Tíminn - 14.08.1945, Side 3

60. felað
TÍmTVTV. ferigjadagiim 14. ágást 1945
Bernharð Stefánsson:
Uppgjöf Jóns Pálmasonar
y I.
Jón Pálmason alþingismaður
fer enn á stúfana í Morgunblað-
inu frá 18., 24. og 25. júlí s. 1.
með svargreinar til mín, er hann
nefnir „Undanhald Bernharðs
Stefánssonar“. Ekki tek ég það
nærri mér þó hann velji grein-
um sínum þetta heiti. Legg ég
það alveg óhræddur undir dóm
vitiborinna lesenda, sem fylgzt
hafa með ritdeilu okkar, hvor
hafi verið á meira undanhaldi.
Það er n,ú hvort tveggja, að
fátt nýtt kemur fram í þessum
ritsmíðum Jóns, heldur endur-
tekur hann margt það, sem ég
er áður búinn að hrekja og get
ég ekki verið að fást um það,
heldur vísa til þess, sem ég hefi
áðu;- sagt um þau efni og í öðru
lagi hefi ég nauman tíma til að
skrifa langt mál nú. Ég mun því
afgreiða hann með tiltölulega
fáum orðum.
Jón talar í hverri grein um
það, að ég sé „áttavilltur“. Það
eru nú rök í lagi! Ég held nú, að
ef það er áttavilla, sem ég hefi
haldið frám, að kenning Jóns
um „tveggja flokka kerfið“ hlyti
að enda með einræði, ef hún
kæmist í framkvæmd, 'þá hljóti'
hann að telja mig í fremur góð-
um félagsskap í þeirri „átta-
villu“.
í leiðara í Morgunblaðinu frá
20. júlí s. 1. er sagt frá ræðu, sem
Churchill hélt nýlega, þar sem
hann kemst að þeirri niðurstöðu
að sigur sósíalismans mundi
leiða til einræðis.
Eftir að hafa skýrt frá þess-
um umræðum bætir blaðið við
frá eigin brjósti:
„Þessi orð eru sönn og nægir
í því sambandi að benda á
Sovét'-Rússland, þar sem sósíal-
istar hafa setið að völdum um
/ I
nærfellt þrjá tugi ára. Þar ríkir
nú flokkseinræði og ekkert er
þar lengur til, sem heitir gagn-
rýni á ríkjandi stjórn“. (Letur-
breyting mín).
Jón Pálmason telur aðeins tvo
flokka eiga rétt á sér: .eignar-
réttarstefnumenn og sósíalista.
— Churchill og Morgunblaðið
fullyrða, að ef annar þessara
flokka næði völdum þýddi það
einræði. Ef það er rétt, hlyti
„tveggja flokka kerfið“ að leiða
til hins sama, því þó „eignar-
réttkrflokkurinn“ sigraði í kosn-
ingum og næði völdum, sem
litlar líkur eru til þegar aðeins
væri um tvennt að velja, þá
yrði hann annað hvort að halda
þeim til frambúðar, jafnvel með
ofbeldi, sem væri sama og
flokkseinræði hans, eða að sósí-
alistar tækju sér einræði. Ef
því álit mitt á „tveggja flokka
kerfi" Jóns er áttavilla, hlýtur
aðal flokksblað hans að vera í
sömu eða reyndar verri villu og
stæði honum þá næst að koma
því á rétta leið.
Ég tel nú reyndar Churchill
og Morgunblaðið hafa tekið
þarna of djúpt í árinni. Ég álít
að sigur sósíalistaflokksl, sem
fylgir hóflegri stefnu, eins og t.
d. Verkamannaflokks Bretlands
og Sósíal-demokrata á Norður-
löndum, þyrfti alls ekki að boða
einræði, nema því aðeins, að
þjóðin væri orðin svo ófrjálslynd
að hún skipti sér aðeins í tvær
fylkingar og sæi ekki fleiri sjón-
armið, eins og Jón vill að verði.
