Tíminn - 12.08.1949, Blaðsíða 3

163. blaS
TIMINN, föstudaginn 13. ágúst 1949
Stef g jöSdin
Greiiiargerð frá Sa mbandi tónskálda og
cigenda fliitningsréttar
Vegna misskilnings út af
gjaldskyldu fyrir flutning
verndaðra tónverka úr út- ’
varpstæki leyfir STEF sér að
taka fram það sem hér seg-
ir:
1. ) Hér á landi verða að
gilda samskonar reglur um
greiðslur fyrir flutning vernd
aðra tónverka sem erlendis.
STEF gerir ekki aðrar kröf-
ur en þær, sem tíðkast í svo
að segja öllum menningar-
löndum. Ef STEF veitti und-
anþágur, mætti það búast við
skaðabótakröfum og jafnvel
lögsókn af hendi erlendra að-
ila, sem hafa falið því með-
ferð réttinda sinna.
2. ) Bílstjórum og öðrum
útvarpsnotendum er heimilt
áð hlusta á viðtæki sín án
greiðslu til STEFS, en þeim
er ekki heimilt að flytja vernd
aða tónlist fyrir farþega eða
'gesti, sem greiða gjöíd, né
heldur að hagnýta tónlist-
ina til fjárgróða á annan
hátt. Þetta eru alþjóðaregl-
ur, sem vér íslendingar get-
um ekki breytt. ,
3. ) Gjaldskrá STEFS gild-
ir óbreytt fyrir þá, sem ekki
hafa samið við STEF. Hinsveg
ar er tekið fram í rækilegri
greinargerð frá STEFI að
reynt mun að sýna tilhliðr-
un við þá aðila, er semja til
lengri tíma og gera innheimtu
og úthlutun STEFS auðveld-
ari. STEFI er einnig heimilt,
sökum hagkvæmra samninga
við erlendu rétthafana, að
sýna nokkra tilhliðrunarsemi
við innheimtu eldri skulda
fyrir flutning verndaðra tón-
verka síðan ísland gekk í
Bernarsambandið 7. septem-
ber 1947., en þó því aðeins að
gerðir séu um leið hentugir
framtíðarsamningar um
greiðslur fyrir flutningsrétt
tónverka.
Gagnrýni sú, sem STEF hef
ir mætt, stafar bersýnlega af
ókunnugleika á hagnýtingu
höfundarréttar. Vér íslend-
ingar höfum lengi vanist því
að hagnýta oss endurgjalds-
laust andlegar eignir ann-
arra, en slíkt er ekki talið
sæmandi siðuðum þjóðum.
Undirbúningur að starfsemi
STEFS stóð yfir í þrjú ár.
Með samningum STEFS við
erlenda rétthafa tókst að
spara mörg hundruð þúsund-
ir króna í erlendum gjald-
eyri qg samkvæmt ósk
Menntamálaráðuneytisins að
forða íslenzkum neytendum
frá töluverðum skuldakröf-
um af hendi erlendra aðila.
íslenzk tónskáld hafa sett
nafn sitt sem tryggingu fyr-
ir slíkum samningum. Við-
urkenning og velvild um það
bil hundrað þúsund erlendra
rétthafa leggja skyldur á
herðar STEFI, og það verður
að gera sitt til að sannfæra
þá um, að hér búi þjóð, sem
ekki standi að baki öðrum
menningarþjóðum í þessum
efnum fremur en öðrum. Þeir
mundu segja upp samning-
um við STEF og fela lögfræð-
ingum innheimtu á skulda-
kröfum, ef STEFI tækist ekki
að sannfæra þá um að hér sé
fylgt sömu innheimtu- og
úthlutunarreglum sem í öðr-
um löndum.
Ríkisútvarpið greiðir STEFI
að meðaltali rúmlega eina
krónu íslenzka árlega á hvern
rétthafa verndaðra tónverka.
Fyrir gjald þetta öðlast Rík-
isútvarpið heimild til að koma
á framfæri öllum verkum þess
ara rétthafa í 35000 „eintök-
um“ (tala útvarpsnotenda),
en alþjóðavenja er að „STEF-
IN“ veiti ekki með sama samn
ingi heimild til frekari hag-
nýtingar í fjárgróðaskyni.
Einn höfuðtilgangur STEFS
er að skapa með vandvirkni
og fullum heiðarleik fyrstu
skilyrðin til útbreiðslu ís-
lenzkra lista erlendis og alls-
konar álitsauka íslenzku þjóð
arinnar.
Starfsemi STEFS stendur
undir stöðugu eftirliti erlendu
rétthafanna, en STEF lauk
bréfi til systurfélaga sinna
erlendis nýlega með þéssum
orðum: „STEF mun í fram-
tíðarstarfi sínu kappkosta að
reynast samboðið hinni þús-
und ára gömlu menningu ís-
lands, en hið endurreista ís-
lenzka lýðveldi á sjálfstæði
sitt öllu framar að þakka ó-
dauðlegum verkum höfunda
sinna og hyggst að vernda
frelsi sitt með andlegum
vopnum eingöngu“.
