Tíminn - 19.08.1950, Blaðsíða 4

4.
TÍMINN, laugardaginn 19. ágúst 1950.
180. blað.,
Skógræktin og skólarnir
Niðurl.
Uppeldisstöðvar fyrir trjá-
plöntur þurfa að koma sem
víðast undir eftirlit kunnáttu
manna. En svarar þá kostnaði
að ala upp skóga á íslandi?
mun eflaust einhver spyrja.
Gefur það tekjur í aðra hönd,
sem meta má til verðs í krón-
um eða erlendum gjaldeyri.
Því ekki það — ekki í dag,
'en síðar. Það er nú talið full-
víst af mörgum, sem þekk-
ingu hafa á skógrækt, að ís-
lenzkir skógar geti, er tímar
líða, veitt efni til bygginga
og ýmiss konar iðnaðar, senni
lega þó fyrst og fremst með
tilliti til aðfluttra trjáteg-
unda, sem hæfa íslenzku tíð-
arfari og jarðvegi. Það mun
og álit hinna fróðustu marma
að skóga megi rækta víðast
hvar á íslandi, ef valdar eru
réttar tegundir.
Á síðasta aðalfundi Skóg-
ræktarfélags íslands mætti
góður gestur, herra Reidar
Bathen, skógræktarstjóri í
Tromsfylki í Noregi. Sagði
hann frá skógræktarskilyrð-
um í Tromsfylki og leit svo
á, að þau væru engu betri en
hér á landi. Taldi hann að
hér á landi gæti þroskast furu
skógur og rauðagreni sömu
tegundar og þar. Lét hann í
Ijós þá vissu, að grenið yrði
aðaltegund islenzkra nytja-
skóga í framtíðinni, ef rétt
yrði að unnið. Er það skoðun
hans, að þeir tímar komi; að
íslenzkir timburskógar full-
nægi viðarþörf landsmanna.
— Þetta álit reynds kunnáttu
manns hlýtur að auka trú
okkar á gagnsemi skógrækt-
arinnar.
Öllum er ljóst, að skógurinn
veitir skjól öðrum og smærri
gróðri. Skógrækt er einn
veigamesti þátturinn í því að
verja landið fyrir frekari upp
blæstri og varðveita nytjar
þess og auka í þágu lands-
manna. Ræktun skógana,
fyrst þeir milda veðráttuna
og vernda annan gróður.
Alltof stór hluti þjóðarinn-
ar lætur sig skógræktarmál-
in litlu skipta og hefir tak-
markaða trú á framgangi
þeirra mála og gagnsemi.
Margir eru skammsýnir hér
sem víðar.
En þetta má ekki svo til
ganga. Landið verður aldrei
klætt skógi, nema þjóðin
öll sé að verki með hönd og
huga. Það verða þeir að muna,
sem forustu hafa í skógrækt-
armálum. Skólaæska landsins
er fjölmenn og á dugandi
hendur og hæfileika. Ef þeim
er beint í rétta átt, þá er sig-
urinn vís.
Að sjálfsögðu þarf hún að
njóta leiðsögu manna, sem
kunna til verks. Þess vegna
þurfa kennarar landsins að
njótai* fræðslu og æfingar í
skóggræðslu, þá geta þeir
veitt tilsögn og handleiðslu í
samráði við sérfræðinga í
skógræktarmálum.
Ef æskan gengur sjálf til
verks við skóggræðslu og
gróðurstörfum, þá fær hún
af eigin reynslu sönnun fyrir
því, að í íslenzkri mold eru
faldir möguleikar, sem ekki
eru nýttir sem skyldi. — Sú
æska, sem vex með þeim
trjám, sem hún hefir gróður-
sett og hlúð að, finnur, að
hún á hlut í lífi þeirra og þau
eru brot af henni sjálfri. Sú
kynslóð mun ekki skera við
Eftir Skúla Þorstcinsson, skólastjóra
nögl framlög til skóggræðslu
og ræktunarstarfa, þegar
hennar tími kemur. Ein bezta
leiðin til þess að skapa með
allri þjóðinni trausta ást og
virðingu fyrir landinu, er sú,
að æskan komist í snertingu
og náið samband við landið
sjálft, mold og gróður. Að hún
fái skilið og séð þá töfrandi
fegurð, sem fylgir hverju
blómi og sprota, sem vex í
sólar-átt.
