Tíminn - 19.01.1949, Blaðsíða 3

13. blað
TÍMINN, miðvikudaginn 19. janúar 1949.
3
Söguleg rit um Austurland
Efíir dr. Hiclaard Beek.
Ritun héraðssagna hefir j Bókin er vönduð að frá'-
fariö mjög í vöxt hin síðari gangi, prýdd fjölda staða- og
mannamynda og teikninga,
öllum hlutaðeigendum til
sóma. Ættu Breiðdælingar
vestan hafs og annars staðar
að minnast sinnar gömlu
sveitar í verki með því að
afla sér þessarar sögu hennar
og lýsinga.
II.
Austurland. Safn aust-
firzkra fræða II. bindi. Rit-
stjórar: Halldór Stefánsson
og Þorsteinn M. Jónsson. Út-
gefandi: Sögusjóður Austur-
lands. Akureyri 1948. 314 bls.
í fyrsta bindi þessa rit-
safns, sem út kom 1947, var
það fyrirheit gefið, að reynt
yröi að koma út einu mynd-
arlegu bindi árlega. Það lof-
orð hefir nú verið efnt fyrir
U M VÍÐA VERÖLD:
LfFIÐ í MOSKVU
ár, og ber það vitni þakkar-
verðum sögulegum áhuga og
fagurri ræktarsemi við ætt-
stöðvar og menningarerfðir.
Tveim nýjustu ritum af því
tagi, sem greinarhöfundi
hafa borizt í hend«r, verður
hér getið að nokkru, en þau
eiga bæði sammerkt um það,
að þau fjalla um Austurland.
I.
Breiðdæla. Drög til sögu
Breiðdals. Jón Helgason og
Stefán Einarsson gáfu út í
Reykjavík. Kostnaðarmenn:
Nokkir Breiðdælir 1948. 332
bls.
Meginefni þessarar fjöl-
þættu og frcðlegu héraðslýs-
ingar er þetta: „Landnáms-
og byggðarsaga Breiðdals"
eftir Stefán Einarsson, „í t síðastliðið ár, því að fyrir
Breiðdal fyrir sextíu árum ' stuttu síðan kom í hlað ofan-
(1849—1857)“ eftir Árna sig- j nefnt annað bindi safnsins,
urðsson, „Minningar úr Breið og mun óhætt mega segja, að
dal frá seinni hlúta nítjándu Þar sé haldið vel í horfi um
aldar“ eftir Guðmund Árna- fróðlegt innihald og frásagn-
son, „Minningar úr Breiðdal. arhátt.
Aðallega frá síðasta tug 19. Ritið hefst á nákvæmri og
aldar og til þessa tíma míög greinargóðri lýsingu á
(1946)“ eftir Önnu Aradóttur, landnámi í Austfirðingafjórö
„Verzlun í Breiðdal" eftir Þor ungi eftir Halldór Stefáns-
stein Stefánsson, „Sveitar- ! s°n, er fjallar bæði um land-
lýsing“ eftir Sigurjón Jóns-! námið almennt og einstök
son, „Sveitarbragir“ eftir | landnám. Er þar geysimik-
ýmsa, „Heydalaprestar“ eftir ill og merkilegur fróðleikur
Óla Guðbrandsson kennara, I færður í einn stað. Halldór
„Framtíð Breiðdals" eftir Pál ritar einnig skilmerkilega og
Guðmúndsson, „Breiðdælir! góða grein um „Goðorða- og
fyrir vestan haf“ eftir Stefán ' þingaskipun í Austfirðinga-
Einarsson, og „Þættir“ eftir j fjórðungi,“ sama máli gegnir
ýmsa. um hina fróðlegu grein hans
Hin ítarlega inngangsrit- um Hrafnkelsdal og byggðina
gerð dr. Stefáns Einarssonar Þar, er átti það sannarlega
um landnáms- og byggðar- skilið, að saga hennar geymd
sögu Breiðdals er, eins og ist með þeim hætti.
vænta mátti, rituð af vand- ! Seinni helmingur ritsafns-
virkni og miklum lærdómi, og ins er helgaður merkismann-
mikið á henni að græða, ekki inum Hallgrími Ásmundssyni
sízt fyrir það, hve nákvæm- á Stóra-Sandfelli, er var bæði
Jörgen Sandvad, sem vinnur við blaðið Politiken, skrif-
aði eftiríarandi ferðaþátt í vetur, þegar hann hafði dvalið
um hríð í höfuðborg ráðstjórnarríkjanna. Frásögn hans virð
ist óvenjulega hófsöm og sanngjörn, ef miðað er við hávaða
þeirra ritgerða, sem íslenzkir blaðalesendur sjá um Rúss-
land.