Hundrað ára minning:
-- &
Séra Jón Jónsson að Stafafelli
12. ágúst 1849 — 12. ág jst 1949
B-mót í frjálsum
íþróttum
Á þriðjr^lags og miðvikudagskvöld fór fram á íþrótta-
vellinum keppni í frjálsum íþróttum. Skilyrði fyrir þátt-
töku í mótinu var, að þátttakandi hafi ekki náð 600 stigum
í þeirri grein, er hann keppti í. Þátttaka í mótinu var mjög
mikil.
Helztu úrslit urðu:
200 m. hlaup: 1.—2. Stefán
Sömisson, Í.R. og Friðrik Frið
riksson, Selfossi, 24,3 sek., 3.
Ólafur Örn Arnarson, Í.R. 24,4
sek.
800 m. hlaup: 1. Sigurður
Guðnason, Í.R. 2:11,5 mín., 2.
Þorst. Friðrikss. Í.R., 2:11,9,
3. Jón Andrésson, Í.R. 2:12,0.
Hástökk: 1. Gunnl. Ingason
Á, 1,60 m., 2. Jón Olsen, Umf.
Keflavíkur, 1,60, 3. Þórður Þor
varðarson. Í.R. 1,60.
Stangarstökk: 1. Finnbj örn
Þorvaldsson, Í.R. 3,10 m., 2.
Hallur Gunnlaugsson Á, 3,00,
3. Sigurður Haraldsson Í.R.
3,00.
Spjótkast: 1. Sig. Friðfinns-
son, F.H., 44,33 m„ 3. Tómas
Lárusson, UMSK, 42,81 m.
100 m. hlaup: 1. Böðvar
Pálsson, Umf. Keflavíkur, 11,8
sek., 2. Alexander Sigurðsson,
K.R., 11,9, 3. Gunnar Snorra-
son Umf. R. 11,9 sek.
Langstökk: 1. Karl Olsen,
(Fravihald á 6. síðu)
Sr. Jón prófastur Jónsson
að Stafafelli í Lóni var fædd-
ur að Melum í Hrútafirði 12.
dag ágústmánaðar 1849, og
eru því nú hundrað ár frá
fæðingu hans. Foreldrar hans
voru Jón bóndi á Melum
Jónssonar sýslumanns s. st.,
og Sigurlaug Jónsd. bónda
á Helgavatni í Vatnsdal.
Stúdentsprófi lauk hann með
hárri einkunn um tvítugt,
stundaði síðan nám við Kaup
mannahafnarháskóla um
tveggja ára skeið, innritað-
ist síðan í prestaskólann og
lauk þaðan guðfræðiprófi
með I. einkunn. Sama ár fékk
hann veitingu fyrir Bjarna-
nesi i Hornafirði og tók vígslu
vorið á eftir. Því kalli þjónaði
hann í sextán ár en fékk þá
veitingu fyrir Stafafelli í
Lóni. Þar sat hann lengst,
enda við þann stað oftast
kenndur, og þar hvílir hann,
en hann lést 21. júlí 1920.
i Hann var prófastur Austur-
; Skaftfellinga nær hálfan
fimmta tug ára, þingmaður
sjö ár, amtráðsmaður eitt ár,
' sýslunefndarmaður um langt
járabil og oddviti yfirkjör-
j stj órnar. Svo sem alþj óð er
I kunnugt var sr. Jón einn af
lærðustu mönnum síns tíma,
var kunnáttu hans í nor-
rænum fræðum þó sérstak-
lega viðbrugðið. Alla sína
prestsskapartíð fékkst hann
við rannsóknir í þeirri grein,
svo sem föng voru á, og birt-
ust ýmsar niðurstöður hans
í sérstökum bókum, þó meir
í ritgerðum í innlendum og
erlendum tímaritum. Mun
allt það, er eftir hann ligg-
ur, bera vott um vandvirkni
og glöggskyggni. Er það þó
miklum erfiðleikum bundið
' að stunda slík fræði á út-
kjálka, fjarri skjala- og bóka
^ söfnum. En nafn hans er
I greipt í íslenzka bókmennta-
sögu óafmáanlega. Þessi þátt
, ur lífsstarfs hans er svo að
isegja hverjum kunnur, en
í hinn síður, sem veit að sól^n-
arbörnum hans, mun hann
þó í rauninni síst ómerkari.
Hann kom í kall þangað aust-
ur öllum ókunnur, rneð hátt
próf, nokkuð fölur yfirlitum
af stöðugum innisetum,
grannur á vöxt og svo nær-
sýnn að stappaði fádæmum.
Mönnum mun hafa þótt sem
þar færi maður lítt til stað-
arforráða fallinn og manna
ólíklegastur til þess að standa
í erfiðum ferðalögum yfir
stríð vötn og stóra sanda. En
brátt kom í ljós að klerkur
þessi fór allra sinna ferða
sem heilskyggn væri, og hann
kunni glögg skil alls þess, er
að fésýslu og búskap laut.
