Tíminn - 25.10.1949, Blaðsíða 5

228. blað
TÍMINN, þriðjudaginn 25- október 1949
Þinghald hjá Löppunum
Þviðjud. 25. okt.
Innflutningsmálin
eiga ekki að vera
nein leyndarmál
Síðustu dagana fyrir kosn-
ingarnar fóru fram merki-
legar umræður um skömmt-
unarmál og neyzluvöruinn-
flutning. Þó er fjarri því, að
komizt hafi verið til botns í
þeim málum. Enn er þar svo
margt óvíst og á huldu, að
almenningi finnst, að þar sé
þörf mikillar athugunar enn
þá.
Viðskiptamálaráðherra tel-
ur, að frá byrjun skömmtun-
artímans til júníloka í sum-
ar hafi verið til sölu í búð-
um á íslandi vörur fyrir 74
milljónir króna til aö full-1
nægja skömmtunarseðlum
fyrir 175 milljónir- Sam- j
kvæmt opinberum skýrslum.
hagstofunnar virðast þó inn
fluttar skömmtunarvörur á
þessum tíma hafa átt að
nema að minnsta kosti 150
milljcnum króna að útsölu-!
verði, þegar með eru taldar
birgðir í verzlunum, er
skömmtun hófst.
Það eru enn atriði, sem!
snerta þetta mál, að innlend,
vefnaðarvara er lika skömmt
uð út á þessa sömu seðla,
drjúgur skerfur af ónotuðum
seðlum var ógiltur (bláu seðl
arnir) og mikið af seðlum j
þessa árs er enn ónotað.
Það liggur fyrir nokkurn-
veginn skýlaust, að neyzlu-
vöruinnflutningur hafi verið
það mikill, að skortur nauð-
synlegra tegunda þar sé ó- j
þarfur, ef allt er með felldu'
og ekki er flutt inn óheppi-
lega mikið af einhverju öðru
undir því yfirskyni, að það
falli undir sama flokk.
Þær hagskýrslur, sem al-
menningi eru birtar um inn-
flutningsmál, eru svo óljósar,
að undarlega lítið er á þeim
að græða. Vörur eru þar
flokkaðar á þann hátt, að í
mörgu tilfelli verður allt í
rugli og óvissu fyrir þeim,
sem á þessum skýrslum vill
byggja.
Meðan skömmtun er höfð
í landinu, er það höfuðnauð-
syn, að hún sé vel og heiðar-
lega framkvæmd. Til þess eru
vörur skammtaðar, að tak-
markaður innflutningur dreif
ist jafnt og réttlátlega. Sú
framkvæmd fer öll í. handa- 1
skolum og skömmtunin verð I
ur skrípalæti, ef ekki er sam-!
ræmi milli útgefinna skömmt
unarseðla og vörumagns þess,
sem fáanlegt er. Það væri því
ógilding á skömmtuninni að
verulegu leyti, ef út væru
gefnir tvöfalt meiri seðlar en
vörur væru til fyrir.
íslenzka þjóðin er stórhuga
og vill vinna mörg verk til
uppbyggingar og framfara í
landinu. Daglega þarf hún að
veija á milli eyðslu og fram-
fara, neyzlu og fjárfestingar,
eins og það er orðað nú á
dögum. Þar velur hún sér veg
innan vissra takmarka, sem
ekki verður komizt yfir. Svo
mikið er þó víst, að almenn-
ur vilji mun vera fyrir því,
að gæta hófs i innflutningi
til daglegrar eyðslu. En það!
verður því aðeins gert, að I
(Framhald. aj 3. slOu).
leggja á sig talsvert erfiði til
þess. En ef maður spyr þá,
hvort þeir ætli ekki inn og
hlusta á ræðurnar, banda
þeir með hendinni, brosa dá-
lítið vandræðalega, stinga
síðan pípunni í munninn og
verða hugsi á svip. Ósjálf-
rátt koma manni í hug lýs-
ingar Johannes V- Jensen frá
Himmerland. Nokkrar af
persónum hans eru gæddar
sömu sérkennunum, sömu
rónni og sama virðuleikan-
um. Það er auðséð, að fólk
þetta á sér gamla og rót-
gróna alþýðumenningu, sem
erfitt er fyrir borgarbúann
að meta að verðleikum og
kanna til hlítar.
Nóg af klögumáhim.