í blöðum og tímaritum er
stundum kvartað yfir því, að
umgengni i óbyggðum, við
sæluhús og víðar, sé ekki
alltaf vegfaranda til sóma.
Yrði ekki sú æska, sem unn-
ið hefði sjálf að græðslu og
fegrun landsins öruggasta
trygging framtiðarinnar fyr-
ir fagurri og virðulegri um-
gengni um landið í byggð og
til fjalla.
Æskan getur átt merkan
þátt í því að klæða landið,
ef þjóðin vill.
Mér virðist, að það sé ljóst,
að ef skógrækt verður gerð
að föstum lið í starfsemi skól
anna, þá verður það mikill
vinningur fyrir skógræktina
og gróður landsins, og auk
þess hlýtur það að verða
mjög merkilegt uppeldisat-
riði.
Hin nýju fræðslulög gera
ráð fyrir sérstökum verknáms
deildum, en auk þess er ætl-
azt til að nokkurt verklegt
nám fari fram í bóknáms-
deildum gagnfræðastigsins
og barnaskólunum. Skógrækt
in er tilvalinn þáttur verk-
legs náms fyrir alla nemend-
ur, bæði í barnaskólum og
skólum gagnfræðastigsins.
Tillögur uppeldismálaþings
ins gefa hugmynd um, á
hvern hátt það væri fram-
kvæmanlegt. Starfsemi þessi
yrði tvímælalaust merkilegur
þáttur í félagslífi skólanna og
líklegur til hollra áhrifa og
andlegs þroska. Börnin og
unglingarnir kæmust í snert-
ingu við hið gróandi líf.
Fátt er betur fallið til sið-
rænna áhrifa, til þess að
móta göfugt hugarþel en per-
sónulegt tengsl við það lif, er
vakir í skauti jarðar.
Störf þessi yrðu áreiðan-
lega unnin með gleði, án
þvingunar og tregðu frá hálfu
kennara — og nemenda.
Margur nemandi, sem með
daufu yfirbragði reynir að
verða við ósanngjörnum
kröfum skólanna um bóklegt
nám, réttist allur og augun
leiftra, þegar hann fær að
taka til hendinni og ganga
að verklegu námi. Og gleðin
verður ekki síður djúpstæð
og sönn, þegar námið fer
fram úti í náttúrunni sjálfri,
heilnæmu lofti við ilm jarðar.
Hvers vegna ekki að taka
skólana í þjónustu skógrækt-
arinnar og skógræktina í
þjónustu skólanna. Mætti þá
svo fara, að innan fárra ára-
tuga yrði landið fegurra og
byggilegra, og skólarnir —
margir hverjir — nytu þá
skjóls í fögrum skógarlund-
um.
En hvers vegna er þetta
ekki hægt án sérstakra laga-
fyrirmæla? Verður þessu ekki
bezt komið á með frjálsum
samtökum áhugamanna?
Fjarri sé það mér að gera
lítið úr fórnfúsum störfum á-
hugamanna. En hér þarf skýr
ingar við. Dæmi mun þess að
vísu, að skólabörn setji niður
trjáplöntur síðasta skólaárið,
oftast án frekari umönnunar,
en það eru aðeins undantekn
ingar og nær ekki þeim til-
gangi, sem hér er ætlazt til.
Sums staðar mun ganga all
erfitt fyrir skólana að fá land
til ræktunar, þótt vilji kenn-
ara og einstakra áhugamanna
sé fyrir hendi. Veit ég dæmi
þess, að skólanefnd hefir
þrátt fyrir góðan vilja, ekki
tekizt að útvega heppilegt
landsvæði til skógræktar, þótt
land væri til staðar. Þá þarf
einnig fjárframlög vegna
lands og girðingar, sem fást
verður frá hendi hreppsfé-
laga eða ríkis. Land það, sem
skólarnir fengju til umráða,
gæti verið gamlar skógarleif-
ar, sem verndaðar væru og
þéttar með aðfluttum plönt-
um eða fræi og einnig land-
svæði heppileg fyrir trjágarða
til fegrunar í grennd við þétt-
býli eða umhverfis skóla. Til
skógræktar þyrfti að taka til-
lit, þegar samin væri stund-
arskrá skólanna. Heppileg-
ast væri að verja nokkrum
siðustu dögum skólastarfsins
á hverju vori til útivinnu og
ræktunarstarfa. Væri þá bezt
að hafa lokið ársprófum áð-
ur. Að sjálfsögðu væri engin
ástæða að lengja starfstíma
skólanna vegna þessa starfs.
