Tíminn - 13.11.1947, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, fimmtudaginn 13. nóv. 1947
207. blað
BREFASKOLINN
hefir nú byrjað kennslu í
Aðrar námsgreiiiar ern
EnsUa
íslenzU réttritun
ReiUninyur
Bókfœrsla
Báreikninyar
Skipuluy oy starfshuíttir
samvinnufélafia
Fundarstjjórn oy fundarreglur
Skéliiui starfar allt árið. VeitiisH
fúslega allar sapplýsingar.
Reykjavík
Verðlaí landbúnaðarafurða
I ísafold frá 21/10 s. 1. er
grein eftir Jón Pálmason með
þessari fyrirsögn. Greinin er
noKkurs lconar eftirmæli eftir
Búnaöarráð og harmagrát-
ur yíir því, hversu hann var
htils ráðandi um setningu
iaganna um Framleiðsluráð
iandbúnaðarins, vex-ðskrán-
ingu 'ö. fl. ísafoldargreinin
aegír" áð þegar samkomulag
náðist ,í sexmamxanefndinni
1943 úm afurðaverð landbún-
aðafihs, hafi það vakið al-
m.erina óánægju meðal
bæíidá og sveitafólks. Enn-
iremur segir, að árið 1914 var
vísitöluhækkun ársins eftir
genn. Að sjálfsögðu er þetta
prentvilla, en það er tákn-
ræht fyrir alla greinina, því
- svo éru niðurstöður og full-
yrðingar J. P. um hátt af-
urðaverð til bænda undir
lorystú Verðlagsnefndar.
Búnáðarráðs, villandi og
ijarri réttl lagi.
Þegar Búnaðarráð er
skiþáð haustið 1945, er því
haldið fram af valdhöfunum,
að sexmanna samkomulagið
irá 1943 eigi ekki lengur stað
í lögum, þar sem að stríðinu
sé lokið. Hér var því ekki til
neitt samkomulag, sem stað
atti í lögum og skylt var að
vei'ðleggja eftir samkvæmt
lyrrnefndum skilningi ríkis-
stjörnarinnar á gildi þessa
jagaakvæðis dýrtíðarlag-
anna. Samt sem áður lét
Jandbúnaðarráðherra reikna
út landbúnaðarvísitöluna ár-
'lega. —
Er svo að sjá á grein J. P.
að Verðlagsnefndin hafi fylgt
landbúnaðarvísitölunni við
verðlagningu landbúnaðar-
vara á hverjum tíma, eftir
því sem honum farast orð
um verðákvörðun Fram-
ieiösluráðs s. 1. haust og
gildandi landbúnaðarvísitölu.
Er þá bezt að athuga verð-
akvarðanir Verðlagsnefndar
nánar og hvað bændur hafa
lengið fyrir afurðir sínar
undir handleiðslu nefndar-
ínnar. Liggur þá næst að at-
huga sauðfjárafurðirnar og
þá aöallega kjötið, því að þar
hafði nefndin ekki einungis
veröákvörðunina, en einnig
íramkvæmd kjötsölunnar. —
Landbúnaðarvísitalan var
samkvæmt verðgrundvelli
sexmannanefndarinriar þessi:
1943 gjöldin kr. 28377 vísitala 100
1944 gjöidin kr. 31039 vísitala 109,4
1945 gjöldin kr. 34042 vísitala 120
1946 gjöldin kr. 36135 vísitala 127,4
ög eftir þessari verðvísi-
tölu áttu bændur að fá fyrir
kg. aí geldfjár og dilkakjöti:
«
1943 kr. 6.82 og fengu kr. 6.82
1944 kr. 7.76 og fengu kr. 6.90
1945 kr. 8.65 og fengu kr. 7.00
rúmlega
1946 kr. 9,18 og fengu kr. 7.00
tæplega
1945 frá 6.50—7.13 og 1946
sennilega frá 6.50—7.00 kr.
