Tíminn - 25.09.1945, Blaðsíða 4

I
4______________________
}
Úr sögu þjóðarinnar
— Fyrr og nú —
Eftir því, er sagan hermir,
hófst landnám á íslandi árið
874 eða fyrir 1071 ári, með hing-
aðkomu þeirra fóstbræðra Ing-
ólfs og Hjörleifs, er tóku land í
Skaftafellssýslu. Á fyrsta ári ís-
landsbyggðar var unnið hér hið
fyrsta illvirki, þygar hinir „írsku
þrælar“ drápu Hj’örleif og héldu
svo til Vestmannaeyja með kon-
ur þær, er honum höfðu fylgt
hingað, og hafa þeir að líkindum
ætlað að setjast þar að, og auka
kyn sitt með þeim. Hvort út af
þeim hefir lifnað nokkur ætt-
bálkur, getur sagan ekki um, en
komið getur manni í hug stund-
um, að til kunni að vera menn
þannig ættaðir. Ingólfur veitti
þrælunum eftirför og drap þá,
en hélt síðan vestur með strönd-
inni og tók sér að síðustu ból-
festu í Reykjavík, að tilvísun
goðanna, og nam víðáttumikið
land þar umhverfis. Mönnum
sínum gaf hann lönd víðs vegar
í landnámi sínu og reistu þeir
bú og urðu margir mestu nytja-
menn. Að dæmi Ingólfs fluttu
hingað margt göfugra manna,
frá Noregi og fleiri löndum.
Árið 930 eða fyrir' 1015 árum,
var fyrst komið föstu skipulagi
á stjórn landsins, á Alþingi við
Öxará, og var þess minnst eins
og kunnugt er, árið 1930, með
veglegum hátíðahöldum. Þá var
meðal annars sýnt í leikformi,
„lögsögumannskjörið", og sýndu
höfundar leiksins þar á sjónar-
sviði vitra og þjóðholla menn úr
öllum fjórðungum landsins.
Fram yfir aldamótin 1200 virð-
ist hafa verið mannval mikið
í landinu, þó að landsmenn yf-
irleitt væru þá bændur, t. d.
bóndi úr Eyjafirði, sem sagan
telur ekki meðal stórbœnda,
kom með einurð og skörungs-
skap í veg fyrir, að gengið væri
inn á þær kvaðir Ólafs konungs
Haraldssonar, sem án efa hefðu
leitt til þess,að#ísland yrði skatt-
land Noregskonurf|a þá þegar.
Vitanlega voru ýmsar viðsjár
með mönnum, þeir voru#vígreif-
ir, vógu með vopnum og*hefndu
grimmilega, er þeim þótti gengið
á rétt sinn eða unnin höfðu ver-
ið níðingsverk, en lögin, er sett
voru 930, höfðu þeir í heiðri yf-
irleitt, minnugir þess, að þau
voru „konungsvald þjóðarinna^."
Bráðlega komu þó í ljós nokkrir
gallar á lögunum, sem vitrir
menn bættu úr með stofnuh
fimmtardómsins, er skyldi' vera
nokkurs konar yfirréttur í ýms-
um málum. Um og eftir alda-
mótin 1200 fór að koma í Ijós
valdagirni ýmsra st'órbænda eða
höfðingja, sem kallaðir voru, er
leiddi til þeirrar óaldar og nið-
' ingsverkaaldar, sem nefnd er
Sturlungaöld, og leiddi það af
sér, að ísland varð að ganga
undir konungsváld árið J262.
Eftir það fór þjóðinni mjög að
hnigna, bæði vegna harðstjórn-
ar og þess, að náttúruöflin voru
oft samverkandi harðstjórninni,
að koma þjóðinni niður í eymd
og volæði. Þó að þjóðin væri á
þessum árum kúguð og mædd,
var þó eftir hjá henni sá mann-
dómur, að gerðar voru ýmsar
mikilvægar samþykktir, svo sem
„Gamli sáttmáli“, „Árnesinga-
skrá“ o. fl., er urðu síðar all-
merkileg „plögg“ og öflugur
stuðningur í frelsisbaráttu Jóns
Sigurðssonar, samherja og eftir-
manna hans. ,
,Árið 1930 var Alþingi 1000 ára
gamalt og var þá haldin, eins
og áður er sagt, glæsileg hátíð
á Þingvöllum í minningu þess.