Hitt væri rétt, að draga nokk-
uð úr ríflegu námsefni á öðr
um sviðum.
Einmitt í sambandi við þessi
störf væri tilvalið að ferðast
um nágrennið með staf í
hönd og mal um öxl til þess
að læra að þekkja landið og
náttúru þess.
Lagasetning um skógrækt-
arstörf í skólum landins yrði
að sjálfsögðu ekki þannig í
framkvæmdinni, að heimtuð
yrði skilyrðislaus framkvæmd
af öllum skólum þegar í stað,
t. d. á meðan vöntun væri á
hæfum leiðbeinendum og trjá
plöntum. Slík lagafyrirmæli
þyrftu auðvitað ákveðinn
tíma til þess að ná fullri fram
kvæmd alveg á sama hátt og
fræðslulögin nýju í heild, en
að skóggræðslu landsins yrði
þá unnið á úppeldislegan og
markvissan hátt.
Nýlega heyrði ég þeirri firru
haldið fram, að lagafyrir-
mæli sem þessi væru yfirleitt
til trafala og spilltu fyrir á-
huga og árangri. Hvers vegna
að hafa nokkur fræðslulög?
Þess er krafizt af nemend-
um skólanna, að þeir kunni
langar þulur af tölum og
staðanöfnum annarra landa.
Er nokkru minni ástæða til
þess að krefjast lágmarks
kunnáttu af þeim til skóg-
græðslu í okkar nakta landi?
Það er raunar merkilegt, að
ræktunarstörf í skólum lands
ins skulu ekki hafa verið lög-
boðin fyrir löngu. Þjóðin hef-
ir um langan aldur lifað á
rányrkju sér til skaða og
einskis sóma. Það er siðferði-
leg skylda þeirrar kynslóðar,
sem nú lifir og betur þykist
sjá og vita, að vinna djarf-
lega að græðslu og fegrun
landsins. Menningarþjóð get-
ur ekki lifað til lengdar í
(Framhald á 6. slöu.)
Ég kom í Hveragerði um síð-
ustu helgi. Fyrir 20 árum var
þar engin byggð nema mjólkur-
búið, sem bændur í Ölfusi voru
þá nýbúnir að reisa Nú er búið
að leggja niður mjólkurbúið, en
þarna er nú þorp með nál. 500
manns, lítill nýtízkubær, sem
að miklu leyti lifir á nýrri teg-
und landbúnaðar, þ. e. ræktun
í gróðurhúsum. Hveragerði er
nú hreppur út af fyrir sig. Þar
er stór barna- og unglingaskóli,
prestur, héraðslæknir, hús-
mæðraskóli, sem nýlega var
minnst á hér í baðstofuni, garð-
yrkjuráðunautur Búnaðarfé-
lagsins, myndarlegt útibú frá
Kaupfélagi Árnesinga og einar
tvær aðrar verzlanir. Þar búa
skáld og listamenn, og þar er
„græna matstofan“ og gigtar-
böðin, sem margir tala um í
sumar.
Kaupstaðir og kauptún Islands
hafa lengst af eingöngu verið
við sjó fram. En nýju þorpin á
Suðurlandi eru langt frá sjó.
Hvolsvöllur og Hella í Rangár-
vallasýslu, Selfoss og Hveragerði
í Árnessýslu. Austanlands er að
rísa samskonar þorp á Egils-
stöðum við Lagarfljót. Það er
ekki lengur hægt að segja, að
allir kaupstaðabúar séu við
„sjávarsíðuna."
Milli Hveragerðis og Reykja-
víkur eru 45 kílómetrar eftir
þjóðveginum. Hellisheiði er
fjölfarnasti fjallvegur landsins.
Þar eru margir á ferð sér til
skemmtunar í sumarblíðunni.
Og aðrir, sem eru að sinna
skyldustörfum, menn, sem þurfa
að flýta sér og hafa ekki tíma
til að njóta útsýnisins yfir Suð-
urland af Kambabrún eða
hinna fögru lita mosans í Svína
hrauni.
