Tíminn - 25.09.1945, Blaðsíða 3

72. blað
TÍMINX, ln ittjiida^inii 25. sept. 1945
3
r r
PALL ZOPHONIASSON:
Vikapiltar landbúnaðarráðh.
vérðlag landbúnaðarvara
Landbúnaðarráðherra hefir
nú látið vikapilta sína í verð-
lagsnefnd ákveða verð landbún-
aðarvara, og þar með skammta
bændunum kaup í næstu 12
mánuðina. Ekki er þó vitað
hvernig þetta verð er ákveðið.
Það er vitað að laugardaginn 15.
sept. sat verðlagsnefndin á fund-
um, og um kvöldið var tilkynnt
að mjólkurverðinu hefði verið
breytt, og hvað hið nýja verð
væri.
En um. kj ötið kom engin til-
kynning. Var þó eftir óselt
nokkuð af freðkjöti frá fyrra
hausffi, sem rfkissjóður greiddi
verð niður á til 16. september
1945, svo verðið á kjötinu þurfti
að breytast. líka þann dag. En
fyrst engin tilkynning kom um
verðbreytingu á ^jötinu, verður
að ætla að ákvörðún um það
hafi ekki að fullu verið tekin
þá, og það freSkjöt, sem þá var
eftir óselt, verði ekki greitt nið-
ur, a. m. k. ekki eftir lögunum.
En þegar eftir fundinn lö.sept.
fóru nefndarmennirnir að tínast
úr bænSm. Þeir Sveinn Jónsson,
Stefán Stefánsson og Bjarni
Sigurðsson fóru allir heim til
sín, og er óvíst hvort kjötverðið
hefir verið ákveðið áður en þeir
fóru, en vissu, að fundargerð var
ekki inn færð, né undirrituð,
verð á garðmat ekki ákveðið, og
á rófum er það ekki ákveðið enn,
og ýmislegt er annað ógert, sem
nefndin þurfti og átti að gera.
Er það ábyrgðarleysi á háu stigi
að taka að sér starf, þótt ekki
sé nema að nafninu til, og
hlaupa síðan frá því hálfgerðu.
Það er ævinlega löðurmannlegt
að flýja undan skyldum sínum,
og ékki sízt þegar menn taka
þær á sig af frjálsum vilja, en
það virðast sumir nefndarmenn-
irnir hafa gert.
Þann 19. sept. að kvöidi var
svo kjötverðið tilkynnt, og höfðu
nefndarmennirnir, sem burt
höfðu farið úr bænum, ekki
komið í harm í millitíð. Þá var
ákveðið að verðjöfnunargjald af
kjötinu yrði 1,00 pr. kg., en að
kvöldi þess 20. var aftur búið að
hækka verðjöfnunargjaldið í 1,50
og er víst að þann 20. kom eng-
inn þremenninganna, sem heim
höfðu farið, í bæinn aftur. Hins
végar mun reynslan sýna, að það
veitir ekki af 1,50 kr. pr. kg. í
verðjöfnunargjald eigi bændur
að fá jamt fyrir útflutta kjötið
| og það sem selt er á innlendum
markaði.
Hagstofan hefir nil verið látin
reikna út' hvaða verð þyrfti að
vera á landbúnaðarvörunum
næstu 12 mánuðina, til þess að
bæhdur fengju greiddan fram-
leiðslukostnað við bú sín, og
hefðu þá sjálfir sama kaup og
meðal verkamaður hefir haft
síðustu tólf mánuðina. Við þenn-
an útreikning hefir Hagstofan
fylgt nákvæmlega sömu réglum
'og aðferðum og lagðar voru í
hinni svo kölluðu sexmanna-
nefnd, en í henni sat Guðmund-
ur Jónsson, svo hann ætti nærri
því allra manna bezt að vita
hvað bændur þurftu að fá fyrir
vörur sínar. Þó verður að. telja,
að hann nú leggi sig fram til að
láta verðið verða lægra, eða að
minnsta kosti, látið hafa sig til
| þess.
