Tíminn - 22.09.1950, Blaðsíða 4
4.
TÍMINN, föstudaginn 22 .september 1950.
208. blað.
Heimsókn í háskólann í Cambridge
Háskólinn í Cambridge er
ein stærsta og virðulegasta
menntastofnun heimsins.
Frægð skólans er svo mikil og
hefir borizt svo víða, að flest
ir munu kannast við nafnið
Cambridge, hvar sem þeir
eiga heima á hnettinum.
Byggingar skólans eru
margar sannkölluð listaverk,
og á milli þeirra og allt um-
hverfis þær eru undra fagrir
iystigarðar með margvísleg-
um trjágróðri og blómaskrúði.
Ég varð þvi ekki lítið undr-
andi þegar ég sá þarna hesta,
kýr og kindur á beit. Ég
spurði förunaut minn hvern-
ig á því stæði að gripir fengju
að ganga þarna lausir. Hann
sagði mér að Bretar litu svo
á, að mesta prýði fagurs um-
hverfis væri vel ræktað og
stofnhreint búfé. Mér varð
líka ljóst, þó að ég dveldi ekki
nema vikutíma í Englandi, að
Bretar hafa landbúnað og þó
sérstaklega búfjárrækt i há-
vegum. Hin langa saga þeirra
hefir kennt þeim, að á erfið-
um tímum, hefir það einmitt
verið landbúnaðurinn, sem
hefir forðað þeim frá hungri
og klæðleysi, og uppeldis-
áhrifa hans gætir alltaf til
aukins heilbrigðis og hófsemi.
Háskólinn í Cambridge hef
ir ekki heldur gleymt land-
búnaðinum. Við háskólann
er einhver mérkasta vísinda-
stofnun heimsins á sviði bú-
fjárræktarinnar. Einn af for-
stcðumönnum þeirra stofnun
ar, dr. Hammond, er heims-
frægur vísindamaður og bún
aðarfrömuður. Ég var svo
heppinn að hitta hann og
hafa tal af honum, og varð
ég þess var að hann bar góð
skil á margt heima á íslandi.
Hann hafði miklar mætur á
isl. lambakjöti og dáðist mjög
að hangikjötslæri sem hon-
um hafði verið sent i jóla-
gjöf frá íslandi.
íslenzkir vísindamenn
í Cambridge.
Við þessa vísindastofnun
hafa nokkrir íslendingar starf
að. Halldór Pálsson vann hér
fyrir nokkrum árum að dokt-
orsritgerð sinni, og í vetur
vann Ólafur Stefánsson
héraðsráðunautur Búnaöar-
sambands Kjalarnesþings hér
við stofnunina um tveggja
mánaða skeið. Þegar ég kom
til Cambridge með sláttu-
komu í sumar, starfaði þarna
við stofnunina dr. Halldór
Pálsson sauðfjárræktarráðu-
nautur, og var égj svo lán-
samur að njóta leiðsagnar
hans meðan ég dvaldi á Eng-
landi.
Halldór bauð mér að koma
og skoða vísindastofnun bú-
fjárræktarinnar, eða réttara!
sagt þá deild, sem hann starf |
aði við. Halldór hefir unnið |
þarna síðan um áramót og
var nú langt kominn með að
skrifa að því er mér virtist'
geysimerkilega ritgerð um
rannsóknir sínar. Rannsókn- |
ir þessar miða að því, að fá
úr því skorið, hvaða áhrif mis 1
munandi íóðrun og aðbúð hef 1
ir á beinvöxt, vöðvalag og
fitusöfnun sauðkindarinnar á
fyrsta aldursári hennar.
Þó að þessar rannsóknir
séu hávísindalegar, sá ég
strax, að þær hafa einnig í
hæsta máta hagnýtt gildi.
Svo að eitthvað sé nefnt þá
fáum við hér mjög athyglis-
verðar upplýsingar um það
hverskonar lömb borgar sig
Efíir SSjalta Gostsson frá Ilæli
bezt að setja á á haustin.
Ennfremur höfum við meiri
möguleika eftir þessar rann-
sóknir en áður til þess að
skyggnast inn í hið sanna
erfðaeðli sauðkindarinnar og
þá um leið meiri möguleika
til þess að meta kynbótagildi
hvers einstaklings.
Annars er það ekki á mínu
færi að gefa almenningi tæm
andi upplýsingar um þessar
rannsóknir, en vona að ýtar-
legur útdráttur úr ritgerðinni
birtist á islenzku áður en
langt um líður.
