Tíminn - 23.01.1948, Blaðsíða 3

17. blað
TÍMINN, föstudaginn 23. jan. 1948
3
100 áta fltiHHÍH#.'
HELGI HELGASON
Hvert mannsbarn á land-
inu þekkir lagið ,,Nú er glatt
í hverjum hól.“ í dag eru lið-
in hundrað ár frá fæðingu
höfundar þess, Helga Helga-
sonar.
Því hefir stundum verið
haldið fram, að íslendingar
væru ósöngvin þjóð. En þeg-
ar litið er aftur í tímann,
sjást þess mörg merki, að
svo mun ekki vera. Nútíðin
talar sínu máli sjálf. Frá því
fyrsta að sögur hófust hefir
mikið verið sungið á landinu.
Fyrstu ferskeytlurnar, sem
ortar voru, fengu strax byr
söngsins undir vængi og voru
kyrjaðar snjöllum rómi við
dansleika almúgans. Rímurn-
ar lifa á tónum gegn um myrk
ustu tímabil þjóðarinnar,
kveða kjark í fólkið og halda
tungunni lifandi. Tvísöngur-
inn er íþrótt raddanna, sem
hafa gaman af að berast á
og njóta samræmis tveggja
laglína, og sálmasöngurinn
er tákn leitandi sálna, sem
þræða hinar undursamleg-
ustu leiðir til að tjá trúrækni
sína og frumlegan sköpunar-
mátt, því að aldrei hefir söng
ur þrætt svo kostgæfilega
innihald orðanna og skýrt
jafnvel merkingu þeirra sem
gámli grallara^-söngurinn.
Hljóðfæri sáust að vísu sjaldn
ast, en þvi-furðulegraáer það,-
að samt skyldi söngurinn á-
vallt lifa, En er þessi stað-
reynd ekki * -eirimitt sönnun
þess, að söngur bjó í sálinni,
söngur,.sem sprottinn var af
þörf til að gera grein fyrir
sjálfum sér, söngur sem hafði
að leiðarvísi aðeins meðfædda
lífstjáningu óupplýstrar al-
þýðu. Þess vegna birtist svo
hreinn sannleikur í íslenzk-
um þjóðlögum. Höfundar tón-
anna þekktust aldrei um
margar aldir, tónninn var
ekki skrifaður, hann bærðist
í brjóstinu í þúsund ár sem
innibyrgð hugsun og ósk um
fegurra líf. Það má því ein-
stakt teljast í menningar-
sögu einnar þjóðar, þegar
fram kemur maður árið 1892
og leggur fram fyrstu sönn-
un þess, að sjálfstæð hugsun
sé skrifuð — ekki með stöfum
og orðum — heldur með tón-
um.
Helgi Helgason skipar þann
veglega sess að hafa fyrstur
manna á íslandi samið, látið
prenta og gefið út safn af
eigin sönglögum. En hann er
og merkilegur brautryðj andi
á sviöi hljóðfæraleikarans,
því að hann stofnar fyrstu
hljómsveit íslands: „Lúður-
þeytarafélag Reykjavíkur,‘‘
sem hann sjálfur spilaði i og
stjórnaði um margra ára
skeið.
Helgi er fæddur í Reykja-
vík, sonur Helga Jónssonar
bæjarfulltrúa, sem meðal
annars smíðaði Menntaskól-
ann í Reykjavík. Helgi fetaði
í fótsþor föður síns og gerð-
ist smiður. Srriíðaði hann með
al annars gamla Kvennaskóla
húsið við Austurvöll í Reykja-
vík, auk þess smíðaði hann
á, skútuöldinni þrjú skip og
býggði nokkrar brýr. Hugur
rians hneigöist í frístundum
snemma að tónlist, og nam
hann fiðluleik af sjálfsdáð-
um og spilaði oft fyrir dansi
unga fólksins á skemmtun-
u.m þess ásamt tveimur öðr-
um íslenzkum fiðluleikurum.
Kom þá fyrir, að hann brá á
leik, spilaði á fiðluna fyrir
aftan bak og dansaði við. En
hljóðfæraleikurinn einn full-
nægði ekki leit hans. Hugs-
anir hans þurftu útrásar.
Hann fór að búa til lög. Og
lögin kröfðust margraddaðs
búnings. Þennan búning
varð að máta, og til þess
varð hann að eiga hljóðfæri
er sýndi betur margröddun
en fiðlan gat gert. Hann gerði
því uppdrátt að litlu orgeli
og smíðaði það eigin hendi,
og mun það enn til. Það má
því segja, að Helgi hafi verið
skapandi hagleiksmaður í *
margskonar skilningi. Nú er
gamla stofuorgeliö hans að
vísu hljómvana þótt mynd
þess standi, en lög hans óma
um allar íslands byggðir.
