Tíminn - 24.04.1949, Qupperneq 5

81. blað
TÍMINN, sunnudaginn 24. april 1949.

Sunnutl. 24. apríl
Söguleg raálsmeð-
ferð
Fyrir þremur árum var
einum þáverandi lögfrœöi-
prófessor, • Gunnari Thorodd-
sen, falið að semja frumvarp
til laga um réttindi og skyld-
ur opinberra starfsmanna.
Þegar einn af alþingismönn-
unum lætur- nýlega orð falla
um það; -að-4ítili árangur sjá-
ist af þeirr-i skipun, svai>ar
dómsmálaráðherra þj óðarinn
ar því til,,að fruínvarpið sé jað
mestu samið, enenn hafi ekki
fullt samkomulag yið
stéttarsamtök opinberra
starfsmanna, en eftir því sam
komulagi verði beðið enn. um
sinn og muni frumvarpið því
væntanlega verða lagt, fyrir
næsta þing, en ekki -þetta, ,er
nú situr..... í
Þetta er.Jitil mynd úr sögu
íslenzkra stjór-nmála., Hún ,er i
vel þess virði .að vera dálítið
athuguð í góðu tómi.
Þegar launalögin voru sett
þótti þörf ,á því, að þeim
fylgdu glögg ákvæði um rétt-
indi og skyldur opinberra
starfsmanna. , Þessvegna var
Gunnari Thoroddsen fajið
umrætt ve.rkefni og átti hann
að ljúka því á fáúm mánúð-
um. Þrjú. ár hafa liðið siðan
svo að málið er á frumstigi
undirbúningsins og dómsmála
ráðherrann virðist vera ákveð
inn í því að bæta að minnsta
kosti fjórða árinu við undir-
búningstímann.
Þó er ekki vert að gleyma
því, að fyrir kosningarnar
1946 tók Sjálfstæðisflokkur-
inn sig til og lét gefa út
reglugerð um starfstíma og
eftirvinnukaup opinberra
starfsmanna. Sú reglúgerð er
orðin fræg og er búin að vera
ríkissj óðnum dýr. Eðlilégra
hefði verið að fresta reglugerð
inni en reyna heldur að hraða
þeirri löggjöf, sem reglugérð-
in átti einkum og sér i lagi
að miðast við.
Og nú stendur á 'samkomu
lagi við embættismennina.
Ekki skal lítið gert úr því, að
það sé æskilegt, en hins má
gæta, hver hlutur Alþingi er
ætlaður með þessari með|erð
málsins. Dómsmálaráðherr-
ann vill ekki láta það í hend
ur Alþingis að leita sám-
komulags við stéttarsamtök-
in. Hann telur þvert á móti, að
Alþingi hafi ekki neitt með
málið að gera fyrr en hann
og stéttarféíagið hafa samiö
um málið. Þá má Alþlngi
„skrifa upp á“.
Nú kynnu menn að spýrja
hjá hverjum löggjafarváídið
væri, ráðherra og stéttarfélagi
eða Alþingi. Jafnframt kynnu
einhverjir áð álykta að Al-
þingi væri heldur dýrt í
rekstri ef þaö ætti aðeins~að
samþykkja gerða samninga
dómsmálaráðherra við, stétt-
arfélögin. En sé hin forn-
helga þúsund ára gamla stofn
'un einhver aöili aö þessu
rnáli, setningu löggjafar lim
réttindi og skyldur opinberra
starfsmanna, þá ætti að vera
óhætt að koma með frum-
varpiö og sýna það á þeim
stað, þó að ekki hefði náðst
fullt samkomúlág milli ráð-
herra og stéttár-um ÓÍl atriði
ERLENT YFIRLÍT:
Eitrunarmálið í Lundi
EHt sérkcunllegasta glæpamál, er lög’-
rcglumcim á Norðurlöndum hafa lcngi
fengist við.
Sá atburður gerðist í Lundi í
Sviþjóð fyrri hluta marzmánað-
ar, að tveir norskir stúdentar,
Oddvar Eiken og Axel Muren, og
tvær sænskar telpur veiktxist af
eitrun. Önnur telpan dó af af-
leiðingum eitrunarinnar, en hin
telpan og stúdentarnir náðu sér
aftur.
Strax og kunnugt varð um þessi
eitrunartilfelli, var hafin víðtæk
rannsókn og leiddi hún í ljós, að
hún rakti rætur til súkkulaðis, er
fjórn^enningarnir höfðu borðað.