Vitringar frá
Austurlöndum
Við þessa vísindastofnun
vinna vísindamenn frá fjöl-
mörgum löndum. Þeir eru
flestir að leitast við að fá
svar við einhverju sem land-
búnað heimalandsins varðar.
Og hið gamla heimsveldi Bret
anna lætur sér fátt óviðkom
andi, og veitír því mönnum
þessum hin beztu vinnuskil-
yrði.
Halldór Pálsson sýndi mér
þarna nokkrar vinnustofur
og sagði mér í stórum drátt-
um frá nokkrum merkum
viðfangsefnum sem verið var
að leysa. Hann kynnti mig fyr
ir egipzkum vísindamanni, og
bað hann að segja mér frá
rannsóknarefni sinu. Egipt-
inn tók því vel og hélt yfir
mér hálfrar klukkustundar
fyrirlestur um rannsóknir sín
ar, sem mér þóttu mjög svo
merkilegar.
í fáum orðum sagt gengu
athuganir hans út á það að
fá vitneskju um það hvernig
háttað væri gangmáli ánna
af hinum frábrugðnustu fjár
stofnum og í sem flestum lönd
um heims. Ennfremur að
leiða rök að því hver væri or-
sök þess að þetta er eins
breytilegt og raun ber vitni
eftir því hver fjárstofninn er,
og eftir því hvar í heiminum
hann er.
Rannsóknir hans hafa leitt
í ljós, að þvi nær heimskaut-
inu sem fjárstofn er ræktað-
ur, því færri skipti géngur
ærin. í hitabeltinu getur
þetta orðið svo oft að ærnar
gangi allt árið. Hann hélt þvi
fram að miðgangmál ánna
væri þegar dagurinn er
skemmstur að minnsta kosti
í kaldtempruðu löndunum.
Hann hafði ekki enn þá gert
athuganir á ísl. fjárstofnin-
um, en hafði mikinn áhuga
á því að gera athugun á hon
um að vetri.
Það greip mig, hvað við-
fangsefni þessara vísinda-
manna við háskólann í
Cambridge voru víðtæk, og
hve leitast var við að láta
rannsóknirnar hafa sem al-
mennast gildi. Þarna unnu
saman hvítir, gulir og svartir
menn, sem höfðu fengið upp-
eldi sitt hjá gjörólíkum þjóð-
um. En hvort sem vísinda-
maðurinn átti ætt sína að
rekja til austrænna kalífa eða
húnvetnskra stóð- og fjár-
bænda, þá virtist þessum
mönnum veitast mjög eðli-
legt að starfa saman og ræða
saman um rannsóknir sínar,
því að það vakti það sama
fyrir öllum, að auka þekkingu
á sviði búíjárræktarinnar og
þannig gera þjóðum heims-
ins auðveldara að afla fæðis
og klæð^.
Ég yfirgaf þessa stofnun
1 með þeirri fullvissu, að innan
þessara veggja væru vísindi
| stunduð í þágu mannkynsins
alls.
Hugsað heim.
Við iðnbyltinguna brezku
skapaðist nýr grundvöllur fyr
ir tæknilegar framkvæmdir
og samfara aukinni tækni
lögðu grandþjóðir vorar
grundvöllinn að verklegri
menningu sinni. Þar rísa upp
fjölmargar vísindastofnanir í
þágu landbúnaðarins og hæf
ir vísindamenn við góð vinnu
skilyrði urðu leiðsögumenn
bændanna í viðleitni þeirra
til þess að gera landbúnaðinn
að afkastamiklum og arðskap
andi atvinnuvegi.
íslenzkur landbúnaður varð
hér á eftir, af ástæðum sem
eru okkur svo kunnar, að ó-
þarfi er að rekja þær hér.
Eftir að þjóðin endurheimti
sjálfstæði sitt var skapaður
vísir að tilraunastarfsemi og
verklegri menningu í land-
inu. Þessi viðleitni mun hafa
náð hámarki fyrir nokkrum
árum. En þrátt fyrir það, að
örugglega megi benda á, að
sú tilraunastarfsemi, sem við
höfum haft með höndum
hafi átt mikinn þátt í því að
stuðla að aukinni verklegri
menningu landbúnaðarins, þá
virðist skilningurinn á
þýðingu tilraunastarfsemi
landbúnaðarins fara heldur
minnkandi. Þetta er þeim
mun' óskiljanlegra, þar sem
■þjóðin hefir nú á að skipa
ýmsum hæfum vísindamönn
um, og hafa sumir þeirra sýnt
hæfni sína til visindastarfa
hjá erlendum vísindastofnun
um.
