Tíminn - 05.02.1946, Blaðsíða 7

22. hlað
TÍMIM, hriðjjutlaginn 5. fcbr. 194G
Fyrirlestrarstarfsemi
samvinnumanna
Flutningur fyrirlestra er gam-
all og nýr þáttur í menningar-
viðleitni þjóðanna. Heitir bar-
áttu- og hugsjónamenn tóku
hana snemma í þjónustu sina
til að kynna alþýðunni nýjar
stefnur og nýjar kenningar sem
þeir báru mjög fyrir brjósti og
vildu allt til vinna að næðu vin-
sældum og áhuga almennings.
Starfsemi þessi fluttist einnig
hingað til lands á vakningarár-
unum og tók sambandið hana í
þjónustu sína svo að segja strax
og öðru grundvallarstarfi var
lokið.
Árið 1911 hóf Sigurður Jóns-
son í Yztafelli fyrstu fyrirlestr-
arferðirnar á vegum sambands-
ins. Hafði hann hlotið til þess
styrk nokkurn frá Alþingi og
þræddi nú fyrst síðari hluta
vetrar þá á'tján staði á Norður-
landi, sem fjölmennastir voru
og líklegastir í þessum tilgangi
að hans dómi. Flutti hann boð-
skap sinn hvorki meira né
minna en 31 sinni við mikla
aðsókn, t. d. sjö sinunm að
Hólum í Hjaltadal, fjórum sinn-
um á Sauðárkróki, þrisvar í
gagnfræðaskólanum á Akur-
eyri og jafn oft í Húsavíkur-
kauptúni. Meðalfjöldi áheyr-
enda var um 90 manns á hverj-
um stað en heildartalan skipti
hins vegar þúsundum. Bar eink-
um tvennt til um slíka aðsókn,
að maðurinn var í bezta lagi
máli farinn og hlustendur
heyrðu veruleikakenndina af
vörum þessa frömuðar, sem
sjálfur hafði stýrt og stjórnað
raunverulegum samvinnu- og
kaupfélagsmálum um áraskeið.
Þrjú næstu árin hélt Sigurð-
ur ferðunum áfram og lagði nú
leið sína til þeirra landshluta,
sem afskiptir höfðu orðið hin
fyrstu missiri. 1913 var hann t.
d. í Borgarfirði syðra og Eyja-
firði, 1914 á Suðurlandi og 1915
á Fljótsdalshéraði og víðar.
Einnig dvaldist hann um hríð á
Hvanneyri, er þar var haldið
bændanámskeið, og fór jafnvel
allt suður til Hafnarfjarðar ár-
ið 1914, þar sem hann talaði sex
sinnum fyrir bæjarmenn. Voru
fyrirlestrarnir þá orðnir 107 alls
eftir fjögur ár og höfðu verið
fluttir á 70 stöðum í sveitum
og sjávarþorpum.
Sigurður í Yztafelli var
merkilegur brautryðjandi í fyr-
irlestrastarfsemi samvinnu-
manna og óvenjulega vinsæll
gerðist hann á þeim fáu ár-
um, er hann eyddi orku sinni til
að uppfræða landslýðinn, jafn-
vel I hinum afskekktustu þorp-
um og sveitum. Má það ekki
sízt þakka vali efnisins, sem alls
ekki var eingöngu bundið við
samvinnumálin, heldur miklu
fremur hvers kyns félagsstarf-
semi og stefnur, sem samtíðin
var að skapa og taka í þjónustu
sína, í staðinn fyrir hið gamla
og úrelta. Er í því sambandi ó-
'hiögulegt að meta og kanna á-
hrif þau, sem hann kann að
hafa haft á vaxandi félags-
þroska og skoðanagrundvöll
fjölda fólks viðs vegar í land-
inu, einmitt þegar stjórnmála-
lífið lá í deiglunni, þegar þjóð-
in var að hrista af sér síðustu
deyfðina og gamla fúna hlekki
framandi manna.
Eftir að Sigurður hætti ferð-
um sínum, lá fyrrilestrastarf-
! semin niðri um langa hríð. En
veturinn 1921—1922 fór Bene-
dikt Gíslason á Egilsstöðum
landveg frá Reykjavík suður og
•austur og hélt fundi og fyrir-
lestra í kaupfélögunum á Suð-
j austur- og Suðurlandi. Styrkti
Sambandið hann nokkuð til
I þeirra ferða, enda gaf hann
stjórninni síðan skýrslu um ár-
j angur allan. Næstu skref á
þessum vettvangi voru fyrir-
lestraferðir Jóns í Yztafelli, son-
! ar Sigurðar, víðs vegar um land
Á víðavangL
(Framhald af t. tiOu)
skipta þjóðinni eingöngu 1 tvær
fjandsamlegar fylkingar, mun
því reynast, að þeir eru að vinna
vonlaust verk. Heilbrigð hugs-
un kjósendanna verður þeim of-
jarl. En vissulega ættu þessir
menn ekki að látast á sama tíma
eins og þeir vilji efla frið og
samheldni með þjóðinni, því að
ekkert ér líklegra til stórfelldra
og háskalegra deilna en að
þjóðin skiptist I tvær fjandsam-
legar fylkingar og enginn þriðii
aðili sé til, er geti borið klæði
á vopnin, þegar mest skerst í
odda, og þrætt þann meðalveg,
sem er líklegastur til sátta í
þjóðfélaginu.
