Tíminn - 20.11.1945, Blaðsíða 6

6
TÍMIMV. l>riðjwdagiim 20. nóv. 1945
88. blac?
SJÖTUGUR:
#
Björn Hallsson
hrcppstjóri á Rangá
Fæddur 1. nóvember 1S75
„Hljóttu það, sem eign þín er,
allra manna hylli“.
Svo kvað Páll Ólafsson um
Hall bónda Einarsson, er Jjjó á
Rangá í Hróarstungu á síðasta
fjórðungi nítjándu aldar. Talið
er þó, að Hallur hafi verið stór-
brotinn í sjón og raun, nokk-
uð stríðinn og jafnvel þungur í
skauti sumum svokölluðum
stærri mönnum. Hann var víð-
kunnur maður um Austurland,
og viðurkenndur fyrir rausn og
höfðingslund. — Svo var hann
mikill bjargvættur bágstöddum,
að enn er haft í minnum, enda
sást á stundum lítt fyrir um
hjálp við þá. Hann var fram-
faramaður og búhöldur góður.
Húsaði hann bæ sinn betur en
þá var títt, bætti jörðina með
áveitum og vörzlugörðum, reisti
stórar heyhlöður og þakti með
tjörguðum trjávið, sem mun þá
hafa verið einsdæmi þar í sveit.
Búfénað sinn bætti hann með
kynblöndun og úrvali, en eink-
um með bættri fóðrun og um-
hirðu. Síðari kona Halls var
Gróa Björnsdóttir. Var ætt
hennar einkum í Borgarfirði
eystra og Út-Héraði. Hún var
greind kona, stjórnsöm, mikil-
virk og hagsýn, forsjál um allt,
en þó hjálpfús og höfðinglynd.
Þau Hallur og Gróa eignuðust
tvö börn, Þórunni, nú í Seyðis-
fjarðarkaupstað, og Björn á
Rangá. Þórunn mun bera nafn
Þórunnar Pálsdóttur, fyrri konu
Páls Ólafssonar.
Hallur andaðist sumarið 1893,
á áttræöisaldri. Hann var jarö-
settur heima á Rangá í nýjum
ættargrafreit þar. Mun þetta
vera hinn fyrsti þess háttar
heimilisgrafreitur í Pljótsdals-
héraði, en nú eru þeir þar marg-
ir og svo að segja í hverri sveit.
Gróa bjó áfram á Rangá, að
manni sínum látnum. Það er
til marks um atorku hennar, að
orð var á því gert, að ótrúlega
lítið yrði þess vart, að- Hallur
væri hniginn í valinn. Búið stóð
í blóma og enn sneiddu fáir hjá
garði. Koman þar þótti öllum
góð, en þeim bezt, er um sárt
áttu að binda.
Björn á Rangá tók við mik-
illi arfleifð eftir foreldra sína.
Frá þeim hafði hann hlotið gott
upplag og mikla meðfædda
kosti. Þau höfðu veitt honum
gott og hollt uppeldi og sæmi-
lega menntun, eftir því, sem þá
var títt um bændasonu. Hann
tók við góðri og vel setinni bú-
jörð, eðlisgóðum og arðsömum
bústofni og góðum efnahag.
Hann tók við miklu af reynslu
þeirra og kunnáttu, einkum
móður sinnar, sem hann naut
svo miklu lengur en föður síns.
Hann tók að erfðum mikla
mannhylli foreldra sinna beggja,
almenna virðingu og traust.
Þetta er mikill arfur. En það er
alkunna, að mörgum hefir orð-
ið það ofraun að ávaxta á allan
hátt vel slíkt pund. Hallur og
Gróa á Rangá höfðu verið fram-
ar flestum öðrum um nýbreytni
og myndarbrag í búnaðarhátt-
um. Þau höfðu leyst hvers
manns vanda, var talið flest
fært og höfðu éskorað traust
allra. Það er nokkur áhætta
fyrir ungan mann að ganga til
sætis slíkra foreldra, og sitja
svo, að hvergi þyki á skorta.
Björn hefir nú búið á Rangá
nálægt hálfri öld. Fyrstu árin
taldist hann ráðsmaður móður
sinnar. Þau ár var hann tvo
vetur í Möðruvallaskóla og lauk
prófi þ'aðan. Árið 1900 kvæntist
hann Hólmfríði Eiríksdóttur
bónda í Bót. Um þær mundir
tóku þau hjón að fullu við bú-
inu, en móðir Björns var þó til
aðstoðar fram eftir árum. Eign-
uðust þau hjón sjö börn. Hólm-
fríður andaðist 1924. Árið 1926
kvæntist Björn í annað sinn og
gekk þá að eiga Soffíu Hall-
grímsdóttur Hallgrímssonar
bónda, frá Glúmsstöðum í
Fljótsdal. Býr hún með manni
sínum á Rangá og eiga þau eina
dþttur.
