Tíminn - 25.09.1945, Blaðsíða 8

Þeir, sem vilja kynna sér þjóðfélagsmál,
innlend og útlend, jDurfa að lesa Dagskrá
8
REYKJAVÍK
D A G S K R Á er bezta Islenzka
tímaritið um þjóðfélagsmál
25. SEPT. 1945
72. blað
Samvinnustarfsemin á Norðnrlöndum
(Framháld af 1. síSu)
þjóð og víðar. Hann sagði frá
því, að sænska Sambandið hefði
boðizt til að gefa norska sam-
bandinu vörur fyrir 2 milj.
sænskar krónur, en norska Sam-
bandinu var bannað af stjórn
landsins áð taka við þessari gjöf,
þó að allar vörurnar væru ófáan-
legar i Noregi. Var því borið við,
að þær nægðu ekki öllum Norð-
mönnum. Hvað mikil fyrirhyggja
og réttlæti var í þessu geta allir
séð. Johansson sýndi fram á, að
nauðsynlegt væri, að samvinnu-
sambönd allra Norðurlanda
hefðu með sér náið samstarf á
viðskiptasviðinu, m. a. með því
að endurreisa Nordisk Andels-
forbund, sem fyrir styrjöldina'
annaðist innflutning handa öll-
um samvinnusamböndm Norð-
urlanda. Jafnframt stakk Albin
Johansson upp á því, að sam-
vinnusamböndin efldu samstarf
sitt til sameiginlegra olíukaupa.
í Svíþjóð hafa verið mynduð
3 olíuinnkaupafélög, sem fiski-
menn, bændur og bifreiðastjór-
ar standa að. Öll þessi félög eru
nú i þann veginn að sameinast
undir forustu sænska Sam-
bandsins í eitt olíuinnkaupa-
samband og mun það komast í
beint samband við amerísk sam-
vinnufélagsskapurinn vaxið
mikið og fært út kvíarnar á
styrjaldarárunum. Sérstaklega
hafa félögin þó aukið mikið
framleiðsluna. í einstökum til-
fellum hafa sænsku samvinnu-
félögin bjargað heilum iðngrein
um.Má þar fyrst og fremst nefna
smjörlíkls- og vefnaðariðnað-
inn. Sænska sambandið átti einu
verksmiðjuna í Svíþjóð, er fram-
leiddi matarolíur og hafa þeir
því séð öllum smjörlíkisverk-
smiðjum landsins fyrir því hrá-
efni á styrjaldarárunum. Til
gamans má geta þess, að fyrir
um það bil 20 árum, þegar
sænsku samvinnufélögin voru að
hefja starfsemi sína, gerðu
smjörlíkisframleiðendur sam-
þykkt um að neita félögunum
um smjörlíki og skoruðu á aðra
framleiðendur að gera hið sama
og neita félögunum um vörur.
Á styrjaldartímanum byggði
sambandið stærstu gerfiullar-
verksmiðju i Svíþjóð, sem gerði
vefnaðarverksmiðjum landsins
það mögulegt að starfa óhindrað
á styrjaldartímanum. Þessi verk-
smiðja framleiðir rúmlega 7 þús.
smál. af gerfiull á ári. Sam-
vinnufélögin hafa auk þess auk-
ið og bætt flestar aðrar verk-
smiðjur sínar á styrjaldarárun-
vinnufélög, er framleiða olíu. um. Vöruumsetning hefir auk-
Johansson benti á, að hin Norð-
urlöndin þyrftu síðan að ganga
inn í þetta samband, svo að þau
yrðu þannig eitt olíuinnflutn-
ingssamband. Ýmsar fleiri at-
izt um 40% frá því fyrir styrj-
öldina.
Þá hafa samvinnufélögin
sænsku einnig byggt vandaða
áburðarverksmiðju á styrjaldar-
(Framhald af 1. síSu)
Afleiðmg verðbólg-
unnar.