Það segir sig sjálft, að það
hlýtur alltaf að koma til á-
rekstra, þar sem tveir ólíkir
þjóðflokkar eiga að búa hlið
við hlið. Og Lapparnir hafa
nóg af klögumálunum, til
þess að ræða um. Það er nú
t. d. skattamálið. Hver og
einn einasti maður kvartar
og kveinar undan hinum háu
sköttum, og hvers vegna
skyldu þá ekki Lapparnir
gera slíkt hið sama? Þeir
hafa einnig gildari ástæðu til
þess en margur annar. Sann-
leikurinn er sá, að ár hvert
verða þeir aö greiða stóran
hluta af tekjum þeim, er þeir
vinna fyrir i sveita síns' and-
litis, til þess að viðhalda
menningu, sem þeir eiga ekk
ert í og njóta lítils góðs af.
Steinlagðar götur, glæsilegir,
nýir skólar. atvinnuleysis-
styrkur, sjúkratryggingar —
þetta er allt saman gott og
blessað, en Lappana varðar
bara harla lítið um það. Það
er mjög auðvelt að skilja það,
að þeim renni stöku sinnum
í skap, þegar rukkararnir
koma til þeirra úti í skógun-
um eða uppi í heiðunum og
krefja þá um greiðslu á
sköttum.
Skólavandamilið.
Svo ær það skólavandamál-
ið. Norðmenn krefjast þess
auðvitað, að börn Lappanna
læri að lesa, skrifa og reikna
eins og öll önnur norsk börn.
En það er ýmsum erfiðleik-
um bundið að kenna börnum
hjarðmannanna. Vandamál-
ið hefir verið leyst á þann
hátt, að komið hefir verið á
fót eins konar heimavistar-
skólum. Nú er það alkunna,
að Lappar eru hinar mestu
barnagælur og hafa mikið
yndi af börnum- Þar sem
þeim er lítt um aga, reglu-
semi og aðrar Prússadyggð-
ir gefið, þá hættir þeim til
þess að ala börn sín upp í
helzt til miklu eftirlæti. Má
yfirleitt segja, að þeir ali af-
kvæmi sín upp í fullu sam-
ræmi við kenningar ýmissa
nútíma uppeldisfræðinga, þ.
e. þeir gefa þeim óskorað
frjálsræði. Það er því mjög
sárt fyrir Lappana, þegar
börn þeirra eru tekin frá
þeim. Og börnin eru ekki að
eins skilin frá foreldrum sin-
um í bókstaflegri merkingu
þess orðs, heldur og andlega,
ef svo mætti að orði kveða.
Þau læra að tala norsku, en
margir hinna eldri Lappa
skilja hana ekki. Það getur
einnig farið svo, að þau verði
hrifin af því, sem nútíma-
menning hefir upg á að
bjóða. Það er mjög skiljan-
legt, að Löppunum sé ekki
um slíkt gefið. Auk þess
skyldi enginn halda, að börn
Lappanna hafi ekkert lært
áður fyrr, þegar þau voru
ekki send í neinn skóla. Það
er hreint ekki svo fátt, sem
menn verða að kunna skil á, j
ef þeir ætla sér að gæta hrein ,
dýra. En sú hliðin á uppeldi
þeirra er algerlega vanrækt
í hinum nýju skólum.
Þess ber að geta, að þeir,
sem veita skclunum forstöðu,
komu fyrstir auga á þetta
vandamál og hafa reync að
gera það sem í þeirra valdi
stendur til þess að leysa það.
En viðbúið er, að endanleg
lausn á því fáist aldrei.
Hreindýraþjófnaðir.
Annað það, sem Löppunum
verður tíðrætt um, eru hrein
dýraþjófnaðirnir. Hér áður
fyrr höfðu Lapparnir sitt eig-
ið réttarfar. Ef einhver mað- (
ur stal frá þeim, stálu þeir
aðeins frá honum í staðinn,
svo að hann átti að lokum
ekki eftir eitt einasta hrein- 1
dýr. En hins vegar var rétt- 1
arfar þeirra mjög sveígjan-1
legt- Svöngum Lappa var ætíð
lyeft að stela hreindýri, ef
hann hafði ekki annað að
borða og gat ekki séð sér og
fjölskyldu sinni fyrir mat á
annan hátt.
Keimarafiindur
Dagana 7. og 8. október s. 1,
héldu kennarar af námsstjórr.
Hinir norsku verðir laga og svæði Stefáns Jónssonar að-
réttar taka vitanlega ekk- alíund sinn á Blönduósi.
ert tillit til slíkra hluta. Það Fundinn sóttu yfir þrjá.tív
er látið jafnt yfir alla þjófa starfandi kennarar á félags-
ganga. — Hinsvegar eru svæðinu og nokkrir gestir.
