Tíminn - 05.10.1945, Blaðsíða 5

Tíminn - 05.10.1945, Blaðsíða 5
75. blað TÍMIIVN, föstudagiim 5. okt. 1945 9 WJtn þétta leyti fyrir 395 árum: Handtaka Jóns Arasonar LÁRS HANSEN: Fast þeir sóttu sjóirm Um miðja 16. öld voru rósturá íslandi. Fyrsti lútherski biskup- inn, Gissur Einarsson, hafði fallið frá á langaföstu 1548, ög hinn aldni höfðingi kaþólskra manna, Jón biskup Arason, þá séð sér leik á borði, riðið til Skálholts um vorið, sett þar prestastefnu og látið kjósa til biskups í Skálholti Sigvarð á- bóta Halldórsson í Þykkvabæ. Fór hann síðan utan til vígslu, en andaðist í Kaupmannahöfn árið 1550. Sjálfur tók Jón að sér varðveizlu Skálholtsstaðar í fjarveru biskupsefnis. Um svipað leyti höfðu áhang- endur mótmælendatrúarinnar kosið séra Martein Einarsson að Staðarstað til biskups, og var hann vígður til embættisins ár- ið eftir af Pétri Palladíusi Sjá- landsbiskupi. Fyrir þessi afskipti stefndi Danakonungur Jóni biskupi ut- an á sinn fund. En hann fór þó hvergi. í þess stað reið hann suður Kjöl nokkru eftir utanför Marteins, með eitt hundrað menn undir vopnum. Er Jón Bjarnason staðarráðsmaður hafði spurnir af ferðum þeirra, kvaddi hann saman landseta Skálholtsstaðar og bjóst til varnar. Hafði hann lið fleira en biskup, sem sá þann kost vænst- an að snúa frá, eftir að hafa setið um staðinn í fimm daga. Sneri hann reiði sinni á hénd- ur Daða Guðmundssyni í Snóks- dal í Dalasýslu, sem þá var öfl- ugastur stuðningsmaður lút- herskunnar í landinu, gerði upptæk bú hans þrjú, bar á hann margar og þungar sakar- giftir og bannfærði hann loks að kaþólskum sið annan dags nýársdag 1549. Árið eftir lét Murteinn biskup, sem þá var kominn heim vígð- ur, dóm ganga yfir Jóni á Al- þingi. Svaraði Jón með því að senda syni sína á vettvang að handtaka Martein, og náðu þeir honum að Staðarstað, en Daði komst nauðulega undan. Hafði hann verið á Rifi. Eftir þetta lét biskup gera virki að Hólum, en konungur sendi Daða og Pétri mági hans, bróður Marteins biskups, þau boð að handtaka Jón Arason, er hann frétti at- burði þá, sem orðnir voru. Jón Arason lét hins vegar engan bilbug á sér finna, enda hafði honum borizt hvatningar- bréf frá sjálfum páfa, Páli III. Reið hann til þings vorið 1550 og hafði Martein biskup með sér í haldi. Réði hann og synir hans einir öllu á þingi og voru mál öll dæmd að þeirra vild. Jafnvel hirðstjóri konungs, Laurentíus Mule, varð að þola það bótalaust, að Ari, son bisk- ups, sló hann á nasirnar með gjaldsilfri. Af þingi héldu þeir feðgar svo í Skálholt og handtóku Jón Bjarnason'staðarráðsmann, sem sá sér þann kost skárstan að játast kaþólskri trú og valdi Jóns Arasonar, þótt illa efndi hann það nauðungarheit. Skál- holtskirkju vígði Jón að nýju, en lét grafa lík Gissurar upp og láta í poka og fleygja í gryfju utan garðs. Var það þá, er bisk- up sagði hin frægu orð: „Nú hef eg undir mér allt ís- land, utan hálfan annan kon- ungsson“. Áður en biskup héldi heim, fór hann til Viðeyjar og endur- reisti klaustrið þar, sem tvíveg- is hafði verið rænt, og rak brott alla Dani, og síðan að Helgafelli og endurreisti einnig hið forna klaustur