Það þýðir ekkert fyrir Jón að
vera stöðugt að tala um, að
„tveggja flokka kerfi“ hafi gef-
izt vel áður. Þeir flokkar deildu
um mikið smávægilegri hluti,
heldur en nú er gert. Auk þess
eru ýms dæmi um það i sögunni,
að „tveggja flokka kerfi“ hefir
endað með einræði, svo fór t. d.
í Svíþjóð á 18. öld, eftir hina
svokölluðu frelsisöld, þegar að-
eins tveir flokkar (Hattar og
Húfur) höfðu átzt við í nokkra
áratugi.
Aftur á móti mun tæplega
finnast dæmi um það í sögunni,
að einræöi hafi komizt á, þar
sem öflugur miðflokkur var til í
landinu. Að þjóðfélagið skiptist
að minnsta kosti í 3 flokka og að
hvorugur þeirra, sem yzt standa,
hafi hreinan meirihluta, er eina
algera tryggingin gegn einræði,
þó benda megi á ýmsa smávægi-
lega galla á því fyrirkomulagi
að öðru leyti.
Með fleiri flokkum en tveim
og því, að enginn þeirra, nema
þá helzt miðflokkurinn, sé í
hreinum meirihluta, fæst ein-
mitt sú dreifing valdsins, sem
okkar vitru forfeður fundu að
var nauðsynleg til að halda frels
inu við. Þá þarf að taka fleiri
tillit og enginn getur komið
neinu einræðisbrölti við.
Stjórnskipun þjóðveldisins
forna var byggð á direifingu
valdsins njeðal margra. Hún stóð
í góðu gildi full 300 ár. En þeg-
ar hún raskaðist þannig, að
valdið komst í hendur fárra
manna og að síðustu svo mjög,
að „tveggja flokka kerfið“ mátti
heita komið, "þá leið þjóðveldið
undir lok.
Af þessum ástæðum er það, að
vilji íslendingar viðhalda því
lýðræði, sem þeir hafa áunnið
sér með langri baráttu, þá eiga
þeir að efla Framsóknarflokk-
inn svo, að hvorki Sjálfstæðis-
menn“ né kommúnistar geti náð
völdunum einir. Það er eins og
nú standa sakir eina fulla
tryggingin fyrir lýðræðinu.
II. /
í þessum umræðum virðist Jón
Pálmason helzt ekki vilja koma
nálægt því málefni, sem þær
hófust með og standa um frá
minni hlið.
Það eina, sem hann reynir að
klóra í bakkann um það efni í
síðustu grein sinni, er að halda
því fram, að samsteypustjórnir,
sem til orða hafa komið undan-
farið, mundu ekki hafa leitt til
einræðis. Hvað kemur nú slíkt
málinu við? Myndun slíkx’a
stjórna hefði ékki orðið neitt
„tveggja flokka kerfi“, heldur
hefði hver flokkur haldið sinni
sérstöðu.
„Vinstri stjórn“, sem til orða
kom haustið 1942, hefði auðvit-
að ekki leitt til einræðis sökum
þess, aðMxæði Framsóknarfl. og
Alþýðufl. eru hreinir lýðræðis-
flokkar. Jón segir reyndar, að
kommúnistar hefðu orðið aðal
flokkurinn í þeirri samvinnu,' en
slíkt er sagt alveg út í loftið, þar
sem engin reynsla fékkst um
það. En Jón segir þetta sjálfsagt
sökum þess, að honum finnst
kommúnistar vera aðalflokkur
inn í núverandi stjórnarsam-
starfi, en það er bara alls engin
söixnun fyrir því, að eins hefði
farið fyrir Framsóknarflokknum
í því efni, eins og Jón virðist
telja og flestir munu honum
sammála um, að farið hafi fyrir
„Sj álfstæðisf lokknum.“
Ég er Jóni líka alveg sammála
um það að engin hætta hefði
verið á einræði þó stjórnarsam-
vinna Framsóknar og „Sjálf-
stæðismanna" hefði tekizt. Lýð-
ræðismenn hefðu orðið í tölu-
vei’ðum meirihluta í því stjórn-
arsamstarfi; þeir . hefðu orðiö
allir Framsóknarmenn og a. m.
k. verulegur hluti „Sjálfstæðis-
manna.“
En hvorugt þetta kemur því
máli neitt við, sem við höfum
verið að ræða um, því hvorugt
hefði verið neitt „tveggja flokka j
kerfi“. Samt hefir Jón ekki fleira j
fram að færa hinum upphaflega j
málstað sínum til stuðnings. j
Hann þykist þó vera búinn að
I
reka mig á Jlótta með þessu og
öðru eins ! ! Mér finnst Jón ekki
vera á neinum flótta lengur,
heldur hafi hann algerlega gef-
ist upp, að því er hið upphaflega j
deilueíni okkar snertir. Lesend-
urnir verða svo að dæma um
hvort réttara er.
