Tíminn - 22.01.1949, Blaðsíða 3

15. blað
TÍMINN, laugardaginn 22. janúar 1949.
3

1 ísLen.din.gaþættir I
*♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦•i
•♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦s
Minningarorð: Gunnar Guðjónsson,
Gestsstöðum í NorðurárdaL
Gunnar Guðjónsson frá
Geststöðum var borinn til
moldar 14. jan. s.l. Gunnar
var fæddur að Geststöðum í
Norðurárdal 6. sept. 1899,
sonur hjónanna Guðjóns
Guðmundssonar og Guðrún-
ar Daðadóttur. Bjuggu for-
eldrar Gunnars á Geststöð-
um í 35 ár. Byrjuðu búskap
1893, þá á niðurníddu fjalla-
koti. Guðjón var mjög mikill
eljumaður og hafði mikinn
áhuga á að bæta jörðina.bæði
að túnbótum og húsabótum.
Byggði hann öll hús jarðar-
innar og tvær heyhlöður, sem
þá voru mjög óvíða hér í
sveit. Guðrún, kona Guðjóns,
var mesta myndarkona; gaf
hún bónda sínum ekki eftir
og taldi ekki úr umbótastarfi
hans.
Eins og gefur að skilja var
lífsbaráttan mjög hörð, með
stóran barnahóp, á lélegu,
slægnalausu fjallakoti, með
kargaþýfðum túnkraga.
Börn Guðjóns, sem upp
komust, voru: Guðmundur,
drukknaði ungur í fiskiróðri
suður með sjó, Elín, dó ung,
um tvítugt, Gunnar, Páll,
Gunnhildur og Þórdís, þrjú
hin síðast töldu eru búsett í
Reykjavík, Páll trésmiður, en
systurnar vinna við sauma.
Haustið 1919 fór Gunnar á
Hvanneyrarskólann, dvaldi
hann þar veturinn, en ekki
varð honum auðið lengra
náms, því að heimili for-
eldra hans þarfnaðist vinnu
hans og aðstoðar. Um þess-
ar mundir missti móðir Gunn
ars heilsuna. Var það mikið
áfall fyrir heimilið, þar sem
Guðjón var tekinn að eldast
og lýjast.
Það varð örlagaríkt fyrir
Gunnar að verða að hætta
við námið og hverfa heim að
Geststöðum, því það varð til
þess, að hann ílengdist þar
og varð bóndi þar eftir föð-
ur sinn. Ég hygg, að á þeim
árum, sem Gunnar hvarf frá
námi, hafi hann ekki lang-
að til þess að setjast að á
Geststöðum.
Gunnar hóf þar búskap
1929 og giftist eftirlifandi
konu sinni, Kristínu Jóhann-
esdóttur, ættaðri norðan úr
Miðfirði. Varð þeim 4 barna
auðið, og eru þau þessi: Guð-
mundur 18 ára, nemandi í
fjórða bekk menntaskólans í
Rvík, Jóhanna 17 ára, Guð-
rún 15 ára og Sesselja 14'ára.
Á Geststöðum gat ekki ver-
ið framundan annað en strit
og erfiðleikar. Þótt jörðin
væri allmikið bætt frá hendi
föður Gunnars, þá höfðu
kröfurnar til lífsins og erf-
iðleikarnir við það að hafa
aðkeyptan vinnukraft, aukist
meir.
Það kom fljótt í ljós, að
Gunnar var stórhuga og mik-
ilvirkur bóndi og að jörðin
hafði engan veginn í sér þá
umbótamöguleika, sem hugur
Gunnars krafðist. Var mér
vel kunnugt um það, að
Gunnari kom mjög í hug að
fá sér annað býli, þar sem
væru meiri umbótamöguleik-
ar og betur í sveit komið. En
seiðmagn hlíðarinnar og
fjalladalsins, er sólin brosti
við á kyrlátu vorkvöldi, heill-
aði hug bóndans, og þetta seið
magn hélt honum föstum,
þrátt fyrir það að hann sæi
þörfina fyrir að leita hælis
annarsstaðar, þar sem um-
bótaskilyrðin væru betri og
meiri afkomumöguleikar, létt
ari störfin fyrir hann og
konu hans, sem ekki var
hraust til heilsu og léttara
um vik að koma börnunum
til náms, þótt ekki væri nema
í barnaskóla. Það þekkir eng
inn, nema sá sem reynt hef-
ir, hvaða erfiði fylgir búskap
á erfiðu fjallabýli, símalaus
og oft og tíðum lítt færum
eða ófærum vegi, þá fyrir-
hyggju, sem þarf að hafa í
hverju einasta atriði, og hví-
líkt þrek þarf til þess að þola
einangrunina fyrir einyrkj a
hjón með 4 ungbörn.