Hagstofan hefir reiknað út að
bændur þurfi að fá 147% eyri
kr. fyrir kjöt kílógr. til þess
fyrir kg. af meðalmjólk, og 8,62
að kjör bænda yrðu sambærileg
við verkamenn. En hvað
skammtar nú ráðherrann og
vikapiltar hans bændum?
Útsöluverð mjólkurinnar er
ákveðið 182 aurarrAllur kostn-
aður við rekstur allra fjögra
jnjólkurbúanna á verðjöfnunar-
svæði Reykjavíkur og Hafnar-
fjarðar, flutningur frá þeim á
markaðinn, afföll vegna vinnslu
vara, sem gáfu 19 aura minna en
sölumjólkin, og kostnaður við
sölung nam 40 aurum á lítra
1944. Nú liggur ekki fyrir hvað
þetta hefir hækkað, en varlega
mun áætlað, að það hafi hækkað
um 4 aura, eða líkt og landbún-
aöarvísitalan. Og væri það, og
breyttist mjólkurmagnið ekki
verúlega, né hlutfallið milli
vinslumjólkur og sölumjólkur,
má ætla að bændur geti fengið
182 -r- eða 138 aura* fyrir
mjólkurlítrann, og er það 9,5
aurum lægra en Hagstofan
reiknar að þeir þurfi. Meðal-
bóndinn er talinn að hafa 12650
kg. af mjólk yfir áxið. Fyrdr
hvern lítra er hann látinn*hafa
9,5 aurum lægra en honum ber,
og því fyrir ársmjólkina 1201.75
kr. minna en rétt er. Hver bóndi
getur annars fundið hve miklu
það munar á hans búi, þyí með-
albúið er óvíða eða ef til vill
hvergi.
Heildsölu-verðið á kjötinu
er ákveðið 9.52. Á það er smásöl-
unum nú leyft að leggja 14%
og er það eitt prósent hærra en
þeir hafa fengið áður. í stað
þess, að verðið til bænda er
lækkað frá því sem það var síð-
astliðið ár, þá er þóknun til smá-
salanna hækkuð. Mönnum er
gert nokkuð misjafnt til. Kjöt-
salarhir hóta að" hætta að selja
kjöt, ef þeir fái ekki 14% fyrir,
*<) Eins og áður hefir verið skýrt frá
hér í blaðinu, ætlast verðlagsnefndin
til’. að útsöluverðið á'-mjólkinni, sem
hún hefir ákveðið, hækki verðið til
bænda um 9„7% eða úr kr. 1,23 á
líterinn 1 kr. 1,35, sem er 1214 eyri
minna en bændur eiga að fá sam-
kvæmt sexmannanefndarálitinu. Páll
vonast hins vegar til að þetta útsölu-
vrð tryggi bændum kr. 1,38 fyrir líter-
inn. Mismunurinn liggur í því, að hann
áætlar vinnsluafföll og flutnings- og
sölukostnað lægra en nefndin. Slíkt
virðist þó ekki hyggilegt, þar sem
horfur eru á, að dýrtíðarvísitalan stór-
hækki og getur það aukið þennan
kostnað svo mikið, að bændur fái
hvergi nærri kr. 1.35 fyrir líterinn. Sé
byggt á þeirri áætlun nefndarinnar,
að bændur fá kr. 1,35, fær meðalbú kr.
1581,25 minna fyrir ársmjólkina en
það á að fá samkvæmt sexmanna-
nefndarálitinu, en ekki 1201,75. eins og
Páll gerir ráð fyrir. Ritstj.
auk álagningar á einstaka bita
(rifjasteik o. s. frv.). Undan
þeirri kröfu er látið, en lækkað
aftur hjá bændum. Til þessa
láta vikapiltar ráðherrans hafa
sig. Það hefir löng\im ráðið
miklu kaupmannavaldið í Sjálf-
stæðisflokknum, og enn sýnir
það sig að svo er. Frá þessu
heildsöluverði, sem þeim er
greitt fyrir kjötið, sem slátra,
þarf að draga kostnað við slátr-
un, geymslu og verkun, það sem
kjötið léttist við geymslu, flutn-
ing frá sláturstað til sölustaðar
o. fl., sem allt er kallað „kostn-
aður við slátrun og heildsölu“.