Allir þeir, sem hrærast á
landi voru, hafa heyrt eða
sungið eða spilað „Öxar við
ána,“ „Þrútið var loft,“ „Veit
þá engi, að eyjan hvíta“ og
„Þá sönglist ég heyri.“ Helgi
hefir þannig lagt fram gild-
an þátt til íslenzks sönglaga-
forða. Lög hans hafa þau ein-
kenni eðlileikans, sem gerir
‘öllum- ljúft að kveða þau. Og
í fullri vitund um skapandi
má'tt- sinii og um leið ailra
íslendinga mælti hann þessi
sígildu orð, sem munu í minn-
úrii höfð svo lengi sem ís-
lenzk tunga er töluð og ljóð
sungin, ekki sízt þar sem þau
eru bein mótmæli gegn er-
lendu tízkuvaldi framandi
siða og sjálfstæðisskerðingu:
„Við eigum ekki að setja út-
lend lög við íslenzk kvæði.
Við eigum að sernja lögin
sjálfir.“ Þannig var Helgi
Helgason forvígismaður þjóð
legrar tónlistar, sem ótrauð-
ur vildi sækja allt í eigin
barm, er næra skyldi þjóðina.
Hann sá líka fram á mikil-
vægi þess að halda til haga
lögum þjóðarinnar, sem aldrei
höfðu verið skráð og bauðst
til að aðstoða fólk við varð-
veizlu þessara fágætu minja.
Tvisvar brauzt Helgi til ut-
anfarar. Nam hann tónlist
i bæði skiptin i Kaupmanna-
höfn. Kennari hans veitti hon
um tilsögn endurgjaldslaust,
er hann renndi grun i dæma-
fáa forvitni nemandans og
ástundun. í þakkar skyni
skírði Helgi syni sína tvQ^ft-
ir þessum danska tónlistar-
manni.
Með öllu lífi sínu sýndi
Helgi, hvers vænta má af ís-
lendingi góðu málefni til
framdráttar. jafnvel þótt
óbyrlega blási við auðn og
tóm. Hugurinn stendur opinn
gagnvart því sanna, fagra og
góða. Helgi vildi veita öllum
sínum samstarfsmönnum
hlutdeild í sinni eigin lifð.
Hann vildi hefja þá upp á
æðra svið, upp í sinn eigin
hugsana- og fegurðar-heim,
og þar með kenna þeim að
öðlast djúpskyggni og næm-
leik til að sjá hlutina í stærri
yfirsýn, beina athygli þeirra
að því, sem áður var þeim
dulið, þroska sál þeirra og
anda til frekari mannkær-
leika og skilnings. Enda þótt
(Framhald á 6. síðu)
ÞEIR SEM TVOTA
ALFA-LAVAL
mjaltavéSar |
OÐLAST:
Meiri mjólk, því að ÁLFA-LAVAL vélin er smíð- ■
uð þannig, að hún hefir sérstaklega góð áhrif "
á mjólkurhæfni kúnna. — Betri mjólk, því aSý'”'
með ALFA-LAVAL vélum er hægara að fram—jp-,
leiða hreina og gerlalitla mjólk, en með nokk-
urri annarri mjaltaaðferð. —• Ódýrari mjólk,
því að ALFA-LAVAL vélarnar þurfa svo lítið
afl og varahlutaeyðslan er mjög lítil. — ALFA- -
LAVAL mjaltavélum fylgir prentaður leiðarvísir -
á íslenzku. Sérfróður maður, sem er í þjónustu.";
vorri, setur vélarnar upp og vér munum sjá um-:“-
að ávallt sé fyrir hendi nægur forði varahluta. '
Bændur: athugið hvað nágranninn, sem hefir. ALFA-LAVAL mjaltavél, segir um '
vélina sína, áður en þér festið kaup á mjaltavél annars staðar. v
. :,uil.íi9íi
Einkaumboð fyrir ísland:
Samband ísl.
• iflinSz
’A' >4
> vti
* °?o51-3
ítl Cí
r>?-OÍilj2Í!
22
555555555555555455555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555554555555555555<ÍS5«555s
Opiðbréftilíslendinga
Góðir íélendingár heima á
Fróni!
Þið ykkar, sem hafið verið
erlendis, þekkið þessa eilífu
þrá eftir því, að fá að sjá
aftur land sitt, ættingja og
vini, og þó að þið hafið ekki
verið að heiman nema nokkra
mánuði, munuö þið oft hafa
talið dagana eða vikurnar,
sem eftir voru til þess, að þið
fengið að sjá aftur land ykk-
ar og ættingja. Og minnist
þið ekki ennþá þeirrar gleði
er fyllti hug ykkar og hjarta
við heimkomuna og þakklæti
við forsjónina, fyrir að hafa
fengið að sjá aftur allt það,
sem ykkur var kærast. Ég
varð sjálfur fyrir þessum til-
finningum á síðastliðnu ári,
og sá draumur minn rættist,
sem mér sízt hafði komið til
hugar, að nokkurn tíma yrði
að virkileik.
Setjið ykkur svo í spor
þeirra, er hafa verið „að
heiman“ í 40 eða 60 ár í
einni stryklotu, og orðið að
láta sér nægja löngunina
eina eða að skygna yfir haf-
ið, en sjá engin ráð til þess,
að komast lengra, því hugur-
inn einn nægir ekki.