En það sem mest er um vert
er það, að við höfum aldrei
haft meiri þörf fyrir vísinda-
lega leiðsögn en einmitt nú,
þegar við erum að taka tækn
ina í þágu landbúnaðarins.
Sumir munu álíta, að við
hcfum ekki efni á því að
starfrækja tilraunastöðvar
og aðra vísindastarfsemi i
þágu atvinnuveganna, að
minnsta kosti ekki á meðan
þeir fjárhagslegu erfiðleikar
sem nú steðja að, eru að sliga
þjóðina. Þetta er háskaleg
villa og því miður alltof út-
breidd.
Mér dettur í hug hvernig
Bretar urðu við, þegar þeir
stóðu einir uppi gegn Þjóð-
verjum árið 1940. Fjöldi
manna frá öllum starfsgrein
um var kallaður til vopna, og
víða urðu konur að gegna
karlmannaverkum þar eð alls
staðar skorti mannafla. Ætli
Bretar hafi þá ekki lagt nið-
ur tilraunastarfsemi sína fyr
ir landbúnaðinn? Nei, öðru
nær. Tilraunastarfsemin var
stóraukin. og dæmi hef ég
heyrt um það, að menn voru
kallaðir úr herþjónustu til
þess að gegna vísindastörfum
í þágu landbúnaðarins, og
það á þeim tímum, sem þjóð
in var i mestri hættu stödd.
Okkar þjóð er nú í hættu
stödd. Atvinnuvegirnir riða,
og á heimamarkaðinum geng
ur illa að selja afurðir okkar
á nægilega háu verði, til þess
að við getum lifað áfram sem
menningarþjóð. Okkur- ríður
lífið á að gera landbúnaðinn
fullkomnari. Fólkið í sveitun
um þarf að bera meira úr bít
um, bæjarbúar þurfa að fá
(Framhaia & 6. síðu.)
Smölun afrétta er nú víða
hafin, en hefur þó verið frest-
að um vikutíma á óþurrkasvæð
inu a. m. k. sumstaðar, í von
um, að tíð batni og eitthvað
hirðist af heyjum á þeim tíma,
ef lið er til staðar. Afréttar-
smölun heitir mismunandi nöfn
um eftir landshlutum. Er talað
um göngur fyrir norðan, en leit
ir fyrir sunnan, en ekki er mér
nákvæmlega kunnugt nema
um sum héruð, hvort orðið er
notað. Þeir, sem fénu smala,
eru ýmist nefndir gagnamenn,
fjallmenn eða leitarmenn, en
afréttarlöndin fjall eða heiði.
Öll þessi orð eru góð og gild,
en í riti er þó oftast talað um
göngur og gangnamenn.
Göngur og fjallskil eru senni
lega hvergi til með sama sniði
og á Islandi, a. m. k. nú orðið.
Ekki vil ég þó fullyrða þetta.
En Islendingar hafa lengst af
verið bændaþjóð, og þá eink-
um sauðfjárræktarþjóð, fyrst
og fremst. Sauðfjárræktarbú-
skapur á Islandi hefur frá önd-
verðu byggst á því, að sauð-
kindin sæi um sig sjálf meiri
eða minni hluta ársins og nyti
fulls frelsis til að njóta þess,
sem gfóðurríki heimahaga og
óbyggða á bezt að bjóða. Hún
er víðförul og fær að reyna
margt, og margar hættur verða
á leið hennar. Það er því ekki
undarlegt, þó að hún hafi orð-
ið í ýmsu ólík ættsystrum sín-
um erlendis, sem flestar eyða
æfinni í girðingum eða vörzlu
hjarðmanna á takmörkuðu
svæði. Gamall fjármaður lét í
ljós þá skoðun í baðstofuhjal-
inu nýlega, að íslenzka kindin
væri vitrari en kindur annars-
staðar, og þykir mér ekki ólik-
legt að svo sé. Sumir finna ís-
lenzku kindinni ýmislegt til for
áttu, en áreiðanlega hefir hún
líka sína kosti.