lega höf. fer út í það að rekja
og skýra mannanöfn og ör-
nefni, og nýtur viðtæk mál-
fræðiþekking hans sín þar á-
gætlega. Hann ritar einnig
gagnorðan inngang að hinni
prýðilegu ritgerð Árna Sig-
urðssonar (Mozart, Saskatc-
hewan) um Breiðdal um
miðja síðustu öld, sem er fá-
gæt menningarsöguleg heim-
ild og ágætlega rituð, enda að
öllu samanlögðu samfelldasta
og veigamesta ritgerðin í bók-
inni.
Með því er þó hreint ekki
gert lítið úr hinum ritgerðun-
um, sem allar eiga sér mikið
sögulegt gildi, og eru vel í let-
ur færðar. Glögg og skipuleg
í senn er t. d. lýsingin á Breið
dal eftir Sigurjón bónda í
Snæhvammi, og mikinn fróð-
leik að finna í grein Óla Guð-
brandssonár urn Heydala-
presta. Framtíðarmöguleikum
Breiðdals er vel lýst í grein
Páls Guðmundssonar um það
efni, og gagnfróðleg grein dr.
Stéfáns Einarssonar um Breið
dæli fyrir vestan haf, sem upp
runalega birtist í „Almanaki
Ólafs S. Thorgeirssonar,“ en
hér prentuð með nokkrum
leiðréttingum og viðaukum.
Þeim, sem þjóðlegum kveð-
skap unna, mun þykja góður
fengur að sveitabrögunum, er
jafnframt eiga sögulegt gildi.
Þættirnir í bókarlok geyma
einnig þjóðlegan fróðleik, sem
vert er að halda til haga.
sveitarhöfðingi og merkis-
skáld á sinni tíð, og orðið hef
ir kynsæll með afbrigðum,
eins og víðkunnugt er. Megin
mál þessa hluta ritsins er
þáttur Hallgríms eftir Bene-
dikt Gíslason frá Hofteigi,
hressilega skrifaður og hinn
fróðlegasti, enda fer höf. vítt
yfir, gerir það þáttinn bæði
skemmtilegri aflestrar og eyk
ur á menningarsögulegt
gildi hans, en fyrir það verð-
ur hann einnig nokkru laus-
ari í reipunum. Ber hann í
heild órækt vitni mikilli ætt-
fræðilegri og þjóðfræðilegri
þekkingu Benedikts, glöggum
skilningi hans í þeim efnum,
og eigi sízt ríkri ást hans á
hinum austfirzku átthögum
hans og menningu þarlendis,
sem falla ætti í frjóa jörð hjá
sveitungum hans.
Mishermi er það samt í frá
sögn hans, að Helgi Jónsson
Hallgrímssonar hafi fyrstur
manna gerzt ritstjóri að ísl-
lenzku blaði í Vesturheimi.
Sigtryggur Jónsson var fyrsti
ritstjóri blaðsins „Framfara"
í Nýja-íslandi, fyrsta prent-
aðs blaðs, er íslendingar gáfu
út vestan hafs (sept. 1877—
jan. 1880), en Helgi Jónsson
var hins vegar stofnandi og
ritstjóri næstelzta íslenzka
blaðsins þeim megin hafsins,
„Leifs“, er kom út í Winnipeg
1883—1886.
Vel var það og verðugt að
(Framhald á 6. siðu).
Enda þótt flestar höfuð-
borgir heims séu hafðar í
huga er einhver sérstakur
tignarblær yfir Moskvu og þó
skortir jafnvægi í þróun borg
arinnar. Þar' er í gildi víðtækt
og voldugt skipulag um það,
sem byggt er fyrir framtíð-
ina, skipulögð verksmiðju- j
hverfi með tilheyrandi starfs j
mannaíbúðum, og opnum og {
grónum svæðum á milli, en j
það sem auganu mætir, eru:
einkum sundurliðaðar tilraun
ir með allt öðrum hætti.
