Tíminn - 08.01.1948, Síða 5

5. blað
TÍMINN, fimmtudaginn 8. jan. 1948
5
Fimmtud. 8. jms.
íslenzk stjórnmá!
Þegar ólíkir flokkar standa
saman að ríkisstjórn er hætt
við að löngum gangi í þófi um
það, hvað gera skuli. Hver
aðili reynir að iáta sín mál
fá sem bezta lausn. Allir
verða að slá af, svo að engir
verða að lokum fyllilega á-
nægðir með það, sem gert er.
Þetta er mikill ókostur og
samfara þessu er líka hætta
fyrir lýðræðið. En þessi
hætta fylgir jafnan mörgum
flokkum, þar sem enginn
einn samábyrgur aðili hefir
meirihluta á löggjafarþingi.
Það verður ekki nánar rak-
ið í þetta sinn, hvernig þjóð-
skipulag íslendinga, kjör-
dæmaskipun og kosningalög
,hafa boðið þessari hættu
heim, eða hver ráð muni lík-
legust til þess að reisa skorð-
ur við henni í sjálfu þjóð-
skipulaginu. En athygli skal
samt vakin á nokkrum atrið-
um, er snerta þetta atriði.
Eins og sakir standa eru
ýmsar iínur íslenzkra stjórn-
mála óhreinar. Mest ber ef
til vill á því, að til eru tveir
verkamannaflokkar og bilið
milli þeirra er það breitt, að
annar hefir stjórnarforyst-
una, en hinn er í stjórnar-
andstöðu. Sá flokkurinn átti
þó nýlega sæti í ríkisstjórn,
sem síður en svo var hollari
og haganlegri alþýðustéttum
landsins. Það er fyrst og
fremst viðhorfið til stórvelda
heimsins, sem markar stefnu
leiðtoganna þar, svo að ein'n
daginn eru þeir friðarvinir
og einangrunarsinnar, en
hinn daginn vilja þeir segja
fjarlægum stórþjóðum stríð
á hendur.
fslenzk verkamannastétt
hefir að töluverðu leyti falið
þessum alþjóðlegu vindhön-
um, sem austanblærinn þýt-
ur í og snýr sitt á hvað, eftir
því hvernig honum slær fyr-
ir, ráð sitt og forsjón á
stjórnmálasviðinu. Margir
hafa gert þaö í þeirri trú, að
þar væri raunverulega frjáls-
lyndasti og lýðhollasti flokk-
urinn, þó að þeir séu nokkuð
margir, sem telja heimsyfir-
ráð Rússa mesta hagsmuna-
mál íslenzkrar alþýðu. Þeir
eiga heima í flokknum með
löngu nöfnin. Hinir hafa lent
í flokknum vegna þess, að
þeim hafa ekki líkað
starfshættir Alþýðuflokksins,
sem á margan hátt hefir
starfað hér öðruvísi en hlið-
stæðir flokkar í nágranna-
löndunum.
Sundurlyndi verkamanna-
flokkanna er staðreynd og sú
staðreynd veldur miklu illu
í stjórnmálum þjóðarinnar.
Fulltrúar verkamanna og
raunverulegir umbjóðendur
koma aldrei fram sem ein
heild. Og innbyrðis skapar
þessi klofningur skilyrði fyr-
ir alls konar yfirboð og
glæfrabrögð.
Þegar þannig er ástatt
verða höfuðlínurnar óskýrar
og erfitt um stjórnarsam-
starf. Þá verða margir óá-
nægðir.
Þetta sannast meðal ann-
ars á dýrtíðarráðstöfunum
ríkisstjórnarinnar núna. En
ERLENT YFÍRLIT:
Stanley Baldwirr
Maim vai' klóknr stjénuuálamaður, en
lítfil forfngi
Nokkru fyrir áramótin lést í
Bretlandi einn. þeirra stjórnmála-
manna, sem hmst bar á árunum
milli styrjaldanna, Stanley Bald-
win. Saga hans er á ýmsan hátt
merkileg, því að frami hans var
á ýmsan hátt táknrænn fyrir þann
tíma, er hann -var mestur. Stanley
Baldwin var sönnun þess, að þeg-
ar þjóðirnar gerast sljófar og væru
gjarnar, velja. -þær sér oftast til
forustumenn, sem vel geta verið
lægnir stjórnmálamenn, en eru litl
ir foringjar. Einn versti annmarki
lýðræðisins er- einmitt sá, að það
kýs sér sjaldan mikinn foringja
til forustu, nema komið sé í ó-
efni. Undir öðrum kringumstæð-
um sættir það. sig bezt við leið-
toga eins og Stanley Baldwin.