Á Kolviðarhóli er víst enginn
búskapur nú orðið. Iþróttamenn
í Reykjavík eiga bæjarhúsin og
þykir vist ekki taka þvi að nytja
túnið.
Um hásumarið, þegar vegur-
inn er sléttur eins og fjöl, er
fljótlegt að skreppa „austur
yfir fjall" úr Reykjavík. En á
veturna, þegar snjórinn kemur
til sögunnar, fer gamanið að
grána, þá eiga bílstjórarnir
ekki alltaf sjö dagana sæla. í
fyrravor voru 2—3 mannhæða
háar hrannir af snjó meðfram
j veginum á háfjallinu eftir að
komið var fram í maímánuð.
Þar höfðu snjóýturnar verið að
' verki um veturinn og fram á
vor. Þá hefðu mjólkurflutning-
| ar að austan til Reykjavíkur
teppst vikum saman, ef Krísu-
víkurvegurin hefði ekki verið.
I Ilveradölum bjuggu fyrir 20
árum útlend hjón í litlum bæ.
Ýmsir muna eftir þeim. Maður-
in var danskur, en konan rúss-
nesk. Sumir sögðu raunar, að
að það væri vitleysa, að hún
væri frá Rússlandi. En einu
sinni var ég þar á ferð i bíl með
útlendingi, sem kunni rúss-
nesku. Hann fór og talaði við
konuna, og það reyndist rétt,
hún skildi rússnesku. Það kom
líka í Ijós síðar, að sagan um
uppruna hennar var sönn. Þetta
er ég að segja únga fólkinu, sem
ekki man neitt annað en það,
sem gerst hefir síðasta ára-
tuginn.
Tíminn líður, og sumt af því,
sem eldra fólkinu finnst eins og
það hefði gerst í gær, er allt í
einu orðin saga, og byrjað að
gleymast. Svo förum við að sjá
eftir því, að hafa ekki sett ým-
islegt betur á okkur eða skrifað
það niður meðan það var enn
í fersku minni. Sumir gömlu
mennirnir höfðu þann sið að
skrifa dagbók, létu aldrei nokk-
urn dag niður falla. Margur
myndi óska þess nú að hafa
gert það. Síðustti áratugimir
hafa verið svo auðugir að við-
burðum, innan lands og utan.
Dagblöðin geyma margt. Sagn-
fræðilegt gildi þeirra verður
mjög mikið, er stundir líða, þótt
ekki sé allt rétt hermt. Ætli
fræðimönnum okkar þætti það
ekki matur, ef gefið hefði verið
út dagblað á 14. eða 15. öld, já,
og þó ekki væri nema vikublað
eða ársrit skrifað samtímis við-
burðum. Þá þyrftu þeir Bene-
dikt í Hofteigi og Einar Arnórs-
son ekki að deila um það, hvort
Smiður Andrésson hafi verið
Norðmaður eða Oddaverji. — En
samt er það margt, sem aldrei
kemst í dagblöðin. Og hver ein-
stakur sér venjulega eitthvað,
sem enginn annar sér.
En nú er botninn dottinn úr
því, sem ég ætlaði að segja um
Hveragerði. Vil aðeins bæta því
við, að Hvergerðingar ættu ekki
að láta sína landnámssögu
gleymast. Það er bezt fyrir þá að
byrja að skrifa hana strax. Ef
hveraleðjan þar verður ein-
hverntíma heimsfrægur lækn-
isdómur, verður ágrip af þeirri
sögu gefið út með litmyndum og
selt á ferðaskrifstofum stór-
borganna.
En vel á minnst! Um daginn
kom ég inn á ferðaskrifstofu í
Reykjavík og sá þar dálitla
myndabók um ísland. Það var'
ekki nógu vel vandað til þess-
ara mynda. Ekki veit ég, hvern-
ig hægt er að taka eins ljóta
mynd af Herðubreið og þar var.
Herðubreið er áreiðanlega eitt
fegursta fjall í heimi. Ég hefi
sjaldan orðið eins hrifinn og
þegar ég kom upp á Námaskarð
úr Mývatnssveit og sá hana í
fyrsta sinn. Þess vegna gramd-
ist mér þessi leiðinlega mynd.
Gestur.
^&aale
X
'aaie^a nýtt
cliíliciLjöt
Samband íslenzkra samvinnufélaga
Sími 2678
AUGLÝSINGASÍMI TÍMAAS ER 81300