.
Þessi kostnaður var kr. 2.04 pr.
kg. síðast þegar hann var ná-
kvæmlega gerður upp. Síðan
hefir hann hækkað, en hvað
mikið veit ég ekki, og skal því
! ekki taka tillit til þess. Það má
telja alveg víst að sú hálf önnur
króna, sem greitt er í verðjöfn-
unargjald af innanlandssölu-
kjötinu, þurfi öll til verðjöfnun-
ar á útflutta kjötið, og má gott
heita, ef það með því næst að
koma því í sama verð og því sem
í landinu er selt. Bændur ættu
því að mega gera sér von um að
fá í haust, heildsöluverðið ;pin-
us 2.04 og 1.50 eða 9.52 minus
3.54, sama sem 5.98 aura og er
það 85 aurum minna en í fyrra.
Og þó er hæpið, hvort kostn-
aðurinn 2.04 sé ekki of lágur, og
hvort verðjöfnunargjaldið reyn-
ist nóg, til þess að sama verð
fáist fyrir útflutta kjötið og
það, sem selt ,er í landinu, en
hvorttveggja það þarf, eigi þetta
verð að nást.
Meðal bóndi hefir 1069 kg. af
kjöti. Hagstofan segir, að hann
eigi að fá 8.62 fyrir kílógramm-
ið, en vikapiltarnir láta hafa sig
til að skammt honum 5,98, eða
kr. 2,68 minna fyrir hvert kíló-
gramm. Af 1069 kg. gerir það
kr. 2864,92. Hver bóndi getur að-
gætt hvað kjötlækkunin gerir
hjá honum, því fáir hafa meðal
Ný Ijó5 eftir
Guðfinnu frá Hömrum
Ótrúlega margir íslendingar
fást við skáldskap, margir eru
vel rímhagir, en fáir komast
svo langt að finna sinn eigin
tón og öðlast hljómgrunn meðal
þjóðarinnar. Það vekur því at-
hygli, þegar ný skáld koma fram
á ysjónarsviðið og kveðja sér
hljóðs með myndugleik hinna
útvöldu.
Fyrir nokkrum árum kom út
ljóðabók ^ftir þingeyska stúlku,
sem raunar var þá þegar mörg-
um kunn fyrir skáldskap. Þessi
ljóðabólj. hlaut þegar alþjóð§.r-
Aðurkenningu, og síðan hefir
hróður höfundarins, Guðfinnu
Jónsdóttur frá Hömrum, farið
sívaxandi, eftir því sem þessi
fyrsta ljóðabók hennar hefir
verið betur lesin og fleiri ljóð
eftir skáldið haf^ komið fyrir
augu almennings i blöðum og
tímaritum.
| Einn af umsvifamestu bóka-
útgefendum landsins, Ragnar
Jónsson, hafði hugsað sér, að ný
ljóðabók eftir Guðfinnu, er hann
hafði keypt útgáfurétt að, kæmi
út á ártíðardegi Jónasar Hall-
grímssonar og í sambandi við
listamannaþingið, sem þá var
háð. En tafir ollu því, að þetta
i varð ekki.
! En nú í síðastliðinni viku kom
bókin í bókabúðir, — „Ný ljóð“,
heitir hún — fimm arka bók með
um þrjátíu yndisfallegum ljóð-
um. Sum þeifra hafa áður birzt
hér og þar í tímaritum, en flest
eru þau þó almenningi áður ó-
kunn.
Margir hafa beðið hinnar nýju
ljóðabókar Guðfinnu frá Hömr-
um með talsverðri óþreyju. Og
þeir verða ekki fyrir' vonbrigð-
| um, er þeir opna bókina. f henni
er svo mikið af ferskri og inni-
legri ljóðfegurð, að þar kom-
! ast fá ljóðakver af sömu stærð
í samjöfnuð. Andi bókarinnar er
jhinn sami og fyrri ljóðabókar
■ Guðfinnu. Þetta eru flest lof-
kjötþungann, og það er fróðlegt
fyrir hann að sjá, hvað vika-
piltarnir láta hafa sig til að
klípa af árslaunum hans.