Norðmennirnir of vægir í I Á fundinum fluttu erindi
dómum sínum. Hreindýra- Dr- Broddi Jóhannesson, un
þjófnaðir eru því mjög alvar þreytu og áhrif hennar, Jónat
legt mál fyrir Lappana. Þeir, B- Jónsson, fræðslufulltrú.
sem kunnugir eru þessum um reikningskennslu í barna-
málum, hafa haldið því fram, skólum, Þorsteinn Einarsson
að þjófnaðirnir hafi verið svo þróttafulltrúi, um íþróttamá.
miklir um eitt skeið, að allri og Stefán Jónsson námsstjón
hreindýraræktinni hafi staf-,um bóklegt nám í barnaskól-
að stórhætta af. Nú hefir um-
þetta eitthvað lagast, en hins' í sambandi við umræður
vegar er langt frá því, að um erindi Stefáns Jónssonar
hreindýraeigendurnir geti var samþykkt með einróme.
verið óhultir um hjarðir atkvæðum, svohljóðandi til-
sínar. laga, borin fram af Guðmund;
Björnssyni kennara á Akra-
Þeim cr eðlilegt að nesi og Bjarna JónasSyhi
standa saman. jkennara í Blöndudalshólum.
Hér hefir aðeins verið drep 1 „Fundurinn skorar á,
ið á fáein þeirra mála, er á fræðslumálastjórnina at
dagskrá voru. Fundirnir eru gera bráðlega ráðstafanir tii.
mjög langdregnir, þar eð þeir að bæta úr brýnni þörf barna
fcru fram á tveimur málum,' skólanna á nýjum og bættuir.
norsku og Kautokeino-lapp- kennslutækjum, svo serr.
nesku. Lappar hafa aldrei átt landabréfum, íslenzkum nátf
neitt skrifmál og munurinn úrufræðimyndum og myndurr..
á hinum ýmsu mállýzkum af merkum mönnum og sögu-
þeirra er svo mikill, að þeir, stöðum hér á landi.“
sem koma að sunnan, skilja ! Á laugardaginn kl. 18 flutt:
ekki þá, sem koma að norð- dr. Broddi Jóhannesson er-
an. En enda þótt fundirnir indi í fimleikahúsi barna-
væru langir, lauk þó ráðstefn skólans, sem hann nefnd;
unni um síðir. Og það er „Afleiðing eða markmið" —
meira en hægt er að segja voru áheyrendur um tvc
um margar þær ráðstefnur, hundruð.
sem haldnar eru víða um! Næsti fundarstaður er á-
heim og blöðin ræða mest kveðinn í Stykkishólmi og
um. En I-appar eru rólegir stjórn kosin:
og auðmjúkir menn og ein-1 Þorgeir Ibsen, skólastjórí
staklingarnir meðal þeirra Stykkishólmi, Bjarni Andrés-
finna ekki hjá sér neina þörf son, Stykkishólmi, Þuríðui
til þess að láta að sér kveða ! Kristjánsson, kennai’i, Stykkit
á kostnað annarra. Þeim er hólmi, og til vara: Elimar
það eðlilegt að standa sam-
an.
Tómasson, skólastjóri Grafai
nesi, Jónas Þorvaldsson.skóia,
stjóri, Ólafsvik, Kristjár.
Gunnarson, skólastjóri, Hell-
issandi.
Fundarstjórar voru: Stein-
(Framhald af 3. síðu). grímur Davíðsson, skólastjóri
skeiði hinna umrótasömu | Blönduósi og Björn Bergmann
DáiiantiiiiEiing.
tíma, er nú hafa gengið yfir
land og lýð.
kennari, en fundar ritarar
Bjarni Jónasson kennar.
Arið 1913 fór Jónas að búa | Blöndudalshólum og Svein-
á Hreinsstöðum i Hjaltastaða j björn Jónsson kennari
þinghá. Húsaði hann þá jörð Snorrastöðum.
og bætti að ýmsu leyti. Gerð
ist hann brátt oddviti sveit-
arinnar, en Hallur Björnsson
á Kóreksstöðum, æskuvinur
hans og frændi, var hrepp-
stjóri. Þeir áttu Sigurð Þor-
Fundarmenn sátu kaffiboð
hj á hreppsnefnd Blönduóss
í Kvennaskólanum á Blöndu-
ósi. Á sunnudagsmorguninr..
bauð skólastjórinn á Höfða-
kaupstað, skólanefnd 02
nauðsynjar séu látnar sitja í
fyrirrúmi, en síður þarfar og
óþarfar vörur mæti afgangi.