Það þótti koma snemma í ljós,
að Björn á Rangá myndi reyn-
ast búhöldur, svo sem hann
átti kyn til. Búið óx og stóð
föstum fótum, að hætti hinna
eldri góðbænda. Gerðist hann
hinn forsjálasti maður um fjár-
hag sinn, hirðusamur og hag-
sýnn. Mikilla heyja var aflað,
enda leituðu margir enn að
Rangá, þegar mikil harðindi og
bjargarskprt bar að höndum.
Dreg ég það í efa, að á þessari
öld hafi nokkur bóndi í Fljóts-
dalshéraði veitt jafn mikla og
Björn Hallsson
notalega hjálp, þegar svo stóð á,
eins og Björn á Rangá. Gestrisn-
in var orðlögð, bæði við menn og
málleysingja. Þetta voru gömlu
búmannshættirnir, eins og þeir
gerðust beztir. En nýbreytni,
sem horfði til bóta, var jafn-
framt tekin í not. Hefir Björn
staðið í fremstu röð, eða farar-
broddi, um allt það, smátt og
stórt, sem ætla mátti að leiddi
til umbóta í landbúnaði. Töðu-
fengur. hefir margfaldazt,. og er
túnið allt vélfært. Girðingar
eru margir kílómetrar að lengd.
Sumarið 1907 reisti Björn íbúð-
arhús úr steinsteypu. Það niun
vera nál. 10X8 m. að ummáli,
tvær hæðir fullar, með kjallara
og geymslulofti. Þá varð að
flytja að allt efni á klökkum,
nema það lítið, sem aka mátti
á sleðum að vetrinum. Þetta var,
og er enn, vandað hús, mikil og
góð híbýli. Ofnar voru settir
þar strax í flest eða öll íbúðar-
herbergi, en miðstöð síðar.
Þetta hús ber að sjálfsögðu
einhverjar minjar þess, að það
er brautryðjandastarf, en ég efa
þó, að það finnist mörg hús á
íslandi, þeirrar tegundar . og
jafn gömul, sem eru eins vel' eða
betur gerð. Sauðfjárkynbótabú
hefir verið rekið á Rangá um
áratugi. Peningshús öll.og hey-
hlöður hafa verið. endurreist,
aukin og bætt.
Smærri atriðin hafa heldur
ekki gleymst. Manna fyrstur
leiddi Björn rennandi vatn í
bæ sinn, síðar var gerð fráræsla
og safnþró. Hann hefir og verið
með þeim fyrstu til að taka í not
ný vinnutæki, bæði við bústörf-
in heima og aðdrætti að heim-
ilunum. Lítið dæmi skal nefna.
Björn lét gera sundbaðker úr
steinsteypu, með áföstum sig-
palli, til að baða þar í sauðfé
þrifaböðun. Allt að tug ára eða
lengur, ráku ýmsir nágrannar
hans, úr fleiri hreppum, fé sitt
að Rangá, til að fá að baða það
i þessu sundkeri.
Það mun nú álit kunnugustu
manna, að Björn á Rangá hafi
hvergi orðið eftirbátur forfeðra
sinna, en staðið því framar sem
breyttur aldarháttur, aukin
þekking og aukinn skilningur
á gildi umbótanna krafði. Þó er
þess ógetið enn, að hálfri starfs-
orku sinni hefir Björn á Rangá
eytt utan heimilisins. Má vel
svo að orði kveða, að alla starfs-
ævi sína hafi hann verið klof-
inn í tvennt. Heimilið hefir orð-
ið að bjargast við annan helm-
inginn. Óteljandi grúi opinberra
utanheimilisstarfa hefir hrifsað
til sín hinn helminginn. Ekki
verða þau störf öll talin hér. Það
yrði of langt mál. Aðal félags-
málefni bændarinna, búnaðar-
félagsmálefni og samvinnumál,
hafa verið fyrirferðarmest. Rétt
til dæmis má nefna það, að hann
hefir setið í stjórn Búnaðar-
sambands Austurlands 1 28 ár,
verið formaður í búnaðarfélagi
í sinni sveit frá því laust eftir
SamvinnuféLög:
Munið að senda oss sem fyrst pöntun yðar á
samvinnuþáttum II.
Samband ísL.
samvinnuféLaga
\
Refa- og minkafðöur
Vér höfum að jafnaði fyrirliggjandi ameríska fóðurblöndu fyr-
ir refi og minka. Þetta fóður, sem er framleitt af Purina Mill
Corporation, er blandað af ’færustu sérfræðingum, og inniheldur
flestöll næringarefni, sem dýrin þurfa, enda er það notað í
flestum loðdýrabúum í Bandaríkjunum. Fóðrið er ríkt af Efjör-
efni og er sérstakelga gert til að auka frjósemi dýranna.