Og þá má hann minnast þess
jafnframt, að við kjötsalana
voru þeir ljúfir að bæta. Þaff
veldur hver á heldur, affrir hót-
uffu aff hætta aff selja kjöt, hin-
ir voru aff byrja aff skipuleggja
(Framhald á 5. síðu)
söngvar víðernanna og þess lífs
og starfs, sem þar getur.
Árc^egis búandinn eggjar
* sinn ljá
með einbeittni og ró í fasi,
því brátt er af sóleyjum
garðstúnið gult,
í gróðrinum fjör og asi.
Svo lyftir hann orfi eitt
laugardagskvöld
og losar bæinn úr grasi,
segir í kvæðinu um sláttumann-
inn.
Og gamli bærinn varð
grænn og nýr,
nú geymdi hann vorfuglsins
* • helgidóm,
og vorperla lág sér lyfti á tá,
þar leit upp svolítið fífilblóm,
er kvað við steindepils
munarmál,
er minnti á skæran bjölluhljóm,
segir í kvæðinu um hreiðrið I
veggnum.
Hér er ekki rúm til þess að
nefna fleiri dæmi. — Guðfinnu
skal aðeins þökkuð þessi nýja
bók.
Artkur Montgomery:
: Lýðræðið í Rússlandi
Hér birtist grein, sem Svíinn Arthur Montgomery hefir nýlega
skrifaff um_þjóðfélagsástandið í Rússlandi. Hann gefur lýðræffinu
rússneska ekki háa einkunn, fremur en affrir, er vita deili á því,
en vonar, aff lýðræffisþjóðirnar vestrænu geti þrátt fyrir þaff átt
vinsamleg skipti viff Rússá. Hann Iýsir því og, hvernig hinn fá-
menni kommúnistaflokkur Rússlands hefir töglin og hagldirnar
á öllum sviffum og er hinn raunverulegi lykill aff valdi þeirra fáu
magna, er ráða í Sovétríkjunum.
I Rússlandi er það ekki í efa
dregið, að þar ríki lýðræði. Rúss-
neska lýðræðið er meira að segja
talið fullkomnast og bezt eins
og sjá má af Pravda og öðrum
slíkum blöðum. *
En jafnframt verður maður
var við aðra hugmynd,
sem einnig er af marxistiskum
uppruna. Það er hugmyndin um
alræði öreiganna — það skipu-
lag, sem Marx vildi láta taka
við af auðvaldsskipulaginu. Höf-
uðeinkennið á alræði öreiganna
er, samkvæmt skilgreiningu
Stalins, að einn flokkur ■ hefir
með höndum stjórnmálaforust-
una, fldkkur öreiganna, komm-
únistaflokkurinn, sem ekki læt-
ur né getur látið öðrum í té
neina hlutdeild í völdunum.
Þessi skýrgreining á mjög vel
við ástandið eins og það er nú í
Rússlandi. Hér er svo aðeins
sleginn sá varnagli, að Rússland
.sé nú stéttláust ríki, þannig að
borgarastétt er þar ekki lengur
til. Alræði öreiganna ætti því að
geta þýtt alræði alþjóðar. Þeirri
skoðun er líka oft haldið á loft.
Nú er það samt óhrekjanleg
staðreynd, að það eru kommún-
istarnir, sem hafa töglin og
hagldirnar. Flokkur Lenins og
Stalins, svo að notað sé orðalag
Pravda, er driffjöður sovétríkis-
ins og hins svokallaða lýðræðis
bar. En þeir leitast við að hafa
náið samb^ind við verkalýðinn,
jafnframt því sem þeir stjórna
honum.
