Tíminn - 22.09.1950, Blaðsíða 5

208. blaff.
TÍMINN, föstudaginn 22 .september 1950.
5,
ímtm
Föstutt. 22. sept.
*
Ohagstæð verðlags-
þróun
í dönskum blöðum er nú
mjög rætt um hina örðugu
viðskiptaþróun, sem panir
eiga við að búa um þessar
mundir, þar sem verðlag
hækkar nú á flestum inn-
flutningsvörum þeirra, en
verðlag útflutningsvaranna
næstum stendur í stað. Verð-
ur viðskiptajöfnuður Dan-
merkur stöðugt óhagstæðari
af þessum ástæðum.
Þannig sýna útreikningar,
sem birtir hafa verið um verð
lagsbreytingar í ágústmán-
uði, að verðlag á innflutnings
vörum Dana hefir hækkað
um 10 stig í mánuðinum en
verðlag útflutningsvaranna
hefir ekki hækkað nema um
2 stig.
Meginástæðan til þessarar
óhagstæðu verðlagsþróunar
hjá Dönum er sú, að síðan
Koreustyrjödin hófst hafa
orð'ið miklar verðhækkanir á
ýmsum hráefnum, iðnaðar-
vörum ýmiskonar (m. a. vefn
aðarvöru, því að ull og bóm-
ull hafa stórhækkað í verði),
fóðurvörum og kornvörum.
Hinsvegar hafa orðið táltölu
legar litlar hækkanir á ýms-'
um þeim landbúnaðarafurð-
um, sem Danir flytja út, nema
helst svínakjöti.
Svipaðir útreikningar eru
ekki fyrir hendi um áhrif
verðlágsþróunarinnar á utan
ríkisverzlun íslendinga, en
búast má við því, að þau séu
í stórum dráttum hin sömu
og hjá Dönum. Innflutnings-
vörur íslendinga hafa yfir-
leitt stórhækkað í verði, en
litlar hækkanir oröið á verði
ýmsra helstu útflutningsvar-
anna. Til viðbótar hefir svo
brugðist framleiðsla þeirra út
flutningsvara, sem helst hafa
hækkað í verði.
Þegar stjórnarandstæðing-
ar ræða um þessi mál, færa
þeir undantekningarlaust all
ar verðhækkanir erlendra
vara á reikning gengislækkun
arinnar. Þeir sleppa alveg að
taka nokkurt tillit til þeirra
almennu verðhækkana er-
lendis, sem orðið hafa undan
farið. Ekki síst gera kommún
istar þetta, þótt þeir viti vel,
að verðhækkanir þessar rekja
að mestu rætur til Koreu-
styrjaldarinnar, sem komið
hefir nýju verðhækkunar-
kapphlaupi af stað. Það er á-
líka rökrétt og heiðarlegt að
kenna gengislækkuninni um'
þessar verðhækkanir og að,
telja Kóreustyrjöldina afleiðj
ingu gengislækkunarinnar. |
Það er ekki síður mikið
vandamál fyrir íslendinga en
Dani, að bregðast þannig við,
að hin óhagstæða verðlags-
þróun valdi ekki stórfelldustu
erfiðleikum. Fyrir íslendinga
er þetta þó enn örðugra vanda
mál, þar sem þeir bjuggu viðj
óhagstæðan gjaldeyrisbúskap
áður en þessar nýju verð-
breytingar komu til sögunnar,
eins og sést á því, að stórfelld
ur halli var á viðskiptajöfn-
uði síðastliðins árs.
Aðalhættan í sambandi við
þetta er sú, að það ástand
skapist í gjaldeyrismálunum
að draga verði svo stórkost-
lega úr innflutningi, að veru
legt atvinnuleysi skapist í
ERLENT YFIRLIT:
Þýzki iierinn endurreistur?
liætt iim þátttöku Þjúðverja I
vörnum Vestur-Evrópu
Um seinustu helgi lauk í New
York tveimur merkilegum fund
um um alþjóðamál. Annar var
fundur utanríkisráðherra stór-
veldanna þriggja, Bandaríkj-
anna, Bretlands og Frakklands,'
en hinn var fundur aðalráðs
Atlantshafsbandalagsins, en
hann sitja utanríkisráðherrar
allra þátttökuríkjanna. . i
Á báðum þessum fundum
mun fyrst og fremst hafa verið
rætt um varnir Vestur-Evrópu
og svo um væntanlega þátttöku
Vestur-Þýskalands í þeim. Sam
komulag mun hafa orðið um
það að auka mjög varnir land-
anna og Bandaríkin munu hafa
gefið loforð um að auka setu-
lið sitt í Evrópu. Varnirnar
munu verða samræmdar veru-
lega frá því, sem nú er, vopna-
framleiðslunni skipt skipulega
milli landanna og bráðlega kom
ið upp traustri miðstjórn til
að tryggja þessar framkvæmdir.
