Tíminn - 20.07.1945, Blaðsíða 3

54. blað
TÍMIM, föstndagliui 20. |úlí 1945
BERNHARÐ STEFÁNSSONs
„Áttavilla“ Jóns Pálmasonar
ii.
Viðsklpti flokkanna og stjórnar-
myndunin.
Mér var ekki kunnugt um það
fyrr en nú nýskeð, að framhald
af svari Jóns Pálmasonar til
min, sem hann hóf í Morgun-
blaðinu 13. júní sl., hefði birzt í
ísafold 20. s. m. Þess vegna hefir
dregizt fyrir mér að ljúka við
framhald gagnsvars míns.
Get ég vel skilið, að Morgun-
blaðið kærir sig ekki um þessar
ritsmíðar Jóns, því að ekki munu
þær bæta málstað „Sjálfstæð-
isflokksins“, en auðvitað er, að
„ritstjóri" ísafoldar hefir að-
gang að því blaði með ritsmíðar
sínar.
í upphafi „áttavillugreinar“
sinnar í Morgunbl., er Jón að
bollaleggja um mig persónulega
í sambandi við blöð Framsókn-
arflokksins. Géngur hann út frá
því sem gefnu, án þess að færa
nokkur rök fyrir, að blöð þessi
fari með eintómar lygar og fleip-
ur. Mér hrósar hann aftur að
ýmsu leyti og þykist svo vera al-
veg hissa á því, að mér, jafn
heiðarlegum manni, skuli í
nokkru geta borið saman við
flokksblöð mín. En þetta er ofur
einfalt: í þessum efnum hafa
nefnd blöð sagt það eitt sem satt
er. Þess vegna er það næsta
skiljanlegt að mér beri saman
við þau.
í svari Jóns Pálmasonar kem-
ur loks skýringin á því, hvers
vegna núverandi stjórn á að
vera friðheilög og gagnrýni á
hana óheimil, jafnvel stappa
nærri landráðum, þó stjórnar-
andstaða hafi jafnan þótt nauð-
synleg og sjálfsögð og þyki það
enn meðal frjálsra þjóða, nema
þá þegar þær berjast fyrir lífi
sínu í styrjöld.
Skýring Jóns er þessi: Núver-
andi stjórn var „ekki mynduð
gegn nokkurri stefnu. Ekki held-
ur gegn nokkurri stétt þjóðfé-
lagsins“. Þetta er næsta nýstár-
leg kenning og frumleg að
nokkru leyti. Ég held nú að það
hafi aldrei verið siður hér á
landi áður, nema ef vera skyldi
1942, að mynda stjórn „gegn“
einhverjum hluta þjóðfélagsins
og að allar fyrrv. stjórnir hafi
talið sig bera hag þjóðarheild-
arinnar fyrir brjósti, þó sjónar-
mið þeirra hafi verið misjöfn á
því, hvernig þjóðarhagurinn yrði
bezt tryggður. Sé stjórnarand-
staða óheimil nú af þessum á-
stæðum, held ég því að hún hafi
alltaf verið það. En sitt sýnist
hverjum og þó stjórn telji sig
vera að vinna að þjóðarhag,
virðist öðrum gjörðir hennar
leiða til hins gagnstæða, m. ö.
o.: þeir hafa aðra skoðun á því,
hvað sé þjóðarhagur og af því
hélt ég að stjórnarandstaðan
hefði komið hingað til. f sam-
bandi við þetta mótmælti ég því
algerlega sem Jón gefur í skyn,
að stjórn „Sjálfstæðis“- og
Framsóknarmanna, ef til hefði
komið, hefði verið mynduð
„gegn“ verkalýðnum, að minnsta
kosti frá hendi Framsóknar-
flokksins, því að þó hann vilji
stöðva dýrtíðina, þá lítur hann
svo á, að það sé hagur allrar
þjóðarinnar, verkamanna ekki
síður en annarra.
Ég sé ekki að núverandi stjórn
geti haft meiri helgi á sér en
aðrar stjórnir af þéssum ástæð-
um né að þetta geti á nokkurn
hátt réttlætt landráðabrigzlin í
garð stjórnarandstæðinga.
Þvert á móti: Hafi nokkur
stjórn nokkurn tíma verið
mynduð „gegn“ nokkurri stétt

þjóðfélagsins, þá væri það helzt
núverandi stjörn, sem mynduð
væri gegn bændastétt landsins
og öðrum smærri framleiðend-.
um. Andstaða gegn henni er því,
samkvæmt þessari kenningu
Jóns, réttmætari en gegn nokk-
urri stjórn, að undantekinni
stjórn „Sjálfstæðisfl.“ 1942. •
Bandalag „Sjálfstæðismanna"
og sósíalistaflokkanna byrjaði
1942 með því, að rýra áhrif sveit-
anna og landsbyggðarinnar ut-
an Reykjavíkur yfirleitt, á lög-
gjöf og stjórn landsins og síðan
heíir verið haldið áfram í sama
dúr. Allur landslýður heyrði hót-
anir eins af ráðherrum núver-
andi stjórnar, Áka Jakobssonar,
til bænda í útvarpsumræðum í
vetur. Öll þau mál, sem bændur
bera sérstaklega fyrir brjósti,
voru ýmist svæfð eða vísað frá
af stjórnarliðinu á síðasta þingi.
Kauphækkunarstefna stjórnar-
innar, sem á ýmsan hátt stór-
eykur útgjöld bænda, á sama
tíma sem þeir sjálfir hafa stöðv-
að allar verðhækkanir til sín.
Allt þetta er beinlínis gert gegn
hagsmunum bænda. Þeir finna
það líka vel sjálfir. Það sýna
samþykktir þeirra víðs vegar um
land nú í vor.
Jón Pálmason játar það í svari
sínu, sem sumir flokksbræður
hans hafa neitað, að „Sjálfstæð-
isflokkurinn“ hefði getað mynd-
að stjórn með Framsóknar-
flokknum. Hann segist bara vita
rpeira, og það sé, að við höfum
verið fúsir til sliks samstarfs
með því skilyrði, að við „réðum
einir kostunum". Þetta er auð-
vitað hrein fjarstæða. Slíkt datt
engum Framsóknarmanni í hug.
Við settum að vísu fáein skil-
yrði, en þau viku sízt lengra frá
stefnu Sjálfstæðisfl., heldur en
þau skilyrði, sem hann gekk að
frá Sósíalistaflokknum. Að sjálf-
sögðu gerðum við svo ráð fyrir,
að taka yrði ýmsar óskir „Sjálf-
stæðismanna“ til greina á móti.
En skiíyrði Framsóknarflokks-
ins fyrir þátttöku í stjórn voru
einkum þessi: að reynt yrði að
stöðva dýrtíðina, að fjárlög yrðu
afgreidd tekjuhallalaus, að jarð-
ræktarlagafrv. það, sem fyrir
þinginu lá og stéttarsamtök
bænda hafa einum rómi mælt
með, yrði samþykkt, að sett yrðu
lög um áburðarverksmiðju og
tillögum meiri hluta raforku-
málanefndar, sem Jón Pálmason
stendur sjálfur að með Fram-
sóknarmönnum, yrði hrundið í
framkvæmd.
Ég held þessi skilyrði hefðu
verið alveg eins aðgengileg fyrir
„Sjálfstæðisflokkinn", ef hann
hefði haft þjóðarhagsmuni í
h'uga, eins og þau, sem hann
gekk aö hjá hinum.
Jón er í öðru veifinu ennþá
með það, að það hafi einnig ver-
ið skilyrði að dr. Björn Þórðar-
son yrði forsætisráðherra. Hins
vegar segir hann þó, að Her-
mann Jónasson háfi átt að verða
það og ber Jónas Jónsson fyrir
því. Þetta stangast auðvitað al-
veg.. Ekki gat Framsóknarflokk-
uriim ætlað að gera þá báða að
forsætisráðherrum.