Árið 1946 hefði kjötverðið átt
að' vera hærra til bænda en
9,18 kr., því sem nemur lækk-
un ullar-verðsins úr 8.60 kr.,
því þá var ábyrgð ríkisins á
ullarverðinu fallin burt.
Hér er nú ekki hægt að
kojna auga á, að J. P. hafi af
miklu að státa fyrir hönd
Vérðlagsnefndarinnar, en J.
P. ér nægjusamur. Verðið, sem
þændur fá greitt fyrir kjötið,
Eftir Sverri Gíslason, Mvamml
hækkar um tæp 3% frá 1943
til 1946 á sama tíma og land-
búnaðarvísitalan hækkar úr
100 í 127,4. En því miður er
ekki öll sagan sögð hér með.
Verölagsnefndin tekur við
verðjöfnunarsjóði með inn-
eign kr. 490 þúsund og skilar
honum með kr. 396. þúsund i
skuld. Hér er því lokið sem
til var og étið fyrir sig fram.
Verðlagsnefndin hefir aldrei
fylgt landbúnaðarvísitölunni
í verðlagningunni. Þegar bezt
hefir látið, hefir hún sleppt
9,4 þ. e. haustið 1946 en 1945
hefir hún verið enn þá neðar
með verðið.
J. P. segir um hinn nýja
verðlagsgrundvöll: . „Niður-
staða hagstofustjóra varð
aftur á móti kr. 37686.00 og
hækkun frá 1946 því aðeins
4,3% eöa 8,3% lægri en vera
bar samkvæmt eldri regl-
unni og verðlagningu Búnað-
arráðs. Auk þess-eru svo hin
marg umtöluðu 9,4% fallin
burtu fyrir fullt og allt. —
Verðlagið til bænda er því
samkv. gerðardómi ákveðið
17,7% lægra en vera mundi
samkvæmt sexmannanefndar
samkomulaginu frá 1943 og
8,3% lægra en vera mundi
samkvæmt verðskráningu
Búnaðarráðs“. — Af þessari
klausu J. P. verður ekki
annað ráðið en það, að ann-
að hvort viti hann ekki hvað
hann er að skrifa um, eða
aö hann er óvandaðri í mál-
flutningi en ég hafði ætlað
honum.
Eins og fyrr segir hefir
landbúnaðarvísitalan verið
reiknuð út árlega af Hag-
stofunni samkvæmt sex-
mannanefndarsamkomulag-
inu frá 1943. Haustið 1946 er
visitalan 127,4 stig og út-
gjaldahlið verðlagsgrundvall-
arins kr. 36135.00. Inn í þess-
ari vísitölu eru hinir marg
nefndu 9,4. — Hinn nýi
verðlagsgrundvöllur frá í
haust er gjaldamegin kr.
37686 eða kr. 1550 hærri en
verðgrundvöllurinn haustið
1946 reiknaður eftir sam-
komulaginu frá 1943. 9,4 eru
enn í grundvellinum eins og
hann var 1946 og eins og
hann er nú, að því leyti sem
grundvöllurinn hefir hækkað
þ. e. 4,3%. En Verðlagsnefnd
Búnaðarráðs verðlagði alltaf
á þann hátt, að sleppa 9,4.
Það er ekki ástæða til þess
að halda að Búnaðarráð hefði
s. 1. haust, fremur en endra-
nær, fylgt grundvellinum frá
1945 út í æsar. Þetta um
17,7% lægra verð til bænda
samkvæmt nýja grundvell-
inum, er því algerlega rangt.
Og hitt atriðið um hvernig
Verðlagsnefnd Búnaðarráðs
hefði verðlagt s. 1. haust,
hefði hún farið með verð-
lagið er hreinn spádómur.
Þetta mætti nú nægja út
af grein J. P. En vegna þess
hvernig eftirgjöf Búnaðar-
þings 1944 á 9,4% hefir verið
misnotuð ætla ég að bæta
nokkrum oröum við.
