Tíminn - 22.01.1949, Blaðsíða 5

15. blað
TÍMINN, laugardaginn 22. janúar 1949.
5
Luugard. 22. jan.
Verzlunarfrelsi
neytendanna
ERLENT YFIRLIT:
Ashmed Soekarno .
Leiðtogi indóncsisku sjálfstæðislireyfing-
arinnar, sem er nú fangi Hollendinga
í þriðja siim.
Soekarno forseti indonesiska lýð
veldisins er einn merkasti og mikil
-Þegar samvinnuhreyfingin hæfasti stjórnmálaleiðtoginn, sem
1,, fvn W> n r-iA»r.«rtTri'A'-í
hófst hér á landi, urðu þátta-
skil í sögu íslenzku þjóðar-j
innar. Það var ekki aðeins, 1
að verzlunarárferði yrði betra
en áður var. Með hinum nýja
sið var líka lagður öruggur
grundvöllur að alhliða við-
reisn á sviði atvinnumálanna.
Víða er nú svo komið, að
kaupfélögin hafa lagt traust-
ustu steinana i þann grunn,
sem ber uppi afkomu og at-
vinnu heilla héraða. Hinir
smáu sameignarsjóðir fá-
tækrar alþýðu hafa vaxið,
unz þeir urðu þess megnugir
að gera mikla hluti.
komið hefir fram á sjónarsviðið í
nýlenduríkjunum Asíu á seinustu
árum. Vafasamt er, hvort þjóðernis
samtök Indonesíu væru enn risinn
á legg, ef hans hefði ekki notið
við. Það þykir því rétt að geta hans
! að nokkru hér, þar Sem átökin í
Indonesiu nú snúast að ekki litlu
leyti um hann persónulega, eins
og skýrt var frá í erlenda yfirlit-
inu í fyrradag.
Ahrif frá Gandhi.
Ashmed Soekarno er ekki nema
47 ára að aldri, en á þó þegar
langa baráttusögu að baki. Hann
er kominíi af sæmilega efnuðu
i fólki og nam verkfræði við háskól-
Jafnframt hefir samvinnu ann ; Bandoeng. Verkfræðistörfin
hreyfingin skapað frið, ör-;lagði hann þó fljótlega á hilluna
yggi og trúnað í samskiptum J og gaf sig alfarið að stjórnmái-
þeil l a, sem vinna að frani- ^ um Á námsárunum las hann mik-
leiðslunni, og hinna, sem ið um kenningar Gandhis og bar-
koma vörunum í verð.
áttu hans og ákvað að taka hann
Allt hefir þetta verið byggt Sér tU fyrirmyndar. Eftir nokkurn
upp með frjálsu samkomu- j uiidii-búning stofnaði hann fyrsta
lagi. Það eru frjáls samtök sjáifstæðisflokk indonesa árið 1927.
þegnanna, sem hafa gert allt
það, sem íslenzk samvinnu-
hreyfing er ágæt af.
í þeim átökum, sem nú
hafa verið þreytt um hríð,1 tíska átt. Hollenzkir jafnaðarmenn að hún var ávinningur fyrir sjálf-
fara samvinnuménn ekki1 voru líka vinveittir Soekarno á
fram á annað en það, að þeim árum. þótt þeir hafi snúist
þetta frjálsræði fólksins gegn honum nú.
megi haldast. Þeir berjasti
fyrir þeim sjálfsögðu kröfum, Fangi Hollendinga í 10 ár.
að þegnarnir megi þvingun- Einn þeirra manna, sem stofn-
Stefnuskrá - flokksins var ekki að-
eins algert sjálfstæöi Indonesa,
heldur víðtækar þjóðfélagsbreyt-
ingar, er flestar gengu í sosialis-
verk þeirra eftir hernám Indonesíu
var að koma slíkri stjórn þar á fót.
Maðurinn, sem þeir völdu tíl þess
að veita henni forustu, var Soe-
karno.
Hollendingar hafa jafnan siðan
notað það mjög til áróðurs gegn
Soekarno, að hann skyldi þannig
gerast bandamaður Japana. Banda
mönnum lá líka þungt hugur til
hans á þessum árum og einkum
töldu þeir ýmsar útvarpsræður
hans sér hættulegar, en hann er
snjall áróðursmaður í málflutningi.
Svo kom, að þeir lögðu fé tíl höf-
uðs honum. í blöðum Bandamanna
var hann talinn einn af kvisling-
unum.