Það gegnir töluvert öðru máli
um núverandi stjórn, heldur en
þær stjórnir, sem til orða komu
áður. Skrif Þjóðviljans sýna, að
stefna kommúnista er alveg
óbreytt frá því, þegar- J. P. og
samherjar hans töldu þá land-
ráðamenn. Það er og öllum
kunnugt að allmargir nazistar
voru til i landinu á árunum
1933—1940. Engin ástæða er til
að ætla, að þeir hafi breytt um
skoðun, þótt þeir hafi hljótt um
hana íxú. Þeir eru nær allir nú í
„Sjálfstæðisflokknum“, en hinir
hafa gerzt kommúnistar. Það
^iggur því beinlínis fyr'ir, að
töluverður hlut) stjórnarliðsins
eru einræðismenn, þó að „Sjálf-
stæðisflokkuriixn" sem- heild sé
ekki einræðisflokkur.
Samt sem áður er það annað
hvort misskilnixxgur hjá Jóixi,
eða þá viljandi rangfærsla á orð-
um mínum, að ég hafi talið
mikla einræðishættu stafa af
núveraixdi stjórn. Ég hefi eiix-
mitt frá upphafi þessara vio-
ræðna látið þá trú í ljós, að lýð-
ræði mundi haldast hér á landi.
Eix sum málgögn stjórnarþxn-
ar töluðu í fullkomnum einræð-
isanda í vetur og vor, þau töldu
stjói’narandstöðuna laixdráð að
dæmi nazista og í nafnlausri
greiix í Morguhblaðinu í vor
(„Kengálugreininni"), sem blað-
ið ber fulla ábyrgð á, þó talið sé,
að hún sé skrifuð af kjósanda
og helzta stuðningsmanni J^ns
Pálmasonar, er beinlínis lagt til
að berja stjórnarandstöðuna nið
ur með ofbeldi og afnema rit-
frelsi og málfrelsi stjórnarand-
stæðinga og láta þá jafnvel sæta
refsingum vegna skoðana sinna.1
Þennan tón leyfði ég mér að
víta. Ekki sökum þess, að ég teldi |
mikla einræðishættu stafa af1
honum, heldur vegna þess, að ég
taldi slíkt orðbragð ljótt, ósæm-
andi — og siðspillandi. Svo og
sökum þess, að ég er ekki svo
geðlaus, að mér geti ekki ruixnið
í skap af því að vera kallaður
landráðamaður fyrir það að
fylgja sannfæringu miixni.
Mér til ánægju sé ég, að tónn
stjórnarblaðanna, einkum Morg-
unblaðsins, hefir skánað tölu-
vert að þessu leyti síðan ég
skrifaði fyrstu greiix mína um
þetta efni, hvort sem það er
skrifum mínum að þakka, eða
hinu, sem liklegra er, að biöðin
séu farin að sjá það, að þetta
gengur ektó. vel í íslendinga.
Illkvittnina í garð Franxsókn-
arflokksins vantar að vísu ekki,
en landráðabrigzlin eru þó hætt
-og allar ráðagerðir um að af-
íxema ritfrelsi og málfrelsi and-
stæðinganna og er það góðra
gjalda vert»
Framh.
SÖNGSKEMMTUN ROY HICKMANS
Kammermúsikklúbbur Reykja- lega af stað, þar sem það gekkst
víkur heitir félagsskapur, sem þá fyrir flutningi hins mikla
stofnaður var af nokkrum á- verks, Kunst der Fuge, eftir Joh.
hugamömxum um tónlistarmál, Sebastian Bach. Verkið var prýði
á síðastliðixum vetri. Félags- lega flutt af strengjahljómsveit
skapur þessi hefir það marknxið Tóxxlistarskólans undir stjórn dr.
að sjá bæjarbúum fyrir góðri Victors Ui’bantschitsch.
| Nú fyrir nokkrum dögum fékk
| Kammei’músíkklúbburinn góð-
kunnan bai’ytonsöngvaf'a, Roy
Hickman, til þess að syngja í
Listamanixaskálanum með að-
stoð dr. Urbantschitsch. Var hús-
ið fullskipað að heita mátti og
söngnum vel tekið af áheyi’end-
um.
I
Roy Hickman er úr brezka
flughernum og hefir undanfarið
dvalið hér á landi og meðal ann-
ars sungið í útvarp, og er l^ví
mörguixx söngvinum að góðu
kunnur. Söng Hickmans i Lista-
mannaskálanum xixátti telja góð-
an. Þó var það auðheyrt, að
söngmaðurinn hefir undanfarið
ekki íxotið þeirrar æfingar sem
skyldi. Söngskrá sú, er hann kom
FYLGIST MEÐ
Allir, sem fylgjast vilja með
almenixum málum, verða að lesa
TÍMANN.
Wítvegið sem flestir ykkar einn
áskrifanda að Tímanum og iát-
ið afgreiðsluna vita um það sem
fyrst.
Þið, sem í dreifbýlinu búið,
hvort heldur er við sjó eða í
sveit! Minnist þess, aö Tímimx
er ykkar málgagn og málsvari.
Sýriið kuixningjum ykkar blaðið
og grennslizt eftir því, hvort þeir
vilja ekki gerast fastir áskrif-
endur.
Utaixáskrift: Tíminn, Lindar-
götu 9 A, Reykjavík.
tóixlist með því að fá innlenda
og erleixda listamenix til þess að
að koma hér fr%m og flytja tóix-
verk, senx hingað til hefir verið
erfiðleikum bundið að fá hér
flutt. Það er með öðrum orðum
tilgangur félagsinis aö auka á
fjölbreytni tónlistarflutnings.
Þennaix félagsskap má því telja
þarfan og tímabæi’an í höfuð-
stað landsins.
Það mun ætluniix, að árlega
verði haldixir ekki færri exx sex
tónleikar fyrir styrktarmeðlimi
klúbbsins og gesti þeirra og aðra
er áhuga hafa fyrir að hlýða á
slíka tónleika.
Foi’maður félagsins verður íxú
fyrst um sinn Bjarixi Guðmunds-
son blaðafulltrúi, en ráðunautur
þess um val tóixlistarverka mun
að líkindum .verða Árni Krist-
j áixsson piaixóleikari.
Kammernxúsíkklúbbur Reykja
víkur hefir íxú gengizt fyrir
tveimur hljómlistarkvöldum. í
vor fór félagsskapurinn myixdar-
fram með, var í fyllsta máta at-
hyglisverð, og gætu margir ís-
lenzkir söngvarar tekið hana sér
til fyrirnxyndar. Hickmaix flutti
söngverk eftir Schubert og Schu-
mann og brezka söngva, bæði
gamla og nýja. Hanix söixg lög
eftir brezka nútímahöfunda svo
sem John Ireland og Frank
Bi’idge.
Það væri óneitaixlega mikils
virði, ef söngvarar þeir, er hér
koma fi’am opinberlega, flyttu
allir jafnvöixduð verk og Hick-
man. Saixnleikui’imx er hins veg-
ar sá, að íslenzkir söixgvarar
gera yfirleitt of mikið að því að
bjóða fólki upp á útslitiix óperu-
lög, sem njóta sín ekki til fulls,
nema þegar verkiix eru flutt í
heilu lagi. Jafnvel eru þess dæmi
að söngvarar hér í Reykjavík
bjóði fólki upp á ameríska „slag-
ara“ af lélegasta tagi. ísleixzkir
söixgmexin gætu því margir tek-
ið söngskrá Roy Hickmans sér
til fyrirmyndar. ^
Aame O’IIare MeCormiek:
Konan með sópinn
Þessi grein er eftir ameríska blaðakonu, sem ferffað-
ist um Holland og Frakkland, þegar hersveitir Banda-
manna voru aff sækja þessi lönd í greipar Þjóffverjum.
