Tíminn - 05.02.1946, Blaðsíða 5

22. Mað
TÓIIMV, þriðjudagrnn 5. felir. 1946
S
LARS HANSEN:
Fast jbeir sóttu sjóinn
— Nú sekkur flakið, Lúlli, þegar þessi bætist við.
Þegar svo hann Kristófer skreiddist upp á þiljur — með mikl-
um erfiðismunum og þjáningum, — spurðu þeir Þór og Jens,
hvort hann héldi nú ekki, að það gæti verið áhættusamt að sigla
svona drekkhlöðnu skipi alla leið heim til Noregs. En þá hló
hann Kristófer bara og spurði þá, hvort þeim hefði alls ekki
flogið það í hug, að allur þessi dúnn væri einmitt það björgun-
arbelti, sem skútan yrði að fljóta á, því sjálf væri hún alls ekki
haffær. Hann sagðist fyrir sitt leyti telja gamla „Noreg“ allan
einn bjarghring með þessum dúnfarmi, og nú ættu þeir ekki
annars úrkostar en reyna að hanga á bjarghringnum heim.
Loks var þá allt komið á skipsfjöl, og aftur var akkerum létt.
Skol átti að setja á land í Barentsey, þar sem allt var búið undir
vetursetu. Sjórinn var blágrænn og hvergi bólaði á einni einustu
ísörðu, ekki einu sinni í loftspeglununum. Allar leiðir voru eins
greiðar og verið gat, og „Noregur" var aftur á siglingu inn fló-
ann — en samt kannske á leið til tortímingar. Vindurinn var orð-
inn vestlægur, og það var góðs viti út af fyrir sig. En þar, sem
„Noregur11 var mjög hlaðinn og byrinn lélegur, sóttist siglingin
seint. Þeim gafst góður tími til þess að skrafa saman um eitt og
annað. Allir voru glaðir og reifir og horfðu björtum augum
til framtíðarinnar, því að þessi dúnfengur, sem nú var á skip-
iriu, var sá stærsti fengur, er hingað til hafði verið lagt af stað
með frá Svalbarða heim til Noregs á svona litlu skipi.
— Það er nú bara hreint ekki víst, að við komumst af stað til
Tromsö, áður en ísinn lokar okkur inni aftur — ha, piltar?
sagði Jens og góndi upp í loftið.
— Takist svo illa til, þá erum við þó að minnsta kosti sex
saman — í þetta skipti, svaraði hann Kristófer.
Þeir voru varla komnir hálfa leiðina að Barentsey, þegar
sléttlygndi og „Noreg“ tók að reka fyrir straumi.
Skolur skildi það svo ósköp vel, að bæði hann Kristófer og þeir
hinir óskuðu þess í hjarta sínu, að hann væri kominn út í hafs-
auga. Enginn vissi, hvað nú kynni að gerast. Hann sá, að nú
veitti ekki af því að leiða huga þeirra frá því, hve óbyrlegt var,
svo hann sagði: 1
— Þið sjáið langa nesið þarna, sem gengur út frá Barentsey.
Þar hafði ég vetursetu með honum Klaus Andersen fyrir fimm-
tán árum.
Ég og einn unglingur. Við áttum ekki að vera þar nema eitt
ár, en þá snerist það nú þannig hér í honum Miklaflóa, að ís-
inn lónaði aldrei burt í fjögur ár samfleytt. Hingað komst eng-
inn og héðan komst enginn. Þið sjáið nesið, sem gengur út frá
sjálfum Barðanum þarna gegnt langa nesinu á Barentsey. Þar
höfðu um þetta leyti vetursetu þrír Finnar eða Lappar. Við
sáum bækistöðina þeirra, og ég gaf þeim daglega gætur allt
fyrsta árið. 'Það ár hjörðu þeir allir þrír — veturinn eftir varð
ég aldrei var við nema tvo. Þegar líða tók fram á vorið og birta,
svo að vel sást yfir sundið, veitti ég því eftirtekt, að þótt stund-
um ryki þar glatt, þá liðu svo oft margir dagar, að ekkert lífs-
Ketill frá Króksnesi
(Skozt œvintí/ri).
bjó um hann á mjúkum mosa Svaf hann þar vært til
morguns.