Ég hefi sagt það áður og segi
það enn, að flokkurinn setti ekk-
ert skilyrði um dr. Björn, eins og
bréf hans til Sjálfstæðisflokks-
ins sýnir, heldur var það aðeins
uppástunga óg „Sjálfstæðisfl."
heföi getað svarað með annarri
uppástungu, ef honum hefði
verið nokkur alvara um sam-
starf.
Annars, er tal Jóns um dr.
Björn nsesta undarlegt og reynd-
ar óskiljanlegt. Hann viðurkenn-
ir það^em ég hefi sagt um hann,
og bætir ýmsu lofi við. Samt á
það að vera „hnefahögg framan
í Sjálfstæðismenn“ að stinga
upp á dr. Birni spm forsætis-
ráðherra. Hver skilur annað
eins? Reyndar segir Jón rétti-
lega, að dr. Björn hafi (fyrir
löngu) verið í framboði fyrir
Framsóknarflokkinn, en eftir
það varð hann bara Bænda-
flokksmaður eins og t. d. Stefán
í Fagraskógi og Sveinn á Egils-
stöðum o. fl. og hvar eru þeir
nú? Ég held því að ómögulegt
sé að líta svo á, að dr. Björn
hafi verið pólitískt hlutdrægur
Framsókn i vil.
Hvað Jónas Jónsson kann að
hafa sagt veit ég ekki, því að ég
hefi i ekki séð tvö síðustu hefti
Ófeigs. Hitt veit ég, að hann
sótti yfirleitt ekki flokksfundi
okkar Framsóknarmanna í vet-
ur, en það gerði ég, og á því
tímabili, sem við bjuggumst all-
ir við samstjórn „Sjálfstæðis-
manna“ og okkar, heyrði ég Her-
mann oft segja, bæði á flokks-
fundum og í viðtali, að hann
hvorki teldi rétt að hann tæki
sæti í þeirri stjórn, né heldur
vildi það. Með allri virðingu fyr-
ir Jónasi Jónssyni að öðru leyti,
verð ég að trúa betur mínum
eigin eyrum, heldur en því, sem
Jón Pálmason hefir eftir honum
um þetta, sem auk þess er senni-
lega úr lagi fært.
F^ránlegasta fjarstæða Jóns
út af stjórnarmynduninni er þó
sú, að Framsóknarmenn hafi
farið fram á, að „flokkarnir
bættu sínum manninum hvor í
utanþingsstjórnina“. Fyrrv.
stjórn var búin að segja af sér
og ný stjórnarmyndun lá fyrir.
Tillaga Framsóknarflokksins
var, að dr. Birni Þórftarsyni yrði
falin ný stjórnarmyndun, en
flokkarnir tilnefndu sína tvo
mennina hvor. Þetta er skjal-
lega sannað og viðurkenpt af
öllum nema J. P. Jafnvel þó
Framsóknarflokkurinn hefði til-
nefnt Vilhjálm Þór í stjórnina,
sem ekkert lá fyrir um, var það
alls engin krafa til „Sjálfstæð-
ismanna" um að tilnefna Björn
Ólafsson. Flokkurinn hefði á-
^eiðanlega verið látinn sjálfráð-
ur í því efni.
Jón Pálmason þarf ekki að
álíta sig neinn Sherlock Holm-
es, þó hann þykist hafa komið
því ódæði upp um sig, að ég
hafi heldur viljað hafa fyrrv,
stjórn kyrra, heldur en fá þá,
sem nú er. Ég hefi nefnilega
aldrei gert neina tilraun til að
leyna þessu.
Það er sjálfsagt að meiri hluti
Alþingis reyni að koma sér sam-
an um þingræðisstjórn til að
vinna að heppilegri lausn mála,
þó hvorki sé sjálfsagt né nauð-
synlegt að allt þingið styðji
hana. Hitt er og jafn víst, að
jafnvel þingræðisstjórn getur
verið of dýru verði keypt. Svo
er þegar hvers konar upplausn í
þjóðfélaginu er studd af sjálfu
ríkisvaldinu, eins og nú á sér
stað. Þá er» utanþingsstjórn
þjóðhollra og mikilhæfra
manna, eins og fyrrv. ráðherra,
skárri.