Hinn skipulagði kommúnista-
flokkur ef samt aðeins lítill
hluti þjóðarinnar. En hann telur
sig engu að síður vera rödd al-
þjóðar og henríar fulltrúi, og
þetta er það, sem kallað er lýð-
ræði í I^ússlandi. En sú hugsun,
að þjóðirí sjálf skuli vera frjáls
og óháð fá að velja á milli kom-
múnistanna og annarra, er al-
gerlegp framandi. Enginn annar
flokkur en kommúnistaflokkur-
inn fær að starfa, og öll raun-
hæf gagnrýni á kommúnista-
flokkinn er gersamlega útilokuð.
Það er því augljóst, að orðið
„lýðræði“ merkir allt annað í
munni Rússa heldur en okkar á
meðal. Þegar Rússar tala um
lýðræði, eiga þeir ekki heldur
við það, sem kallast má lýð-
ræðislegt athafnafrelsi í vest-
rænum skilningi. Slíkt þekkist
ekki íRússlandi. Flokkurinn er
einnig drottnandi í verksmiðj-
unum og samyrkjubúunum og
fagfélögin og önnur slík samtök
eru að öllu leyti háð flokknum.
Þar er með öðrum orðum hér
um bil sama skipulag ríkjandi
og á stjórnmálasviðinu.
Innak kommúnistaflokksins
ríkir mjög strangur agi. Því að-
eins hefir líka flokknum tekizt
að verða svo áhrifamikið verk-
færi í höndum þeirra, sem raun-
verulega fara með völdin. Það
er fámennur hópur bolsévikka,
sem mótar stefnuna, og meðal
þeirra hefir Stalin mjög styrka
aðstöðu, eins og alkunnugt er.
Hann er jafnan nefndur hinn
mikli leiðtogi í blöðunum, mar-
skálkurinn og hugsuðurinn. Á
síðari árum hefir Stalin orðið
langt um meira áberandi mað-
ur í Rússlapdi heldur erí Chur-
chill og Roosevelt urðu nokkurn-
tíma meðal sinna þjóða.
Frá sagnfræðilegu sjónarmiði
er það mjög skiljanlegt, að bol-
sévikkabyltingirí skyldi snúast í
svo persónlegt einræði. Rússar
höfðu aldrei haft neitt af lýð-
ræðisstjórnarfari á vestræna
vísu að segja. Það er meira að
segja harla óvíst, að hið vest-
ræna skipulag hefði gefizt vel í
landi, þar sem svo mörgum
þjóðernum með ólíkri menningu
ægir saman. Á hinn bóginnyhafa
líka lýðræðisríkin vestrænu átt
sinn þátt í því að styrkja ein-
ræðið í Rússlandi. Lenin lét svo
ummælt 1919, að Rússland væri
umsetið af óvinum. Það yrði þess
vegna að eiga sér stað raun-
veruleg allsherjar hervæðing.
Vegna þessa utanaðkomandi
fargs vöknuðu ýmsar þjóðlegar
hreyfingar. Kommúnisminn
fékk smát't og smátt á sig mei’i
og meiri rússneskan svip, og
Stalin varð að hinni miklu þjóð-
hetju Rússlands.
Á sama hátt og kommúnistar
drottna yfir stjórnmálakerfinu,
hafa þeir einnig tekið sér í
hendur það vald afe skipa fyrir,
hvað segja mætti og hvað ekki.
Blöðin eru mikilvægur þáttur í
rússnesku þjóðlifi. Þau eiga ekki
aðeins að vera áróðurstæki og
áhlaupasveitir, heldur einnig
‘fræðslutæki og leiðbeininga. Þau
þjóna þannig bæði pólitískum og
fjárhagslegum hagsmunum. Að
vísu myndi flestum útlending-
um þykja þessi blöð harla leið-
inleg aflestrar, enda hafa þau
aldrei hirt um að miðla fólki
neinu, sem kallazt má „lét.tlæsi-
legt“ efni. Allt miðast við að a^a
fólkið upp við kommúnistískan
anda og hugsunarhátt. Blaða-
mennirnir verða fyrst og frenvst
að vera vel að sér um þjóðfé-
lagskenningar Lenins og Stalins
og kunna góð skil á þeirri at-
vinnulífsþróun, sem stefnt er að.