Um leið og hann kvaddi, déplaði músarrindillinn
skærum augunum til hans og tísti:
„Minnstu mín, ef þú þarft einhvern tíma á hjálp að
halda. Þá kem ég til þín á augabragði.“
Ketill þakkaði músarrindlinum fyrir sig og lagði enn
af stað.
Átti hann nú skammt á leiðarenda, því að þá um
kvöldið kom hann til hallar risans. Þar sat eiginkonan
hans fagra í forsalnum. Augu hennar ljómuðu af gleði,
þegar hún sá hann.
„En varaðu þighvíslaði hún. „Risinn drepur þig og
vafalaust, ef hann finnur þig hér. Hann er nú á heim-
leið af dýraveiðum. Þú verður að fela þig.
Hún faldi Ketil bak við stóra kistu í forsalnum.
Risinn kom nú inn, lafmóður og glorhungraður.
„Hæ, hæ og hó?“ æpti hann. „Hér er svikaraþefur.“
„Þessi lykt, sem þú finnur, er af fugli, sem kötturinn
kom með áðan. Ég er að steikja hann.“
Eftir kvöldverð sátu þau við eldinn um stund, risinn
og konan fagra.
„Ég hefi heyrt það sagt,“ sagði hún, „að ekki sé hægt
að drepa þig, sökum þess hvað sterkur þú ert.“
Þetta líkaði risanum. Hann hallaði sér aftur á bak í
stólnum og teygði úr sér svo að brakaði í öllum liðamót-
um. Brakið ætlaði alveg að æra Ketil, sem húkti í fel-
um bak við kistuna.
„Satt er það,“ mselti risinn,“ að ekki er hægt að drepa
mig á venjulegan hátt. En komdu nær, þá skal ég segja
þér leyndarmál. Hefurðu séð trjábútinn, sem stendur 1
hallargarðinum?“ Konan kinkaði kolli.
Búskaparsaga
Sjötugs bónda
Sveinn Sveinsson bóndi frá
Asum í Skaftártungu og Fossi
í Mýrdal, varð sjötugur 5. des-
ember síðastliðinn. Ég ætla að
leyfa mér að rekja hér búskap-
arsögu þessa merka bónda.
Uppruni Sveins.
Sveinn er fæddur árið 1875 í
Hörgsdal á Síðu, sonur séra
Sveins Eiríkssonar og konu hans
Gyðríðar Pálsdóttur prófasts í
Hörgsdal. Á fyrsta ári fluttist
hann með foreldrum sínum að
Kálfafelli í Fljótshverfi og það-
an að Sandfelli í Öræfum, þaðan
aftur að Kálfafellsstað í Suður-
sveit og loks að Ásum í Skaftár-
tungu. Þar bjuggu þau lengst.
Hjá foreldrum sínum var Sveinn
síðan allt til 28 ára aldurs, og
var þeirra aðalstoð við búskap-
séra Sveinn Eiríksson andaðist,
en sóknin lagðist undir Þykkva-
Bjarni áleit hana vera að
nokkru leyti ættaróðal Sveins.
— Fluttu þau hjónin svo um
vorið 1908 að Ásum með búslóð
sína, 2 börn og 1 dreng, sem þau
ólu að nokkru upp.
Við Hólana og Eyfellinga
skildu þau í bezta vinfengi, en
á Ásum vildi Sveinn helzt búa.
Þegar nú Sveinn og Jóhanna
voru komin að Ásum í hið fyrir-
heitna land sitt, sem þau köll-
uðu, öðluðust þau nýtt fjör og
nýjan áhuga, en Sveinn vissi vel,
að ekki dygði að búa á Ásum
| sauðfjárlaus. Brá hann sér þá
enn undir Eyjafjöll og fékk pen-
ingalán hjá góðvini sínum þar,
bæjarklaustursprestakall og
hafði þáverandi prestur þar,
Jóhanna Sigurðardóttir ng Sveimi Sveinsson
inn eftir að hann komst upp,
því að bræður hans tveir, er á
lífi voru, gengu menntaveginn.