Og því hefi ég bón til ykk-
ar, bón, sem ég bið ykkur að
yfirvega vel, áöur en þið svar-
ið nei við henni.
Hér í Höfn eru margir ís-
lendingar, hefi þó ekki tölu
á þeim, en það veit ég, að hér
eru tveir kvenmenn, sem bera
þá löngun í brjósti að sjá
land sitt ennþá einu sinni
áður en yfir lýkur. Önnur
þeirra hefir á þessu ári verið
búsett hér í 60 ár, og verður
84 ára á komandi sumri. Hin
hefir .verið hér í 40 ár, og
verður 74 ára í vor. Um báð-
ar þessar konur veit ég það,
að þær hafa lagt mörgum
íslendingum lið, sem komið
hafa að heiman. Q'g. um báð-
ar er það að 'segja, áð fjár-
hagur þeirra er þannig, að
egin rammleik. Önnur þeirra
er gift, en hin hefir lifað
ógift alla sína ævi.
Góðir íslendingar! Ég veit
að þið hjálpið mörgum, bæði
meðan á ófriðnum stóð og
að honurn loknum, ættingj-
um og vinum og alveg ó-
skyldu fólki. Við íslendingar
hér í Höfn munum ávallt
minnast ykkar af þakklátum
hug fyrir hinar ágsétu gjaf-
ir, sem þið hafið sent okkur.
En leggið nú á vaðið enn
einu sinni, þið sem nokkur
ráð hafið og skjótið saman
fé til heimferðar þessara
tveggja kvenna, sem ég hefi
nefnt. Ég læt ekki nafna
þeirra getið, en ritstjórn
blaðs þessa veit nöfnin og
tekur við því, sem menn vilja
leggja af mörkum til þessa.
Ég hefi hugsað mér að upp-
hæðin þyrfti að vera 6000 kr.
ísl. til beggja, til dvalar á ís-
landi og flugferðar heim til
Danmerkur aftur. Ferðakostn
aður til íslands ætlast ég til
að komi annarsstaðar frá. —
Þær munu báðar geta búið
hjá ættfólki sínu, önnur
þeirra í Reykjavík, en hin á
Norðurlandi, en hún á svo
marga kunningja í Reykja-
vík, sem mundu taka henni
fegins hendi, meðan hún
dveldi í bænum.
Það fé sem safnast, fer ekki
út úr landinu, og ríkisstjórnin
annast það, þar til. ef konurn-
ar kæmust til íslands. Helzt
hefði ég kosið, að þetta yrði
vísir til sjóðs á íslandi, er
styrkti isléndinga hér til
heimferðar, eftir minnst 20
ára dvöl hér, er hefðu ekki
fjárhagsástæðu til þess.
En í þetta skipti bið ég
ykkur, góðir íslendingar, að
vera með í því að gleðja'
þessar tVær íslenzku konuri.
En þáð liggur á þessu,., þýí,
tröppunum í lífsstiganum
fækkar óðum. Ennþá er.u,þæv
vel frískar, önnur þeirra, J34
ára, þvær ennþá allan þvott
sinn. •
íslenzkir bændur! Þið"sem*
hafið átt svo marga afkóttí-1
endur búsetta hér í "Dári-:
mörku, lengri eða skemmrí
tíma, gleðjið þessar íslenzku
konur með því, að leggja
skerf til heimsóknar þeirraá
islandi, svo þær fái séð is-
land enn einu sinni, áðúr"en
þær hverfa inn í „ljósrrióðu-
landamæranna.“
Kaupmannahöfn, 15. jan,
1948.
Þorfinnur Kristjánsson.
Tíminn mun fúslega veita
móttöku tillögum í því skyni,
sem bréfið fjallar um.
K j óscnd averkf all
Sú saga er sög'ð frá Noregi að
við sveitarstjórnarkosningar hafi
kjósendur í hreppi einum gert verk
fall, af því að ekki var búið aö
leggja til þeirra veg, svo sem lofað
1 var fyrir mannsaldri síðan. Hrepp-,
urinn var þrjár kjördeildir með
samtals 159 kjósendum. í einni
kjördeildinni sat kjörstjórnin allan
daginn og mændi eftir kjósendun-
um, og svo lokaði hún bókum sín-
um og innsiglaöi öll plögg, svo sem
lögin gera ráð fyrir. í hinum kjör-
deildunum tveimur var kosninga-
þátttakan sú, aö sinn maðurinn,
kom í hvorri.
Breytt «m nöfn a
Berlmargötum """
Einn þátturinn í því að þuttrkn
út spor og áhrif nazista í • ‘Þýzka--.
landi er sá að skipta um öriMiföi.-
Þannig er ákveðið að breyta ivö
þúsund götunöfnum í Berlíhárborg,-
þó aö það sé enn skammt á veg
komið. Þar var t. d. Braunauer-
strasse, kennt við fæðingarstað
Hitlers, en heitir nú Sonnen allee.