Sú hátíð var þannig upp byggð
og framkvæmd af forustumönn-
um bændanna í landinu,að þjóð-
inni varð til mikils sóma, bæði
innanlands og utan. En um sama
leyti gerðist hér sá atburður, er
* nú virðist geta orðið örlagaríkur
fyrir þjóðina. Stofnaður var hér
„flokkur,“* sem þá nefndi sig
réttu nafni, kommúnistaflokk,en
hefir nú á síðari árum kennt sig
við „sameiningu"! þjóðarinnar.
Á þessum árum flokksmennsk-
unnar hefir „klíka“ þessi með
ýmsum brögðum náð ískyggilega
mikilli útbreiðslu, hefir meðal
annars spekulerað í valdaþrá
þeirra manna er telja sig sjálf-
kjörnasta til að skipa hin æðstu
sæti í þjóðfélaginu og hafa, til
að öðlast þau, ekki látið ónotað
nein meðul, jafnvel þó að þau
væru ekki öll sem drengilegust.
Þetta er öllum, sem hafa augu
og eyru ljóst, að ekki er þörf á
að rökstyðja það frekar, eða
nefna sérstök dæmi. Flokksklíka
þessi er marguppvís að því að
standa í nánu sambandi við er-
lent stórveldi, er liggur 'langt í
burtu og ekki hefir verið í nein-
um ættar- eða viðskiptatengsl-
um við íslenzku þjóðina. Hún
virðist hafa það markmið, að
koma öllu á þann rekspöl, að
óöld verði og upplausn í þjóðfé-
laginu, sem ekki verði bót á ráð-
in, nema að því er þeir segja,
helzt með ráðstjórnarfyrirkomu-
lagi, ef tir einræðisríkj af yrir-
mynd, og þeir eru komnir furðu
langt í þá átt með aðgerðum
samstarfsmanna sinna í ríkis-
stjórninni, samanber Nýbygg-
ingarráð,. landbúnaöarráö', svo
aö eitthvað sé nefnt, fyrir utan
allar nefndirnar, sem þá og
þegar verða sjálfsagt endur-
skírðar í ráð með eijihverju
nafni, og þessar nefndir og ráð
eru ekki kosnar af þjóðinni,
heldur skipaðar eftir fyrirmynd
frá einræðisríkjúm.
Þessi óaldarflokkur hefir eflst
og aukist ótrúlega mikið á síð-
ustu árum. Það er jafnvel talið,
að einstaka bœndur hafi látið
ginnast af f&gurgalanum, en
sem betur fer eru þeir víst ekki
mafgir, en það ættu ekki
að vera til bœndur í landinu svo
lítilsigldir eða svo miklir böðlar
sinnar eigin stéttar.
Það, sem hér hefir verið að
vikið gerist á fyrstu árum hins
endurreista íslenzka lýðveldis. —
Sem betur fer virðist nú vera
að létta nokkuð þessari gern-
ingaþoku, er hefir villt of marga
íslenzka bændur og aðra góða
íslendinga yfir í (raðir þeirra
flokka, er virðast hafa það höf-
uðmarkmið, aö gera bændastétt-
ina aldagömlu að nokkurs kon-
ar „hornreku" í þjóðfélaginu,
eða búa svo að henni, að ekki
má lengur við una. Nú nýlega
hafa verið mynduð af kjörnum
fulltrúum úr öllum sýslum lands
ins bændasamtök, er væntan-
lega standa vel á verði um hags-
muna- og menningarmál bænda
stéttarinnar. Það virðist sérstak-
lega spá góðu, að tekið hafa
þátt í samtökunum merkir menn
sem svo eru víðsýnir, að þeir
tala og hugsa ekki um þessi mál
í flokkum.
Morgunblaðið hefir að und-
anförnu ekki ávalt farið virðu-
legum orðum um þá menn, er
ekki geta eða vilja skoða öll mál
gegnum sömu flokksgleraugu og
þar eru notuð að jafnaði og hafa
gert augu þeirra, er þau nota,
svo glámskyggn, að segja má
um Mogga greyið: „Sér hann
ekki sína menn, svo að hann ber
þá líka.“
Að þessum bændasamtökum
standa margir víðsýnir menn, er
taldir hafa verið til Sjálfstæðis-
isflokksins, og er það meðal ann-
ars góðs viti. V^sir er einnig hálf
úrillur út í samtökin, og má það
furðu gegna, eftir því, sem af-
staða hans hefjr verið * til
að undanförnu.