Um öll þessi mál virðist hafa
ríkt bezta samkomulag. i
Hinsvegar munu enn ekki
hafa náðst fullt samkomulag
um þátttöku Vestur-Þýskalands
í þessum vörnum. En því máli
vírðist þó hafa þokað verulega
áleiðis við fundarhöld þessi. (
j
Yfirlýsing þríveldafundarins. i
Yfirlýsing sú, sem birt var frá
þríveldafundinum, gefur t. d.
glögga vísbendingu um, að rj-o
sé. Þar er því lýst yfir, að þrí-
veldin telji, að aflétt sé styrj-
aldarástandi milli Þýzkalands
og þessara rikja, en slíku er
venjulega ekki yfirlýst
fyrr en við undirritun
friöarsamninga. Það er
tekið fram í yfirlýsingunni,
að friðarsamningur verði hins-
vegar ekki gerður við Þýska-
land að svo stöddu, því að ekki
sé rétt að gera hann fyrr en
Þýskaland sé allt komið undir
eina stjórn. Yfirlýsingin bend-
ir eigi að síður til þess, að þrí-
veldin mu:iCi bráðlega viður-
kenna Vestur-Þýskaland sem
sjálfstætt ríki, þar sem þar seg
ir, að það muni fá að taka
utanríkismál sín að mestu í
eigin hendur.
Af mörgum er það þó talinn
þýðingarmesta ábendingin um
þetta, að sagt er í yfirlýsing-
unni að Vestur-Þýskalandi verði
leyft að koma sér upp vopnaðri
öryggislögreglu. Fyrst um sinn
mun öryggislögregla þessi þó
starfa á vegum íylkjanna, er
mynda vestur-þýska ríkjasam-
bandið, en þó verður Bonn-
stjórninni heimilt að taka að
sér yfirstjórn hennar, ef sér-
stakar ástæður eru fyrir hendi.
I yfirlýsingunni segir ekkert
um það, hvort Þjóðverjum verði
leyft að koma sér upp her. Hins
vegar er því lýst yfir, aö þau
muni telja árás á Veetur-Berlín
eða Vestur- Þýskaland sama og
árás á sig.
Rætt um þýskan her.
Þótt ekki sé sérstaklega
minnst á þýzkan her í yfirlýs- ;
ingunni, er það vist að það'
mál hefur verið rætt bæði á
fundi þríveldanna og fundi At-
lantshafsráðsins. Það mun hafa
verið Acheson utanríkisráð-
herra, sem aðallega hreyfði því
máli. Þó mun hann ekki hafa
gert það í tillöguformi, heldur
aðeins rætt um málið á þeim
grundvelli, að það yrði tekið
til nánari athugunar. Á fundi
Atlantshafsráðsins mun niður-
staðan hafa orðið sú, að leitað
yrði um það frekari umsagnar
hlutaðeigandi ríkisstjórna.
Talið er, að það hafi yfirleitt
komið fram á fundinum, að
menn væru hlyntir þátttöku
Þjóðverja í vörnum Vestur- Evr
ópu, en hinsvegar hafi ekki enn
verið gengið neitt frá þvi, hvaða
form ætti að vera á þátttök-
unni. Helst var það Schumann
utanríkisráðherra Frakka, er
virtist nokkuð tortrygginn í sam
bandi við þátttöku Þjóðverja
og varaði við því að hraða mál-
inu um of. Persónulega er Schu
mann þó talinn því fylgjandi,
en mun telja rétt vegna al-
menningsálitsins heima fyrir að
fara gætilega.
Það mun ekki sízt vera Banda
ríkjaþing, sem rekur á eftir því
að þessu máli sé hraðað. Rök
þess eru þau, að Bandarík-
in geti ekki lagt fram fjármuni
og menn til landvarna í Vest-
ur-Evrópu, ef ein stærsta þjóð-
in, sem varnirnar ná til, leggur
ekki neitt af mörkum. Auk þess
munu margir Bandaríkjamenn
hafa mikla trú á þýzkum her.
Mest rekur þó stofnun hinnar
austur-þýzku öryggislögreglu
eftir þessu, því að nauðsynlegt
þykir, að Vestur-Þýzkaland
hafi bolmagn til að verja sig
gegn innrás hennar, ef Rússar
reyndu að leika sama leikinn
í Þýzkalandi og í Kóreu.
Fjögur skilyrði.
Af hálfu annarra fulltrúa en
Achesons í Atlandshafsráðinu,
mun sérstaklega hafa verið
bent á fernt í sambandi við
ráðagerðirnar um þýzkan her.
