Tíminn - 02.11.1945, Blaðsíða 5

83. blað
TtMEVlV, föstMdaglim 2. nóv. 1945
5
Utn þetta leyti fyrir 165 árum:
Hvarf Reynistaðarbræðra
LARS HANSEN:
Fast þeir sóttu sjóirm
Það var einkennilegt, sagði fólk, og það bjó eitthvað á bak við
það, sagði það, að fyrst höfðu þeir látið ekkjuna fá heilan hlut
af aflanum og svo tóku þeir hana *og krakkana burt með sér.
Það hlaut eitthvað að búa bak við það.
Þetta hefði verið skiljanlegra, ef þarna hefði verið um ein-
hvern samdrátt að ræðá. En því var ekki þannig varið — það
var áreiðanlegt —, því að þess háttar leynir sér aldrei. Af þeim
á „Noregi“ var það formaðurinn, sem oftast hafði heimsótt ekkj-
una, og fólk vissi, að hann hafði bara staðið við meðan hann
var að fá henni peningana og drekka kaffisopa og kannske
gælt eitthvað við telpurnar. Síðan hafði hann farið. Og svo var
hann líka kvæntur maður, sem ekki hugsaði um annað en kerl-
inguna sína á þá vísu — maður, sem óhætt var að lita upp til
í því efni.
Svipað mátti segja um hásetana hans. Þeir gerðu víst ekki svo
mikið sem líta við, þótt þeir mættu pilsi, því að væri dansað niðri
á bryggjunni hjá kaupmanninum á laugardagskvöldin, stóðu þeir
af „Noregi“ ævinlega álengdar. Stundum reyndu ýmsar stúlkn-
anna að fá þá með í dansinn — en, nei, það var eins og að klappa
harðan steininn.
Þegar svo þessir menn tóku hana Mörtu með sér, þá var ekki
furða, þótt fólk velti vöngum og hristi höfuðið. En allir voru á-
sáttir um það, að þetta hefði verið fallega gert, því að Marta
vesalingurinn átti í rauninni ekki hér heima — hún var sko
svensk, og lífið hlaut að verða henni ærið dapurt fyrst Jakob var
fallinn frá.
Þar að auki var hún bláfátæk, því að hann Jakob hafði aldrei
verið neinn atkvæðamaður. Hann var góður og viðkunnanlegur
piltur, en latur og værukær hafði hann alltaf verið.
Kristófer hafði komið til kaupmannsins og gert upp reikninga
ekkjunnar — allt var borgað, svo áð hún Marta gat kvatt Ljósu-
vík kinnroðalaust. Og þegar hinar litlu eigur hennar voru fluttar
um borð í „Noreg“, sýndu nágrannarnir henni hug sinn, því 'að
karlmennirnir hjálpuðu til að bera sængurfatnaðinn og báða
stólana niður í flæðarmálið og kvenfólkið gaf henni ull, sokka og
vaðmál 1 pils. Síðan sigldi „Noregur" út Ljósuvík með noíska fán-
ann á stöng og tveggja faðma langa oddveifu við sigluhúninn,
sem á var letrað stórum stöfum „Noregur".
Þeir komu til Tromsö síðari hluta laugardags og lögðust við
Gömlubryggju.
Það vakti strax mikla athygli, þegar hann Kristófer gekk eftir
Aðalstræti með ókunnugan kvenmann við hliðina, en þegar þeir
Lúlli og Nikki komu á eftir og leiddu sína telpuna hvor, kinkandi
kolli og brosandi framan í alla, sem þeir þekktu, námu allir stað-
ar og störðu á þessa óvæntu sjón og sögðu stundarhátt:
— Hvað i ósköpunum hefir komið fyrir þann Kristófer á ver-
tíðinni í ár?
Og þegar hópurinn var kominn norður yfir hæðina og nálgað-
ist húsið, þar sem Kristófer átti heima, voru allir gluggar upp á
gátt, og kerlingarnar krossuðu sig og stungu höfði og herðum út
um þá. Én — þegar allur hópurinn var kominn inn í eldhúsið hjá
„Norska ijóninu" og Kristófer hafði sagt alla söguna, stakk
Karen höndunum undir svuntuna sína og mælti:
— Þetta var rétt, Kristófer. Þetta var rétt — að koma með
þau öll hingað.
Og svo eftirlét hún Mörtu og telpunum hennar stofuna, en
Lúlli og Nikki lögðu sínar tvö hundruð krónusnar hvor á borðið
hjá ekkjunni.
Hann Lúlli sagði:
— Þetta er handa telpunni, sem ég geng í föðurstað.
Hann Nikki ætlaði að segja nákvæmlega það sama, en þegar
hann ætlaði að stynja orðunum upp, byrjuðu báðir vængirnir
að flugsast, og þess vegna lét hann sér nægja að benda fyrst á
peningana og síðan á aðra telpuna.
Klukkustund síðar kom öll skipshöfnin út úr brennivínssölunni,
og hver maður var með sinn pákka undir hendinni.
Þeir hinir eltu Kristófer Kólumbus — hann vissi nefnilegh
af svo helvíti notalegum krók bak við viðarstaflana hjá honum
Austad.
ÁTTUNDI KAPÍTULI.
Það er í Tromsö i miðjum aprílmánuði. Sjómennirnir eru allir
komnir heim frá Lófót, og hvarvetna er ös og annríki.
Það er búið að flytja „Noreg“ frá Gömlubryggju. Nú liggur
hann úti á höfninni. Kristófer hafði átt annríkt alla sína daga,
en aldrei þó sem nú. Nú gat hann ekki einu sinni gefið sér tíma
til þess að hugsa. Konan hans hafði keypt notuðu vélina — þunga
Alfavél, átta hestöfl. Hún hafði fengið hana á uppboði fyrir
fimm hundruð fimmtíu og þrjár krónur og borgað þrjú hundruð
og fimmtíu krónur við hamarshögg. Afganginn, tvö hundruð og
þrjár krónur, hafði hann Kristófer borgað undir eins og hann kom
heim frá Lófót.
Þetta var nú allt gott og blessað. En nú höfðu margir fullyrt,
að vélin væri útslitin. Hún væri þegar búin að vera í þrem skútum,
og úr þeirri síðustu hefði hún verið tekin, eftir að hún hafði legið
á hafsbotni í meira en mánuð.
Nú — við þvi varð ekki gert. En svo fréttist um nýjar reglur
um tryggingar í íshafsferðum — reglur, sem ekki voru mildari
en svo, að það voru að kalla eingöngu ný skip, sem unnt var að
(SKOZK ÞJÓÐSAGA)
Sigríður Ingimarsdóttir þýddi.
En þó svo virtist, sem hún gæti ekki kosið á betri kjör,
en þau, sem hún átti við að búa, brá oft fyrir saknaðar-
glampa í stórum, dökkum augum hennar. ’ Varð henni
pá litið á haf út, rétt eins og hún væri að leita einhvers.
Árin liðu og Guðmundur bergði sí og æ á bikari gæf-
unnar Dag einn reri hann til fiskjar ásamt þrem elztu
sonum sínUm. Kona hans sendi þá þrjú hinna barnanna
til þess að tína öðuskeljar og kuðunga á sjávarklöpp-
unum. Yngsta barnið, lítil stúlka, hafði meitt sig á fæti
og varð því eftir heima hjá móður sinni.
Nú hugði konan ágætt tækifæri komið til þess að leita
að hamnum langþráða. Hún leitaði hátt og lágt, í krók-
um og kimum, þar til sólin var komin lágt á loft, en ekki
fann hún haminn.
Litla stúlkan sat á stóli úti í horni, þræddi perlur á
band og lét meidda fótinn hvíla á lágum fótaskemli.