Þessi samtök bænda hljóta að
skiljast þannig, að loksins hafi
bændur landsins séð ljóslega, að
þeir áttu tvo kosti: ann-
aðhvort að verða .undirokaðir
þrælar þeirra, sem nú ráðaTaun-
verulega öllu í landinu, en eru
á mála hjá erlendu stórveldi —
eða þá að taka sér í hendur sam-
takaverjur sinnar stéttar, eins
og aðrir stéttarhópar hafa gert
undanfarið. Hver veit, nema úr
því geti myndazt vopnaður frið-
ur, ef hann ekki fæst með öðru
móti.
Haldið með festu og sanngirni
á samtökum ykkar, bændur, og
aðrir góðir íslendingar. Látið
ekki valdabrask og nýsköpunar-
glamur tæla ykkur, pg umfram
allt, varið ykkur á leiguvopnum,
er vilja villa ykkur af vegi sannr-
ar þjóðhollustu. Minnist þess, að
þið eruð' afkomendur frjálsra
bænda, er fluttu hingað og námu
hér land síðast á 9. öldinni. —
Bændastéttin hefir síðan — 'oft
við kröpp kjör — haldið uppi
menningu þjóðarinnar.
Grákollur.
TtMlNN, liriðjinlaginii 25. sept. 1945
72. hlað
^3á(enzhir óhór
(Tíminn leyfir sér að birta hér eitt kvæði úr hinni
nýju ljóðabók Guðfinnu frá Hömrum — kvæðið um
íslenzku skóna.)
Hve létt virðist gangan gœfuþjóð
er gljáskóm nú fetar strœtin breið.
Sú tíð er úr hennar minni máð,
er móða eldanna löndin sveið,
og varpslitinn skó að vör hún bar
í voða hungurs og sárri neyð.
Sá örlagaskór er nú úrelt þing,
er eignin var fyrr, við blítt og strítt,
hvort hrygglengjuskœði skorið var
eða skœni útnárans lítils nýtt,
hvort bar það dimmsvarta litu lyngs
eða Ijómandi élt og tandurhvítt.
Með sauðskinnin vönd í hagleikshönd
sat húsfreyja í önnum margan dag.
Er fólkið hennar að heiman fór
hún hafði á saumum ‘snilldarlag,
og fréttir leyndust með ferðum þeim
um fjarlœgra sveita vinnubrag.
Til dyranna kom sem klœddur var
sá kynstofn, er héima bjó sitt skrúð.
Á hvítbryddum skóm sem hrafnsins vœng
var heimasœtan á fœti prúð.
En þar átti baslíð brennimark,
ef bótin var stagl og vörpin lúð.
Já, skórnir krepptir við kjörin hörð,
í kreppu þeirra varð margur smár.
En skóklœði þessi urðu eitt
með íslenzkri jörð í þúsund ár;
á örþunnum skœðum fólkið fann,
hve flesjan var mjúk og urðin sár.
9 / >
— í smalans troðningi tágin grœr,
um torveg útlagans drúpir blóm.
Margt ilfagurt spor við efstu grjót
geyma aldin fjöll ejins og hélgan dóm.
Þar harðsporar enn á hjarni sjást,
eftir hnýtta fcetur, á slitnum skóm.
Og sagan ei týnir töfraskó,
er treindi vort líf x Kötlueim.
Og þvenginn hún nam, er Þorsteinn batt,
er þótti honum torfœr leiðin heim.
Til íslands ei nokkur kemst í kveld
nema kunni hann skil á sögnum þeim.
Islendingar í Suður-Kaliforníu
(Víða liggja spor íslendingsins. í
þessari stuttu grein, sem birtist í Lög-
bergi, segir Skúli G. Bjarnason í Los
Angelos frá íslendingum í Suður-Kali-
forniu).
Sunnudaginn hinn 5. ágúst s.
1., komu hér saman um áttatíu
íslendingar og vinir þeirra í
North Hollywood Park í San
Fernandodalnum. Dagurinn var
bjartur og fagur, en of heitur.
Það, sem setti sérstakan blæ á
samkomuna, voru um fimmtán
ungir menn og konur frá íslandi,
háði það boltaleik úti á iðgræn-
um grundunum, eins og hann
tíðkast á íslandi. Nöfn þessa
fólks eru: Axel og Ásdís Mogen-
sen og Guðrún dóttir þeirra,
Hulda Dunbar og sonur hennar
Louis, en hún er dóttir Jónatans
Þorsteinssonar fyrverandi kaup-
manns í Reykjavík og Huldu
Laxdal frá Akureyri, eiga þau
öll heima á Long Beach, svo
voru þar Hlynur Sigtryggsson
frá Dýrafirði, Haraldur Ásgeirs-
son frá Önundarfirði, Jón
Sveinsson af Fljótsdalshéraði,
Ásmundur Daníelsson og Dagur
Óskarsson frá Akureyri, en úr
Reykjavík voru Þorsteinn Þor-
steinsson, Gunnar Héðinn Valdi-
marsson, Ólafur Magnússon,
Haraldur Guðmundsson, Svein-
björn Þórhallsson, og Vigfús
Auðunsson.