Súkkulaði þetta hafði Oddvar
Eiken verið sent í smápakka frá
Kristiansand í Noregi, án þess að
sendandi væri tilgreindur, en
smámiði hafði verið í pakkanum
og stóð á honum: Þín Randi.
Að fengnum þessum upplýsing-
hófst einhver hin víðtækasta rann
sókn í réttarsögu Norðurlanda og
störfuðu samtímis að því sænsk-
ir, norskir og danskir lögreglu-
menn. Meðan á rannsókninni stóð
var mál þetta helzta fréttaefni
dagblaðanna í umræddum lönd-
um og urðu jafnvel frásagnir af
Atlantshafsbandalaginu að víkja
fyrir því.
Eftirsótt stúlka.
Rannsóknin beindist fyrst að
Randi Muren vegna miðans, er
var í pakkanum. Randi var systir
Axel Muren, — annars stúdents-
ins, er át eitraða súkkulaðið, —
en var leynilega trúlofuð Eiken,
sem fékk súkkulaðisendinguna.
Axel hafði boðið Eiken heim til
sín í fríi þeirra á síðastl. sumri
og höfðu þau Randi og Eiken þá
fijótt lagt hugi saman, enda var
margt sameiginlegt með þeim.
Bæði voru þau glæsileg í sjón,
höfðu mikinn áhuga fyrir íþrótt-
um og nutu mikilla vinsælda
kunningja sinna. Eiken hafði ver-
ið í norska útlagahernum á striðs-
árunum og getj)3 sér þar hið
bezta orð.
Randi, sem er 22 ára gömul,
hóf nám við kennaraskólann í
Kristiansand á síðastl. hausti, en
áður hafði hún lokið stúdents-
prófi. Hún var mjög vinsæl af
skólafélögum sinum og kom það
yfir þá eins og reiðarslag, þegar
lögreglan kvaddi hana á fund
sinn.
Eyrir réttinum varð Randi að
segja allt um hagi sína, en þó
einkum því, er að ástamálum
laut. Margir piltar höfðu lagt
hug á hana, en enginn unnið ást-
ir hennar, nema Eiken. í seinni
tíð hafði 19 ára gamall Dani,
Flemming Rosborg að nafni, ver-
ið sérstaklega nærgöngull og jafn-
vel hótað að fyrirfara sér, ef hún
hryggbryti hann. Þetta varð til
þess að næsti þáttur rannsóknar-
innar beindist sérstaklega að lion-
um.
Þáttur Flemming Rosborgs.
Flemming Rosborg hafði dvalið
í Noregi um nokkurt skeið við
veitinganám, en var nýfarinn heim
til Kaupmannahafnar. Þar var
hann óðara kvaddur fyrir rétt.
Mörg bönd bárust nú að honum
samtímis og hnigu blaðaummæli
yfirleitt á þann veg, að hann
myndi hinn seki.
Við réttarhöldin upplýstist ým-
islegt, er áður hafði litla athygli
vakið, eða verið almenningi ó-
kunnugt. T. d. hafði birst fyrir (
nokkrum dögum í Stavangerblaði
einu, að Randi Muren og Car-'
stein Brekke, einn skólafélagi
hennar, hefðu opinberað trúlofun
sína. Þessi ranga trúlofunarfregn
var nú eignuð Rosborg. Þá var
upplýst, að súkkulaðið, er Eiken
var sent, hafði verið vafið inn í
gömul dagblöð og voru skrifuð á
þau nokkur dönsk orð með svip- 1
aðri rithönd og Rosborg hafði. Þá
upplýstist einnig, að Randi hafði
fengið nokkur bréf um veturinn
frá stúlkum, er hún þekkti ekki,
þar sem þær lýstu ótrúmennsku
Eikens við hana. Loks upplýstist, að
fyrr um veturinn hefði Eiken
fengið senda vinflösku frá Osló
og myndi hafa verið blandað eitri
i vínið, þótt það kæmi ekki að
sök. Einmitt á þeim tíma hafði
Rosborg verið staddur í Osló.
Böndin bárust þannig mjög að
Rosborg. Hinsvegar tókst honum
þó að leggja fram sannanir fyrir
sakieysi sínu. Það hjálpaði hon-
um einnig, að grunur lögreglunn-
ar var nú líka farinn að beinast
mjög gegn öðrum manni.
-s r~
Sökudólgurinn finnst.