Hún furðaði sig mjög á því, að hverju móðir hennar leit-
aði með svo miklum ákafa. Að síðustu fékk hún ekki
haldið forvitninni í skefjum og sagði: „Að hverju ertu
að leita, mamma mín?“
„Æ, barnið gott,“ svaraði móðirin. „Ég er að leita að
íallegu skæði í skó á vesalings litla fótinn þinn.“
„Nei, er það?“ sagði barnið. „Ég veit, hvar þú getur
íundið skæði. Eina nóttina, þegar faðir minn hélt að
ég svæfi, sá ég hann læðast inn 1 litla herbergið mitt.
Hann tók ljómandi fallegt skinn undan sperrunni. Hann
bar það upp að kertaljósinu og horfði á það dálitla stund.
Svo stakk hann því aftur undir sperruna.“
Þegar konan heyrði þetta, þaut hún upp stigann og
inn í herbergið, þar sem hamurinn var falinn. Hún dró
liann fram undan sperrunni með fagnaðarópi.
En mitt í gleðivímunni kenndi hún sorgar, því að nú
varð hún að yfirgefa blessuð börnin og hinn góða eigin-
mann. Hún reyndi árangurslaust að streitast á móti
lönguninni eftir að hverfa til ættfólks síns nú, þegar
hún loks var búin að finna haminn. Hún gekk hægt nið-
ur stigann og staðnæmdist við eldhúsdyrnar. Innan við
þær sat telpan.
„Vertu sæl, litla stúlkan mín,“ hvíslaði hún og tárin
hrundu um kinnar henni.
En litla stúlkan sat og hvíldi meidda fótinn á skemli,
þræddi marglitar perlur upp á band og beið eftir því,
að móðir hennar kæmi með litla, mjúka skóinn.
„Rauð perla, gul, brún og svo blá,“ tautaði hún við
sjálfa sig. „En hvað mamma verður glöð, þegar hún fær
þessa hálsfesti.“ Hún heyrði ekki marrið í hurðinni og
ekki heldur kveðjuandvörp móður sinnar.
Þegar konan kom út úr bæjardyrunum og fann haf-
goluna leika um andlit sér, þaut hún til sjávar, steypti
Laust eftir átjándu öld barst
fj árkiáði hingað til lands með
enskum hrút. Breiddist hann
ört út og eyddi að miklu leyti
sauðfjárstofni bænda milli Sól-
heimasands og Öxnadalsheiðar,
að Vestfjörðum undanskildum.
Stóðu menn varnarlausir. uppi
gegn þessum ægilega vágesti, og
var loks fyrirskipaður niður-
skurður alls sauðfjár á þessu
svæði. Hann var framkvæmdur
árin 1772—1779. í staðinn
keyptu menn svo lömb til upp-
eldis eða ungt fé úr þeim hér-
uðum, sem sýkin hafði ekki
borizt til.
Um þetta leyti var klaustur-
haldari að Reynistað í Skaga-
firði Halldór Bjarnason, sýslu-
manns á Þingeyrum Halldórs-
sonar. Kona hans var Ragnheið-
ur Einarsdóttir, skörungur mik-
ill, en skaphörð. Var mikill auð-
ur samankominn í búi þeirra.
Sumarið 1780 sendu þau
Reynistaðarhjón son sinn tví-
tugan, Bjarna, og ráðsmann
sinn, Jón Austmann, hörkutól
hið mesta og þjark, suður um
Kjöl til fjárkaupa í Skaftafells-
sýslu. Er líða tók á, sendu þau
enn suður tvo menn, Sigurð
nokkurn frá Daufá og Einar
son sinn, ellefu vetra, og munu
þeir hafa átt að ýera hinum til
fulltingis við fjárreksturinn
norður. Segir sagan, að Einar
hafi skorazt grátandi undan
þessari ferð, en móðir hans skip-
að honum að fara eigi að síður,
því að hún vonaði, að honum
yrði gefið lamb og lamb, er
hann færi svo ungur slíka ferð.