árin 1924—1927, t. d. á Suður-
láglendinu, um Húnavatns- og
Skagafjarðarsýslur og sveitirn-
ar við Breiðafjörð, allt norður
á Strandir. Auk þess má hér
nefna 16 fundi, sem sami maður
hélt á líkum slóðum árið 1934.
Samsýslungi Jóns, Sigurður
skáld á Arnarvatni, tók upp
starfa hans sama ár og hann
hætti og ferðaðist um Borgar-
fjörð árið 1927, að tilhlutun
samvinnumanna þar. 1929 flutti
hann samvinnuerindi á Búnað-
arnámskeiðum norðanlands og
1930 í Norður-Þingeyjarsýslu, á
Austfjörðum og allt suður á
Rangárvelli. Loks hélt hann svo
tíu fundi um samvinnumál I
Múlasýslum árið 1934.
Ekki fara sögur af fyrirlestra-
ferðum Sambandsins næstu
fimm árin eftir þetta. En 1940
flutti Ragnar Ólafsson, þáver-
andi lögfræðingur og eftirlits-
maður stofnunarinnar, fyrir-
lestra á búnaðarnámskeiðum
norðanlands og einnig á aðal-
fundum þriggja sambandsfé-
laga á Suðurlandi. Voru það
síðustu framkvæmdirnar i
málum þessum, þar til fræðslu-
og félagsmáladeildin var stofn-
uð, en hún hefir síðan gert
skipulegar áætlanir um fyrir-
lestraflutning og látið fylgja
þeim í sambandi við kvik-
myndasýningar, aðalfundi kaup-
félaganna og aðrar samkomur
samvinnumanna.
Eftir fiskiþingLð
(Framhald af 4. slSu)
c anna, sem nú ríkir hér á landi
og ágerzt hefir undanfarin ár
vegna ýmissa aðgerða löggjaf-
arvaldsins. Samkvæmt ákvæð-
um stjórnarskrárinnar, ættu
allir landsbúar, hvar sem þeir
eru búsettir, að hafa jafnan rétt
aðbúð og aðstöðu, en í fram-
kvæmdinni eru svo miklir mis-
brestir um þetta, að telja má
þjóðfélagið í alvarlegri hættu,
ef slíku fer fram.“
Fyrir þessu var gerð svolát-
andi grein:
Ofanrituð ályktuð er borin
fram til þess að hreyfa við þeirrl
misskiptingu almennra og sam-
eiginlegra lífsgæða þegnanna,
sem skapazt hefir með eða fyrir
aðgerðir löggjafarvaldsins, eink-
um nú síðari árin, og má þangað
að vorri hyggju, reka margar
þær misfellur og meinsemdir,
sem nú þykja ískyggilegastar.
Skulu nefnd örfá dæmi til skýr-
ingar.
1. Fyrst skal á það minnzt,
hvernig fjármagnið í æ vaxandi
mæli er tekið frá landsbyggð-
inni og flutt til Reykjavíkur og
ávaxtað þar, svo er t. d. um
tryggingargjöld sjómanna og
útgerðar, brunabótagjöld o. fl. o.
fl. Jafnvel þar, sem bankaúti-
bú starfa, eru öll áðurnefnd
gjöld, svo og skattar og auka-
tekjur ríkissjóðs, flutt til Reykja
víkur. Með slíku háttalagi eru
byggðarlög utan Reykjavíkur
rúin eðlilegu fjármagni og um
leið er Reykjavik gerð að alls-
herjarmiðstöð fyrir fjármagn
allrar þjóðarinna og er það eðli-
legt, að fólkið leiti þangað á
eftir.