þar. Nú var Daði Guðmundsson í Snóksdal einn uppi þeirra and- stæðinga Jóns biskúps, er nokk- urrar andstöðu var af að vænta. Honum stefndi biskup nú undir dóm Orms Sturlusonar lög- manns að Sauðafelli um haustið. Var Daði mjög á báðum áttum um það, hvort hann ætti ekki að leita sætta við biskup. En áður en það yrði, barst honum bréf konungs, Kristjáns III., er stappaði mjög í hann stálinu. Jón biskup hugðist hins vegar ekki að láta sitja við orð- in tóm. Hann bjóst frá Hólum í Sauðafellsför sína að liðnum slætti. Voru í fylgd með honum níutíu menn, þar á meðal synir hans báðir. Settust þeir í bú Daða að Sauðafelli, er Ari, son biskups, gerði tilkall til. Töldu þeir sig nú eiga alls kostar við „Dalaglópinn“. Kom Daði til móts við þá með fjölmenni og bauð að láta fé sitt og forðast mótgerðir við biskup, ef hann mætti þá ná sættum. Segir sag- an, að annar sona biskups hafi viljað ganga að þessu boði, en biskup svaraði: „Ertu nú hræddur, frændi?“ „Nei, herra“, svaraði hinn, „en um fleira er að hugsa en ákefð eina“. Biskup hafnaði eigi síður sáttaboðinu. Þá reiddist Daði, og er það gömul sögn, að hann hafi viðhaft þessi orð, er hann reið brott frá fundinum: „Fyrst þeir viláu eigi þessu boði taka, skulu þeir sjá mig og pilta mína hér á Sauðafelli inn- an skamms tíma“. Eftir þennan fund vildi Ari ríða norður eða senda eftir meira liði. En það vildi biskup eigi. Treysti hann liðveizlu Borg- firðinga, sem komnir voru að Sauðafelli 30—40 undir forustu séra Freysteins Grímssonar í Stafholti og Jóns Jónssonar sýslumanns í Bæ. Hinn 2. dag októbermánað- ar var mjög þungt í lofti, þoka og suddi. Hefði þá mátt sjá í- skyggilegan liðssamdrátt í hér- aðinu. Voru stórir flokkar manna á ferð sunnan Miðár og stefndu til Sauðafells. Allir voru i gráum síðhempum, þungir á brún og óárennilegir. Var þarna á ferð Daði bóndi í Snóksdal og aðrir Dalakarlar, fylgismenn hans. Þegar komið var á teiginn neðan við Hamraenda, sem er bær nær gegnt Sauðafelli hin- um megin Miðár, lét Daði menn sína stíga af baki reiðskjótun- um. Bað hann þá eina fylgja sér lengra, sem væru til alls búnir, en hét hins vegar að ala önn fyrir börnum þeirra, sem kynnu að falla, og græða sár særðra manna. Sneri þá einn við. Var það landseti Daða, Jón Ólafsson á Hörðubóli, kall- aður hinn sterki. Var síðan stigið á bak og riðið upp með Tunguá, og tvímenntu nú flestir, svo liðið skyldi eigi sýnast eins fjölmennt, ef njósn- ir bærust. Voru þeir 80—100 saman. Varð þeirra lítt vart fyrr en þeir komu fyrir fellsendann, og riðu þeir þá djarflega heim að bænum. Biskupssynir gengu á móti komumönnum, en hörf- uðu aftur heim, er flokkurinn reið í túnið og tók sér þar stöðu á litlum hóli, er Kötluhóll heit- ir. Lét Daði menn sína stinga þar upp snyddu og hlaða garða undir byssur sínar. Séra Björn, son biskups, mælti við Daða, er hann sá viðbúnað- inn: — „Þér er bezt að fara heim aftur og binda inn nautin". Urðu nokkur orðaskipti með þeim, og bauð Daði þeim að fara og hét þeim þá friði. En Björn skoraði á hann að halda brott, „því að hér verða ævin- týr með oss í dag, ef þú fer eigi heim aftur“. Biskupsmenn