Sent gegn póstkröfu um land allt.
G. Helgason & Melsted h.f.
Il:iífiarsl r;t‘l i I!). — Síml 1644. Keykjavík.
Húsasmiðir
Bæjarráð hefir í hyggju að ráða nokkra duglega og
vandvirka trésmiði og múrsmiði til fastra starfa við
húsbyggingar bæjarins, t. d. 10—12 menn í hvora iðn-
grein, þar á meðal meistara til verkstjórnar.
Trygging fyrir atvinnu til frambúðar.
Launakjör og önnur starfsskilyrði í samræmi við
kauptaxta viðkomandi iðnfélaga.
Nánari upplýsingar gefur húsameistari bæjarins,
Einar Sveinsson, kl. 11—12 virka daga.
Þeir trésmiðir og múrsmiðir, sem vilja sinna þessu,
sendi umsóknir um störfin til húsameistara fyrir 29.
þ. m.
Borgarstjóriim I Reykjavík.
Tilkynning
frá ríkisstjórninni
LISTAMANNAÞINl
FÁAR ÚTGÁFUHUGMYNDIR munu hafa mætt almennari vin-
sældum en útgáfa Helgafells á erlendum úrvalsritum, sem hafa
í heild hlotið réttnefnið „Listamannaþing“. í safni þessu
eru 10 heimsfræg skáldverk, valin og þýdd af okkar málsnjöll-
ustu mönnum.
VERKIN, sem fyrir valinu hafa orðið, eru:
j| NÓA NÓA,‘sjálfsævisaga franska málarans Paul Gauguins fiá
þeim árum, er hann bjó á eyjunni Tahiti. Tómas Guðmunds-
son hefir þýtt bókina af mikilli snilld, og skrifar hann langar-
formála um höfundinn. — í bókinni eru um 30 myndir.
jf BIRTINGUR (Candide) eftir frægasta skáld Frakka, Voltaire,
— og hans bezta verk. Ein íslenzk bók, Heljarslóðarorusta
eftir Benedikt Gröndal, minnir nokkuð á þetta verk, sem er 1
senn broslegt og þó fullt af lífsspeki. Halldór Kiljan Laxness
hefir valið sér þetta^verk, sem er eitthvert erfiðasta rit, sem
er að finna til að þýða á íslenzku. — Margar teikningar eru í
bókinni.
Tf JÖKULLINN — er frægasta rit Johannes V. Jensen, en hann
hlaut, eins og kunnugt er, bókmenntaverðlaun Nobels á fyrra
ári. Sverrir Kristjánsson, sagnfræðingur, þýddi bókina.
II MARTA OULIE er ein af hinum lítið þekktu bókum norska
Nobelsverðlaunahöfundarins, Sigrid Undset. Kristmann Guð-
mundsson er nákunnugur frúnni, og var hún ein þeirra, sem
ruddi Kristmanni braut í Noregi með mjög eftirtektarverðum
dómum. Mun Kristmann vel vita, hvað hann er að gera með
vali þessarar bókar.
\ >
U BLÖKKUSTÚLKAN. Enska Nobelsverðlaunaskáldið, Bern-
hard Shaw, hefir haldið því fram, að Blökkustúlkan sé eitt
sitt bezta verk. Er það saga svertingjastúlku, sem er að leita
að Guði, og því, sem hún kynnist á þeirri ferð. í bókinni eru
heimsfrægar teikningar. Ólafur Halldórsson hefir þýtt bókina.
1[ KAUPMAÐURINN í FENEYJUM er ein frægasta bók, sem
skriíuð hefir verið. Hún er eitt þeirra verka Shakespeares,
sem gagnslaust er að sjá einuhgis á leiksviði. Sigurður Gríms-
son þýddi bókina, og skrifar hann ásamt Lárusi Pálssyni leik-
ara, sem sá um fyrstu sýningu á Kaupmanninum hér, for-
mála. í bókinni eru margar myndir, þar á meðal frá frumsýn-
ingu hér í Reykjavík.
H AÐ HAUSTNÓTTUM telja margir fegursta verk Hamsuns. í
þýðingu Jóns frá-Kaldaðarnesi er hún frábært snilldarverk og
ógleymanleg í sinni fegurð og stílsnilld.
U MIKKJÁLL FRÁ KOLBEINSBRÚ, eftir von Kleist, er bók, sem
að vísu á erindi til allra tíma, en ekki hvað síst þeirra, sem
við lifum á. Bókin lýsir því, hvernig réttlætið heyir þrotlausa
baráttu við sjálft sig i ýmsum gervum. Gunnar Gunnarsson,
sem hefir valið þessa bók til að kynna fyrir þjóð sinni, hefir
látið svo um mælt, að þetta væri ef til vill merkasta bókin, sem
hann hefði kynnst.