Tal ýmsra' lýðskrumara um
það, hvaða voði virðingu A1
þingis og þjóðinni allri væri bú-
inn af því að hafa utanþings-
stjórn, var líka yfirdrifið og fjar
stæðukennt, enda ekki sagt í
þeim tilgangi að flytja rétt mál,
heldur til að æsa fávísa menh.
Hefir og oft komið fyrir í lýð
ræðislöndum, að slíkar stjórnir
hafa verið myndaðar 1 bili og
enginn þjóðarvoði af hlotizt.
En hvað sem um þetta er og
hversu velviljaður sem ég kann
að hafa* verið fyrrv. stjórn, þá
kemur slíkt ekki til greina, eftir
að hún sagði af sér í sept. sl., þá
var hún úr sögunni og þá þurfti
að mynda aðra stjórn í stáðinn.
Það viðurkenndu Framsóknar-
menn eins og aðrir.
Á meðan viðræðurnar um
fjögurra flokka stjórn stóðu yfir,
urðu ekki verulegir árekstrar á
milþ „Sjálfstæðisflokksins“ og
Famsóknar. Þeir urðu milli
Framsóknar. Þeir urðu milli
Eftir að þeim viðræðum lauk,
álti „Sjálfstæðisflokkurinn“ um
tvo kosti að velja: að mynda
stjórn með Framsóknarmönnum
og tryggja með því afkomu at-
vinnuveganna og ríkisins, eða
mynda stjórn með sósíalista-
flokkunum, sparka i bændur
landsins, en gefa öðrum stéttum
að vísu gullin loforð, sem þó eru
ekki nein sjáanleg tök á að efna
sökum þess, að fjárhagsgrund-
völlinn vantar. Átök munu hafa
orðið um það í flokknum hvora
leiðina skyldi velja, enda lék
hann tveim skjöldum um tíma,
en niðúrstaðan varð sú, sem
allir vita, að síðari kosturinn var
valinn, sá, sem Gísli forseti
Sveinsson kallar „kollsteypu“, i
bréfi til kjósenda sinna og tel-
ur afneitun á allri fyrri stefnu
flokksins, sem og er.
í frau^haldi áttavillugreinar
sinnar í ísafold, minnist Jón
Pálmason á myndun „þjóð
stjórnarinnar“ 1939 og það, aö
ég hafi átt nokkurn þátt í þeim
aðgerðum. Það er rétt og Jón
átti líka góðan þátt í því máli.
Mér er og ekki grunlaust um, að
samtal, sem við Jón áttum all-
löngu áður, hafi kannske átt
einhvern þátt í því að koma við-
ræðum flokkanna af stað.
Ég varð að vísu fyrir miklum
vonbrigðum frá hendi „Sjálf-
stæðismanna“ 1942, þegar þeir
rufu samstarfið og gerðu banda-
lag við sósíalistaflokkana, bein-
línis til að reyna að eyðileggja
Framsóknarflokkinn. Þýðir ekki
„Mannþekking
— niðurstaða mitíimi sálvísiuda. —
íí
„Mannþekking“ heitir stórt
rit, sem er nýkomið út. Er það
eftir dr. Símon .Jóh. Ágústsson
og fjallar um sálfræðileg efni.
Sjálfur kemst höfundur svo að
orði í formálsorðunum, sem bók-
inni fylgja, að hún fjalli „um
gagn það, sem sálarfræðin veitir
okkur í umgengni við aðra menn
og í viðleitni okkar til betri
sjálfsstjórnar“. Er hún safn er-
inda, sem höfundurinn hefir
flutt á kennaranámskeiðum í
háskólanum, en mynda þó sam-
stæða lieild, enda mun sum-
neitt fyrir Jón Pálmason að
vera að reyna að vera á móti
þessu og afsaka það, því að þetta
er margsannað og þarf ekki að
fara fleiri orðum um það.