Hann var góður klerkur í stól,
studdi boðskap sinn skýrum
rökum og mál og stíll á ræð-
um hans hánorrænn, sem að
líkum lætur. Um tón var hon-
um ósýnna, en ekki heyrði ég
hann fyrir það lýttan. Utan
kirkju, á eigin heimili, og
hvar sem hann kom, var
hann sífræðandi fólk, hafði
sérstaka nautn af að tala við
almenning um það, sem hann
hafði lesið og miðla öðrum
af þekkingu sinni og lær-
dómi. Menntun hans var
fyrst og fremst mikil á sviði
hinna sígildu bókmennta,
hanii var þaulkunnugur grísk
um, latneskum og fornnor-
rænum rithöfundum, og hér
kom ræða hans oftast niður.
En hann hafði sérstakt lag
á að gera almenningi þessi
viðfangSefni sín létt og auð-
skilin, götuna furðu greiða
upp á tinda þeirrar hámenn-
ingar, er hann sjálfur dvaldi
tíðast á. Almenn saga og nátt
úrufræði voru einnig fræði-
greinar, er hann lagði mikla
rækt við. Hann var allra
manna glaðastur og hrókur
alls fagnaðar hvar sem hann
kom. Hann orti þó nokkuð
og helzt tækifærisljóð, sveita
bragi og brúðkaupslj óð, og
höfðu menn oft af þvi mikið
gaman. Hann var málvönd-
unarmaður mikill, vildi helzt
skýra börn norrænum nöfn-
um eða þeim einum, er hefð
höfðu hlotið í islenzku máli.
Fyrstu ár sín í Bjarnarnesi
bjó hann með systur sinni,
Ingunni, sem landskunn er
nú fyrir ritstörf sín. Síðar
gekk hann að eiga Margréti
dóttur sr. Sigurðar Gunnars-
sonar á Hallormsstað. Hún
var óvenju vel gerð kona, svo
sem hún átti kyn til, og kven-
kostur hinn bezti. Hún hafði
menntast vel í föðurgarði, var
auk þess búforkur mikill.
Henni var svipað farið og
manni hennar, að hún hafði
mestu unun af að láta aðra
njóta góðs af kunnáttu sinni
og menntun. Þótti það frami
mikill ungum stúlkum að
njóta handleiðslu hennar'og
kennslu. Með frú Margréti
eignuðust sr. Jón eitt barn,
Sigurð, sem nú býr á Stafa-
felli, ásamt konu sinni Ragn-
hildi Guðmundsdóttur frá
Lundum. — Síðari kona sr.
Jóns var Guðlaug Vigfúsdótt-
ir frá Arnheiðarstöðum. Hún
var einnig hin ágætasta kona,
manni sínum samhent um
allt og höfðingi bæði í sjón
og raun. —
Það var óvenjumikill feng-
ur afskektum byggðum aust-
ur þar, að hljóta slíkan prest
sem sr. Jón var og njóta hans
um svo margra ára skeiö, og
mun hans lengi minnzt sem
einhvers mesta höfuðklerks,
er þar hefir setið. Hvaðá há-
skóli álfunnar sem var, myndi
hafa talið sig fullsæmdan af
honum sem kennara, slíkar
voru gáfur hans og lærdóm-
ur og má af því sjá,- hvort
fámennar byggðir á hjara
heims, hafi ekki mátt vel við
una að njóta hæfileika hans
um svo langt árabil.
Stafafellsheimilið er enn í
svipuðum skorðum og það var
ar, enda tók Siguröur sonur
i tíð sr. Jóns og frú Guðlaug-
prófasts drjúgan þátt í að
móta það og skapa. Enn stend
ur litla kirkjan í sömu skorð-
um og áður, ásamt timbur-
húsinu, gamla, sem að vísu
er nokkuð fornfálegt en þó
sviphýrt og stílhreint. Óvenju
staðarlegt er þarna heim að
líta og slíkur snyrtibragur á
öllu, sem sjaldséður er. Og
um allan bæinn lykur ein-
hver fegursti bæjarskógur,
sem til er á landi hér, hátyppt
tré með laufmiklum krónum,
varpa birtu unaðar og frið-
sældar yfir þetta fornfræga
höfuðból. Elztu trén í þess-
um reit voru gróðursett af
prófasti. Haust hvert minnast
þau hans, með því að strá
laufum á legstað hans. Það
er kveðja þeirra til hans,.
kveðja frá landinu, sem hann
elskaði svo heitt, landi fornr-
ar frægðar, mikillar sögu og
ódauðlegrar tungu.
Páll Þorleifsson.
d^œndur!
Á liðnu ári voru yður sendar hinar nýju reglur um
rúningu sauðfjár og meðferð ullarinnar. Ef þér hafið
glatað blaðinu, þá biðjið kaupfélag yðar að láta yður
nýtt eintak í té nú þegar, áður en rúið verður í vor.
Athugið reglur þessar nákvæmlega hver og einn og
leitist við að fara eftir þeim í öllum greinum. Það
tryggir yður hæst verð fyrir ullina.
£awban4 iiL iatniimufólaýa
Frestið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS