsafli á land á íslandi.
Brezka stjórnin hafði ekki beð-
izt leyfis, því að hún vissi, að
samkvæmt yfirlýsingu íslend-
inga um ævarandi hlutleysi var
ekki unnt að veita slíkt leyfi. ís-
lenzka ríkisstjórnin lagði einn-
ig fram formleg mótmæli gegn
hernáminu. Þessum mótmælum
var vingjarnlega tekið — og báð-
ir aðilar létu þar við sitja.
Það væri ekki rétt að segja,
að íslenzku þjóðinni hugnaðist
hernámið vel. En herliðinu var
í dag
birtist á 3. síðn framhald svar-
greinar Bernharðs Stcfánssonar
alþingismanns til Jóns Pálma-
sonar. Neðanmáls er frásögn
Ásmundar Helgasonar frá
Bjargi um ferð til Seyðisfjarð-
ar árið 1896.
Á 4. síðu birtist opið bréf frá
dr. Matthíasi Jónassyni til
blaðsins „Politiken" í Kaup-
mannahöfn.
ekki óvingjarnlega tekið, heldur
var hin almenna afstaða þessi:
Er koma ykkar hingað raunveru-
lega nauðsynleg?
Þegar tímar liðu, komu svo
fleiri og fleiri auga á þá æðstu
nauðsyn, að ísland félli ekki í
hendur nazistum. íslenzka ríkis-
stjórnin var ávallt skrefi á und-
an almenningsálitinu, og sam-
vinna hennar við brezka herlið-
ið var fullkomin og grundvölluð
á gagnkvæmum skilningi og
virðingu frá upphafi.
Hersetning Breta varaði hér
um bil fjórtán mánuði, þann
tíma sem Bretar háðu barátt-
una fyrir frelsinu einir síns liðs.
Á þessum mánuðum brást hin
trausta s samvinna íslenzkra yf-
irvalda aldrei, og aldrei voru
skemmdarverk í neinni mynd
unnin á hernaðarmannvirkjum
á íslandi. Brezku hermennirnir
áunn» sér vaxandi virðingu
meðal þjóðarinnar.
Amerískt herlið kom til ís-
lands 7. júlímánaðar 1941, og var
þá mikið af brezku liði flutt
brott til herþjónustu í öðrum
heimshlutum, þar sem þess var
brýn þörf. En ef fyrsta skrefið
hefði ekki verið tekið af íslenzku
ríkisstjórninni með því að biðja
Bandaríkin um hervernd — að
uppástungu brezku ríkisstjórn-
arinnar —, myndi jafnvel Roose-v
velt ekki hafa látið ameríska
hervernd leysa brezka hernáms-
liðið af hólmi.
Á styrjaldarárunum hefir öll-
um viðskiptum fslendinga verið
hagað í samræmi við það, er
orðið gat sameinuðu f>jóðunum
til stuðnings. Það hefir orðið til-
tölulega mikið tjón á mannslíf-
um og skipakosti við flutning ís-
lenzkra matvæla til Bretlands,
og íslendingar hafa fórnað fleiri
mönnum í hlutfalli við mann-
fjölda en margar styrjaldar-
þjóðanna. Afstaða íslenzku rík-
isstjórnarinnar og einlæg sam-
vinna af hennar hálfu hefir allt-
af notið viðurkenningar leiðtoga
hinna sameinuðu þjóða. Það olli
þess vegna vonbrigðum, að ÍS-
LANDI SKYLDI EKKI VERA
BOÐIN ÞÁTTTAKA í RÁÐ-
STEFNUNNI f SAN FRANCIS-
co.
íslendingar eiga fyrir hendi í
Englandi innstæður, sem þeir
vonast til að geta keypt fyrir
brezk skip og vélar. Það ættu að
vera góð skilyrði til framhald-
andi verzlunarviðskipta milli ís-
lands og brezka heimsveldisins.
Glöggnr
skilningnr.
Þetta segir enska stórblaðið
„Times“. Hér hefir sýnilega
haldið á penna maður, sem ger-
þekkir gang þessara mála og
allar ástæður hér á landi.
Hann veit gerla um komu hinna
þýzku sendimanna hingað vor-
ið 1939, kröfur þeirra og ógnanir
og hina afdráttarlausu neitun
Hermanns Jónassonar, þrátt fyr-
ir ofurvald nazista, er þá hafði
(Framhald á 8. síðu)
I