Margir erfiðleikar eru á því
að ná íslendingum saman hér í
dreifbýlinu, en hjá mörgum
rennur blóðið til skyldunnar að
minnsta kosti við og við. Á meðal
þeirra, sem sjaldan koma, voru
þau Jerry og Betty Uhlik og dótt-
ir þeirra, Charlene, John og
Maria Newlove, Marm og Sig-
ríður Goodrich, Páll Guðmunds-
son og kona hans frá Bakers-
field, Kalíforníu, Ingibjörg Guð-
mundsson frá Tujunga, og Lauga
Aronsdóttir frá Venice, Steina
King, Jóhanna Miller, Ólöf Nel-
son, Dolores Halldórsson og Dóra
Sigurðsson og svo margir af
þeim gömlu og góðu, sem ætið
má reiða sig á að komi.
í vetur er leið, komu hér all-
margir góðir gestir frá íslandi,
meðal þeirra, sem ég veit um,
voru þau Loftur Guðmundsson
ljósmyhdasmiður og kona hans,
Guðríður Sveinsdóttir, og bróðir
hennar, Runólfur Sveinsson
skólastjóri frá Hvanneyri, Sig-
urður G. Nordal,, Lúðvík Guð-
mundsson, kona hans og barn
þeirra, Hallgrímur Benediktsson
1
stórkaupmaður frá Reykjavík og
Inga dóttir hans. Þetta fólk mun
nú allt vera komið til íslands í
loftinu.
í Las Vegas í Nevádaríkinu
eru þrjú íslenzk heimili, en þar
búa Jón Sigurðsson, Pétur og
Ólöf Bjarnason og tvö börn
þeirra, Margrét og Pétur, faöir
Péturs, Jóhann P. Bjarnason
fyrverandi kaupmaður í Vest-
mannaeyjum, og svo Ingibjörg
Helgadóttir Teitson, en hún býr
hjá dóttur sinni Evelyn Tait og
manni hennar, sem nú er í her-
þjónustu.
Las Vegas er bær, sem hefir
um þrjátíu og fimm til fjörutíu
þúsundir íbúa, en er þó einkum
þekktur fyrir hjónaskilnaði og
giftingar og spilavíti sín, enda
virðist að allt sé þar jafnt opið á
nóttu sem degí. Ég fór víða með
Jóni Sigurðssyni um fjöll og
firnindi og eyðimerkur, eru lit-
brigði og missýningar eyðimerk-
urinnar bæði töfrandi og ó-
venjulega fagrar og var mér sagt
að það væri nefnt „Mirage of
the Desert“. Þar er t. d. hægt að
sjá höf og lönd, brim og boða og
svo hinn einkennilega gróður ef
gróður mætti kalla, því víða eru
tré og kaktusar, sem það væru
fuglahræður á stangli sitt í
hverri áttinnif en á mörgum
stöðum er fjallasýn á þessum
slóðum margbreytileg, hrikaleg
og litskrúðug.
Einkennileg tilviljun kom fyr-
ir á heimleið, í fólksflutnings-
bílnum. Sat ég við hliðina á
ungri konu frá Utah, svo eftir
lítinn tíma vorum við farin að
tala um Mormóna og dajjinn og
veginn. Já, hún var Mörmóna-
trúar og var gift í musteri þeirra
og hét Helen Boyd. Nú bárust
íslendingar til tals og kom þá í
ljós að hún var íslenzk í föður-
ætt og faðir hennar heitir Abel-
Guðmundur Guðmundsson og á
hann heima í Salt Lake City,
urðum við nú beztu mátar; var
hún að flytja til Alhamra, sem
er ein af útborgum Los Angeles,
en maður hennar stundar nám
hér á háskólanum. En í fimmtán
ár sagðist hún hafa rekið snyrti-
stofu í Salt Lake City, en nú
hugsaði hún sér að hugsa um
mann sinn og böm þeirra og
nýja heimilið, sem væri í smíð-
um og hún bauð mér að koma
og sjá á sínum tíma.
Skúli G. Bjarnason,
Los Angeles.