Þegar hækkun landbúnað-
arvísitölunnar er kunn haust-
ið 1944, er svo að sjá sem
hækkunin hafi stigið ýmsum
alþingismönnum nokkuð til
höfuðs. Stjórn Búnaðarfé-
lags íslands er fengin til
þess að kalla saman auka
búnaðarþing, ef kostur væri
að fá búnaðarþingsfulltrú-
ana til þess að gefa hækk-
unina eftir fyrir hönd bænd-
anna og afstýra með því
þjóðarvoða og fyrirbyggja
almenna vísitöluhækkun. —
Búnaöarþingsfulltrúarnir
munu nú hafa verið all ó-
fúsir til eftirgjafarinnar, þó
þeir um síðir féllust á eftir-
gjöfina, gegn skilyrðum, sem
í fyrsta lagi voru þau, að
vísitalan hækkaði ekki úr
272 stigum, að aðrar stéttir
kæmu á móts við bændur með
hliðstæða lækkun, að ef kaup
hækkaði á árinu sem hefði
áhrif á framleiðslukostnað-
inn, bætti ríkissjóður það úr
ríkissjóði, að ríkisjóður
greiddi útflutningsuppbætur
á útflutt kjöt og gærur haúst-
ið 1944 og að ríkissjóður
greiddi uppbætur ú ull fram-
leidda 1944 og 1945, svo að
vísitöluverð næðist kr. 8.00
á kg. meðalverð. — Sumt af
þessum skilyrðum búnaðar-
þings hafa verið uppfyllt,
önnur verða uppfyllt (ullin).
Önnur hafa verið þverbrotin
svo sem með vísitöluhækk-
unina o. fl. En hvað skeður
svo Hið sáma Alþingi eða
alþingismenn sem fá Búnað-
pjðjyingsfulltrúanna til þess
að gefa eftir þetta marg-
umræddu 9,4% hækkar laun
allra starfsmanna ríkisins
með þeirri afleiðingu að- öll
fyrirtæki í landinu og öll
bæjarfléög verða að hækka
laun starfsmanna sinna. í
kjölfar þessa kemur svo ný
kauphækkunaralda.
Haustið eftir 1945 verð-
leggur landbúnaðarvörurnar
Verðlagsnefnd Búnaðarráðs
undir forystu forstjóra bú-
reikningaskrifstofu ríkisins.
Landbúnaðarvísitalan hafði
nú enn hækkað um 9,7%. Þá
skeður það að Verðlagsnefnd-
in sleppir eða gefur eftir 9,4%
hækkunina frá 1944, án þess
að fá nokkuð á móti eða
tryggja bændum á nokkurn
hátt bætur, þrátt fyrir það
að iaun allra stétta landsins
höfðu hækkað stórlega. —
Kaupgeta var mikil og enginn
sparaði neitt í neinu. Það
skal tekið fram, að ég hefi
enga tilhneigingu til þess að
troða illsakir við þá menn
sem fóru með verðlagsmálin
frá í sept. 1945 til 1 júlí 1947
og framkvæmd kjötsölunnar
og hefði eigi skrifað orð þar
um, ef grein J. P. hefði eigi
gefið ástæðu til þess og í
henni væri gerð tilraun til
þess að gera Framleiðsluráð
tortryggilegt í augum bænda
og réttu máli hallað meir en
góðu hófi gegnir. Hins vegar
er það skoðun min, sem ég
hefi látið í Ijósi áður, aö
verðákvörðun haustið 1945,
þar sem slept var 9,4 (og svo
ætíð síðan, án þess að
tryggja bændum nokkuð í
.staðinn t. d. útflutningsupp-
bætur á kjöt, gærur og ull, sé
með öllu óverjandi, eins og
þá stóð á um atvinnu og
tekjur almennings, og hafi
orðið þess valdandi, að eigi
var hægt síöar, hvorki fyrir
Verðlagsnefnd eða þá nefnd,
sem semja átti um nýjan
verðgrundvöll síðast liðið
sumar, að ná fullu sexmanna-
nefndarverði samkvæmt verð
grundvellinum frá 1943.