Orsakir þess, að landbúnaður-
inn og iðnaðurinn þola ekki
samkeppnina við erlenda fram-
leiðslu og þurfa langtum hærra
verðlag, liggja fyrst og fremst
í þeirri miklu verðbólgu, sem
hér hefir skapazt á stríðsárun-
um. Þessi mikla verðbólga rekur
að nokkru leyti rætur sínar til
erlendra áhrifa, en þó fyrst og
fremst til ábyrgðarleysis nokk-
urra íslenzkra stjórnmála-
manna, er töldu það vænlegra
til lýðhylli að láta undan verð-
bólgukröfunum en að standa
gegn þeim, eins og gert hefir
verið annars staðar.
Áhrif verðbólgunnar á land-
búnaðinn má gleggst marka á
því, að nú kostar ’sú vinna í
mörgum tilfellum 800—1000 kr.,
er áður kostaði um 100 kr., eins
og t. d. mánaðarkaup verka-
manna að vetrinum. Hefði
mjólkurverðið hækkað að sama
skapi, ætti það að vera nú kr.
3.20—4.00 líterinn í stað kr. 1.82
(það var kr. 0.42 fyrir stríð).
Sést bezt á því, að afurðaverðið
hefir ekki nærri því fylgt eftir
kaupgjaldinu.
Nýlega skýrði eitt blaðið frá
því eins og mikjilli býsn, að
hyglisverðar ræður voru fluttar árunum.
á mótinu, en ekki er tími til að Sænsktr samvinnumenQ. hafa
rekja þær í stuttu blaðaviðtali, nú á prjónum víðtækar áætlanir
svo að gagni megi koma.
. .— Hvað er annars að frétta
af starfsemi samvinnufélaganna
á hinum hernumdu Norðurlönd-
um?
— Á mótinu flutti einn full-
um auknar framkvæmdir, er
í kosta munu um 125 milj.
sænskra króna. Sumar þessar
framkvæmdir eru þegar hafnar,
en aðrar eru í undirbúningi.
| Aðallega er hér um að ræða
! aukningu og endurbætur á iðn-
trúi frá hverri þjóð erindi um aginum & hinum ýmsu sviðum.
starfsemi samvinnmanna á jyjá þar t. d. nefna stækkun og
styrjaldarárunum. \ endurbætur á- postulínssmiðju
Samvinnufélögin í Danmörku. félaganna, en þar vinna þó nú
störfuðu með svipuðum hætti;við postulínsgerð 1200 manns.
og á- friðartímum. Um allmikinn ! sambandið rekur einnig full-
vöruskort var þó að ræða, eink- | komna húsgagnaverksmiðju, þar
um á seinnihluta hernámsins, j sem notaðar eru fljótvirkar og
fullkomnar vélar við smíðina,
svo að húsgögnin verða mun
ódýrari.Eining mun sámbandið í
þann veginn að koma upp verk
smiðju til framleiðslu tilbúinna
húsa, niðursuðuverksmiðju í
sambandi við fiskveiðifélag og
frystihús, sem félögin reka.
Það er áberandi hjá sænskum
samvinnufélögum, að þó mikið
sé hugsað um góða rekstraraf
komu fyrirtækjanan, er ekki
síður hugsað um, að lífskjör og
allur aðbúnaður starfsfólksins
sé í bezta lagi. Má t. d. nefna
það, að í sambandi postulíns-
verksmiðjanna hefir fjöldi ný-
tízku einbýlishúsa verið bygg-
ur handa verkafólkinu, sem það
leigir fyrri 600—800 kr. á ári.
— Hvað er annars almennt að
frétta frá Svíþjóð?
— Svíum hefir eins og kunn-
einkum vegna þess, að Þjóðverj-
ar settu það að skilyrði fyrir
starfsemi félaganna, að þeir
fengju að verzla við þau. Iðnað-
ur félaganna varð að dragast
samar og sumar greinar hans
félllu niður, sökum hráefnis-
skorts.
í Noregi drógust viðskipti fé-
laganna stöðugt mjög mikið
saman og veltan minnkaði um
helming. Félögin voru stöðugt
undir eftirliti Þjóðverja og
nokkrir forustumenn norskra
samvinnumanna. voru um tíma
hafði í haldi hjá Þjóðverjum.
Iðnaður norsku félaganna lagð-
ist að mestu leyti niður.
