Tíminn - 16.05.1950, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, þriðjudaginn 16. maí 1950
106. blaff
Austfirzkt leikritaskáld
Austfirsk leikritaskáld:
Jakob Jónsson frá Hrauni
Sex leikrit. Haukadalsút-
gáfan, Reykjavík, 1948.
XIV, 307 bls. Forspjall
eftir Sigurð Grímsson. ..
Eftir að Guðmund Kamban
leið, hefir ekki verið um auð
ugan garð-að gresja leikrita-
skálda á íslandi. Beztu leik-
rit hinna nýrri munu vafa-
laust vera Gullna hliðið eft-
ir Davið Stefánsson og Upp-
stigning eftir Nordal. Verður
líklega að telja Davíð bezta
leikritaskáld með þjóðinni
nú, ef Jakotcskákar hinum
ekki úr þeim sessi með þess-
ari bók. Þar með vil ég ekki
segja að neitt af leikritum
Jakobs nái Gullna hliðinu
eða Uppstigning. Sigurður
Eggerz er kominn undir
græna torfu og Lárus Sigur-
björnssón skrifar meira um
leiksögu og leiklist heldur en
leikrit. Og er Guttormur nú
ekki hættur að unga út sín-
um einkennilegu andans
fóstrum í leikmynd norður
og niður á bökkum Vinnipeg
vatns?
Það þarf varla að kynna
Jakob Jónsson Vestur-fs-
lendingum þar sem hann var
Eftir Síefán Eiihirsson prófossor.
Öldur gerast í þorpi á Aust
urlandi (Djúpavogi?) snemma
á 20. öld. í því eru reynd þol-
rif í ungum nokkuð reikulum
lagastúdent, er verður á milli
tveggja kvenna, óspilltrar
fiskimannsdóttur og heimtu
frekrar sýslumannsdóttur.
Stúdentinn elskar að visu
sjómannsdótturina, en hefir
leiðst út í og leyft sér leik
við sýslumannsdótturina, sem
hann heldur að litil alvara
fylgi. Henni er aftur á móti
blá alvara og hún sér un) að
hann sé skipaður sýslumað-
ur í þorpinu í fjarveru föður
hennar. Þegar þetta gerist,
hefir hann nýverið pantað
sér rauðavinstunnu af Flöndr
urum, en sem sýslumaður
þykir honum illt að þurfa að
sekta sjálfan sig fyrstan
manna fyrir áfengissmygl.
Hann fær þvi sjómannsson-
inn vin sinn til að róa út
fyrir land og segja Flöndr-
urunum að hafa sína tunnu.
Sonurinn lendir í roki og
myndi hafa farizt ef faðir
hans, systir og stúdentinn
hefðu ekki draslað honum í
j land dauðum, að því er virt-
, , „ . . _. ist. Þegar stúdentinn á að
prestur þeirra Vatnabyggðar fara n ga hættuför
manna um skerf fynr stríðið yerða um hann mim
siðara og verra. Hann er, ____ . _____.,,.
» ,, r TT ». » í .», .. ,r. i stulknaaina, sysliimannsdótt
. Hoíi, ‘ Alfta(,rSi irin bannar honum a5 yfir-
“14 St™ ffS sefa sig, hann reikar nokkuS,
foreldmm sinum, séra J6ni en tekur ^ rétta 3tefnu sí3
i ar verður sýslumannsdóttir,
sem er hjúkrunarkona, til
Finnssyni, lengstum presti
á Hrauni á Djúpavogi, og
konu hans, Sigríði Hansdótt
ur Beck frá Sómastöðum í
Reyðarfirði (náfrændfólk R.
Becks). Annars má vísa um
æfi hans í Forspjall Sigurðar
Grímssonar, skálds og Shake-
speare-þýðanda.
Þótt Jakob hafi gaman af
því sem varð á vegi hans af
leiklist frá því hann, strákur
inn var að alast upp á Djúpa
vogi, þar til hann fluttist úr
Reykjavík sem nýbakaður
guðfræðingur og aðstoðar-
prestur föður síns, þá datt
honum aldrei í hug að fást
við leikritagerð, fyrr en hann
setti saman fyrsta leik sinn,
Stapann, fyrir áeggjan sókn
arbarna sinna í Vatnabyggð
um í Saskatchewan. Þetta
gerðist á árunum 1938—39
og var leikritið sýnt í Winni-
peg síðara árið við góðar und
irtektir. Fyrir söfnuð sinn í
Wynyard reit Jakob líka tvo
trúarlega þætti á ensku, The
Christmas Voice og The Light
of the World er sýndir voru
þar í kirkjunni sitt árið hvor.