En það eru þeir Páll, sem lengi
var yfirkennari við menntaskól-
ann í Reykjavík, og Gísli sýslu-
maður og alþingismaður í Vík.
Er Sveinn var kominn á þenn-
an aldur, orðinn 28 ára, kvænt-
ist hann Jóhönnu, þá 24 ára,
dóttur Sigurðar snikkara og
Guðríðar ljósmóður, er lengst
bjuggu að Breiðabólstað á Síðu
og áttu 14 börn.
Ungu hjónin setja saman bú.
En nú vantaði ungu hjónin
jarðnæði, en hvergi í Skafta-
fellssýslu var þá laus jörð, er
þeim hentaði, en ekki var um
annað að tala hjá Sveini en að
reisa bú. Dvöldu þau þá í hús-
mennsku eitt ár á Leiðvelli í
Meðallandi, en urðu þó að heyja
mest á annarri jörð þar í
hreppnum við erfið skilyrði. Eigi
byrjuðu þau með mikil efni, áttu
vel 20 ær, 1 hest og 1 kvígu,
enga peninga og engin búsá-
höld, en á þessu tókst þeim að
ráða nokkra bót, með því að
Sveinn fékk tvo hesta leigða,
er hann keypti síðar, og áhöld,
svo sem reiðinga, reipi og fleira
fékk hann, er selt var bú þar
eystra um þessar mundir. Þeim
varð nú ljóst á fyrsta búskap-
arárinu, að ekki myndi það
verða mikill framtíðarvegur að
búa á flæðiskeri húsmennsk-
unnar. Tck Sveinn sér því ferð
á hendur næsta vor vestur á
bóginn að leita sér jarðnæðis og
allt út undir Eyjafjöll. Þar frétti
hann, að Eyvindarhólar, sem var
kirkjujörð, þá lögð undir Holts-
prestakall, væri laus til ábúðar.
Sveinn fékk þessa jörð til ábúð-
ar, sneri við það aftur austur,
sótti konu sína með ungbarn
þeirra og eina vinnukonu, svo
og þá litlu búslóð, sem þau áttu.
Tóku Eyfellingar þeim einkar
hlýlega. í Eyvindarhólum var í-
búðarhús þolanlegl og kúgildi
voru þar 2 kýr og 12 ær, og þó
að þessu yrði að skila aftur,
hjálpaði það frumbýlingunum
eigi lítið. Afgjald af þessu öllu
var mjög viðunanlegt, eftir því
sem þá gerðist, Bjuggu þau síð-
an í Hólum í 4 ár og farnaðist
vel. Fjölguðu þau kúm og öðr-
um nautkindum, svo og hross-
um, en eigi gátu þar þrifizt
þessar fáu ær þeirra austan úr
Skaftártungu.
Flutt um set.