í fyrsta lagi verði að tryggja
það, að Þjóðverjar komi ekki
fótum undir her, sem þeir geti
beitt í landvinningaskyni.
I öðru lagi verði ekki farið
að vígbúa þýzkan her meðan
þjóðir þær, sem nú eru í Atl-
antshafsbandalaginu, vanti
stórlega hergögn.
landinu. Það væri sú versta
og ranglátasta kjaraskerðing,
sem orðiö gæti, eða a. m. a.
fyrir þá, sem við atvinnuleys
ið þyrftu að búa.
Helsta ráðið til að mæta
þeirri hættu er að reyna að
efla og auka útflutningsfram
leiðsluna, jafnframt því, sem
aðrir undirstöðuatvinnu-
vegir, eins og landbún-
aður, eru styrktir. Til
þess að ná þessu marki verð-
ur að forðast það að leggja
steina í götu útflutningsfram
Jeiðslunnar með óbilgjörnum
kröfum eða öörum hætti. Með
því er verið að kalla aukin
vandræði yfir þjóðin og sér
í lagi hinar vinnandi stéttir.
Af þessu mætti verkalýðs-
samtökunum líka vera það
ljóst, að nú er ekki tími til
að gera miklar kaupkröfur,
þótt færa megi rök að því, að
ýmsir hefðu þeirra þörf. Með
kauphækkunarbaráttu nú
gætu engar raunhæfar kjara
bætur fengist fram, heldur
myndu þær aðeins lama út-
flutningsframleiðsluna; draga
þannig enn úr innflutning-
inum og leiða neyð atvinnu-
leysisins yfir hundruð og jafn
vel þúsundir verkamanna-
heimila. Frá sjónarmiði verka
lýðssamtakanna ætti slíkt
vissulega ekki að þykja eftir-
sóknarvert.
Þó má telja víst, að komm
únistar stefni að þessu. Þeir
telja atvinnuleysi og neyð
bezta jarðveginn fyrir stefnu
sína. Allir sannir verkalýös-
sinnar munu hinsvegar líta
svo á, að nú skipti mestu
máli að efla og styrkja fram
leiösluna, því að það er grund
völlur þess, að mikflli kjara
skerðingu verði afstýrt að
sinni og kjörin bætt í fram-
tíðinni.
Adenauer, kanslari
Vestur-Þýzkalands
í þriðja lagi verði vígbúnaði
Þjóðverja þannig hagað, að
Rússar þurfi ekkl að telja hana
ögrun við sig.
f fjórða lagi yrði að tryggja
það, að Þjóðverjar gætu ekki
sett nein óeðlileg skilyrði, ef
þeir stofnuðu her, en búast
mætti við, að þeir reyndu það.
Það er talið, að Acheson hafi
viðurkennt öll þessi sjónarmið,
enda hafi hann talið það meira
tilgang sinn að fá málið tekið
til umræðu.og undirbúnings en
að teknar yrðu nokkrar endan
legar ákvarðanir að sinni. Mál
þetta þyrfti vafalaust mikla í-
hugun, svo að hægt væri að
finna það form, er allir gætu
sætt sig við.
Afstaða Þjóðverja.
Meðan fulltrúar Atlantshafs-
bandalagsins hafa þannig rætt
um endurvígbúnað Þýzkalands
og þátttöku þess í vörnum Vest-
ur-Evrópu, hafa Þjóðverjar
sjálfir rætt þetta mál af miklu
kappi. Ef dæma ætti af skrif-
(Framhald á 6. síöu.)
Raddir nábúanna
Alþýðublaðið ræðir um af-
stöðu Henry Wallace, fyrrum
varaforseta Bandaríkjanna, í
grein í fyrradag. Það segir
m. a.:
„Wallace var mjög mótfall-
inn því, að Bandaríkin skyldu
eiga kjarnorkusprengjuna ein
allra ríkja, og hann var mót-
fallinn Atlandshafsbandalag-
inu og öllum slíkum ráðstöf-
unum lýðræðisríkjanna til að
trtyggja varnir sinar og ör-
yggi. Taldi Wallace þetta
vera á misskilningi byggt og
aðeins til þess gert, að auka
á styrjaldarhættuna.
Nokkru eftir að kommúnistar
gerðu innrásina í Suður-Kóreu
sáust fyrst merki þess, að
Wallace hefði skipt um skoð-
un. Hann lýsti fylgi sínu við
stefnu Bandaríkjastjórnar í
Kóreu og sagði sig úr Fram-
sóknarflokknum, sem hann
hafði sjálfur stofnað.