Marxisminn hefir haft mikla
þýðingu í Rússlandi, þótt Marx
og Engels sé miklu sjaldnar
getið en Lenins og Stalins. Þeir
eru taldir höfuðstoðir hinna
marxistísku þjóðfélagskennmga
Rússa. Stalin sagði einu sinni;
Það er til bæði fræðilegur og
skapandi marxismi — ég byggi
á þeim síðarnefnda. Eða eins og
einn samstarfsmaður Stalins
komst að orði: Lenin og ðtalin
eru í hópi þeirra marxista, sem
ekki einskorða sig við það að
reyha að skilja heiminn, heldur
ganga feti lengra og reyna að
umskapa hann. Með þessu eru
skýrðar þær stefnubreytingar,
sem átt hafa sér stað í Rúss-
landi.
Þeim alþjóðlega anda,^sem
einkenndi marxismann, hefir
aldrei verið afneitað í Rússlandi,
en hann hefir dvínað mjög eftir
því sem hin rúss'nesku áhrif
urðu sterkaji. Því er mjög á loft
haldið, hve vingjarnlegt sam-
starf ólikra þjóðerna innan rik-
isins sé ríkt einkenni á Rúss-
landi nútímans. Auðvitað verði
rússneskan að vera höfuðmál
ríkisins, en tungur þjóðernis-
minnihlutanna og önnur rétt-
indi séu fullkomléga viður-
kennd. Hið „bróðurlega sam-
starf“ fjarskyldra þjóða innan
Ráðstjórnarríkjanna hefir átt
meginþátt í því að gera Rúss-
land ósigrandi, segir í Pravda.
Þessi stefna Stórrússa í skipt-
unum við aðrar þjóðir samveld-
isins stinga mjög í stúf við óbil-
girni keisarastjórnarinnar
gömlu. En einnig hér hefir
kommúnistaflokknum verið ó-
spart beitt. Flokksnetið hefir
verið þanið um allt ríkið og ef
valdhafarnir hefðu ekki notið
tilstyrks hans, er mjög líklegt,
að komið hefði til harðra á-
taka þjóðflokkanna á milli. En
eins og nú er, mætast forustu-
menn Ijinna ýmáu þjóðerna inn-
an flokksins, og þar er þeim
kennt að berjast fyrir einingu
ríkisins.
Bolsévikkar telja sig hafa
■skapað nýja siðfræði. „Bolsé-
vikkaflokkurinn hefir alið upp
þá kynslóð, sem risið hefir á
legg eftir byltinguna^ og inn-
rætt henni nýja siðfræði, sem er
ólík því, er þekkist i fjármögn-
uðu þjóðfélagi." Æðsta boðorð
þessarar siðfræði er — að
styrkja ráðstjórnina. Pravda
orðar þetta þannig, að mikil-
vægasta og helgasta skylda
sovétþegnsins sé að þjóna landi
sínu — það er að segja gera
það, sem konnnúnistaforingj -
arnir skipa fyrir. Það er eina
sanna þjónustan við sósíalism-
ann, mannkynið og menning-
una.
Allt ber þetta sterkan keim af
trúarlegu ofstæki. Lenin og
Stalin er teflt fram sem hinum
miklu fyrirmyndum. Miljónir
stritandi manna, segja boðberar
þessara trúarbragða, eru að
reyna að feta í fótspor hinna of-
urmannlegu leiðtogá rússnesku
þjóðarinnar. Það er miklu frem-
ur þessi trúaratriði en efnis-
ríyggja marxismans, er gert hef-
ir það að verkum, hve kristin-
dóminum hefir þótt ofaukið í
Rússlandi/ Eins og stendur sæt-
ir kirkjan þó ekki andblæstri i
rússnesku blöðunum, þar ríkir
nánast algert hlutleysi. Hún
(Framhald á 5. síOu)
V
' I