Þess vegna er það fyrsta
atriði þessara mála allra, að
þau séu skýrð og rakin hreint
og glöggt, svo að þjóðin viti,
hvernig innflutningsmálun-
um hefir verið og er stjórn-
að fyrir nana. Það hefir kom
ið ljóst fram í kosningaum-
ræðunum, að mikið skortir á,
að undirstöðuatriði þessara
þýðingarmiklu mála liggi svo
ljóst fyrir, að hægt sé að tala
um þau eins og augljósar og
viðurkenndar staðreyndir.
Meðan svo er, mun reynast
erfitt að fá góða og heil-
brigða stjórn á þessi mál og
það er líka ósköp hætt við
því, að hin pólitísku átök á
þessu sviði verði með öðrum
hætti en heppilegast væri.
Það virðist ekki þurfa
neinna sérstakra kostnaðar-
samra aðgerða með til að
hafa þessi mál á hreinrr, svo
að vita mætti nokkurnveg-
inn, hvað mikið magn af
þeim vörum, sem skammtað-
ar eru á hverjum tíma, á að
vera á boöstólum í landinu.
Og áreiðanlega er ekkert
fjær því að skapa heilbrigt
ástand í þessum atriðum
verzlunarmálanna en að
hafa yfir þeim hulu og leynd
og flækja þau, svo að almenn
ingur geti hvergi áttað sig
á þeim-
Þaö á að lofa þjóðinni að
sjá og vita, hvernig málum
hennar er ráðið. Ef bundið er
fyrir augu fólksins, er lýð-
ræðið þar með dæmt til að
snúast upp í skrípaleik.
Hvaðan sem þessi mál eru
athuguð frá almennu sjón-
armiði, fer bezt á því og er
hollast að þau liggi sem ljós-
ast fyrir, en á því er nú mik-
ill misbrestur.
j A fundinum, milli þess er
á ræður voru haldnar og i
grímsson í Vatnsdalsgerði nokkrum fleiri kennurum úi
fyrir langalangafa. JÞótti þá í Höfðakaupstaö. Var bærinr
rösklega séð fyrir málefnum og umhverfið skoðað og kaff:
þeirrar sveitar. (drukkið, og ræður fluttar.
Arið 1920 lá leið Jónasar
burt af æskustöðvunum
Héraði. Gerðist hann bóndi veizlunum, stjórnaði Friðrik:
á Vattarnesi við Reyðarfjörð Hjartar, skólastjóri á Akra-
sunnanverðan, en flutti eftir nesi, söng með miklu fjöri
nokkur ár að Kolmúla litlu!
innar á ströndinni, þar sem ■
hann bjó æ síðan. Skipti nú og Ameríku, fyrir verk sín, og
á ýmsan hátt blöðum í ævi ritgerðir í þágu blindramála,
Jónasar, og var hið nýja um- Hún andaðist árið 1941, þrí-
hverfi honum erfitt, ýmislega,! tug að alclri. Þau hjón gáfu
enda hinir örðugustu tímar. Blindravinafélagi íslands
Þau hjónin eignuðust 5 tæki hennar. Voru raunir og
börn og lifa 4 þeirra: Ragnar barátta þessarar gáfuði.
bóndi á Vattarnesi, Benedikt stúlku æviraun þeirra hjóna,
og Jónas bændur í Kolmúla,! Systkini Jónasar voru Þór-
og Jóna gift í Reykjavík. Elzta'arinn fyrv. alþm. í Gilsár-
barn þeirra hjóna var Mál- j teigi, Halldór nú á Siglufirði,
fríður. Var hún frábærlega Björg húsfreyja á Víðilæk :
vel gefið barn, en misti sjón- Skriðdal, d. um 1920, Marta,
ina 9 ára gömul. Lét hún það er drukknaði í Selfljótil91i;
ekki á sig fá og sótti fram ógift og Jónína Hildur móðn
til náms og þroska utanlantís mín d. 1935. Var hún nokkri
og innan. Náöi hún fram til elzt þeirra systkina. Kemui
slíks þroska, andlega og verk- nú af þeim ástæðum ekki .
lega að öllum var undrunar- minn hlut að segja meira ai
efni. Hlaut hún og miklar Jónasi Benediktssyni.
viðurkenningar og þó einkum
utanlands, á Norðurlöndum
Benedikt Gíslason
frá Hofteigi.