En árið 1940 samdi Jakob
annað leikrit sitt, Öldur, og
var það sýnt nálega samtím-
is í Vatnabyggðum, Winnipeg
og Reykjavík, en sumarið 1940
fluttist Jakob heim og gerð-
ist Hallgrímssóknarprestur í
Reykjavík. Og tók hann þá
að hugsa fast til Tyrkja-
Guddu, húsfreyju sr. Hall-
gríms, viðaði hann að sér
efni i leik um hana á þessum
árum og var Tyrkja-Gudda
fullbúin 1945. Síðasta leikrit
Jakobs Hamarinn var a. n. 1.
byggður á drögum, sem Ja-
kob hafði gert á stríðsárun-
um, en hann vann úr þeim og
þess að bjarga lífi hins
„drukknaða“ með björgunar-
aðferð sinni. Opnast henni
einnig þar vegur til að láta
eitthvað gott af sér leiða fyr
ir aðra og lifa ekki eingöngu
fyrir sig sjálfa. Annars er
sjálfselska hennar afsökuð
með uppeldinu; hún hafði
misst móður sína í æsku og
siðan allt látið eftir henni.
Sjómaðurinn, kona hans og
börn eru hetjur, sem aldrei
bregðast, sjómanninum er vel
lýst með ákafa hans og vinnu
semi. Bæði hann og kona hans
eru trúað fólk. Mannlýsingar
eru góðar og Jakobi er aug-
sýnilega sýnt um að skapa
dramatísk samtöl. Og leik-
ritið hefir mikið idylliskt við
sig af því það er lagt í æsku-
umhverfi höfundar.
Hamarinn gerist lika i sjáv
arþorpi, en á allra siðustu
(og verstu) tímum, enda er
idyllinn þar fokinn út í veð-
ur og vind. f fyrra leikritinu
var aðeins tæpt á áfengis-
smygli. Hér er drykkjuskap ís
lendinga og hverskonar spill
ingu stríðsáranna lýst í dökk
um litum.
í þessum leik er það brúð-
gumi, pólitískur leiðtogi jafn
aðarmanna í þorpinu, sem gef
ið hefir brúöi sinni kaup-
mannsdóttur þorpsins, heit
um það að smakka ekki á-
fengi framar. Allt er í lukk-
unar velstandi: brúðguminn
er kominn á þing, og faðir
brúðarinnar gefur honum
hálft ríkið á við sig þ. e. hálf
an kaupstaðinn í brúðargjöL
Inn gengur Mefistó leiksins,
gamall kærasti brúðarinnar,
sjálfúr núllunum við, og skil
ur að lokum við hann í rúmi
aumrar gistihússstúlku, og
þar finnst hetjan morguninn
eftir. Eftir þá útreið fer hann
enn fremur á þriggja mánaða
túr.
Þessa þrjá mánuði notar
Mefistó til að búa allt undir
sölu þorpstorfunnar til út-
lends flugvallarfélags, er
starfar með islenzkum lepp-
um. Var i ráði að rífa mikið
af húsum þorpsbúa og byggja
þau upp aftur, eins og gert
var með Reykjavíkurflugvöll
á stríðsárunum. Þorpsbúar fá
ekki rönd við reit og allt velt
ur á Oddi brúðguma, sem
ekkert man. Þá kemur í höfn
sjómaður, kærasti Júllu á
gestihúsinu. Hann segist eigi
aðeins eiga krakkann sem
Júlla gangi með (menn höfðu
kennt hann Oddi) heldur
man hann líka, hvernig Mef-
istó stýrði hönd vinar síns
til að undirskrifa víxilinn
fræga. Virðist nú allt ætla
að ganga á hina réttu hlið,
en Oddur treystist þó ekki til
að halda virðingu sinni, held
ur veltist hann úr konung-
dómi og gerist óbreyttur járn
smiður, það ætlar hann að
vera þangao til honum t ey
fiskur um hrygg svo hann
geti tekið þar sem fyrr var
frá horfið.
Þetca virðist efni í beisk-
ustu ádeilu, og ádeila er það
á margan hátt, en ekki allan.
Það sem dregur úr áhrifum
ádeilunnar er, að fólkið virð
ist ósnortið og óspiilt af tíð-
inni. Flest fólkið er blátt á-
fram bezta fólk, kaupmaður-
inn og hans frú, foreldrar
Odds brúðguma, reffilegur
karl, sem alltaf liggur undir
eilífum ákúrum af hinni
„dönnuðu“ konu sinni. Verka
mannafulltrúinn, að maður
tali nú ekki um hina ágætu
og staðföstu brúður. En jafn
vel Mefistó þótt illur sé virð-
ist hafa sínar taugar og artir
þar sem brúðurin á í hlut,
hún þarf ekki annað en líta
á hann til þess að fá hann til
að meðkenna syndaregistrið
og fara í steininn. Svo að
þrátt fyrir allt sem af göfl-
um gengur virðist höfundur
hafa það á tilfinningunni að
ekkert sé í ólagi með fólkið.