2. Verðbólgan hér á landi er
öllum ljós, og mun flestum
kunnugt, að ekki óverulegur
hluti hennar er nú þegar háður
svonefndum svörtum markaði,
sem ekki kemur fram í vísitölu-
útr^ikningnum. Til þess að
jafna afleiðingar verðbólgunnar
hefir verið tekinn upp vísitölu-
útreikningur. Eru fullar líkur
til, að það fyrirbrigði eigi sér
’engri aldur en menn héldu í
öndverðu. Vísitalan er nú reikn-
uð út samkvæmt verði ákveð-
inna vörutegunda í Reykjavík.
en gildir fyrir allt land, enda
þótt vitað sé, og viðurkénnt með
verðlagsákvæðum, að nauðsynja
vörur almennings eru dýrari út
um land en í Reykjavík. Með
bessu er skapað misrétti þegn-
anna, sem enginn hefir hreyft
hendi til þess að laga, og má
það furðulegt teljast. Enn
furðulegra er þó það, að lög-
gjafarvaldið hefir ákveðið, að
opinber framfærslueyrir barna-
og gamalmenna og öryrkja utan
Reykjavíkur er ákveðinn lægri
en framfærslueyrir barna, gam-
almenna og öryrkja í Reykjavík.
3. Lífsgæðin eða lífsþægindin
á hverjum stað í landinu eru
raunverulega framkvæmd með
sameiginlegu fjármagni þjóðar-
innar, svo sem raforkuveitur,
hitaveitur o. fl. Af eðlilegum á-
stæðum koma slíkar fram-
kvæmdir fyrst þar sem fjöl-
mennið er mest, en auk þess,
sem hin smærri og dreifðari
byggðarlög mega oftast lengi
bíða slíkra gæða, verða þau að
greiða mikið hærra verð fyrir
notkun þeirra. Hér er enn nýtt
misrétti, sem stuðlar að því, að
'andsfólkið flytji meira á einn
stað eða örfáa staði en æskilegt
væri.
4. Framanritað eru nokkrir
aðalpunktar, sem valdið hafa
vaxandi flutningum fólks úr
dreifbýlinu. — Til þessa hafa
fólksflutningar aðallega verið
úr sveitum landsins, en nú þeg-
ar ber á þessu sama í ýmsum
kaupstöðum og verstöðvum
landsins, og svo er komið, að
náttúrugœði og fiskiauðlegð
ýmissa staða verða ekki notuð,
nema að nokkru, sökum fá-
mennis.
Flutningsmenn telja, að hér
sé um svo þýðingarmikið og
merkilegt mál að ræða, að þvi
verði að hreyfa, þótt fiskiþingið
hvorki hafi tima né tækifæri
til úrlausnar þessu máli, gæti
álit þess haft áhrif á viðhorí
löggjafans til þessara vanda-
mála.
Flutningsmenn þessarar til-
lögu voru:
Helgi Benediktsson, Arngr. Fr.
Bjarnason, Valtýr Þorsteinsson.
Margeir Jónsson, Guðm. Einars-
son, Arnþór Jenssen, Guðm.
Guðmundsson, Þ. Einarsson."
Sveinn fær kast.
Tillaga þessi, sem er ekki ann-
að en tilmæli um athugun á
þjóðfélagslegu vandamáli var
lögð fram á fiskiþingi 28. nóv.
7
Nýtt hefti af
TÍMARITI MÁLS OG MENNINGAR
flytur m. a. ritgerðir eftir Jón Helgason prófessor, Hallðór Kiljan
Laxness, Pálma Hannesson, Gils Guðmundsson, minningarljóð
um Sigurð Thorlacius skólastjóra, eftir Jóhannes úr Kötlum,
kvæði Överlands, er hann flutti í haust við setningu háskólans í
Osló, smásögu eftir Halldór Stefánsson, ritdóma o. fl.
Félagsmenn í Reykjavík eru vinsamlega beðnir að vitja heftisins í Bókabúð Máls og
menningar.
MÁL OG MEMDiG,
Laugavegi 19. — Simi 5055.
/
ANSUTBOÐ
Byggingarsjóður verkamanna hefir ákveðið að bjóða út 2 handhafaskuldabréfalán, annað að
upphæð 2.300.000 kr., hitt að upphæð 1.200.000 kr. Verður andvirði þeirra, samkvæmt gildandi lög-
um um verkamannabústaði, notað til útlána til byggingarfélaga í eftirtöldum kaupstöðum og
kauptúnum landsins: Reykjavík, Patreksfirði, Bolungarvík, Húsavik, Seyðisfirði, Neskaupstað,
Eskifirði, Búðahreppi, Djúpavogi, Eyrarbakka, Keflavík og Hafnarfirði.
Til tryggingar lánunum er skuldlaus eign Byggingarsjóðs, ábyrgð ríkissjóðs og bakábyrgð
hlutaðeigandi bæjarfélaga og sveitarfélaga.
Annað lánið, að upphæð 2.300.000 kr., endurgreiðist á 42 árum (1948—1989) og eru vextir af
því 4% p. a.