Eftir 4 ár eða 1907—08 losnaði
jörðin Ásar í Skaftártungu, er
séra Bjarni Einarsson á Mýrum
í Álftaveri, ráð á Ásum. Leitaði
Svéinn nú eftir þessari jörð, sem
var auðfengin, því að séra
og keypti fyrir það ær, færði síð-
an frá þegar fyrsta sumarið allt
að 100 ám, enda varð brátt á-
berandi, hvað búskapurinn
þarna blómgaðist vel hjá þeim,
svo að segja mátti að tvö höfuð
yxu á hverri kind. Var og mjög
rómað, hvað mikilli vinnu þau
hjónin afköstuðu með allri
þeirri gestanauð, sem þá var í
Ásum, því að þá voru þeir í þjóð-
braut. Mátti og taka með í
reikninginn, að barn áttu þau
svo að segja á hverju ári. En
það var vissulega eins og á þeim
rættist málshátturinn, að bless-
un fylgir barni hverju. Þegar a
fyrstu árum þurfti Sveinn að
byggja upp í Ásum öll fénaðar-
hús og hlöður, auk þess sem
hann girti þá allt túnið fjár-
heldri gaddavírsgirðingu, sem
ekki þekktist þá þar eystra. En
þar eð sjálfur bærinn stóð á
sjálfum Eldvatnsbakkanum og
vatnið var að brjóta upp að hon-
um, var og óumflýjanlegt að
flytja hann frá hættunni. Sótti
Sveinn þá um styrk til þess hjá
kirkjustjórninni, því að jörðin
var áfram prestsetur, en ekki
fékk það áheyrn. Varð hapn því
að flytja og byggja upp íbúðar-
hús á eigin spýtur. Varð hann
að flytja allt byggingarefni á
klökkum yfir eyður og óbrúuð
vötn, en þá voru vagnar ekki
komnir í notkun að heitið gæti,
hvað þá bílar. Þá var ekki held-
ur komin sú tíð, að styrkja
frumbýlinga og bændur með
byggingar- og nýbýlastyrkjum
og nýjum jarðyrkjuvélum.
Búferli enn.
Þegar þau hjónin, Sveinn og
Jóhanna, voru búin að búa í
Ásum í 15 ár við mikla rausn
og góðan orðstír, er kominn nýr
og ungur prestur i prestakallið.
Langaði hann til að fá jörðina
og reisa þar bú, enda átti hann
rétt til þess. En þá fannst ekki
laus jörð í sýslunni, nema Norð-
ur-Foss í Mýrdal. Fékk Sveinn
hana keypta og flutti nú enn á
ný búferlum vestur yfir Mýr-
dalssand. Allir, sem til þekktu,
hörmuðu þetta •— vissu að báðir
myndu tapa, prestur á búskapn-
um og Sveinn á jarðaskiptunum.
Enginn vildi missa þau hjónin
frá Ásum, barnahópurinn meira
og minna í ómegð og Fossinn rýr
jörð.
Áður en þau Sveinn og Jó-
hanna fluttu frá Ásum héldu
Skaftártungumenn þeim veg-
legt samsæti og heiðrúðu þau
á ýmsan hátt. Hafði Sveinn og
gegnt þar ýmsum trúnaðarstörf-
um, átti sæti í hreppsnefnd og
sýslunéfndarmaður var hann
fyrir hreppinn og deildarstjóri
kaupfélagsins. En í stjórn kaup-
félagsins hefir Sveinn verið nær
frá byrjun og er enn, og svo
ullarmatsmaður frá þvi fyrst,
að ull var tekin við Skaftárós.
En atvikin réðu nú því, að
Sveinn var ekki alveg skilinn'
við Skaftártunguna, þó að hann
flytti þaðan búferlum. Óteljandi
ferðir átti hann eftir ófarnar
yfir Mýrdalssand, þegar hér var
komið sögu.
Bú beggja megin Mýrdalssands.
■ Þegar Sveinn flutti frá Ás-
um, rak hann ekki sauðfé sitt,
því að hús og heyfyrningar átti
hann í Ásum, sem dugði í tvo
vetur, og eftir þau 2 ár hætti
presturinn búskap I Ásum og
fékk Sveinn þá aftur Ásana
leigða hjá presti og hefir því
alltaf haft þar sauðfé sitt og
hross, því að Ásar eru fjárjörð
mikil, en ekki Fossinn. Á milli
Foss og Ása eru nær 60 kílómetr-
ar og er eitt mesta snjóþyngsla-
olássið á Suðurlandi. Hefir
bví oft verið strangt og harð-
cótt yfir að fara, enda ekki alltaf
cofið fram á hádegið, þvi að
Sveini hefir nægt, þegar því hef-
ir verið að skipta, 3—4 klukku-
stunda svefn á sólarhring og
aidrei brugðizt að vakna. Oft
kom það fyrir, að Sveinn færi
seinni hluta nætur frá Fossi og
var kominn að jmorgni til smala-
mennsku að Ásum og var svo
allan daginn við fénað fram á
næstu nótt, og fann hvorki til
svefns né þreytu. Eru ferðalög
Sveins óteljandi og vart mun
"íðan land byggðist nokkur
maður hafa farið til líka eins
oft yfir Mýrdalssand á öllum
tímum árs. Hafa fæstir menn
farið eins fljótt yfir með hesta
sína óskemmda.