Lítill námsmaður.
Stanley Baldwin var réttra 80
ára, er hannHézt. Fyrstu 50 ár
ævinnar var hahn lítið þekktur í
Bretlandi, og 'seinustu 10 ár æv-
innar var hanh að mestu leyti
gleymdur maður. Um 10—15 ára
skeið var hann-einhver vinsælasti
og dáðasti maður Bretaveldis. -
Stanley Baldwin var fæddur
auðugur. Forfeður hans höfðu
stofnað jámvinnsluverksmiðjur,
sem urðu gróðásælt fyrirtæki, er
jafnan hélst í ættinni. í móður-
ætt rakti haœn frændsemi og
tengdir til ýmsra andans manna,
t. d. voru þeir Báldwin og Kipling
systrasynir. Strax og Baldwin fékk
aldur til. var hánn settur í annan
frægasta menntdskóla Breta, Harr-
owskólann. Náttiið gekk 'honum
mjög illa og"'fékk hann lægstu
einkun við brátttskrá.ningu. Síðar
stundaði hann háskólanám í
Cambridge og' ságði svo frá á eft-
ir, að hann héfði ekki lagt þar
stund á neitt;"'enda ætti hann
frama sinn því áð þakka, að hann
hefði ekki slitið' sér út við uám í
uppvextinum.
Bréfið til Times.
Að loknu námi gerðist Baldwin
framkvæmdastjóri við fyrirtæki
föðurs síns og reyndist þar hinn
nýtasti maður. Einkum var hon-
um umhugað 'um verkamenn fyr-
irtækisins og lét bæta kjör þeirra
á ýmsan hátt. :
Faðir Baldwins lézt árið 1908. —
Hann hafði þá verið þingmaður
um alllangt skeið og var Baldwin
kjörinn eftirmaður hans og hélt því
sæti jafnan síðan meðan hann
gaf kost á sér. Fyrstu 13 árin, sem
Baldwin sat á þingi, vakti hann
á sér sáralitla athygli. Einn af
helztu leiðtogum íhaldsmanna,
Bonar Law, hafði þó veitt honum
eftirtekt og gert hann að fulltrúa
sínum. Fyrir atbeina Bonar Law
fékk hann sæti í ríjsisstjórninni
1921 og gengdi þá embætti verzl-
unarmálaráðherra.
Það var rétt eftir stríðslokin, er
Baldwin vann verk, sem síðar hef-
ir verið mjög á loft haldið. Hann
sendi þá bréf undir dulnefni til
„The Times“. í bréfinu er rætt
um hina erfiðu fjárhagsafkomu
Bretlands og síngirni þegnanna,
einkum þeirra, sem betur mep sín.
Bréfritarinn segist ekki sjá önn-
ur ráð til bjargar en að þeir ríku
gangi á undan og gefi hinum gott
fordæmi. Bréfritarinn segist því
hafa ákveðið í þeirri von, að það I
yrði öðrum til eftirbreytni, að gefa I
ríkinu 20% af eignum sínum, er
séu um 580 þús. sterlingspund.
Þeir urðu fáir eða engir, sem
fylgdu fordæmi Baldwins. En bréf
hans vakti samt mikla athygli og
það komst fljótt upp, hver höfund-
ur þess var. Átti þetta síðar veru-
legan þátt í þeim vinsældum, er
Baldwin naut um skeið.
Ræðan í Carltonklúbbnum.
Ári síðar en Baldwin varð verzl-
unarmálaráðherra, reis upp sterk
óánægja innan íhaldsflokksins
gegn stjórnarforustu Lloyd George.
íhaldsflokkurinn hafði þá meiri-
hluta á þingi, en hafði stutt Lloyd
George til stjórnarforustu vegna
vinsælda hans. Bonar Law var
forustumaður uppreisnarinnar. —
Þingflokkur íhaldsmanna var
kvaddur saman til fundar í Carl-
tonklúbbnum til að ræða þetta mál
og var búizt við, að uppreisnin
yrði kveðin niður vegna veikinda-
foríalla Bonar Laws. En það fór
á aðra leiö. Baldwin tók að' sér að
flytja mál hans á fundinum. —
Hann flutti mál sitt af slíkri mál-
snild og rökfimi, að þingmennirn-
ir féllu í stafi yfir því, að þeir hefðu
haft þvílíkan mælskusnilling meðal
sín í 15 ár og ekki vitað um þenn-
an hæfileika hans. Úrslitin á fund
inum urðu líka þau, aö ákveðið
var að steypa stjórn Lloyd George,
og skömmu síðar myndaöi Bonar
Law stjórn og gerði Baldwin- að
það er þó ef til vill hættuleg-
ast af öllu, að menn láta
þreytuna ná yaldi yfir sér og
gefast upp yið að berjast fyr-
ir stefnu sinni. Við það getur
ekkert unnizt.