Gunnar gekk öruggur í
mót örðugleikunum. Honum
tókst að tvöfalda töðufallið
og bæta túnið, svo að hægt
var að koma við heyvinnslu-
vélum, umbæta bæinn mikið
og setja í hann miðstöðvar-
hitun. Hann byggði og mjög
vandaða heyhlöðu fyrir öll
hey, með votheystóttum. Að
þessari hlöðu átti svo að færa
öll hús. Hann girti nokkurn
hluta beitilandsins til hag-
ræðis fyrir fjárgæzlu, sem
annars var mjög erfið.
Gunnar var mjög vel verki
farinn, góður smiður og á-
gætur vefari; varð honum
allt að verki, sem hann snerti
á, hafði einnig glöggt auga
fyrir því, sem fór vel. Heim-
ilið varð allt hið snyrtileg-
asta, utan húss og innan. —
Kona Gunnars vandaði mjög
til heimilishaldsins. Hvernig
sem á stóð var allt hreint og
fágað innan húss. Gunnar
var gestrisinn og þótti vænt
um, þegar gesti bar að garði.
Var hann glaðvær heim að
sækja og kom þá brátt í ljós
áhugi hans fyrir umbótum á
búskaparháttum og umbót-
um í félagsmálum. Gunnar
var félagslyndur og tók þátt
í öllum félagsmálum sveitar
sinnar og var þar sem annars
staðar áhugasamur og heill.
Á fimmtánda búskaparári
Gunnars tók heilsan að bila,
og í ágústmánuði 1943 varð
hann að fara í sjúkrahús.
Aftur kom hann heim eftir
tæplega árs fjarveru, þá
sæmilegur til heilsu, en þó
með mikið lamað starfsþrek.
Varð það því að ráði, að hann
fluttist alfarinn frá Geststöð
um að Hafþórsstöðum í sömu
sveit og hóf búskap þar. Á
Hafþórsstöðum sá Gunnar
mikla umbótamöguleika og
nú var að hefjast handa á
ný um ræktun og húsabætur.
Verka Gunnars þau fjögur ár,
sem hann bjó á Hafþórsstöð-
um, mun lengi gæta. Hann
hóf þegar undirbúning að all
mikilli ræktun, byggði vand-
að hús yfir verkfæri og áhöld,
stórvandaða heyhlöðu fyrir
öll hey; í henni átti að koma
fyrir votheystóttum og að
(Framhald á 7. siðu).
A
UM VÍÐA VERÖLD:
Á skozku sveitaheimili
Sigurd Severinsson heitir Svíi sá, sem þessa grein skrif-
aði, en hún birtist nýlega í S S U blaðinu sænska. Lesendur
skulu gæta þess, þar sem rætt er um verðlagið í Skotlandi,
að jafnan er átt við sænskar krónur, þegar ekki er talað um
enska mynt. Sænska krónan er 1.81 kr. ísl. og sterl.pd. 26.22.
Útsunnanvindurinn kemur
frá írlandi og leiðir með
sér krapahryðjur yfir höfð-
ana og daladrögin. Fjöll og
hæðir verða hvít af snjó, því
að það er kalt þar uppi, en á
láglendi festir ekki snjó.
Mönnunum á jarðeplaakr-
inum er kalt. Þeir berja sér
milli þess, sem þeir keppast
við vinnuna þar til fingurnir
taka að dofna af kulda. Þetta
var él eitt. Bráðum skín sólin
aftur og það lifnar yfir mönn
unum við upptökuna og þeim
vinnst betur. En til fjallanna
halda snjóskýin áfram að
dreifa sínu hvíta dufti.
Sprettan er góð.
Það þreytir bakið, að
standa boginn á jarðeplaakri
dag eftir dag. Það er ekki við
hæfi löðurmenna. Nú höfum
við haldið áfram við þetta
verk í heila viku. Það er síð-
asta vika í október og allan
mánuðinn hefir mr. Brown
verið að vona að veðrið batn-
aði, svo að okkur gæfi að taka
upp. En það hefir rignt stöð-
ugt í Skotlandi þetta haustið
og einkanlega hér í Wigtons-
héraði, suðvestanverðu.