Framh.
fullgerði leikinn 1947. Auk .fjárglæframaður og fantur.
þessara þriggja leikrita eru
i bókinni tveir útvarpsleik-
þættir, og einn fyrir drengi
(skáta 1946).
Hann freistar brúðgumans tii
að drekka og hverfur svo með
hann, lætur hann skrifa und
ir víxil, þar sem hann bætir
Fasteignasölu-
miöstööin
Lækjargötu 10 B. Síml 6530
Annast sölu íastelgna,
sklpa, bifreiða o. fl. -Enn-
fremur alls konar trygging-
ar, svo sem brunatryggingar,
lnnbús-, liftryggingar o. fl. 1
umboði Jón Finnbogasonar
hjá Sjóvátryggingarfélagi ís-
lands h. f. Viðtalstími alla
virka daga kl. 10—5, aðra
tlma eftir samkomulagi.
Bergur Jónsson
Málaflutningsskrifstofa
Laugaveg 65, sími 5833
■eima: Vitastig 14.
ÞENNAN DAGINN höfum við
kveðjuorð frá Hinriki á Merkinesi.
Bréfið hans er á þessa lund.
„SÆLT VERI blessað fólkið".
Þar sem hið ágæta heimilisfólk í
Baðstofunni hefir aftur tekið upp
þann þjóðlega skemmtiþátt að
lofa okkur að heyra ýmsar vísur,
sem margar eru prýðilega snjallar,
þá vona" ég að ekki verði álitið
sem oflæti, þó ég sendi hér nokkr-
ar stökur þrátt fyrir að þær vanti
alla snilld, en ef einhver gæti
brosað, er tilganginum náð.
ÖLL MUNUM við eftir lestri
Helga Hjörvars á Bör Börson. Þeg-
a rseinna bindi kom út lánaði
'kunningi minn einn mér það með
þeim orðum. aðð þetta væri' bölva
bull. Þegar ég skilaði bókinni lét
ég þetta fylgja:

engan má því undra — bræður
ögn þó flestu taki ég af.
Fyrst að guð mér gaf að meta
get ég ekki skammast mín-
þó að gott mér þyki að éta
þiggja koss og drekka vín.
Enginn skilji orð min þannig
að óhófinu mæll bót,
en dárlegt er að dæma manninn
þó drottins gjöfum taki mót.
Yfir mig þó árin færist
ennþá met ég blíðuhót,
meðan hjarta í brjósti bærist
bragða ég vin og kyssi snót.
Eg hef lesið allan „Bör“
er þar fleira en bullið,
þegar hann átti enga spjör
ofan í datt hann gullið.
Misjöfn eru manna kjör,
margt er görótt fullið,
sumir láta frelsi og fjör
fyrir rauða gullið.
Fátæktar á skakkri skör
skvampa ég heims um sullið,
ég hef lifað eins og „Bör“
en aldrei fundið guilið.
Ýti ég seinast einn úr vör
eftir hinsta fullið,
þá mun ekkert þyngja knör,
þá er mér sama um gullið.
Himins upp á háa skör
heyri ég mammons bullið,
hlæ ég þá að þéi; og „Bör“,
þið megið eiga gullið.------
SVO ER HÉR JÁTNING:
Alfaðir sem öllu ræður
ilman, smekk og sjón mér gaf
Með beztu kveðjum til
bónda og Þórarins á Skúfi“.
Refs
KRISTJAN H. BREIÐDAL send-
ir okkur hérna þrjár vísur, sem
mér skilst að séu pólitískir veður-
þankar vestan af Snæfellsnesi.
Fyrst kveður hann svo:
Hafa landsmenn hlotið skell
af hugsuðu viðreisninni,
þú getur séð, er gengið féll,
götin á hagfræðinni.
SVO ERU ÞESSAR stjórnarstök-
ur frá Kristjáni:
Að nýju boðar nýja fórn
Nýsköpunin okkar lands
Fer á ný hin nýja stjórn
í nýju fötin keisarans.
Heldur margiu- hægt um vik
að hefta stjómmálanna ryk.
Eftir glatað augnablik —
aðeins draga pennastrik.
FLEIRI HIRÐSKÁLD komast
ekki í baðstofuna í dag.
Starkaður gamli.
í tonnatali
verffur það tekið úr reyk næstu daga
• Hangikjötiö góðkunna •
Hvítasunnan nálgast — pantiff í tíma.
\
Pantanir afgreiddar í símum 4241 og 2678.
£atnbaiut tit AamtiiMufalaga
Frestið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS
Auglýsingasími Tiinans 81300