En þrátt fyrir þetta iðrast ég
ekkert eftir það, að ég studdi að
myndun „þjóðstjórnarinnar“.
Hún gerði mikið gagn á sínum
tíma og var nauðsynleg. Ekki
fyrir það, að Framsóknarflokk-
urinn hafi verið búinn að koma
öllu í strand og því orðið að
biðja „Sjálfstæðisflokkinn“
hjálpar, eins og Jón segir, heldur
vegna ástandsins í alþjóðamál-
um. Stríðið var yfirvofandi allt
frá haustinu 1938 og enginn
vissi hvað að höndum kynni að
bera (en sl. hau:st voru úrslit-
in fyrirsjáanleg). Af þessum á-
stæðum var þörf á víðtækara
samstarfi, heldur en áður hafði
verið. 1
Atburðirnir 9. apríl 1940 komu
með öllu óvænt og það var á-
reiðanlega meiri vandi, heldur
en ýmsir gera sér grein fyrir nú,
að snúast við þeim á réttan
hátt, svo að hvorki yrði of né
van. Það tókst svo giftusamlega,
að fyrir það eitt mundi þjóð-
(Framhald.á 6. síðu)
um köflunum hafa verið breytt
og aukið við, eftir því sem bezt
þótti á fara.
Þetta rit, Mannþekking, mun
vera hið fyrsta, er skrifað hefir
verið á íslenzku, þar sem gerð
sé heildargrein fyrir niðurstöð-
um nýtíma sálvísirfda. Er þvi í
því margt það, sem eigi aðeins
er fróðlegt og menntandi, held-
ur hefir og hagnýta þýðingu, og
má þar nefna kaflann um stöðu-
val. Þetta er því bók, sem opnar
þeim manni, er hana les af
gaumgæfni, mörg ný sjónarsvið,
glæðir hann skilningi á sér og
öðrum mönnum og þroska hann
í hugsun og athöfn, ef hann
megnar að tileinka sér sitthvað
af því, sem honum hefir verið
sýnt.
Um sannfræði einstakra kenn-
inga eða l^enningaratriða skal
ekki dæmt, enda úr vöndu að
ráða, þar sem um er að ræða
deiluatriði hinna hálærðustu
sálfræðinga. En efni virðist víða
að dregið og unnið úr þvi af
natni.
Ritið er gefið út af bókaút-
gáfufyrirtæki, sem nefnist
Hlaðbúð, og er ætlun þess áð
gefa . út ýmsar bækur, sem
fjalla á alþýðlegan hátt um
ýms þau efni, sem efst eru á
baugi í vísindum, listum og
hugsun samtíðarinnar“.
Er það hlutverk, sem þetta
útgáfufyrirtæki hefir tekið að
sér, fyllilega þéss vert, að það
sé vel og ötullega rækt, því að
hér er um að ræða málefni, sem
alþýða manna ætti að vita sem
bezt skil á. Auk þess hefir slík-
um efnum fremur lítið verið
sinnt af bókaútgefendum hér,
nema í hálfgerðum brotum, sem
vafalaust stafar af því, að þess-
háttar útgáfa hefir ekki þótt
gróðavegur hingað til.
Asmnndnr Helgason:
Ferð tíl Seyðisfjarðar 1896
Ásmundur Helgason frá Bjargi við Reyðarfjörff rif jar hér
upp ferð, sem hann fór með gufuskipi fyrir nær fimmtíu
árum. Var þá verið að hefja hér fastar strandferðir með
gufuskipum. En heldur munu þær ferðir hafa verið taf-
samar, miðað við það, sem nú er, og aðbúð ekki sem bezt,
fremur en lýsing Einars Benediktssonar í hinu fræga kvæði
hans um meðferðina á farþegunum ber með sér.
Fyrsta tilraunin í þá átt að !
halda uppi ferðum með strönd- j
um landsins allt í kring, var i
þegar Alþingi tók á leigu gufu- 1
skipið „Vestu“. hjá hinu „Sam-
einaða gufuskipafélagi.“
Framkvæmdastjóri útgerðar-
innar var ráðinn af Alþingi
Ditlev Thomsen. Það var haft
orð á því, að hann hefði gert
það að óvilja föður síns H. Th.