Mr. Brown er heppinn með
sprettuna, jarðeplin eru stór
og falleg. Hann hefir mikið
af matarjarðeplum að selja
eftir hátíðarnar, þegar verð-
ið er hæst. Nú kostar smálest-
in 6—8 sterlingspund en verð
ið hækkar eftir áramótin um
nokkur pund á smálest og ef
til vill meira. Það fer eftir því
hvað mikið verður til, en nú
hefir verið góð uppskera um
allt Skotland og í Englandi
líka. Því vona menn að jarð-
eplaskömmtunin verði engin
á komandi ári, en undanfar-
in ár hafa þau verið skömmt-
uð annan tímann.
Annars hefir öll uppskera
verið góð í Skotlandi í haust,
en veðrið um uppskerutímann
mjög óhagstætt og það versta
sem sögur fara af um langa
tíð segj a bændurnir. Og þeg-
ar ég yfirgaf Skotland í nóv-
emberbyrjun mátti víða sjá
hafra úti á ökrum. Hér á
bænum Carseriggan hirtum
við síðustu hafrana siðast í
september. Annað korn var
ekki ræktað hér, en auk þess
rófur og kál og fleiri fóður-
jurtir.
í Austur-Skotlandi hins
vegar er ræktað mikið hveiti,
rúgur og sykurrófur.
Dráttartæki skozkra
bænda.
Fjórhjólaða vagna sá ég
hvergi í þessum hluta Skot-
lands. Bændurnir notuðu að-
eins tvíhjólaðar kerrur, breið
ar eins og vörubíla. Þær áttu
bezt við landslagið. Fjórhjól-
aður vagn hefði fljótlega olt-
ið á hinu óslétta landi. Drátt
arvélar voru hér heldur ekki.
Landið er svo mishæðótt, að
hvergi er hægt aö fá sjónar-
hæð, svo sjái yfir allan akur-
inn í senn.
Þetta var á Carseriggan og
sveitinni í kring. Fáar mílur
í burtu var flatlendara milli
hæðanna. Og í Kircinner,
þrjár sænskar mílur í burtu,
er risavaxinn hernaðarflug-
völlur. Þar eru dráttarvélar
notaðar eins og hvarvetna í
Skotlandi, þar sem ástæður
leyfa. Því eru hestar í lágu
verði. Ég var á uppboði þar
sem góðir og traustir vinnu-
hestar voru seldir á 600—700
krónur, reiknað í sænskum
peningum. Aðeins einn hestur
fór á 1450 krónur. Það var fyr
irmyndar skepna eftir skozk-
um kröfum. »
Annars þótti mér skozku
hestarnir ekki fallegir. Þeir
eru stærri en belgisku hest-
arnir í Svíþjóð, ekki eins sterk
ir, en þægir og þolinmóðir.
Aldrei beit hestur eða sló,
jafnvel þó að slegið væri í
hann fyrir ofþungu æki.
Sauðfjárræktin.
Skotar hugsa ekki mest um
hrossaræktina. Það er sauð-
féð og kýrnar, sem þeir meta
mest. í Ayrhéraði, sem er
bezta landbúnaðarhérað Skot
lands er nautgriparækt og
mjólkurframleiðsla mesta á-
hugamál bændanna. Öll með-
ferð mjólkur er þar á háu
stigi. Þó fann ég þar ekki
neitt, sem tæki því fram, sem
þekkist í Svíþjóð. Það er sauð
fjárræktin, sem Skotar hafa
komizt lengst í. Mikil land-
svæði eru þar eingöngu höfð
til sauðfjárræktunar. Cars-
eriggan, þar sem ég vann, er
gott dæmi um fjárbú í Skot-
landi. Mr. Brown átti 750 fjár
(hið stórhyrnda svarthöfða-
kyn). Landareign hans var
100 hektarar og fjórir fimmtu
hlutar hennar voru einungis
beitarland fjárins. í New-
ton Stewart, sem er 3 þúsund
manna þorp í miðju hérað-
inu, eru vikulegir sauðfjár-
markaðir öll haustin.
Dýrir hrútar.
Úti fyrir markaðshúsinu
höfðu bændurnir hver sinn
dilk fyrir fé sitt. Verzlunin
gekk liðugt, enda veitti ekki
af, þar sem þúsundir fjár
voru seldar á einum degi.