Stjórnarskiptin í Kaupfé-
lagi Siglfirðinga/
í tilefni af grein í Þjóðviljan-
um 20. þ. m., er hafði yfirskrift-
ina „S. í. S. yfirtekur Kaupfélag
Siglfirðinga," hefir fram-
kvæmdastj óri Félagsmáladeildar
Sambands ísl. Samvinnufélaga,
Ólafur Jóhannessori, beðið blað-
ið fyrir eftirfarandi athuga
semd:
í Þjóðviljanum 20. sept birtist
grein með fyrirsögninni „S. í. S.
yfirtekur Kaupfélag Siglfirð-
inga.“ í grein þessari er því með-
al annars haldið fram, að Kaup-
félag Siglfirðinga sé afhent S.
í. S. en ekki hinni lögmætu
stjórn félagsins, sem kosin var
21. júní s.l., að endurskoðandi
S. í. S. hafi tekið við félaginu,
að hann eigi að standa fyrir því
fyrst unvsinn, og að S. í. S. hafi
ráðið framkvæmdastjóra þess
Hjört Hjartar.
Allt eru þetta eintóm ósann-
indi, eins og allt annað, sem
Þjóðviljinn hefir áður sagt um
afskipti S. í. S. af deilunni í
Kaupfélagi Siglfirðinga. í sam-
ræmi við fógetaúrskurðinn eru
öll umráð Kaupfélags Siglfirð-
inga að sjálfsögðu fengin í
hendur hinni lögmætu stjórn
þess. Sú stjórn bað S. í. S. að
benda á kaupfélagsstjóra. Benti
Sambandið á Hjört Hjartar,
kaupfélagsstjóra á Flateyri, og
samþykkti nýja stjórnin síðan
að reyna að fá hann til að taka
að sér forstöðu kaupfélags-
ins. Varð Hjörtur við þeim til-
mælum og mun nú vera kom-
inn til Siglufjarðar til að taka
við framkvæmdastjórn kaupfé-
lagsins. Má tvímælalaust telja
það hið mesta happ fyrir K. F.
S., að hann skyldi fást til að
taka þennan starfa að sér. End-
urskoðandi S. í. S., Benedikt
Jónsson, hefir verið við vöru-
talningu og afhendingu félags-
ins sem trúnaðarmaður Sam-
bandsins og mun nú á næst-
unni vinna að ýtarlegri endur-
skoðun félagsins og ganga frá
uppgjöri á efnahag þess og
rekstri.
Það er venja, að Sambandið
hafi trúnaðarmann sinn við,
þegar kaupfélagsstjóraskipti
verða, ef því verður við komið.
Mun þess sízt vanþörf nú, eftir
að ólögmæt stjórn hefir farið
með umráð félagsins í tvo og
hálfan mánuð. Að sjálfsögðu
verður hann hinni nýju stjórn
til aðstoðar á allan hátt, en
rangt er, að hann eigi að
standa fyrir félaginu, þó að ekk-
ert væri óeðlilegt eða óvenju-
legt við það, því að sjíkt hefir
áður átt sér stað, þegar nýr
kaupfélagsstjóri hefir ekki ver-
ið viðbúinn að taka við, en auð-
vitað aðeins samkvæmt þsk
hlutaðeigandi kaupfélagsstjórn-
ar.
Framangreind atriði hefir
þótt rétt að leiðrétta, svo að
þau leiddu ekki til misskilnings
hjá þeim, sem ókunnugir eru
málavöxtum.
Ólafur Jóhanncsson.
♦
Valg til Færaernes Legting
Der er udskrevet Valg til Færöernes Lagting til 6. November
1945. Færöske Sömænd og Færinger midlertidigt beskæftigede
i Island kan faa udleveret Stemmesedler i det danske Gesandtskap
og underskrive Fölgeskrivelse til vedkommende Kommunalbestyr-
else i Gesandtskabet eller for dansk Skibsförer, eller eventuelt
islandsk Myndighed.
Der kan kun stemmes paa Parti, og Stemmeafgivningen sker,
ved at Partiets Navn eller Bogstavsbetegnelse opföres paa Stemme-
sedlen. ' ' '
Járniðnaðarpróf
f»cir nemar sem ehhi hafa enn shilað
próf í járniðnaði: Eirsmíði, jjárn-
smíöi, (eldsmí&i ), málmsteypu,
rennismíði, plötu- ot/ hetilsmíði, shili
þeim fyrir mánaðarmót iil undirrit-
aðs.
Prófið hefst um miðjjan nœsta mánuð.
ÁSGEIR SIGURÐSSON,
forstjjóri Landssmiðjjunnar.
TlMINN er víðlesnasta anglýslngablaðið!
/