í Finnlandi var rekstur félag-
anna með svipuðu móti og fyrir
styrjöldina, en þó drógust við-
skipti þeirra nokkuð* saman
vegna vöruskorts.
í öllum þessUm löndum er nú
fyrirhugað að stórauka sam- j er tekizt að halda rekstri
vinnustarfsemina. isínum framleiðslu í fullum
I gangi og dýrtíðinni í skefjum
— Gegnir ekki öðru máli með syo undravert er. í byrjun styrj
afkomu sænskra samvinnufé-
laga?
— Jú, í Svíþjóð hefir sam-
Óþolandi óvissa . . .
(Framhald af 1. siSu)
það skylda stjórnarinnar að gera
það tafarlaust en láta almenn-
ing ekki vera í óvissunni leng-
ur. Alþýða manna verður að fá
að vita, hvað hún á í vændum,
svo að hún geti miðað ráðstaf-
anir sínar við það.
Leiðrétting.
í grein Páls Zóphóníassonar á 3.
siðu blaðsins í dag hefir orðið mein-
legt línubrengl, þar sem skýrt er frá
útreikningi Hagstofunnar á sex-
mannanefndar-verðinu. Greinarkafl-
inn á að hljóða svo:
Hagstofan- hefir reiknað út, að
bændur þurfi að fá 147% eyri fyrir
kg. af meðalmjólk, og kr. 8.62 fyrir
kjötkg., til þess að kjör bænda yrðu
sambærileg við verkamenn.
Er landbúnaðurinn eini...
(joptla Síó
hækkað um 19% á þessum um-
ræddu tveimur árum, fer fjarri
því, að afkoma launþega hafi
neitt batnað að sama skapi.
Kauphækkanirnar hafa verið
teknar af þeim aftur af alls
konar milliliðum og í aukna'
skatta, en þeir hafa ekki farið
til að borga hærra afurðaverð,:
eins og reynt er að halda fram,!
þar sem það hefir verið óbreytt
þennan tíma. Launþegarnir hafa
þar örugga sönnun fyrir því, að
það eru aðrar ástæður, sem eiga
stærri þátt í dýrtíðinni en land-
búnaðarverðið, og þær eru milli- ,
liðaokrið og skattaálögurnar.
a
ÆSKU-
GAMM.
(The Youngest Profession)
Virginia Weidler,
Edward Arnold.
Ennfremur koma fram í
myndinni:
Lana Turner,
Greer Garson,
Robert Taylor,
Walter Pidgeon,
William PowelL
Sýnd kl. 5, 7 og 9.
Vijja Síó
ÓÐUR
BERXADETTU.
(The Song of Bernadette)
Stórmynd eftir sögu Franz
Werfel.
Aðalhlutverk:
Jennifer Jones,
William Eythe,
Charles Bickford.
Sýningar kl. 6 og 9.
„Heimtufrekja1
bænda.
Þá er að víkja að þeim áróðri
stjórnarblaðanna, að bændur
sýni „heimtufrekju.“ Athugum
nú nánar staðreyndirnar í þeim
efnum.
Bændur hafa nú um langt
skeið boðizt til að taka á
sig niðurfærslu á afurðaverð-
inu, ef aðrar stéttir vildu taka
á sig hliðstæða niðurfærslu.
Þær hafa hins vegar neitað að
fallast á slíkt og þess vegna1
hefir niðurfærslan strandað. !
Sýnir þetta kannske ósanngirni
hjá bændum?
Bændur - gáfu eftir í fyrra
smjörverðið út í Danmörku væri verðhækkun á afurðaverðinu
krónur 5.50, og ætti þá danskt sem Þeir áttu réttmætt tilkall
smjör hingað komið ekki að tU samkvæmt sexmannanefnd-
kosta yfir kr. 8.00. í októbermán- arálitmu. Þessa eftirgjof veittu
uði 1939 var smásöluverð á ís- þeir 1 trausti Þess> að aðrar
lenzku smjöri kr. 3.90. Hefði stéttir tenglust tfl að g.era ilítet
stríðsverðbólgan ekki komið til
sögunnar, myndi íslenzk smjör-
framleiðsla því vel þola sam-
keppnina við danska smjörið.