Verðið var 70-130 shillingar á
kind. Varla gat heitið, að ég
sæi annað fé en af svarthöfða
kyni í þessu héraði. Hins veg
ar er mest um cheviotfé í
Austur-Skotlandi. Og hvað
segið þið um verðlag, eins og
800 sænskar krónur fyrir einn
kynbótahrút af svarthöfða-
kyni og 1500 krónur fyrir
cheviothrútinn? í sama blaði
og ég les um þessi kynbóta-
dýr, sé ég sagt frá hesti, sem
er afbragðs kynbótagripur,
og er seldur á 3.915 krónur
aðeins.
Fj árbændurnir veröa að
hafa sauðamann og það
þurfti óhrakinn mann til þess
að vera fjármaður hjá mr.
Brown. Hálft áttunda hundr-
að fjár þarfnast eftirlits-
manns og hann verður að
hafa góða hunda og stundum
aðstoðarmann. Það verður að
baða féð einu sinni á mán-
uði að sumrinu og þrisvar á
vetri hverjum til að eyða ó-
þrifum.
Fjárhundarnir skozku.
Fjárhundarnir eru vitur
dýr, sem kunna sín verk.
Fyrsti dagur minn á heimil-
inu var sunnudagur, og þá
fékk ég mér langa gönguferð
út í víðáttuna. Þegar fólkinu
þótti mér dveljast, datt því í
hug að ég kynni að villast og
sleppti báðum fj árhundunum
út að leita mín. Rétt í því að
ég sneri heim aftur mættu
þeir mér og runnu síðan smá
geltandi sinn til hvorrar hlið-
ar við mína lítilmótlegu per-
sónu, svo að þeir væru vissir
um að ég kæmi til skila.
Afkomuskilyrði og
Iaunakjör.
Það er miklu arðvænlegra
að vera bóndi í Skotlandi en
Svíþjóð. Smábúskapur þekk-
ist þar ekki og hver bóndi á
sinn eigin bíl. Hins vegar
saknaði ég þeirrar reglusemi
inan húss og utan, sem ein-
kennir sænsk bændabýli.
Auðvitað er þar allskonar
fólk, og þar eru líka afbragðs
jarðyrkjumenn, sem hafa allt
í bezta lagi.
Mjólkin var borguö með 40
—50' aurum lítrinn, en hún
verður dýrari að vetrinum
eftir því, sem framboðið er
minna. Hafrar kosta 29 aura
kg., ekki 2.80 tylftin og kýr-
verð er allt að 1000 krónum.
Verkalauneru hinsvegar sjald
nast hærri en í Svíþjóð. Dag-
launa maður fékk 12,60 fyrir
vinnu sína og eina máltíð aö
auki, en vikukaup verka-
manns í sveitum var 4 pund
ef hann fæddi sig sjálfur. Vit
anlega var þetta breytilegt og
oft urðu bændur að borga
meira svo að þeir fengju fólk.
Mr, Brown hafi vinnumann
fyrir 14 pund á mánuði og
allt frítt og unglihg fyrir 10
pund. Fjármaðurinn fékk 4
og hálft pund á viku, 8 tunn-
ur af jarðeplum á ári og tvö
kýrfóður.
Betra að búa í sveit.
Bæði í Englandi og Skot-
landi hefir verið sama vanda-
málið og í Svíþjóð, flóttinn
úr sveitunum. Stjórnarvöldin
gera nú allt sem þau geta til
að sporna þar í gegn, sagði
mér fyrirmyndarbóndi í Kirk
cinner. Mér fannst allt ann-
að viðhorf til borgar og sveit
ar í Bretlandi en Svíþjóð. Þeg
ar ég sagði það við minn góða
gistvin í Kircinner, svaraði
hann, að mikil breyting hefði
orðið á í Englandi hin síðustu
ár. Borgarbúum fannst að
þeir stæðu á miklu hærra
menningarstigi en sveitafólk
ið. Eftir stríðið er viðhorfið
annað. Þannig hafa til dæmis
fjölmargir Lundúnabúar, sem
dvöldu utan borgar sinnar
vegna loftárásarhættu á stríðs
árunum, aldrei snúið heim
aftur. Þeim hefir þótt betra
að búa út á landi.
Ég heimsótti sænskan vin
minn, sem dvaldi í sama hér-
aði og ég. Það var laugardags
kvöld og við sátum og hlust-
uðum á útvarpiö. Það var flutt
ur landbúnaðarþáttur og vin
ur minn segir:
„Blóm munu spretta úr
malbikinu áður en talað verð
(Framhald á 7. siðu).