Sveinn er allra manna létt-
astur og hefir það komið sér
vel á hans tíðu ferðalögum.
^á hesta sína, sem Sveinn brúk-
aði á vetrum, tók hann á gjöf
■um veturnætur, gaf þeim aldrei
fóðurbæti, en snemmslegið, ljúf-
fengt hey.
Það lentu líka á Sveini fleiri
ferðalög en að fara yfir Mýr-
rialssand. Hann átti margar
ferðir út að Garðsauka og
Fljótshlíð. Var hann þá í póst-
ferðum, að flytja sjómenn.
reiða a’ls konar ferðafólk og
börn og flytja' strandmenn.
.Tarðabætur og húsabætur.
Þegar Sveinn kom að Fossi
^ar mikið af túninu kargaþýft,
illa þurrkað og gaf af sér innan
100 hesta af töðu eða þrjú kýr-
fóður. Nú er túnið allt sléttað,
vandlega þurrkað, girt og
^tækkað, svo nú má hafa þar 10
kýr í staðinn fyrir 3 og til við-
bótar er búið að girða marga
hektara lands til framræslu og
ræktunar. í stað 3 kúa fjóss, er
bar var, er nú komið 10 kúa fjós
með tilheyrandi for, haughúsi o.
frv. Ennfremur fjárhús, hest-
hús og hlöður fyrir allt hey, og
allar eni byggingar þessar vand-
aðar. íbúðarhúsið þurfti Sveinn
úrax á fyrsta ári að gera við og
-tækka um he’ming. Reist hefir
hann lika rafstöð fyrir heimilið
+il eldunar, ljósa og hita. Vatns-
’eiðsla er í öll hús. Hafa þeir
'ynir Sveins unnið með honum
að öllu þessu með miklum dugn-
aði.
Börnin.
Meðan synir Sveins voru allir
heima, hafði hann mikinn á-
huga fyrir því að vinna sem
mest að jarðabótum, því að
hann bjóst við því, að sá sona
únna, sem tæki við jörðinni,
gæti orðið einyrki til að byrja
með. En til þess að geta unnið
allt með vélum, þarf landið að
vera ræktað og slétt, eins og all-
ir vita.
Nú eru þau hjónin Sveinn og
Jóhanna að hætta búskap. og
hefir nú Sveinn selt sauðfjárbú
sitt í Ásum eftir rúm 20 ár, sem
hann hefur haft Ásana undir.
En búið á Fossi hefir hann feng-
ið elzta syni sínum í hendur,
með þeim kjörum, að hann get-
ur byrjað búskapinn sem einn
gildasti bóndi hreppsins, og hef-
ir Sveinn sýnt það, við son sinn,
að hann hefir munað sina fyrri
daga. Segist Sveinn ekki hafa
viljað vinna það fyrir búskaplnn
lengur, að halda sonum sinum
heima frá atvinnu og menntun.
15 börn hafa þau hjónin eign-
azt, misst 3 ung, en 12 eru á lífi
öll uppkomin og öll uppalin
heima. Þau eru sem nú skal
greina:
7 synir taldir eftir aldri: —
Sigursveinn, sem tekur við búi
föður síns, að mestu leyti sjálf-
menntaður, kvæntur Solveigu
Ólafsdóttur frá Fagradal. Run-
ólfur skólastjóri á Hvanneyri,
kvæntur Valgerði Halldórsdótt-
ur frá Hvanneyri. Kjartan raf-
magnsfræðingur, kvæntur Berg-
þóru Gunnarsdóttur í Reykja-
vík. Sveinn er lokið hefir Sam-
vinnuskólaprófi. Guðmundur,
nú í landbúnaðarvélaverk-
smiðju í Ameríku. Páll, búfræð-
ingur frá Hólum, er nú i Amer-
íku í landbúnaðarháskóla, við
sandgræðslunám, og Gísli,
yngstur.