Sjálfur hefir Soekarno afsakað
samvinnuna við Bandamenn á
þessa leið: Vér vorum andvígir Jap
önum og einræðisstefnum. Hinsveg
ar var það takmark vort að gera
Indonesíu frjálsa. Ef samvinnan
við Japani færði oss nær því marki,
gátum við þegið aðstoð þei&ra
þrátt fyrir allt. Vér erum ekki and
stæðingar hvíta kynþáttarins, en
þjóðfrelsi vort er það, sem skiptir
meginmáli fyrir oss.
Bretar og Soekarno.
Hvað, sem um samvinnu Japana
og Soekarno má segja, er það víst,
arlaust efla með sér verzlun- (Uðu þennan flokk með Soekarno,
arsamtök. Þeir berjast fyrir.var Mohammed Hatta, sem nú er
þvi, að hinn almenni neyt- forsætis- og hermálaráðherra og
andi megi velja milli verzl- ! Hollendingar tóku til fanga með
ana, kaupmanna og kaupfé- Soekarno. Talsvert ósamkomulag
laga. hefir stundum verið á milli þeirra
Þetta er önnur hlið þeirrar (Hatta og Soekarno og hefir Hatta
mannréttindabaráttu, sem nú (yfirleitt verið talinn samningsfús-
er háð á verzlunarsviðinu. Að ari við Hollendinga.
öðrum þræði er svo barizt um j Flokkur þeirra Soekarno og
þáð, að jöfnuður fáist milli,Hatta náði fljótlega svo miklu
héraða og vörur dreifist eðli- riúsi, að Hollendingum stóð ógn
lega að því leyti.
Mörgum mun finnast, að
þetta sé ekki neitt til að berj-
ast um. Hér séu svo sjálfsögð
mál á ferðinni, að það sem
skort hafi á fullt frjálsræði
aimennings í framkvæmd
ættu allir að vera sammála
um laga.
Hitt er þó staðreynd, að
mj ög hefir skort á þetta frj áls
ræði 'neytenda að undanförnu,
svö að ekki sé meirasagt,ogað
sum blöðin hafa haldið því
fram, að fólkið sjái ekki sjálft
hvað því sé fyrir beztu og því
m.uni það nota frjálsræðið sér
til skaða sem leiksoppar óhlut
vandra manna og fyrirtækja.
Þáu sömu rök eru jafnan
höfð á móti almennum kosn-
ingarrétti og mætti því ætla,
að allir þegnar lýðfrjálsra
landa, þeir sem vitandi vits
hafa ráðið við sig að fylgja
lýðræðinu og vera því trúr,
hefðu þegar fullráðið afstöðu
sina til slikra röksemda. Þeir
munu ekki viðurkenna, að
eðlilegt sé að réttur neinna
aðila sé verndaður með því
að taka sjálfsákvörðunarrétt-
irin af fólkinu.
Það vill lika svo til í þessu
sambandi, að sú stjcrn, sem
nú er höfð á úthlutun réttind
anna, er almenningi ærið
kostnaðarsöm og þung í vöf-
um. Það væri því að ýmsu
af. Landsstjóri þeirra bannaði því
flokkinn og 1930 var Soekarno sett-
ur í fangelsi. Hann var dæmdur í
þriggja ára fangelsi, en var látinn
laus eftir tveggja ára fangelsisvist.
Soekarno tók strax upp sína fyrri
fcaráttu, þegar hann var orðinn
frjáls aftur. Hollendingar handtóku
hann aftur 1934 og sat hann næstu
átta árin í fangabúðum þeirra. Ár-
ið 1942 leystu Japanir hann úr
haldi eftir að hafa sigrað Hollend-
inga.
Samvinnan við Japani.
Japanir höfðu áhuga fyrir því
að sýna það í verki, að þeir vildu
veita nýlenduþjóðunum meira
frelsi en Evrópumenn höfðu gert.
Þeir veittu því nýlendunum sjálf-
stjórn og settu á laggirnar ríkis-
stjórnir innlendra manna, er að
visu réðu ekki neinu umfram það,
er Japanir leyfðu þeim. Eitt fyrsta
stæðishreyfingu Indónesa. Hún
komst þá á styrkan grundvöll og
náði þeirri fótfestu, sem ekki verð-
ur eyðilögð hér eftir. Þegar her-
námi Japana lauk, greip hún líka
tækifærið til að lýsa yfir stofnun
sjálfstæðs indonesisks lýðveldis, er
næði til allra nýlendna Hollendinga
þessum slóðum.
Ef það hefði fallið í verkahring
Hollendinga að taka Indonesíu af
Japönum, hefði Soekarno vafa-
laust endað í gálganum sem upp-
reisnarmaður og kvislingur, eins og
ýmsir af helztu bandamönnum
möndulveldanna annarsstaðar. Það
var gæfa Soekarno, að þetta verk-
efni lenti á Bretum. Bretar kom-
ust fljótt að raun um, að lieppi-
legra væri að leita samninga við
sjálfstæðishreyfinguna en að
brjóta hana algerlega á bak aftur
með vopnavaldi. Þeir gerðu því
bráðabirgðasætt við Soekarno.