Skipti drengurinn þá leikföng-
um sínum milli annarra barna á
staðnum, er hann skildi, að ekki
varð undan ferðinni vikizt.
Um réttir höfðu þeir Reyni-
staðarmenn keypt nær tvö
hundruð fjár. Réðu þeir sér til
fylgdar skaptfellskan mann,
Guðmund Daðason að nafni, og
hófu síðan ferð sína, er varð
þeirra hinzta, mest að áeggjan
Jóns Austmanns, að þvi talið
er. Lögðu þeir af stað frá
efstu bæjum í Hreppum í Ár-
nessýslu 28. októb'er, er var
annar laugai’dagur í vetri, og
hugðust reka féð norður Kjöl.
Var þá vindur suðaustlægur, og
rigndi, er kvöldaði. Sextán hesta
höfðu þeir félagar, og voru sex
undir reiðingum með nesti
þeirra, tjöld og svefnföt. Þótti
mörgum för þeirra óhyggileg, en
ekki tjáði í móti að mæla.
Nú víkur sögunni norður í
Skagafjörð. Líður fram á vetur
og fréttist ekkert til þeirra fé-
laga, og fara menn þá að gerast
órólegir. Hafði gert stórhríðar
þar nyrðra fyrra huta annarrar
vetrarvikunnar. Herma sagnir,
að ýmsar feigðarspár hafi þeg-
ar komizt á kreik og draumar
manna gerzt þungir. Á þá
Björgu, systur þeirra Reyni-
staðarbræðra, að hafa dreymt,
að þessi vísa væri kveðin:
Enginn finna okkur má
undir köldu hjarni.
Daga þrjá yfir dauðum ná
dapur sat hann Bjarni.
Þegar Ragnheiði húsfreyju á
Reynistað þótti biðin orðin
næsta löng, gerði hún út menn
til þess að grennslast eftir,
l\vað tefði þá félaga. Urðu til
þeirrar farar Jón nokkur
Bjarnason frá Stóru-Gröf.
kunnur maður á sinni tíð fyrir
ýmsa klæki, þá nær sjötugu, og
Björn Illugason, vinnumaður á
Reynistað, nítján ára gamall
Komust þeir heilu og höldnu
suður í Hreppa og spurðu brátt
þau tíðindi, að þeir norðanmenn
hefðu lagt á öræfin um vetur-
nætur. Þótti þá sýnt, hver orðið
hefðu afdrif þeirra.
Þeir Jón gamli og Björn urðu
nú tepptir syðra um hríð, því að
veður voru hörð. En i fyrstu
viku þorra gerði stillu, og riðu
þeir félagar á hjarni norður og
voru fjögur dægur milli byggða.
Fundu þeir á norðurleiðinni
tuttugu kindur úr rekstri Reyni-
staðarmanna norðan við Hvera-
velli. Þá hafði það og spurzt, að
hundur frá þeim hefði komið
niður að Rugludal í Blöndudal,
og sömuleiðis munu nokkrar
kindur hafa slangrað norður af
um veturinn.
Leið nú fram til vors og var
ekki að hafzt. En er sumra tók,
virðast menn hafa verið sendir
suður á öræfi til þess að leita, og
voru meðal annarra í þeirri leit
Jón bóndi Egilsson á Reykjum á
Reykjaströnd. En eigi bar þessi
leit tilætlaðan árangur.
Líður nú fram á sumarið. Voru
í þá daga ferðir miklar yfir
Kjöl, því að þar var þá höfuð-
leið milli Norðurlands og Suður-
lands. Sóttu sumir skreið suður,
en aðrir fóru til fjárkaupa.