bjuggust nú um í kirkjugarði,og höfðu þeir bæði byssur og sverð. Borgfirðingar höfðu sig hins vegar lítt í frammi. Hafði Daði sent þeim bréf og heitið á þá að veita Jóni biskupi ekki, og voru þeir mjög tvílráðir. Daði bjóst nú þegar til at- 'lögu. Lét hann '30—40 me.nn verða eftir _hjá byssunum, en hinir þustu að kirkjunni, sum- ir að sunnan, aðrir að norðan. Skaut Ari þá á Daða, en geigaði. Hrðþaði Daði þá hátt til sinna manna og skipaði þeim að greiða atlögu „í fjandans nafni“. Tókst bardagi og særð- ust nokkrir Norðlendingar. Var Ara hrundið inn í kirkjuna og lókað, en séra Björn stóð við kirkjudyr með korða í hendi, unz hann særðist skotsári í handlegginn. Eftir það varð vörnin skamm- vinn. Voru þeir feðgar allir teknir þarna höndum og með þeim ýmsir menn fleiri, sem mestur þótti slægur í. Stóð (FramhalcL á 7. síðu) FRAMHALD Þegar Kristófer var kominn í buxur og peysu og búixm að drekka kaffi, sagði hann: — Við skulum ljúka við kistuna hans Jakobs Hansens og fara svo með líkfylgdina til Digraháls, svo að hann komist sómasam- lega í jörðina. Það er bókstaflega skylda okkar, fyrst að hann kræktist nú þarna á önglana okkar. En þá rauk Nikki á Bakkanum upp. — Það skal þó aldrei verða. Höfum við ekki gert meira en nóg: að draga líkið úr sjónum og flytja það hingað? Viljirðu endilega dragast með það lengur, þá geturðu fengið að sigla með á heimsenda, en þú skalt fá að fara þá ferð einn — þið getið farið með það, þið Þór, þið erum báðir af sömu ættinni. En við Lúlli — við komum hingað til þess að fiska. Og um leið og Nikkí sagði þetta sló Lúlli i borðið og bölvaði heitt og innilega, því að hann var líka kominn til Lófót til þess að fiska og vildi þess vegna ekki eyða vertiðinni í þarflaust snatt með hálfrotnað lík. Auðvitað vissu þeir ofurvel, að Kristófer myndi fara með líkið úr því að hann hafði einu sinni tekið það i sig. En þeir ætluðu sér ekki að fara með góðu. Þeir voru báðir innilega sannfærðir um það, að þeir hefðu þegar gert allt, sem hægt var af þeim að krefjast með sanngirni. Höfðu þeir svo sem ekki dregið líkið upp úr sjónum og komið því hingað? Þeir þögðu allir um stund, og hver hugsaði sitt. En svo fóru þeir að hypja sig upp í fletin, og þá varð ekki meira úr samræð- um, því að allir sofnuðu samstundis og þeir voru lagstir út af.. Klukkan var ekki nen;a fimm um morguninn, er Kristófer kveikti á eldspítu og leit á úrið. Klukkan sex var hann aftur tekinn til við kistusmíðina í skemmu ekkjunnar. Um hádegisbilið var hann kominn á skipsfjöl með ekkjuna, sem hafði líkklæðin meðferðis. Ekkjuna já -i- og telpurnar tvær og fáeina sjómenn, sem vildu fá a4 sjá líkið áður en það yrði kistulagt. Það var vestannepja og éljagangur. En þegar búið var að kistuleggja, gaf Kristófer til kynna, að hann myndi fara með líkið og likfylgdina til Digraháls snemma morguninn eftir. Klukkan sex urðu allir að vera komnir á skipsfjöl, því að hann ætlaði að komast aftur til Ljósuvíkur um kvöldið. Um kvöldið sátu þeir allir fjórir niðri í káetunni. Það var ekki neinn blíðusvipur á þeim Lúlla og Nikka. Þeir höfðu tekið eftir því, sem hann Kristófer sagði við