Bretar litu svo á, að aðstaða Soe-
karno væri allt önnur en þeirra
manna, sem gerðust leppar mönd-
ulveldanna í Evrópu. Hollendingar
reiddust Bretum mjög fyrir þessa
samninga, þar sem þeir báru enn
hefndarhug til Soekarno og kenndu
honum og leppstjórn hans um ýms
grimmdarverk, er voru unnin á
Hollendingum meðan hernám Jap-
ana stóð yfir. Þeir hafa þó látið
þetta gott heita og í samninga-
viðræðum sínum við Indonesa hafa
þeir orðið að láta sér lynda, að
Soekarno væri aðal samningsmað
urinn. Svo öflugt er fylgi hans
meðal Indonesa, er líka sást á
því, að hann var kosinn fyrsti
forseti indonesíska lýðveldisins, er
það vár sett á stofn.
Snjall áróðursmaður.
Soekarno er sagður maður ágæt-
lega gáfaður. Einkum er hann þó
snjall áróðursmaður. Hann er fríð
ur maður og vel vaxinn, ber sig
manna bezt, en er þó alþýðlegur.
Hann vandar mjög búning sinn og
er stundum nefndur bezt klæddi
Indonesinn. Hann býr ríkmann-
lega, en er þó hófsamur og neytir
hvorki víns né tóbaks. Hann er
róttækur í skoðunum, en er þó
ekki sosialisti, enda hefir oft skor
lst í odda milli hans og kommún-
ista í seinni tíð.
Eins og áður segir, munu Hollend
ingar vafalaust leggja allt kapp á
að geta losnað við Soekarno. Þeir
myndu telja það stórfeldan ávinn
ing, ef hægt væri að mynda stjórn
án hans. Aðrir telja þetta hins
vegar vafasaman ávinning og Soe-
karno geti reynst enn hættulegri
og áhrifameiri í andstöðu en í
stjórn. Eins og málum sé háttað í
Indonesíu verði ekki gengið fram
hjá honum.
Raddir n.ábúan.na
leyti mikill léttir, ef saman
færi að taka upp einfaldari
og ódýrari tilhögun, sem jafn
framt yrði hin mesta réttar-
bót og tryggði almenningi
sjálfsagt frjálsræði.
En það er einmitt það, sem
hér er um að ræða og fyrir
liggur.
Sá réttur neytendanna, sem
hér er rætt um, er tryggður
til fullnustu með þeim tillög-
um Framsóknarmanna, að
skömmtunarmiðarnir séu
»lVásBtasÆia-7 ...fnaiih. _____sa

látnir gilda sem innkaupa-
heimild. Enn, sem komið er,
hefir ekki verið bent á aðra
leið til þess að tryggja þetta
réttlæti. Þeir, sem gagnrýr.a
þessar tillögur, verða því að
benda á aðrar betri eða jafn
góðar, ef þeir meina nokkuð
með því, að þeir séu fylgjandi
verzlunarfrelsi neytendanna.
Eftir því mun afstaða þeirra
dæmd, en ekki eftir yfirlýsing
um, sem þeir reyna ekkert tii
að framfylgja í verki.
Alþýðusambönd Bretlands,
Bandarikjanna og Hollands
hafa sagt sig úr Alþjóðasam-
bandi verkalýðsfélaganna. Er
rætt um þetta í forustugrein
Alþýðublaðsins i gær og segir
þar, að margir hafi verið tor-
tryggnir á Alþjóðasambandið,
er það var stofnað, þar sem
vitað var, að rússneska sam-
bandið var alveg háð stjórnar
völdunum og þægt verkfæri
þeirra. Síðan segir Alþ.bl.:
„Þetta hefir og sannast átak-
anlega í alþjóðasambandi verka
lýðsfélaganna. Fyrstu tvö árin
eftir stríðið bar ekki svo mikið
á árekstrum; en er áætiunin
um viðreisn Vestur-Evrópu með
Marshallhjálp kom til umræðu
og Rússland snerist gegn henni,
var samkomulagið á enda. Síð-
an hafa Rússar neytt allra
bragða í alþjóðasambandinu til
þess að gera það að vcvkfæri
sínu í baráttunni gegn viðreisn
Ves)tuiV(Evrópu og Marsihallá-
ætluninni; og er öllum það
kunnugt, hvernig alþjóðasam-
bandið hefir verið látið ala á
kommúnistískum, pólitískum
verkföllum í mörgum löndum
Vestur-Evrópu til þess að spilla
fyrir árangri viðreisnarátaksins.