Þegar strandferðaskipin koma er
oft þröngt um borð, því að það
mun fremur heyra til undantekn-
ingum, ef þar eru ekki miklu fleiri
farþegar, en rúm er fyrir. Þeir, sem
hafa hlotið þá lífsreynslu að fara
sjóveg milli Reykjavíkur og Aust-
fjarða eða Vestfjarða, vita líka af
eigin reynd hvernig oft hagar til í
þeim ferðalögum.
Stundum er mörgum tugum
fólks leyft að hreiðra um sig í
einhverri lestinni, og sumir hafa ef
til vill skemmtilegar og hugljúfar
minningar frá slíku ferðalagi, en
oftar mun það þó hafa orðið frek-
ar til skapraunar og leiðinda en
skemmtunar og munaðar. Sjóveik-
in er ekki neitt skemmtileg þó að
ekki bætist við kuldi og hálfgerð
vosbúð, eins og stundum á sér stað
í lestunum.
En það kemur líka fyrir að allar
lestir eru fullar eða lokaðar, svo að
ekki er hægt að leyfa fólkinu að
leita athvarfs þar. Ög þá er ekki
um annað að ræða, en að hírast á
göngum og í stigum eftir því, sem
við verður kcjnið.
Skipverjar vinna sér oft hylli og
vinsældir fólks í þessum ferðalög-
um. Mér hefir fundizt að ég sæi
aldrei betur, J\vað fólkið er gott og
greiðvikið, heldur en einmitt á
svona ferðalögum, og þá einkum,
þegar út af ber með veður, sem
fyrir kemur.
Þær eru víst ótaldar, næturnar,
sem ýmsir skipsmenn á strand-
ferðaskipunum hafa lánað ein-
hverjum farþega rúmið sitt til að
hvílast og sofa í. Og þaö er blátt
áfram dásamlegt, hvað þessir
menn, sem löngum hafa nóg að
gera, og oft alls ekki betri skilyrði
til starfs og hvíldar en svo, að
þolanlegt geti kallazt, eru hugul-
samir, og ég vil segja fórnfúsir,
fyrir farþegana.
Þó þeir séu nú góðir við kven-
fólkið, það er þeim ekki þakkandi,
sagði einhver. Ojæja. Mér finnst
nú að megi meta það og þakka,
þegar menn koma vel fram, þó að
við kvenfólk sé, og leggja á sig
óþægindi og fyrirhöfn, án þess að
ætlást til nokkurra launa fyrir það.
Það er einmitt einkenni á góðum
dreng, að hann vill láta gott af
sér leiða og koma vel fram, án til-
lits til endurgjaldsins. Það er eins
og Steingrímur segir að góðverkið
eigi að vera:
Gullhringur sé það í græðisdjúp
þeyttur,
ei glófagur öngull af sjálfselsku
beittur.
Enda þótt karlmenn séu vask-
leikamenn, verða þeir margir hálf-
gerðir vesalingar í sjóferðum með-
an þeir eru að venjast. Þeir eru
sjúklingar. Og undir þeim kring-
umstæðum hafa eflaust margir
fundið með fögnuði og gleði og
djúpu þakklæti þá alúð og hlýju
umhyggju, sem farmennirnir hafa
sýnt þeim. Það er ef til vill ekki
margt talað um það, þegar skips-
mennirnir, æðrulausir sægarpar og
vanir harðræðum og mannraunum
eins og sjómönnum ber að vera, eru
; að reyna að koma farþegunum
fyrir, þar sem þeir geta lagzt fyrir
og eijjhver ylur er, en þetta tvennt
eru stundum hámarksþægindi, sem.
hægt er að veita íslenzku ferða-
fólki 1 langferðum á sjó, og alls
ekki fyrirhafnarlaust. En sú hjálp-
fýsi og drengskapur er ekki alltaf
gleymdur strax og menn hafa jafn-
að sig eftir volkið.
Það er því engin tilviljun að far-
mer/iirnir á strandferðaskipunum
eiga fleiri vini en þeir vita sjálfir.
Þeir hafa unnið til þess.
Pétur Iandshornasirkill.