Aðalsmannahallir keisara- (
tímans standa þarna enn og
eru flestar fullnytjaðar til
opinberra þarfa en það leyn- ;
ir sér ekki, að erfiðlega geng-
ur að losa sig við hinn íburð-
armikla ofhlæðisstíl. Áhrifa
frá honum gætir enn í nýjum
byggingum á kostnað skyn-
samlegrar hagsýni, sem ann-
ars virtist eðlilegt að fengi að
njóta sín. Þannig eru til dæm
is víða í miðborginni ný stór-
hýsi til íbúðar með glæsileg-
um skrautportum, sem nema
upp á þriðju hæð, en þeim
fylgir mikið autt og ónotað
rúm, sem engum er til gagns.
Fyrir þessum íburði eru nú
augu manna að opnast, og
því er stundum hagað svo til,
að hinir miklu bogar eru reist
ir þvert yfir götuenda, svo að
þeir fá þar með það skynsam-
lega hlutverk að bera uppi
stórbyggingu. <*
Svo er sagt, að aðeins einu
sinni í styrjöldinni hafi þýzk-
ir flugmenn náð að komazt
inn yfir Moskvu. Þar sjást þó
átökin milli gamals og nýs
greinilegar en í þeim borg-
um, sem harðast hafa verið
leiknar af sprengjuárásum.
Inni á milli nýrra stórhýsa,
bæði í úthverfunum og mið-
borginni eru hverfi gamalla
timburhúsa, sem geta verið
mörg hundruð ára gömul.
Þau eru skuggi fornra tíma,
þegar knipplingaumgerð var
höfð við gluggana. Þetta er
eins og tvær ólíkar myndir á
einu blaði. |
Moskva er undarlegt sam-
bland af hreinleika, uppbygg-
ingu og hrörnun. Við hátíða- I
höldin í nóvember, þegar
margar miljónir manna bera
aurinn af þjóðvegunum inn
í borgina á fótum sér, er mal-
bikið á götunum þakið leðju,
sem ekki verður þvegin undan
fótum manngrúans, en hvers
dagslega er að minnsta kosti
götunum í miðborginni hald-
ið sæmilega hreinum. Sé papp
írssnepli eða pappamunn-
stykki fleygt á götuna, er það
tínt upp innan fárra mínútna,
og guðslangan daginn eru her
skarar hnellinna kvenna að
, hreinsa og þrífa, auðvitað
' kappsamlega, enda hafa þær
ekki annað en frumstæða
hrísvendi til hreinlætisstarf-
anna.
Moskva er rúmgóð borg. Þar
eru engar bakhúsaraðir, eins
og við þekkjum annars stað-
i ar. En viðhald húsanna er
j hörmúlegt. Flest þeirra eru á
iað sjá, eins og ekkert hafi
verið um þau hirt frá því að
þau voru byggð. Múrhúð og
málning er farin af á stórum
svæðum, og víða eru veggir
sprungnir af frosti. Hjá okk-
ur hafa gengið sögur um frá-
bær afköst rússneskra múr-
ara og við höfum ekki skilið
í því, hvernig þeir færu að
hlaða á einum degi svo mörg-
um steinum, sem sagt var.
Skýringin sýnir sig í því,
hvernig þessi vinnubrögð oft-
lega eru.
Þau eru mjög léleg. í vegg-
ina eru gleiðar glufur, þar
sem raki og kuldi kemst inn
um viðstöðulaust, strax og
húðin hrynur utan af. Fyrir
skömmu síðan virðist sá hátt
ur hafa verið tekinn upp að
byggja tígulsteinshús án þess
að húða veggina, svo að það
sýndi sig hvort svik væru í
hleðslunni. Þetta er nefnt til
dæmis um þá óvöndun, sem
víða kemur fram í nútíðar-
hættinum, sem borgin ber, en
það er veila, sem stafar ekki
aðeins - af styrj aldarástandi,
heldur á sér aldagamlar á-
stæður.