Það land, sem langharðast hef-
ir orðið úti fyrir slík vélráð er
Frakklandi, en þar er gamla al-
þýðusambandið (CGTl fyrir
löngu klofnað fyrir undirróður
kommúnista og skemmdarverk
gegn viðreisnarátakinu“.
Saga Alþjóðasambands
verkalýðsfélaganna er ný
staðfesting á starfsháttum
kommúnista. Ef kommúnist-
ar ná ítökum í einhverjum
félagsskap, nota þeir þau ein-
göngu til flokkslegs ávinnings
fyrir sig, en láta þaö engu
skipta, hvaða afleiðingar það
hefir fyrir félagsskapinn.
Hættulegt pukur
Bjarni Benediktsson utari-
ríkismálaráðherra mun mæta
á fundi norrænna utanríkis-
ráðherra, sem haldinn verð-
ur í Osló í næstu viku. Er
vissulega ekki nema gott um
þetta að segja, því að þess er
full þörf, að ríkisstjórnin fylg
ist sem bezt með viðhorfi
frændþjóðanna til þeirra mik
ilvægu utanríkismála, sem
nú eru efst á dagskrá.
En á öðru er vert að vekja
athygli í þessu sambandi.
Endanleg staðfesting á því,
að íslenzki utanríkisráðherr-
ann myndi sitja þennan fund,
fékkst í Alþýðublaðinu í fyrra
dag og var höfð eftir frétta-
ritara þess í Kaupmanna-
höfn. Áður var Mbl. búið að
segja frá því, að ráðherran-
um væri boðið á þennan fund
— einnig eftir útlendum heim
ildum.
Raunar er þetta ekki neitt
nýmæli. Það hefir verið venja
um alllangt skeið, að margt
það helzta, sem þjóðin hefir
fengið að heyra um utanrik-
ismál sín, hefir henni fyrst
borizt til eyrna frá erlend-
um aðilum — stundum alla
leið austan úr Tyrkjaveldi.
Þannig fékk þjóðin þá
fregn fyrst frá Tyrkjum vet-
urinn 1945, að henni hefði
verið sett það skilyrði fyrir
inngöngu í sameinuðu þjóð-
irnar, að hún segði möndul-
yeldunum stríð á hendur. Þá
var íslenzka stjórnin búin að
fá þessa vitneskju fyrir löngu.
Þegar Tíminn hóf svo um-
ræður um málið á grundvelli
hinna tyrknesku heimilda og
krafði ríkisstjórnina sagna,
reis Þjóðviljinn upp með mikl
um þjósti, kallaði Tímann
landráðablað og taldi það
mikla ógæfu, að hafnar væru
umræður um viðkvæmt utan-
ríkismál, er ekki væri tíma-
bært að ræða um.
Flokksmenn Þjóðviljans áttu
þá nefnilega sæti í ríkisstjórn
inni og vildu hafa þögn um
rnálið meðan þeir væru að
koma því fram að þjóðinni
forspurðri, að möndulveldun-
um væri sagt stríð á hendur.
Samstarfsflokkar kommún-
ista í umræddri ríkisstjórn
notuðu sér vel þetta ráð
þeirra, þegar þeir létu sam-
þykkja Keflavíkursamning-
inn. Þeir undirbjuggu það
mál með fyllstu leynd og
höfðu ekki einu sinni utan-
ríkisnefnd þingsins með í ráð
um, svo sem skylt var. Samn-
ingnum var síðan varpað inn
í þingið þjóðinni að óvöru og
afgreiðslu hans hraðað með
offorsi, sem einstætt er í þing
sögunni.
Niðurstaðan af þessu er
orðin sú, að meðan slík-
um leyndardómsfullum starfs
háttum er haldið uppi og
fregnirnar um utanrikismál
íslands berast fyrst erlendis
frá, tortryggir þjóðin valda-
menn sína í þessum málum.
í skjóli þessarar tortryggni
er svo auðvelt fyrir þá, sem
það vilja, að koma af stað
ýmsum æsingum, sem ella
myndu reynast ógerlegar.
Tíminn hefir jafnan hald-
ið því fram og látið það einu
skipta, hvort flokkur hans
væri utan eða innan stjórn-
ar, að valdhafarnir ættu að
leitast við að láta þjóðina
fylgjast sem bezt með utan-
ríkismálum sínum á hverjum
tíma. Að vísu getur staöið svo
(Framhald á 6. slðu).
___Ciaaa^Vc ilí sli/EÍ Jx-l -