ekkjuna. Hann ætlaði sem sagt til Digraháls með líkið, án þess svo mikið að ráðfæra sig við aðra. Hann var ekki að hafa fyrir því að spyrja þá, hvort þeir vildu þetta. Þeim hafði oft gramizt einræðishneigð Kristófers, bæði 1 ls- hafsferðum og fiskiróðrum — menn áttu alltaf að sætta sig möglunarlaust við allt, sem hann sagði og gerði. Og nú bætti bölvaður karlinn gráu ofan á svart með þvi að taka biblíuna undan koddanum og fara að stauta í henni. Þeir voru alveg að rifna af vonzku. Þannig leið heil klukkustund. Eina hljóðið, sem heyrðist, var skrjáfið í pappírnum, þegar Kristófer fletti blöð- unum. Loks stóðst Lúlli ekki lengur mátið. — Getur þú sagt mér það, Kristófer, sagði hann, hvernig því víkur við, hvað margt undarlegt kemur ævinlega fyrir þig hérna á honum „Noregi"? Við Nikki höfum nú báðir verið með öðrum formönnum, bæði í íshafinu og hér við Lófót, og þá hefir allt gengið eins og það átti að ganga, en við erum ekki fyrr komnir á sjó með þér, að alls konar kynjaviðburðir gerast. Og svo temur þú þér þennan bölvaðan ósið að vara sifellt að grauta í biblíunni, eins og þú værir strangtrúaður. Þegar hann Kristófer lét eins og hann heyrði ekki þessa romsu, tók Nikki til máls: — Ja, tökum til dæmis hkið hérna. Þið heyrðuð, hvað hann Bernt gamli Berntsen frá Strýtu sagði. Skyldi það ekki segja sína sögu, að þarna hefir það rekið á móti vindi og straumi og sveimað milli óteljandi lóða, þangað til það festist á línunni hans Kristófers? Kristófer þagði. Þá tók Lúlli undir: — Karlinn frá Brúney sagði líka, að við hér á „Noregi" hlytum að vera sérstök Guðs börn og sér í lagi hann Kristófer. Kristófer þagði enn. — Hann vissi nú ekki heldur, að við stálum öllum veiðarfær- unum, sagði *Nikki. — Hann Kristófer er Guðs barn, sagði-Lúlli — ó-já, ég sagði það. Og aldrei á minni lífs fæddri ævi hefi ég heyrt mann blóta svo hressilega, að það sé eins og eldingu hafi lostið niður við eyrað á manni — nema hann Kristófer, blessað guðslambið. Þá lagði hann Kristófer frá sér biblíuna og sagði: — Heyrið þið annars, piltar. Hafið þið einhvern tima heyrt mig hrósa mér af því, að ég væri trúaður? Nei, ó-nei. Ég hef aldrei reynt að telja neinum manni trú um það — hvorki ykkur né öðrum. Það er satt, sem þú segir, Lúlli, að ég blóta. En þú munt aldrei hafa heyrt mig segja ljótt orð án þess að það væri nauð- synlegt, og þegar ég geri það, veit ég varla af þvi sjálfur. Þess vegna er það ekki synd. Þegar ég er á siglingu 1 stórroki og segi: Skárri er það helvítis ofsinn, þá er ég reiður. En það er ekki held- ur nein synd,' því að þá er auðvitað sá vondi að verki, og hann og allt hans athæfi eigum við að hata — það stendur skýrum stöfum í sjálfri biblíunni. Þar stendur skrifað, að Guð sé góður og vondi karlinn erkióvinur hans. — Nú, hvað viðvíkur þess- ari jarðarför, sem þið eruð svo reiðir yfir, þá get ég sagt ykkur það, að þegar ég kom til ekkjunnar og ætlaði að skila henni líkinu, þá bað hún mig að fá ykkur til þess að bera hann Jakob sinn í skemmuna, því að hún ætlaði að leita á náðir sveitarinnar um kistu og annan útfararkostnað. Þá datt mér í hug, ef ein- hver okkar