Tilkynnt hefir verið frá brezka flutningamála-
ráðuneytinu (MWT) að öll skip sem taka farm í Eng-
landi verði hér eftir að hafa hleðslumerki og hleðslu-
merkjaskírteini sem er í gildi, samkvæmt ákvæðum
alþj óðahleðslumerkj asamþykktarinnar.
Samgöngumálaráðnneytið,
16. iióvcmijcr 1945.
aldamót, átt um langt skeið setu
á Búnaðarþingi, var 1 stjórn
búnaðarskólans á Eiðum, próf-
dómari þar, síðar við alþýðu-
skólann, og hefir átt sæti í
skólaráði húsmæðraskólans á
Hallormsstað, frá því, er sá skóli
var stofnaður.
í stjórn kaupfélaga hefir
Björn verið, svo að segja óslitið,
síðan um aldamót, og formaður
Kaupfélags Héraðsbúa í aldar-
fjórðung og er það enn. Hefir
hann og á síðari árum löngum
verið kjörinn fulltrúi á aðal-
fundi Sambands ísl. samvinnu-
félaga. Alþingismaður fyrir
Norður-Múlasýslu var Björn í
sex ár. Hann hefir átt sæti í
milliþinganefndum og verið um
langt skeið í yfirkjörstjórn í
sýslu sinni. Tvívegis hefir hann
verið formaður fasteignamats-
nefndar, formaður skilanefndar
við kreppuuppgjör, hreppstjóri
í sveit sinni full 40 ár, og er enn
margt ótalið.
Þetta átti ekki að verða ævi-
saga Björns á Rangá, því síður
eftirmæli. Sem betur fer er hann
maður við góða heilsu og hlað-
inn störfum sem ungur væri.
Má því vel svo fara, að hann
eigi enn eftir að leggja til efnið
í drjúgan kafla ævisögu sinnar.
Oftast mun fara svo um sterka
og fastmótaða menn, að af þeim
verða til ákveðnar myndir i hug-
um samferðamanna þeirra, sem
geymast og lifa^ lengur, en mað-
urinn sjálfur. Ákveðin einkenni
manna setja að jafnaði sinn
svip á þá mynd, og ráða mestu
um yfirbragð hennar. Svo er
þetta og verður um Björn á
Rangá. Af honum geymist á-
kveðin mynd. Björn veit gerla
um manngildi sitt, og metur
sæmd sína dýrt. Mynd hans mun
bera einhvern svip af þessum
einkennum. Ég geri þó ráð fyrir,
að mun meira beri þar á atorku-
og athafnamanninum, sem var
sístarfandi, hygginn, fastur fyr-
ir en yfirlætislaus. Miklu mest
ætla ég þó, að mynd sú beri
svip heiðarlegs sæmdarmanns,
og hins ágætasta drengs, sem
var falið að leysa af höndum
margvísleg og mikilvæg störf,
vegna þess, að allir vissu og við-
urkenndu, að hann gat með full-
um rétti tekið sér í munn um-
mæli Kolskeggs: „Hvergi skal
ég á þessu níðast og á engu öðru
því er mér er tiltrúað."
„Heillir allar hnigi að þér
Héraðsfjalla milli.“
Páll Ilermannsson.
1[ SALOME, eftir Oscar Wilde, er talið vera eitt frábærasta lista-
verk, sem skrifað hefif verið. Hefir Sigurður Einarsson lagt
margra mánaða vinnu í þýðinguna, enda erfitt verk.
1f SÍMON BOLIVAR — eftir van Loon. Hollendingurinn Hend-
rik van Loon hefir skrifað um tvo tugi bóka, og hafa 6 þeirra,
þar á meðal Frelsisbarátta mannsandáns og Saga skipanna,
orðið metsölubækur í heiminum. Síðasta bókin, sem van Loon
skrifaði, eri hann lézt á s. 1. ári, var ævisaga frelsishetju Boli-
víu, Símonar Bolivar. Árni frá Múla hefir þýtt bókina.
ÞESS ER mjög skammt að bíða, að lokið verði áskriftasöfn-
,uninni að Listamannaþinginu. Bækurnar verða alls ekki seld7
ar 1 lausasölu. .
NÁIST sú áskrifendatala,sem forlagið hefir ætlað sér að nö,
geta áskrifendurnir átt von á að fá á næsta ári tilboð, sem er
svo ótrúlegt, að engan gæti grunað, að slikt væri unnt í jafn
fámennu landi.
EF ÞÉR hafið ekki þegar gerst áskrifandi, ættuð þér að ger-
ast það strax í dag.
Aðalstræti 18 - Sími 1653