Hræffileg eyffilegging blasti hvarvetna viff augum. Öllu
hafffi verið tortímt.,En eitt varff aldrei bugaff: hugrekki
fólksins. Eftir hverja loftárás og fallbyssuskothríð komu
konurnar upp úr kjallararústunum og byrjuffu aff hreinsa
burt gjalliff — meff kolarekum og eldhússópum.
Fréttaritari eiriix er staddur
í hálfeyddri borg bak við víg-
línuna. Um morguninix sér hann
konu koma upp úr kjallararúst
og byrja að sópa kalkinu af
dyraþrepinu, þótt sjálft húsið
sé orðið að gjallhrúgu.
í hverri einustu borg, þar sem
ófriðurinix geisaði, var það eins
hversdagsleg sjón að sjá konur
með rekur og sópa, eins og að
sjá sjálfar húsarústirnar.
í hverju byggðarlagi Hollands
voru aldraðir og þreytulegir
karlmenix við viixnu á ökrunum
milli spengjugígjanna, sem
myndazt höfðu, og konurnar
voru heima. að hreinsa til, þar
-sem eitt siixn höfðu verið dyra-
þrep snoturs húss — meira að
segja kanixske fyrir fáum klukku
stundum. Sumar voru jafixvel að
reyna að hlúa blómunum í garð-
inum — reyna að bjarga því,
senx bjargað varð áf fyrri þokka
heimilisins.
Laugardagsmorgun einix var
kona nokkur í Evreux í Norm-
andí að hrein^a mulning og kalk
af garðblettinum við hús sitt.
Eiixhver spurði haixa, hverju
húix héldi að hún gæti komið
til leiðar með litlum sóp, þar
senx tvö þúsund punda sprengj-
ur hefðu verið að verki. „Hver
bjargar þessum kálhausum og
laukum, ef ég geri það ekki?
Þetta er allt sem eftir er af ævi-
starfi okkar,“ svaraði hún. „Og
einhver verður að byrja á því
að hreinsa til.“
Þar var líka gömul koixa að
hreinsa hálfhruxxiö fjós. íbúð-
arhú&ið var rúst ein. Á fimmtíu
mílna svæði var enginn gripur
lifandi. Ganxli bóndinn starði á
okkur, vonlaus og aðgerðarlaus.
En gamla konan bar hverja
gjallrekuna af annarri út úr
fjósinu, því að hún var staðráð-
in að byrja lífið að íxýju.
Það þarf meira en lítimx lífs-
kjark til þess að ráðast á rústir
stórborga með eldhússópinn ein
an í höndunum. En þó var ævin-
lega svo, að áður en hinar stór-
virku ruðnixxgsvélar komu á
vettvang- til þess að ryðja herj-
uixum leið gegnum rúss'tirnar,
höfðu konunxar ósjálfrátt þrif-
ið eldhússópa sína og kolarekur
og byi’jað að hreiixsa til um-
hverfis sig eiixs og þeim var
lagið.
Það er áð vísu enginn kominix
til þess að segja, að þær fá^ frið
til þess að bæta um það, sem
aflaga fer, en þeim hvilir
vaixdi á herðum, því að eftir
þemxan hildarleik er miklu meiri
munur fjölda karla og kvenna í
Evi’ópu eix íxokkurn tíma. Þær
eru svo margar ekkjur hermann
anna og maxxnanna, senx teknir
hafa verið af lífi, og þar við
bætast ekkjur hermanna úr
fyri-a stríði. Konurnar eru
þanixig orðixar í yfirgnæfandi
meiri nluta í þjóðfélögunum, og
þá verða þær að leggja sitt fram
til þess að bjarga því, sem bjarg-
að verður. (Frh. á 5. síðu).
Ein af gömlu liollenzku konunum? sem alltaf byrjuðu að sópa gjallinu
frá húsdyrunum, eftir hverja loftárás.
i