En þó að ríkisstjórnin eigi
nú að ýmsu, -leyti erfitt og
þjóðin bíði ".rcsklegri átaka
og skörulegra aðgerða með
óþr eyj u, vill rikisstj órninni
það til, að litlar líkur eru til
þess, aö skipt gæti um til
bóta fyrst um-sinn. Það skort
ir enn samhent samtök um-
bótamanna;" er gætu leyst
hana af hólmi. En við komm-
únistana getur ríkisstj órnin
sagt svipaö og enskur konung
ur sag'ði einu sinni við valda-
sjúkan bróður sinn: „Það
drepur mig enginn í þeim til-
gangi a'ð koma þér til valda.“
Umbótastefnan sigrar ekki
nema með' því, að hún fái ráð
andi ítök í ríkisstjórn. Því
hafa ábyrgir menn og þjóð-
hollir ekki annað að gera en
berjast fyrir sínum málstaö
og skapa hreinni línur í
stjónmálunum. En því aðeins
tryggja þeir sér vinnufrið til
þess, að atvinnuvegir séu
reknir á íslandi, og þvi er
það fyrsta skilyrði fyrir fram
tíðarsigri íslenzkra umbóta-
manna, að dýrtíðarráðstafan
ir ríkisstj órnarannar, þótt
takmarkaðar séu, fái að'
skapa starfsgrundvöll og
starfsfrið fyrir íslenzkt at-
vinnulíf.
Það er ástæðulaust að mæl
ast undan deilum og málefna
legum átökum. En fyrst verða
allir hugsandi og ábyrgir
menn að gæta þess, að með-
an við deilum um skiptingu
þjóðartekna og skipun félags
málanna, verður þjóðin þó
að vinna fyrir sér, ef hún á
að halda tilveru sinni.
Stanley Baldwin.
fjármálaráðherra. Veikindi Bonar
Law urðu þess valdandi, að hann
varð að segja af sér árið eftir, og
gerði þá Baldwin að eftirmanni
sínum. Vakti það undrun margra
og var m. a. sagt, að aldrei fyrri
heföu jafn óþekktur maður orðið
forsætisráðherra Bretaveldis.
Þrívegis forsætisráðherra.
Forsætisráðherratíð Baldwins
varð ekki löng að þessu sinni. —
Áður en ár var liðið, hafði flokkur
hans tapað kosningum og Mac
Donald myndaði fyrstu stjórn '
verkamannaflokksins með stuön- 1
ingi frjálslyndra. Sú stjórn sat
heldur ekki lengur en tæpt ár. — j
Þá urðu nýjar kosningar og unnu
íhaidsmenn þá mikinn kosninga- 1
sigur. í fyrsta sinn fyrir þær kosn- !
ingar var útvarpað kosningaræð- :
um _ flokksforingjanna og þótti
hlustendum sérstaklega gott að
heyra til Baldwins. Baldwin varð
nú forsætisráðherra og Churchill
fjármálaráðherra hans í fimm ár.
Þá unnu jafnaðarmenn nýjan sig-
ur, en hélzt illa á honum. Árið 1931
var þjóð'stjórnin mynduö undir
forustu Mac Donalds, þótt íhalds-
menn hefð'u meiri hluta á þing-
inu. Raunar var það líka Baldwin,
sem mestu réði, þótt hann teldi
heppilegra að láta Mac Donald
halda helzta titlinum. Árið 1935
tók Baldwin loks stjórnartaum-
ana í sínar hendur og efndi þá
til kosninga, sem lauk með miklum
sigri íhaldsmanna. Árið 1937 lét
hann af völdum, dró sig úr stjórn-
málabaráttunni og hlaut lávarð's-
titil. Síöan hefir verið næsta hljótt
um hann. Hann hvarf jafn fljót-
lega af stjórnmálasvið'inu og frami
hans þar hafði veriö óvæntur og
skjótur.
Fulltrúi meðahnennskunnar.
Baldwin gerði sitt til að skapa
það almenningsálit, að hann væri
réttur og sléttur miðlungsmaður
að andlegu atgerfi og jafnvel tæp-
lega það. Hann væri hinn hvers-
dagslegi Breti, oft seinn að hugsa
og átta sig á hlutunum, en þétt-
ur fyrir, er því væri að skipta. —
Hann væri hlédrægur og vildi
helzt vera laus við allar virðingar-
stöður. Framkoma hans var öll í
samræmi við þetta. Hann var jafn-
an hinn hægláti Breti, sem tottaði
pípu sína í rólegheitum, hvað sem
á dundi. Það almenningsálit, er
hann vann sér með þessum liætti,
átti ekki minnstan þátt 1 vinsæld-
um hans. Almenningur taldi sig
finna til skyldleika við hann og
hann væri hinn rétti fulltrúi hans,
er ekki myndi flana í nein ævin-
týri, sem gæti hent gáfnamenn-
ina.