hefði nú verið í sporunum hans Jakobs heitins, og þegar ég tók yngri telpuna upp í fangið, fannst mér eins og ein- hver væri að biðja mig að smíða nú kistuna og sjá um, að hann kæmist í gröfina á sómasamlegan hátt. Þið eruð að fárast yfir ANNA ERSLEV: Fangi konungsins (Saga írá dögum Loðvíks XI. Frakkakonungs). Sigríður Ingimarsdóttir þýddi. IX. HVOR ER SÁ RÉTTI? Georg vaknaði um sólarupprás. Hann teygði úr sér og neri stírurnar úr augunum. Þá mundi hann, hvar hann var og hvaða dagur var í vændum. „Á fætur því í flýti,“ sönglaði hann og svipaðist um eftir Bert- hold. „Berthold!“ kallaði hann, því að rúm ferða- iélagans var autt! Georg leit forviða í kring um sig! Nei, það sást ekki nokkur lifandi maður þar nærri. Nú gramdist Georg, þótt góðlyndur væri. Var það ekki líka von! Skárri var það nú ókurteisin að laumast svona í burtu og láta hann ekkert vita. „Og svo þykist hann vera prins! Ja. svei! Mér er nær að halda, að hann sé ekki með öllum mjalla.“ Með þessum orðum afsak- aði Georg vanþakklæti Bertholds, því að varla var hægt að krefjast kurteisi af rugluðum manni. Drengurinn lagði því af stað einn síns liðs og kom eftir tveggja stunda gang til Dijon. Hann spurði til veg- ar og fann brátt klaustrið, þar sem bróðir húsbónda hans bjó. Hann barði að dyrum og bað um áheyrn hjá ábótanum. Munkurinn, er lauk upp fýrir honum, horfði góðlátlega í hreinskilnisleg augu hans og svaraði: „Er- uð þér með áríðandi skilaboð til ábótans? Hann er nefnilega önnum kafinn nú sem stendur. Get ég skilað nokkru til hans?“ „Nei, ég verð að fá að tala við föður Vilhjálm í ein- rúmi. Ég er með skilaboð til hans frá gullsmiðnum, bróð- ur hans.“ „Nú, það er allt annað mál, ungi maður! Gerið svo vel að koma inn. Faðir Vilhjálmur- myndi aldrei fyrir- gefa mér, ef ég vísaði sendiboða bróður hans á bug.“ Síðan fylgdi munkurinn Georg til klefa ábótans, opnaði dyrnar og bauð honum að ganga inn. Hjartað barðist ótt og títt í brjósti unga mannsins. Nú var hann loksins kominn á leiðarenda. Hann leit á hempuklædda manninn, sem sat við borð- ið. Honum þótti sem hann stæði fyrir framan hann húsbónda sinn, blessaðan. Bræðurnir voru afar líkir. „Æruverðugi herra,“ sagði Georg hrærður. „Ég kem ineð kveðju og skilaboð frá vesalings bróðurbörnunum yðar í París. Konungurinn hefir tekið bróður yðar til fanga. Við byggjum nú allar vonir okkar á yður.“ Ábótinn varð forviða. „Hvað er þetta?“ spurði hann. „Tveir menn hafa sagt mér þessa sömu sögu á fimm mínútna fresti.“ Hefi opnað Tannlækningastofu Skólavörðnstíg 3, fyrstu hæð. Sími 5895. Gunnar Skaftason tannlæknir. Sláturfélag Suöurlands Reykjavík. Sími 1249. Símnefni: Sláturfélag. Reykhús. - Frysihús. Mðursuðuverksmiðja. — Bjúgnagerð. Framleiðir og selur í heildsölu og smásölu: Niður- soðið kjöt og fiskmeti, fjölbreytt úrval. Bjúgu og álls konar áskurð á brauð, mest og bezt úrval á landinu. Hangikjöt, ávallt nýreykt, viðurkennt fyrir gæði. Frosið köt alls konar, fryst og geymt í vélfrystihúsi eftir fyllstu nútímakröfum. Verðskrár sendar eftir óskum, og pantanir afgreiddar um allt land.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.