Meðal þeirra, sem áttu leið
yfir Kjöl þetta sumar, var Tóm-
as bóndi á Flugumýri í Skaga-
firði. Voru þeir nokkrir saman
á leið norður. Er þeir komu á
suðurjaðar Kjalhrauns, skammt
norður af Kjalfelli, sáu þeir
tjaldhrauk í brekku sunnan
undir hraunhól, svo sem fimmt-
án faðma frá veginum. Lágu
þar á víð og dreif reytur af fé og
hrossum, en þrír hnakkar,
skrína, tvær síðhempur og rauð
flónelssvunta við tjáldið. Þótti
þeim þegar sýnt, að þarna hefðu
Reynistaðarmenn orðið til. Er
þeir litu inn í tjaldið, sáu þeir<
þar með vissu þrjú lík og auk
þess virtist hönd þess fjórða
standa upp undan ábreiðu, er
var yfir því líkinu, sem þeir
töldu af Bjarna. Reið Tómas á
Flugumýri á undan samferða-
mönnum sinum og sagði tíðind-
in heima í Skagafirði.
Reynistaðarhjón létu þegar
gera kLstur og sendu síðan menn
suður á Kjöl að sækja líkin. En
bá brá svo við, að aðeins fund-
ust tvö lík í tjaldinu, og voru
þau af Sigurði á Daufá og Guð-
mundi Daðasyni. Lík Reyni-
staðarmanna.bræðranna og Jóns
Austmanns, fundust hvergi, en
á hinn bóginn þóttust sendi-
menn sjá, hvar þriðja líkið hefði
hvílt i tjaldinu. Voru miklar
leitar gerðar um sumarið, og
fannst hestur Jóns Austmanns
hálsskorinn í kvísl eða bleytu-
dýki við Þegjandi, en reiðtýgin
á þúfu skammt frá. Seinna
fannst mannshönd í bláum
vettlingi með fangamarki Jóns
á rekin úr Blöndu. Komu upp
margar getgátur um örlög þeirra
félaga, og þótti mörgum líklegt,
að þeir hefðu verið komnir all-
norðarlega á öræfin, en snúiö
þar við með meginreksturinn
sökum veðurs. Var það dregið
af því, að það af fénu, sem, af
lifði, slangraði flest norður af.
Talið var liklegt, að Jón, sem
var þeirra harðfylgnastur, hefði
ætlað að brjótast norður af
einn síns liðs, en farizt í Blöndu
3ða einhverjum kvísla þeirra,
?em í hana fala.
Þá skaut þegar upp ýmsum
orðasveim í sambandi við líka-
’ivarfið. Féll einkum* grunur á
brjá menn, sem farið höfðu
norður Kjöl næst á eftir Tóm-
asi á Flugumýri. Voru það Jón
’Sgilssoú á Reykjum, sonur hans
Sigurður að nafni og Björn 111-
ugason, sá hinn sami og suður
'iafði farið með Jóni gamla
Bjarnasyni um veturinn. Hófst
málarekstur út af þessu um
laustið og bárust böndin mjög
tð. þeim félögum. Kom þar í
Ijós, að Bjarni Halldórsson hafði
raft meðferðis um tuttugu rík-
sdali í peningum. Á hinn bóg-
nn sannaðist, að þeir hefðu
’.agt ósatt um það, hvaða leið
oeir hefðu farið norður, auk
less sem Jón Egilsson þótti
rafa hagað sér grunsamlega í
ieitinni fyrr um sumarið, en.
lá hafði hann farið mjög ná-
’.ægt tjaldstaðnum. Niðurstaðan
7arð samt sú, að Vigfús Schev-
ng, sýslumaður Skagfirðinga,
iæmdi þeim félögum synjunar-
úð sökum ónógra sannana. Var
3á eiður þó aldrei unninn,
mda dó aðalsakborningurinn,
Tón Egilsson, fáum árum síðar.