Dæturnar eru fimm: Gyðríð-
ur, yfirsetukona, og hefir verið
ráðskona hjá bróður sínum á
Hvanneyri, en ætlar nú til Sví-
þjóðar í vefnaðarskóla. Guðríð-
ur, gift Lofti Guðmundssyni
ljósmyndara í Reykjavík. Rós-
hildur, gift Benedikt Guðjóns-
syni kennara við Laugarnes-
skólann. Ingunn, gift Ara Eyj-
ólfssyni verkstjóra hjá S. í. S.
Sigríður, gift Guðmundi Hjalta-
syni í Reykjavík.
Trúin á lífið.
Innan þessarar stóru fjöl-
'■'kyldu hefir ríkt mikil lífsgleði
og gott samkomulag, og öll
heimilisstörf verið unnin með
forsjá og miklum áhuga.
Sveinn Sveinsson hefir alltaf
verið mikill samvinnumaður, og
einn af þeim mönnum, sem bezt
vann að samvinnumálum bænda
í Vestur-Skaftafellssýslu á sín-
um tíma, bæði að sláturfélags-
og kaupfélagsmálum, var einn
aðalhvatamaður að kaupfélags-
útibúi við Skaftárós og síðar að
Kirkjubæjarklaustri. Hann hefir
mjög skýrar skoöanir á sam-
vinnumálum, telur hann það
mikið metnaðarmál bænda að
vera kaupfélagsmenn. Álítur
hann það þroska bændur að
ráða sinum hagsmuna- og
verzlunarmálum sjálfir, og geta
ráðið sjálfir sína beztu og fær-
ustu menn til forustu í sínum
verzlunarmálum, enda er Sveinn
einn af þeim mönnum, sem
bekkir bezt mismuninn á því,
sem áður var, og nú er, að fá
vörur sínar heim í hlað.
Við þessi tímamót í ævi Sveins
bótti mér hlíða að skrifa þessar
framanritaðar línur, því að bú-
-kaparferill Sveins er að mörgu
’eyti óvanalegur og mjög merki-
’egur, því að hann sýnir svo vel,
hverju dugnaður og trú á
'ífið getur áorkað. Og alls staðar
bar sem Sveinn hefir farið,
komið og verið, hvort sem það
hefir verið í sorg eða gleði, þá
hefir nærvera hans haft góð
áhrif á menn.
Það er haft fyrir satt, að aldrei
hafi Sveinn b’akað hendi við
'"arni, hvorki sínum né annarra,
°nda hefir hann ekki trú á því
að það sé betra að laða fram
bað góða í barninu með bar-
"míð og hörku en lipurð og nær-
gætni. Jóhs. H.
Bændaförin
(Framhald af 4. síOu)
ingar i staðinn í bílum Árnes-
inga. Á leiðinni að Selfossi var
stanzað i skarðinu við Seyðis-
hóla og gengið þar upp í hlíð-
arnar. Er þar viðsýnt um hérað-
'ð og fjallasýn fögur. Farið var
tramhjá Þrastaskógi, sem
Tryggvi Gunnarson gaf Ung-
mennafélagi íslands. Skógurinn
er á fögrum stað við Sogið,
aegnt Ingólfsfjalli. Langaði
marga að koma inn í skóginn,
an ekki vannst tími til þess.
Framh.
SHIPAUTCERÐ
Drarm
„Hrsmfaxi”
til Austfjarða um miðja næstu
viku. Tekið á móti flutningi til
þafna frá Hornafirði til Seyðis-
fjarðar á mánudag.