Sömu söguna er að segja um
flestar aðrar greinar landbún-
aðarframleiðslunnar. Fyrir kjöt-
hið sama. Þær vonir brugðust
hins vegar alveg og meira en
það. Sýndi kannske þessi fram-
koma ósanngirni hjá bændum?
Það, sem bændur krefjast nú,
er að fá sexmannanefndar verð-
ið svokallað. Þetta verð er byggt
kg. fæst nú nær fjórum krónum á álltl nefndar> aem var fal ð að
meira á enskum markaði en reikna Það ut aumariðf 1943,
smásöluverðið var á því í hvaða verð bæhdur þyrftu að
Reykjavík í okt. 1939. Þá var ,fá fyrir afurðirnar tlf að hera
smásöluverðið hér kr. 1.45, en nú sviPað úr býtum aðrar vmn-
fæst fyrir útflutta kjötið kr. 5.40 andi stðttir. Til þess að eigi þurfi
Það hefði m. ö. o. verið stórgróði aö óífast, að Þar hafi nkt ein-
á kjötútflutningi undanfarin ár, |
ef verðbólgan hefði ek8i komið
til sögunnar. Um iðnaðinn er
Frá Miðbæjar-
skólanum
Miðvikudagmn 26. sept.:
kl. 1 e. h. verða prófuð börn, sem eiga að sækja skól-
ann í vetur, en sóttu hann ekki s. 1. vetur eða vor. Þau
þessara barna, sem eiga prófvottorð frá s. 1. vori, hafi
þau með sér.'
Fiuimtudaginn 27. sept. (læknisskoðuu):
Kl. 8 f. h. 13 ára drengir, kl. 9 13 ára stúlkur, kl. 10
12 ára stúlkur, kl. 11 12 ára drengir. Kl. 2 e. h. 10 ára
drengir, kl. 3 10 ára stúlkur, kl. 4 11 ára stúlkur, kl.
5 11 ára drengir.
Föstudaginn 28. sept. (læknisskoðun):
Kl. 8 f. h. 9 ára drengir, kl. 9 9 ára stúlkur, kl. 10 ð
ára stúlkur, kl. 11 8 ára drengir. Kl. 2 e. h. 7 ára stúlk-
ur og kl. 3 7 ára drengir.
Laugardaginn 29. sept.:
skulu börnin koma í skólann sem hér segir: Kl. 8 13
ára börn (fædd 1932), kl. 9 12 ára börn (fædd 1933),
kl. 10 1*1 ára bírn (fædd 1934), kl. 11 7 ára börn (fædd
1938), kl. 2 e. h. 8 ára börn (fædd 1937), kl. 3 9 ára
börn (fædd 1936) og kl. 4 10 ára börn (fædd 1935).
Kennarafundur verður föstudaginn 28. sept. kl. 5 eftir hádegi.
aldarinnar hækkuðu vörur dá-
lítið, en svo var tekið fyrir allar
frekari hækkanir. Dag nokkurn
fyrihluta ársins 1942 kom P
A. Hansson forsætisráðherra í
útvarpið og tilkynnti, að frá og
með þeim degi væri ,Pris stopp'
í Svíþjóð, og síðan hafa vörur
ekki hækkað svo teljandi sé
Vísitalan hefir alls hækkað um
43 stig frá því árið 1938. Verð
á timburvörum hefir ekki hækk-
að nema um 20%, en málmiðn-
aðarvörur hafa hækkað um allt
að 40% og ýms matvæli litið eitt
meira. En allar nauðsynjavör-
ur hafa verið skammtaðar.
Ástandið í verðlagsmálunum
er nú þannig, að útsöluverð
flestra vara, sem seldar eru úr
landinu, er 20% hærra en söl-
verð þeirra innanlands., Kjör al-
mennings og framtíðarmögu-
leikar eru því mjög glæsilegir í
Svíþjóð, vegna þess, hve vel
þjóðinni hefir tékizt að kom-
ast í gegnum erfiðleika styrjald-
arinnar, og vegna þess, að tek-
izt hefir að halda eðlilegu verð-
lagi í landinu.
vitanlega sömu söguna að segja
og landbúnaðinn og bráðlega
verður sömu söguna að segja af
sj ávarútveginum.