Eftir þetta liðu sem næst sex
áratugir, án þess að ný vitn-
jskja fengist í máli þessu. En
bá bar svo til, að grasafólk af
Suðurlandi fann mannabein á
oyðimel alllangan spöl frá hin-
um forna- tjaldstað Reynistað-
armanna. Hafði grjót og hellu-
blöð verið borið á beinin, en þó
3um orðin uppblásin. Litlu síðar
fann Jóhannes bóndi á Sveins-
stöðum í Tungusveit þessi bein
einnig og spurðust þá tíðindin
um byggðir norðan lands. Þótti
öllum sýnt, að þarná væru
fundnar jarðneskar leifar
Reynistaðarbræðra. Lét bróður-
dóttir þeirra, Ragnheiður Bene-
diktsdóttir, sækja beinin og
fékk Jósep Skaptason lækni til
þess að skoða þau. Felldi hann
þann úrskurð, að þau væri af
ungum karlmanni og unglingi.
Voru þau síðan jarðsett að
Reynistað haustið 1846. Þá voru
liðin rösk 64 ár síðah þeir bræð-
ur riðu úr hlaði á Reynistað.
Tvær systur
(Framhald af 4. slðu)
rífandi og ringland’i verkun.
Innvortis brúkuð framleiðir hún
bví þær hræðilegustu og hættu-
legustu leifar, svo sem uppköst,
búkhlaup, sansaleysi o. s. frv.,
hvers vegna það á ekki að brúk-
ast innvortis nema með stórri
varatekt. (Sé tóbak skemmt í
sjálfu sér, svíki fríhandlarar
það með því að væta það skörp-
um ýmislegum lög, einnig þvagi
sínu eða saltpækli, svo fljótt
sem tóbakið þornar, komast
svikin upp og fúalyktin finnst.
Með Öðru móti svíkja þeir það
einnig í vigtinni, ofmargir og
grófir trénaglaý, umvafningar
af bréfum og shærum vinnur
beim mikið inn).
Útvortis brúkast það mikið í
þarmlútir, 1 eða 2 lóð tóbaks
soðin í 1 potti vatns, niður til
helmings og afsíað, til að drepa
og útrýma ormum og til að upp-
vekja þá, sem af svefnsýki, slagi
og þess konar eru yfirfallnir. En
þó eru þarmlútir af tóbaksreyk
einkanlegast nafnkunnugar
vegna þeirrar verkunar í móti
tregum og hörðum þarfindum
til baksins, abbendi, sem orsak-
ast af hörðum stíflum, þarm-
anna linleika, ellegar af því þeir
vegna kviðslits eru innikirktir.
En nákvæmlega má þar hjá taka
vara, að hvorki séu nærverandi
teikn til hitabólgu, né að óttast
fyrir henni, hver annars við
þessa skarpa meðals verkun
kynni fara í vöxt.
Framar brúkast stólpípa þessi
við nýfædd börn, sem hafa
kirkzt í fæðingunni, við drukkn-
aða, hengda eður af kala — ell-
egar annarri brælu kæfðar
manneskjur fyrir að fá þær til
lífsins aftur.
Tóbaksreykur brúkast í stól-
pípur með því móti að setja
pípulegg í endaþarminn, en
einhver, sem vill, getur reykt,
tekur gúlfullan reyk af fullri
pípu, sem vel lifir í, og blæs
honum í gegnum þann tóma
pípulegg inn í endaþarminn,
eða maður brúkar fulla tóbaks-
pípu, sem kveikt er í og í stað-
inn '.pípuleggsins setur aðra
tóma ofan á höfuð þessari, blæs
svo í gegnum hana reyknum, að
hann gangi hinn sama veg sem
sagt var. Þessi reykur kann bet-
ur en nokkuð annað meðal, sem
brúkanlegt er í þarmlútir,
brengja sér inn í gegnum saur-
indin, þarmanna. flækjur og
samrykkingar, uppleysa slím og
með sinni skörpu olíu koma
hræringu þeirra í gang, svo
þeir fá sitt rétta lag, spenning-
ar hætta og þarfindi greiðast
til baksins.