Þessi maður var Carstein
Brekke, er sagður var trúlofaður
Randi í hinni röngu trúlofunar-
frétt. Það hafði upphaflega dreg-
ið hann inn í þetta mál, að við
réttarhöldin upplýstist, að honum
hefði verið sent eitrað súkku-
laði frá Osló um svipað leyti og
Eiken fékk vínflöskuna þaðan.
Hann var þó ekki grunaður um
neitt í fyrstu, heldur þótti lík-
legt, að ódæðismaðurinn hefði
viljað ryðja fleiri keppinautum
þess. Það myndi þá vera hlut
verk Alþingis ekki síður en
ráðherrans að leita þess sam-
komulags, enda lítil stoð í því
samkomulagi, sem ráðherra
kynni að gera, ef Alþingi vill
ekki hlýta því.
Það er eðlilegt, að opinberir
starfsmenn vilji hafa hönd í
bagga með þessari lagasmíði,
enda sjálfsagt að þeir fylgist
þar með. En það á ekki að
standa í vegi þess, að málið
sé lagt fyrir þingið, og full-
trúar starfsmanna geri því
síöan grein fyrir afstöðu
sinni. Hitt er fjarri öllu lagi,
að þingið eigi aðeins að vera
til þess að „skrifa upp á“ sam
komulag, er einstökum ráð-
herra þóknast að gera við
stéttarsamtökin. Þá er betra
að leggja þingið niður, en að
halda því í þeirri mynd, sem
dómsmálaráðherrann virðist
vilja koma því í.
Ef frumvarpið er tilbúið,
eins og dómsmálaráðherrann
vill vera láta, á tafarlaust að
leggja það fyrir þingið. Af-
greiðsla þess á síðar að fara
fram fyrir opnum tjöldum.
Sú óvirðing, sem þinginu er
sýnd með ummælum og fyrir
ætlunum dómsmálaráðherr-
anns, er ekki þolandi. Sjálf-
stæðisflokknum er drengi-
legra að segja, að hann vilji
ekkert þing, en þá skrípa-
mynd af þingræði, að þingið
megi ekki gera annað en að
staðfesta samninga, er ein-
stakir ráðherrar kunna að
gera við stéttarsamtökin.
RANDI MUREN
sínum en Eiken úr vegi. Lögregl-
an hafði frá upphafi þá skoðun
á málinu, að einhver, sem væri
ástfanginn í Randi, stæði hér á
bak við.
Grunurinn féll fyrst á Brekke,
þegar Randi taldi sig hafa séð
heima hjá .honum kassann, er var
utan um vinflöskuna, er Eiken
hafði verið send. Brekke var þá
tekin til ítarlegrar yfirheyrslu og
játaði hann að lokum sekt sina.
Framburður Brekke var ,í aðal-
atriðum á þessa leið: Hann hafði
fellt mikinn ástarhug til Randi,
en forðaðist þó að játa henni ást
sína, heldur umgekkst hana sem
góðan félaga. Hann taldi annað
þýðingarlaust meðan Eiken var í
veginum. Þess vegna ákvað hann
í fyrstu að reyna að spilla á milli
þeirra m. a. með bréfunum, sem
hann skrifaði Randi í nafni ýmsra
stúlkna, sem Eiken átti að hafa
umgengist. í sama tilgangi hafði
(Framhald á 6. siðuj.
Raddir nábúanna
Athiigasema
Útaf ummælum í Tin . u .
um í gær um birtingu vio •
skiptasamnings milli íslaiiau
og Bretlands skal eftirfarand l
tekið fram, er óskast birt i
blaðinu:
Heildarsamningur um vir. ■
skipti var undirskrifaður i
London miðvikudaginr. li.
apríl. Daginn eftir (á skír •
dag) barst ráöuneytinu sim •
skeyti frá sendiráðinu i
London um undirskriftina op;
lét ráðuneytið birta tilkynn •
ingu um samninginn í rikis-
útvarpinu samdægurs, en
éngin blöð komu þá út n<>
næstu daga, svo sem kunn -
ugt er. Síðastliðinn þriðjudag
var öllum dagblöðunum i
Reykjavík send tilkynning
um undirskrift samningsins,
svo hægt yrði að birta hana,
strax í fyrstu blöðum, sem úr,
komu eftir að páskahelgínnt
var lokið.