Hversu ólíkt og betur íslend-
ingar væru nú staddir, ef farið
hefði verið að ráðum þeirra, sem
vildu stöðva verðbólguna, má
marka af því, að Svíar fá nú
20% hærra verð fyrir útflutn-
ingsvörurnar en innanladsverð-
4ð er. Þeir festu kaupgjaldið og
verðlagið hjá sér í tæka tíð, eins
og Framsóknarmenn beittu sér
fyrir að gert yrði hér.
Eiga bænclur sök á
verðbólgunni?
Þeim áróðri, að afurðaverðið
hafi átt og eigi meginþátt í
verðbólgunni, má bezt svara með
reynslu tveggja seinustu ára.
Frá 15. sept. 1943 var afurða-
verðið bundið með sexmanna-
nefndarsamkomulaginu við
kaupgjaldið, þannig, að það gat
ekki hækkað, nema kaupgjaldið
hefði hækkað áður. Síðan hefir
afurðaverðið ekki hækkað neitt,
og því ekki getað verkað til hækk
unar á kaupgjaldið. Niðurstaðan
er samt sú eftir þesi tvö ár, að
afurðaverðið á nú að hækka um
19.1%, ef það á að hækka í
samræmi við kaupgj aldið.
Kaupgjaldið hefir m. ö. o.
hækkað um 19% á þessum
tveim árUm, án þess að afurða- veigamiklu orsökum dýrtíðar-
bændanna hönd, skal þess getið,
að í nefndinni áttu sæti þrír
Sjálfstæðismenn, tveir kommún-
istar og einn Framsóknarmaður.
Getur það talizt ósanngjarnt, að
bændur krefjist verðlags, er veit-
ir þeim sömu tekjur og öðrum
vinnandi stéttum, og það eftir,
að þeir hafa reynt, að eftirgjöf
af þeirra hálfu er aðeins svarað
með hækkunum hjá öllum öðr-
um?
Nei, það er vissulega erfitt
að sanna þessa ósanngirni og
heimtufrekju á bændur, sem
stjórnarblöðin eru að tala um.
Þeim mun erfiðara verður líka
að sanna hana, þar sem það til-
boð bænda stendur óbreytt enn,
að þeir séu reiðubúnir til að
fallast á niðurfærslu, ef aðrir
vilji gera slíka hið sama.
Tilgangnr rógskrif-
anna.
Þegar athugaðar eru allar þær
staðreyndir, sem hér hafa verið
greindar, hlýtur mönnum að
verða á að spyrja, hver sé til-
gangurinn með rógskrifum
stjórnarblaðanna um bændur og
búskap þeirra í sambandi við
verðlag landbúnaðarafurðanna.
Sá tilgangur er augljós.
Stjórnarflokkarnir hafa margt
óhreint í pokahorninu. Þeir hafa
þar m. a. heildsalaokrið, Eim-
skipafélagsokrið, húsaleiguokrið
og veltuskattinn. Öllum þessum
verðið hafi haft nokkur áhrif
til hækkunar á það.
Verðhækkun sú, sem nú þarf
að verða á landbúnaðarafurð-
unum, stafar eingöngu af kaup-
hækkunum, sem orðið hafa á
umræddum tveggja ára tíma og
þó mestmegnis síðan núv. stjórn
kom til valda. Hefði verið hafizt
handa um stöðvun í fyrrra haust
í stað þeirrar stjórnarstefnu,
sem þá var tekin upp, myndi
ekki hafa þurft að verða nein
teljandi hækkun á landbúnaðar-
afurðum nú.
Þótt kaupgjaldið hafi þannig
innar vilja þeir leyna. Ráðið til
þess er að býsnast yfir háa af
urðaverðinu og beina óánægju
launþega út af dýrtíðinni frá
heildsölunum og húsaleiguokr-
urunum yfir á bændur.
Heildsala, sem selur vörur,
er kosta hann 140 þús. kr., fyrir
400 þús. kr. (sbr. faktúruna í
tunnunni) finnst það vitanlega
gott, að athyglinni sé beint frá
þessum verzlunarmáta og að
afurðaverðinu og bændum.