Með þeim fyrirvara, að það
að sjá með eigin augum geti
verið vísasti vegur til mis-
skilnings, lýsi ég því yfir, að
af stuttri viðdvöl í Moskvu
virðast lífskjör manna í borg-
inni fara batnandi. Það er
ekkert, sem lesið verður í út-
liti fólks. Það er staðreynd,
að skömmtun er yfirleitt af-
numin. Það er í sjálfu sér eng
in sönnun um framför, þar
sem ríkisvaldið ákveður allt
verðlag, en rétt er að hafa
þetta í huga jafnframt því,
að eftir því sem sagt er, fer
verð nú lækkandi og á flest-
um sviðum eru nógar vörur
til. Verðlag er svo misjafnt,að
örðugt er að skilja.Okkur virð
ist að verðlagningin fari að
einhverju leyti eftir því, hvort
um munaðarvörur eða nauð-
synjar sé að ræða, en þó kost-
ar mjólkurlítrinn 1 rúblu í
mjólkurbúðum ríkisins en 4—-
5 rúblur í mjólkurbúðum
bændanna sjálfra. Þetta seg-
ir fólk þar að sé hægt af því,
að rnenn hafi ekki altaf tíma
eða nenni að standa íjgiðröð-
unum við búðir ríkisins', en
það getur naumast verið fulln
aðar skýring. Ef til vill er á-
stæðan sú, að það er ekki
fyllilega nóg mjólk á mark-
aði. Vera má líka, að hér komi
það til greina hvað fólk hef-
ir mikil peningaráð, án þess
að um peningaflóð sé að ræða.
En þessi þj óð hefir öldum sam
an ekki haft tækifæri til að
nota peninga til að greiða
annað en fæði og klæði og
opinber gjöld.
Til þess að fá hugmynd um
verðlag og kauplag þarf að
umreikna ríkisrúblurnar í
krónur, en hiö skráða gengi
hennar er 91 eyrir danskur.
(Framhald á 7. siðu).
Söngskemmtun Guömundar
Jónssonar
Eftir Sigurð Skiigi'irlil.
Einn af píanókennurum
Tónlistarskólans hefir í Tím-
anum hjalað um framtíðar-
horfur óperunnar hér á landi.
Þessi maður, sem búinn er að
fást við músikkennslu hér í
s.l. 10 ár, ætti að hafa feng-
ið nasasjón af því, að hér er
um sérstaklega gott söngfólk
að ræða, Tenóra, Bassa,
Barytona, og ágætar kvenna-
raddir.
Hvort þessi píanókennari
hefir talað fyrir munn þeirra
forstjóra, sem stjórna Tón-
listarfél., veit ég ekki, en það
er einkennileg tilviljun, að
aldrei skuli þeim hafa dott-
ið það snjallræði í hug, að
ráða duglegan söngkennara
til skólans, svo að hægt væri
að þjálfa hinar mörgu ágætu
raddir, sem eru hér á hverju
strái — ef til vill er því öll
óperustarfsemi í augum
þeirra „hégómi“, eins og
þessi píanisti komst að orði.
Ég veit það, að okkur íslend-
inga vantar margt og mikið
og við stöndum langt að baki
öðrum þjóðum hvað músik-
menntun snertir, en ég veit
einnig, aö þegar þjóðleikhús-
ið er fullsmíðað (um það þarf
enginn að efast), að þá þarf
það að fá fyrst og fremst
fyrsta flokks óperudirigent,
sem hefir áhuga og dugnað
— og einnig söngvarar á
borð við hinn ágæta söngvara
Guðmund Jónsson, sem hélt
söngskemmtun í Gamla Bíó
s.l. sunnudag, og um Guð-
mund ætlaði ég annars að
skrifa nokkrar línur.
Guðmundur hefir s.l. tvö ár
verið nemandi við tónlistar-
skólann í Stokkhólmi. Svíar
eru forustumenn Norður-
landa í söng og músik, sem
og á öllum öðrum sviðum, og
hefir því Guðmundur lært
mjög mikið, bæði raddþjálf-
un og meðferð. Söngskráin
bar það einnig með sér, að
Guðmundur er óhræddur að
velja sér þau viðfangsefni,
sem þrautþjálfaðir óperu-
söngvarar bera djúpa virð-
ingu fyrir.
Brahms „fjögur alvarleg
ljóð“ voru síðustu verk þessa
mikla meistara — enda fram-
úrskarandi stíl-hrein og fög-
ur. Guðmundur söng þessi
erfiðu lög prýðilega, þó hvað
bezt Síraksbókarlagið. Bréf
Páls postula til Korintu-
manna var að vísu vel sung-
ið, létt og fallega —- en vant-
aði þann þunga og myndug-
leika, sem Brahms útskýrir
svo meistaralega í tónum, því
Páll postuli ku hafa verið
harður náungi í horn að taka.
íslenzku lögin: Kaldalóns
„Grindvíkingur", er ekta
(Framhald á 5. síðu)