Nú hefir Wallace gengið enn
lengra. Hann hefur í blaða\,ið
tali lýst þeirri skoðun sinni,
að það séu Rússar, sem vilji
halda kalda stríðinu áfrarri,
og því teldi hann það Banda-
ríkjastjórn nauðsynlegt að
vera við öllu búin og meðal
annars að hafa kjarnorku-
sprengjur til reiðu til að verja
landið, ef þörf gerðist. Hann
segir ennfremur, að rétt hafi
verið að stofna Atlandshafs-
bandalagið, sem hann áður
var svo mótfallinn."
‘ Wallace hefir aldrei brostið
hreinskilni til að játa yfir-
sjónir sínar og það hefur
hann sýnt einu sinni enn.
Allir þeir, sem farið hafa
sömu slóð og Wallace, eiga
fyrir sér sömu vonbrigðin, én
hitt er eftir að sjá, hvort
þeir hafa einurð og hugrekki
til að játa þá yfirsjón sína
að hafa misséð sig á komm-
únistum og því um lengri eða
skemmri tíma blekkst af á-
róðri þeirra.
fiíkisskuldirnar
í seinustu Hagtíðindum
birtist yfirlit um skuldir ríkis
ins seinustu 10 árin. Sam-
kvæmt því hafa heildarskuld
ir ríkisins í árslok numið sem
hér segir á þessu tímabili:
1940 55.330 þús. kr.
1941 66.219 — —
1942 80.408 — —
1943 65.922 — —
1944 68.207 — —.
1945 55.029 — —
1946 65.722 — —
1947 130.074 — —
1948 1981380 — —
1949 271.665 — —
Eins og tölur þessar bera
með sér haldast ríkisskuld-
irnar nokkurn veginn óbreytt
ar frá árslokum 1940 til árs-
loka 1946. Var þetta tímabil
þó svo hagstætt, að auðvelt
hefði átt að vera að greiða
allar skuldirnar þá. Þó
er þetta lítilfjörlegt hjá því,
sem við tekur, þegar stjórn
Stefáns Jóhanns Stefánsson
ar kemur til valda og Jóhann
Þ. Jósefsson verður fjármála
ráðherra. í tíð þeirrar stjórn
ar eða á þremur árum vaxa
skuldirnar úr 65 millj. í 271
millj. kr. Tvö seinustu stjórn
arárin aukast þær um 75
millj. kr. á ári.
Því verður ekki neitað, að
þessi mikla skuldasöfnun í
stjórnartíð Stefáns Jóhanns
verður að teljast til fyllstu
fjárglæfra. Þrátt fyrir sí-
hækkandi skattaálögur á
þessum tíma og sívaxandi
tekjur ríkissjóðs, er safnað
jafn stórkostlegum skuldum,
þótt fyrirsjáanlegt sé, að erf
iðara verður að greiða þær
síðar, þar sem allt benti til
að viðskiptaárferði færi versn
andi.
Orsök þessarar miklu
skuldasöfnunar er fyrst og
fremst að finna í hinum
miklu útgjöldum til dýrtíðar-
ráðstafana (niðurgreiðslna,
fiskuppbóta o. fl), sem þá átti
sér stað. Atvinnurekstrinum
var haldið á floti með hinni
gífurlegu skuldasöfnun og
því þannig leynt um stundar-
sakir, að ráðstöfun eins og
gengislækkun eða önnur sam
bærileg, var óhjákvæmileg.
Hin mikla skuldasöfnun var
notuð til þess að láta
líta þannig út í bili, að allt
væri í Iagi. Um hitt var ekki
hirt, þótt síðar kæmi að
skuldadögunum.
Raunverulega eru þó ríkis-
skuldirnar í árslok 1949 mun
meiri en þær 270 millj. kr.,
sem Hagtíðindin greina frá.
Á „nýsköpunarárunum“ tók
ríkissjóður á sig allskonar á-
byrgðir, sem nú mun lenda á
honum gð greiða. Allt bcndir
til, að ríkisskuldirnar kunni
að aukast um tugi milljóna
kr. af þessum ástæðum.
Hin gífurlega skuldasöfnun
rikisins seinustu þrjú \ árin,
sýnir það ótvírætt, að sú fjár
málastefna, sem stjórn Stcf-
áns Jóhann fylgdi, var með
öllu ábyrgðarlaus og gat ekki
leitt til annars en hruns
eins. Ef henni hefði verið
fylgt áfram (fiskábyrgðin o.
fl.), myndi skuldasöfnun
ríkisins á þessu ári vart hafa
orðið innan við 200 millj kr.,
ef ekki hefði verið bætt við
þeim mun stórfeldari skött-
um og tollum. Það var því
óhjákvæmanlegt að brcyta
um stefnu. Gengislækkunin
var ill nauðsyn, en óhjá-
kvæmileg, ef reyna átti að
komast hjá algeru gjaldþroti
ríkisins og fullri uppgjöf at-
vinnuveganna.
: x+y.