Húsabraskara, sem leigir út
örlitla íbúð fyrir 800—900 kr.
mánaðarleigu, finnst það vitan-
Skólastj
orinn
Erlent yfirlit
(Framhald af 2. síSu)
enn verið ákveðið hvenær hann
verður haldinn. Öðrum landa-
mæradeilum verður reynt að
Ijúka nú strax í sambandi við
friðarsamningana, sem nú á að
gera við Ítalíu, Búlgaríu, Rúm-
eníu, Ungverjaland og Finn-
íand.
4 vlðavangl
(Framhald af 2. siSu)
takmarkaðann aðgang að iðn-
menntun. Eins og nú háttar með
„lokun“ stéttanna, fær aðeins
tákmörkuð tala manna að kom-
ast í þær. Afleiðingarnar eru
þær, að hundruð unglinga, er
vilja fá iðnmenntun, er meinað
um hana, og mesti hörgull er á
iðnaðarmönnum. Húsnæðis-
vandræðin rekja ekki að litlu
leyti rætur til þess, að skortur
er á sérlærðum mönnum, og úr
þeim verður ekki bætt á skömm-
um tíma, nema sérlærðum
byggingamönnum verði stór-
fjölgað.
Skraf Brynjólfs um menntun-
arfrelsi unglinga mun dæmt eft-
ir því, hvort hann vill leyfa þeim
frjálsan aðgang að iðnmenntun.
Úr því mun fást skorið á næsta
þingi.
Vinnið ötullega tyrir
Ttmana.
lega gott að athyglinni sé beint
frá honum og athæfi hans að
bændunum og afurðaverðinu.
Stjórnmálamönnunum, sem
leggja á 14 milj. kr. veltuskatt
og hindra þannig, að vörurnar
geti lækkað um þá upphæð,
finnst það vitanlega gott, að at-
hyglinni sé beint frá þeim og
skattalögum þeirra að bændun-
um og afurðaverðinu.
Þessar eru skýringarnar á
rógskrifum stjórnarblaðanna um
bændurna og afurðaverðið.
Tilgangur þeirra er að fela
meginorsakir dýrtðarinnar, sem
flokkar þeirra bera ábyrgð á.
Þau eiga að fá launastéttirnar
til að trúa því að bændum sé
einum að kenna dýrtíðin og þess
vegna eigi launþegarnir að beina
reiði sinni gegn þeim.
Launþegar og aðrir bæjar-
menn mega ekki láta þennan til-
gang stjórnarklíkunnar lánast.
Henni má ekki takast að vekja
sundrungu og fjandskap milli
bænda og annarra vinnandi
stétta með þessum rógskrifum
sínum, svo að milliliðirnir geti
haldið áfram að okra og græða
og auka dýrtíðina í skjóli þess,
að stéttirnar, sem eigi að vinna
saman, eru fullar úlfúðar og
sundrungar hvor í annars garð.
Bændur, iðnaðarmenn og sjó-
menn eru fullkomlega sam-
keppnisfærir við stéttarbræður
sína .erlendis, ef óbærileg dýrtíð
neyðir þá ekki til þess að krefj--
ast hærra kaupgj alds fyrir vinnu
sína en annars staðar viðgengst.
f sameiningu eiga þessar stéttir
því að vinna að niðurfærslu dýr-
tíðarinnar og þær geta það, ef
þær taka höndum saman, og
það, án þess að hlutur þeirra
þurfi að skerðast nokkuð, ef
jafnhliða niðurfærslu kaup-
gjalds-og afurðaverðs er lækk-
aður hvers konar milliliðakostn-
aður og hver króna þannig gerð
verðmeiri. Hitt eru rangindi, að
ætla að láta niðurfærsluna ná
til aðeins einnar þessarar stétt-
ar, bændanna, eins og nú er
fyrirhugað af stjórnarvöldum
landsins. Launastéttunum getur
síðar komið það í koll, ef þeir
Ijá milliliðunum hjálp sína til
slíkra hermdarverka í stað þess
að sýna bændum sanngirni og
snúa sér að alhliða niðurfærslu
og afnámi milliliðaokursins.