Að því er snertir efni sxik:'
ar tilkynningar, sem þessar ■
ar, skal fram tekið, að her ev
ekki um mál að ræða, sem
snertir ísland eitt og venja
er um birtingu samninga a'o*
hafa um hana samkomuiar;
beggja aðila, er að samningn
um standa. Svo var í þetta
skipti, að samkomulag va.
um það, hvað tekið skylcl
fram í opinberri frétt urn
samninginn, enda geta iegiií
til sliks ýmsar orsakir og
taldi utanríkisráðuneytio sig
ekki hafa heimild til aci
ganga beint gegn óskum gagn
aðilans í því efni.
Sá háttur, sem hafður ve ?
á birtingu þessa samning:,
hefir yfirleitt verið notaöv .*
áður.
Bjarni Benediktsson.
Alþýðublaðið gerir neðan-
málssögu Þjóðviljans að um-
talsefni á miðvikudaginn var.
Sagðist því m. a. svo frá.
„Þjóffviijinn er átakanlega ó-
heppinn me'ff framhahlssögur í
seiimi tíð. Sú, sem nú er, nefn-
ist „Keisararíkiff Azanía" og- er
eftir brezka rithöfnndin Evelyn
Wangh. Segir þýðandinn i gjafa
bréfi þar sem hann ánafnar
blaðinu þýðingu sína, að hann
teJji vel við eiga, að bókin komi
hér út i valdatíð núverandi ríkis
stjórnar, því að margt sé líkt
í tilefni af þessari athug's,-
semd þykir rétt að taka pert, >,
fram:
Það er ekki trúlegt, a! >
brezk stjórnarvöld hefðu haf '.
nokkuð við þaö að athuga, þ *
íslenzka stjórnin heföi farib'
fram á að mega birta nánarl
greinargerð um samninginn
en gert var. A. m. k. er ai-
gengt að sjá þess getið í ensk
um blöðum, þegar sagt er frá
viðskiptasamningum, um hvo
mikið rnagn hafi verið sam •
ið, hvert verðið eiga að vera
hér og í negraríkinu Azaníu!
Saga þessi kom út i heima-
Jandi höfundar 1932, og þaff (
dyist ekki atf tilgangur hennar
er að sanna, að frumstæð smá-
ríki eigi engan rétt til sjálfstæð-
is og fullveldis. Síöar kom bet-
ur í ljós, hvað olii þessari af-
stöðu höfundarins Evélyn
Waugh varð sem sé fasisti á ár-
unum fyrir síðari heimsstyrjöld-
ina, og i bók sinn „Waugh in
Abyssinia“, sem kom út 1936,
lofaði hann innrás svartstakka
Mussolinis í Abessíníu af ósvíf-
inni affdáun og gekk feti lengra
. i þjónkun við sama málstað og
hann veitti lið á dulbúinn hátt
i „Black Mischicf", bókinni, scm
nú er framhaldssaga Þjóðvilj-
ans'.“
Það er ekki alveg víst, að
hér sé eingöngu um óheppni
að ræða hjá Þjóöviljanum,
heldur stafi þetta söguval af
því, að kommúnistar hafa
ekki ósvipað mat á rétti smá-
þjóðanna og fasistar höfðu.
Það sýnir m. a. meðferð Rússa
á Eystrasaltsþj óðunum. Hitt
er rétt, að kommúnistar hér
hafa viljað fara dult með
þetta viðhorf sitt og að því
leyti hafa hér orðið mistök
hjá þeim. _____________
o. s. frv.
Hafi líka ensk stjórnarvöld
ekki viljað segja frá þv£
magni og verði, sem um va:.*
samið, sýnir það ósæmilegau
leka á hærri stöðum hér, aO
Mbl. og Alþýðublaðið skuil
vera að birta fregnir um
þetta. Heldur en að leggja
trúnað á slík embættisaf •
glöp, vill undirritaður halda
sér við þá skýringu, að ensl:
stjórnarvöld hafi ekkert viu’
slíka fréttabirtingu að at •
huga, og því sé aðeins um ab'
kenna framtaksleysi og duttí ■
ungum íslenzkra stjórnar-
valda, að þau hafa ekkert um
þetta birt á eigin vegum.
Það er rétt hjá ráðherran-
um, að það hefir veriö venja
að birta ekki ítarlegri til-
kynningar um viösKiptasain: i
inga en nú var gert. En su
, venja er ekki til fyrirmynd •
ar. Það er ekki heppiiegt ah'
leyna því þannig aö mestu
fyrir þjóðinni, hvernig iialdiO
er á einum mikilvægust’ i
málum hennar, utannkis- og
| viðskiptamálunum. Hér þarf
að verða stefnubreyting Ofc
hún á að byrja með ítariegrí
greinargerð um ensku samn-
| ingana. Vtifstþ