Hitt lánið, að upphæð 1.200.000 kr., endurgreiðist á 15 árum (1948—1962) og eru vextir af þvi
3%% p. a.
Bæði lánin endurgreiðast með sem næst jöfnum afborgunum eftir hlutkesti, sem notarius pu-
blicus framkvæmir í júlímánuði ár hvert. Gjalddagi útdreginna bréfa er 2. janúar, I fyrsta sinn
2. janúar 1948. Vextir greiðast eftir á, gegn afhendingu vaxtamiða, 2. janúar ár hvert, í fyrsta
sinn 2. janúar 1947. Innlausn útdreginna bréfa og vaxtamiða fer fram hjá Landsbanka íslands.
Skuldabréf 4% lánsins eru að fjárhæð 5.000 kr., en skuldabréf 3y2% lánsins eru að upphæð
2.500 kr.
Þriðjudaginn 5. þ. m. og næstu daga verður mönnum gefinn kostur á að skrlfa sig fyrir skulda-
bréfum í
Landsbanka íslands, Reykjavík
Skuldabréf beggja lána eru boðin út á nafnverði, en bréf 15-ára lánsins fást aðeins keypt í
sambandi við kaup á bréfum lengra lánsins. Kaup á síðarnefndu bréfunum gefa rétt til kaupa
á bréfum styttra lánsins allt að helmingi þeirrar upphæðar, sem keypt er af bréfum lengra
lánsins.
Kaupverð skuldabréfa greiðist Landsbanka íslands um leið og áskrift fer fram, gegn kvittun,
sem gefur rétt til að fá bréfin afhent þegar prentun þeirra er lokið. — Skuldabréfin bera vexti
frá 1. apríl 1941 og fá því kaupendur þeirra greidda vexti frá greiðsludegi bréfanna til þess dags.
Reykjavík 2. febrúar 1946.
Stjórn Byggingarsjóðs verkamanna
Magnús Siíínrösson.
Stefán Joli. Stefánsson. Guðlaiigur Rósinkranz.
Arnfinnur Jónsson. Jóhann Ólafsson.
og tekin á dagskrá 30. s. m.
Þingmenn höfðu þannig haft
ríflean tíma til að athuga til-
’.öguna. Arngrmur F. Bjarnason
hafði framsögu fyrir tillögunni
með stuttu og greinargóðu yfir-
iti um viðhorf og útlit. Sveinn
Benediktsson hafði sem oft
mdranær lítinn tíma gefið sér
til fundarsetu daginn, sem til-
lögunni var útbýtt, og taldi, að
henni hefði verið laumað inn á
fiskiþingið, tillagan væri hápóli-
tísk og ætti því ekki rétt á sér.
Hér vœri um stofnun nýs stjórn-
málaflkko að ræða, sem ætti að
ofsækja Reykjavík. Varð Sveinn
ókvæða af bræði og skipaði
fundarstjóra að vísa tillögunni
frá fiskiþinginu, hafði I frammi
við hann ýmsar hótanir í því
■ambandi og jós úr skálum reiði
■innar yfir bæði nærstadda og
fjarstadda. Og verður ekki sagt.
að málflutningur hans væri
þinglegur né prúður.
Ég þakka innilega Búnaðarfélagi íslands fyrir þá
miklu vinsemd, er það sýndi mér með árnaðaróskum og
peningagjöf i tilefni af 85 ára afmœli minu i vetur.
Guð blessi félagið og störf þess.
SIGVRGREIR ÍSAKSSON.
Hóli í Kelduhverfi.
Fundarstjóri lét' ekki
bugast.
Fundarstjóri varð ekki við
kröfum Sveins og héldu umræð-
ur um tillöguna áfram lengi
dags, og fipaði málflutningur
Sveins engan. Stilltu allir, að
Sveini frátöldum, orðum sínum
í hóf.
Nýr flokkur.
í tilefni ummæla Sveins um
stofnun nýs flokks, lýsti Finn-
bogi Guðmundsson yflr þvi, að
lík flokksstofnun væri fyllilega
tímabær og ekki skyldi þar
standa á sinum stuðningi. Lýsti
hann þvi með rökum, á hvern
hátt smáútgerðin hefði verið
hlunnfarin síðan á árinu 1942,
og að einmitt þeir, sem alltaf
vséru að slá um sig sem vernd-
arar þessa atvinnuvegar, reynd-
ust honum ætíð verst. Benti í
því sambandi á, að ekki væri
vitað, að Sveinn Benediktsson
hefði nokkru sinni hætt einum
eyri af sjálfs sin fé í atvinnu-
rekstur. afnframt vék Finnbogi
að bræðslusíldarverðinu og
stjórn Sveins á Síldarverksmiðj-
um rikisins. Framh.
t