Mörgum þykir gaman að fara
í göngur. Ég hefi þekkt menn,
sem fóru i þrennar göngur á
hverju hausti ár eftir ár á með-
an þeir voru ungir og sumir
langt fram eftir æfi. Þegar þeir
þurftu ékki að fara fyrir sjálfa
sig eða húsbændur sína eða feð
ur, fóru þeir fyrir aðra, sem ekki
áttu heimangengt, en áttu að
leggja til mann í göngur. Förin
til fjalla í glöðum hóp, með hest
og hund og nesti í mal, þar
sem til var tínt allt, sem bezt
var til á bænum, hafði alltaf
sama aðdráttaraflið fyrir þá,
jafnvel eftir að hárin voru tek-
in að grána. Það er fagurt á
heiðunum í góðu veðri, og í
kofa eða tjaldi að jafnaði gleði
á ferðum a. m. k. framan af
meðan gagnamenn eru óþreytt
ir. Flestum, og þá sérstaklega
góðum fjármönnum þykir gam
an að sjá breiður af lagðprúðu
og frjálslegu afréttarfé síga sam
an og stækka smátt og smátt á
útleið og mæta gömlum vinum
í hópi málleysingjanna, sem
þeir hafa ekki séð um nokkra
mánaða skeið. Þar er margt,
sem að gleður.
En þegar illa gefur í göng-
unum, fer gamanið að grána.
Haustveðrin geta verið viðsjál
inni á reginheiðum, jafnvel þótt
dágott veður sé í byggðum niðri.
Stundum verða menn að bíða
í næturstað, af því að ekki er
hægt að smala vegna þoku eða
stórhríðar. Stundum getur ver-
ið erfitt að koma fénu áfram
vegna ófærðar, og menn geta
þurft að skilja hestana eftir
og smala fótgangandi, einkum
í síðari göngum. Það getur ver-
ið dapurlegt að koma hrakinn
og uppgefinn að köldu hreysi í
náttmyrkri og þurfa að eiga
þar náttstað, og verður þó marg
ur feginn að hafa haldið réttri
leið og vera þangað kominn.
En mörgum þykir sárast, þegar
svo stendur á að þurfa að láta
hest sinn þreyttan og sveitt-
an standa úti um nóttina í
vondu veðri og ef til vill hag-
leysu. Skýli fyrir hesta þyrftu
helzt að vera til, þar sem að
gangnamenn hafa næturstað á
heiðum upp. 1 kofum gangna-
manna eru víða eldstæði nú orð
ið, enda er það nauðsynlegt.
Hreppsnefndir reyna að sjá um,
að gangnakofarnir séu yfirleitt
í sæmillegu lagi, en sumstaðar
mun þar þó vera misbrestur
á. Engum hreppi ætti þó að
vera um megn að eiga viðun-
andi skýli handa gangnamönn
um sínum (og hestum), svo að
heilsa þeirra og líf sé ekki í
hættu, ef illa viðrar.
Sauðfé er nú færra í landinu
en verið hefur undanfarið. Ár-
ið 1933 var sauðfjártalan rúm-
iega 700 þúsundir, en nú rúm-
lega 400 þúsundir. Er þá miðað
við fé á fóðrum, en fé á fjalli
er að sjálfsögðu mun fleira,
þar sem lömbin bætast við.
Fækkun sauðfjárins stafar aðal
lega af fjárpestum og fjárskipt
um, en þeim á að vera lokið
innan tveggja til þriggja ára,
ef ekki verður töf á umfram
það, sem áætlað hefur verið.
Hætt er við, að fé fækki eitt-
hvað í haust á óþurrkasvæð-
unum. En þeir, sem trú hafa
á nytsemi sauðkindarinnar fyr-
ir þjóðarbúskapinn, vonast eftir
því, að ekki líði á löngu þang-
að til sauðfjárstofninn verður
orðinn .a. m. k. eins stór og
hann var fyrir 17 árum, en þa,ð
er mesti fjárfjöldi sem verið
hefir hér á landi síðan skýrslur
hófust um búfjáreign land§,-
manna. Vera má, að fjárfjöld-
inn hafi einhverntíma verið
meiri, en af því fara engar
sögur.
Gestur.
Þökkum hjartanlega öllum, er auðsýndu okkur samúð
og hluttekningu við andlát og jawðarför
GUÐBJARTS KRISTJÁNSSONAR, Hjarðarfelli.
Vandamenn.
\Ú
Ráðskonu
vantar að Heimavistarskólanum að Jaðri, ennfremur
stúlkur til annarra heimilisstarfa.
Upplýsingar eru gefnar á skrifstofu fræðslufull-
trúans, Hafnarstræti 20.
Fræðslufulltrúinn