Þeir, sem betur þekktu til, töldu
þessa mynd af Baldwin allranga.
Það lýsti hins vegar hyggindum
hans, að hann reyndi að skapa
þetta álit á sér, því að það
samræmdist vel þeim aldavanda,
er réði í Bretlandi á þessum árum.
Fólk undi meðalmennskunnl bezt.
Þeir, sem bezt þekktu til, tcldu
Baldwin í röð klókustu stjórnmála-
manna. Hann vissi, hvemlg ætti
Hví er Reykjavík
illa stjórnað?
Hin lélega stjórn á Reykja-
víkurbæ verður ekki afsökuð
með því, að' þar sé um sam-
stjórn ólíkra flokka að ræða.
Sami flokkurinn hefir stjórn-
að Reykjavíkurbæ um tugi
ára. Hann hefir ekki þurft
að semja við aðra flokka um
það, hvernig ætti að stjórna
bænum. Hann hefir gert það,
eins og hann hefir álitið bezt
og talið bezt henta. Samt er
stjórnin svo aum, eins og
raun ber vitni. Þetta sýnir,
að það er engan veginn nóg
að fela einum flokki völdin.
Það verður jafnframt að hafa
tryggiþg'u fyrir því, að flokk-
urinn sé fær um að stjórna
og hugsi um almenningshag.
Eigi að skýra það fyrir-
brigði, hvers vegna Reykja-
víkurbæ er illa stjórnað, verð
ur líklegasta skýringin sú, að
íhaldsmönnum er eins ósýnt
um að vinna fyrir aðra og
þeim er sýnt um að vinna
fyrir eigin hag. Þetta er eðli-
leg og rökrétt afleiðing af
skoðunum þeirra. Kjarni
íhaldsstefnunnar er sá, að
menn eigi fyrst og fremst að
hugsa um einkahagsmunina,
ekki um aðra. Þess vegna mis-
tekst líka íhaldsmönnum
langoftast, þegar þeir eiga að
vinna fyrir aðra. Þar er
Reykjavíkurbær ekki eina
sönnunin. Önnur sönnun
ekki veigaminni er f jármála-
stjórn ríkisins síðan 1939.
Gott dæmi um hugsunar-
leysi íhaldsins urn almanna-
hag er val þess á borgarstjór-
unum í Reykjavík. Jón Þor-
láksson er eini borgarstjóri
þess, sem virtist ætla að
verða framtakssamur. En
hann varð líka borgarstjóri
vegna bess, að íhaldið átti
ekki um annað að velja en að
gera hann að borgarstjóra
eða að Sigurður Jónasson
yrði það. í tvö seinustu skipt-
in hafa verið settir í þessa
stöðu óreyndir menn, sem að
vísu höfðu staðið sig vel við
bókalestur, en þekktu nær
ekkert til athafnalífsins.
Framkvæmdir bæjarins hafa
líka verið eftir því. Mistökin
hafa orðið svo mikil, að Áka-
hneykslin verða alveg undir í
samjöfnuðinum. Seinasta
dæmið er olíurafstöðin, sem
hefir verið í smíðum undan-
farið og kostar víst orðið þre-
fallt meira en hin upphaf-
lega áætlun gerði ráð fýrir.
Skrifstöfukosfnaðurinn, sorp-
hreinsunin, gatnagprðin,
Kornúlfsstaðir, blómarækt-
in og Laxnesbúið tala á sömu
leið.
íhaldið er svo lengi búið að
stjórna Reykjavíkurbæ illa,
að bæjarbúar ættu að vera
búnir að fá nóga reynslu fyrir
því, að endurbætur munu
ekki fást undir handleiðslu
þess. Nýir kraftar þurfa að
koma til, ef stjóm Reykja-
víkurbæjar á að batna.
X+Y.
að tala við fólkið og vinna hylli
þess. Ræðumaður var hann lika
í bezta lagi, þegar hann vildi það
við hafa. Málfar hans var svo gott,
að sumar ræður hans eru taldar
til bókmennta. Röddin var falleg
og hann gat látið hana vera
þrungna sannfæringarhita, án þess
þó að láta hana hafa nokkur ein-
kenni ofstækis eða æsingat, Og
(Framhald á 6. síðuj