Thomsen, sem var danskur
kaupmaður í Reykjavík og hafði
hið nafnkennda „magasín“, er
letrað var á yfir dyrum: „Allt
fæst í Thomsensmagasín“.
Þá var það eitt sinn, að sjó-
maður einn kom inn þbúðina og
falaði kútmaga til káups.
„Kútmagar fást hér ekki,“ var
svar búðarmannsins.
„Þá má strika yfir orðið allt
á spjaldinu", svaraði sjómaður-
inn.
Fram yfir miðgóu 1896 var góð
tíð og jörð auð, svo lítið þurfti
að hirða um sauðfénað. Við Þór-
ólfur P&ursson, sem þá vorum
báðir vinnumenn hjá bænda-
öldungnum Eiríki Björnssyni á
Karlsskála, fengum leyfi hjá
honum að taka okkur gaman-
ferð til Seyðisfjarðar með gufu-
skipinu Vestu, sem þá var#að
koma hinu fyrstu ferð sína frá
Kaupmannahöfn upp til Aust-
fjarða í hringferð norður um
land til Reykjavíkur. Að þessari
ferð lokinni átti að taka við hin
vanalega Seleyjarvera okkar á
vorin.
Með Vestu komu margir far-
þegar af suðurfjörðunum.
Við samræður okkar ferða-
langanna, kom fram hjá öllum
sú ákveðna skoðun, að þar sem
þetta væri skip, sem landsjóður
kostaði, væri ekki nema sjálf-
sagt að nota það sem bezt. Mátti
vel heyra á öllum þeim ungu
mönnum þá (sem nú eru flestir
komnir yfir landamperin), að
þeir töldu sig sanna íslendinga.
En það leit svo út sem skips-
menn á „Vestu“ hefðu ekki þá
skoðun, að við værum jafn hátt
settir í mannfélaginu eins og
þeir. Enda voru þeir danskir.
Á leiðinni norður fengum við
suðvestan kalda. Mér fannst sjór
ekki vera mikill. Þó tók „Vesta“
sjó á þilfar, svo maður var ekki
þurr í fætur þar nema að vera
1 sjóstígvélum.
„Vesta“ fór inn á Norðfjörð.
Meðal farþega, er þar fóru á
land, var Ingvar Pálmason, nú
alþingismaður í Suður-Múla-
sýslu, með heitmey sína, Mar-
gréti Finnsdóttur frá Tungu í
Fáskrúðsfirði.
Þegar komið var í Seyðisfjarð-
arkaupstað, fengum við Sunn-
mýlingarnar átta okkur gistingu
í „hóteli“ á Fjarðaröldu, sem
talið var bezta gistihús kaup-
staðarins þá.
^ Eigandi þess og stjórnari var
Kristján Hallgrímsson, maður í
góðum holdum. Hqnn reyndist
okkur hinn bezti gistivin: spil-
andi kátur og hús, rúm og mat-
ur í bezta lagi. Spil og biljarð
höfðum við til afnota eftir vild.
Verð á öllu hjá honum var af
fyllstu sanngirni.
Með „Vestu“ komu nokkrir ís-
lendingar fra útlöndum. Einn af
þeim var dýravinurinn og þjóð-
skáldið góða og ódauðlega, Þor-
steinn Erlingsson, sem ráðinn
var til að taka við ritstjórn á
blaðinu Bjarka, sem þá var ný-
byrjað að gefa út á Seyðisfirði
á móti „Austra“, sem þá var bú-
inn að koma þar út í nokkur ár
undir ritstjórn cand. phil.
Skapta Jósepssonar læknis að
Hnausum í Húnavatnssýslu.
Það var almenn ætlun manna,
að Ottó Wathne hefði borið
stofnkostnað „Austra“. En hann
þótti ráðríkur í sínu byggðarlagi