Tíminn - 25.01.1951, Blaðsíða 4

G
TÍMINN, fimmtudaginn 25. janúar 1951.
20. blað
I tilefni af Skammdegisgestum
Niðurlag.
í Vestur-Húnavatnssýslu
:.ninnist Magnús á heyhjálp
Jóns Skúlasonar á Söndum í
.sharöindunum 1882—-87. Um
hann og heyhjálp hans mun
vera hægt að afla allmikalla
heimilda. Hann er fyrir löngu
iandskunnur búnaðarfrömuð
ur, en um hjálparstarf hans
i harðindunum mun enn vera
margt, sem vert væri að varð
veita, svo alþjóð hefði að-
gang að því, bæði hvað snert
:,r hina geysimiklu heyhjálp
og matvoruhjálp, þegar kaup
jtaðmn þraut. Það. var Jón
Skúiason á Söndum, sem
smalaöi korlunum saman og
hof verzlunina við Choild, og
er pað þraut, hóf hann verzl
un viö Dalafélagið og siðast
vann hann að stofnun Kaup
iélags Vestur-Húnvetninga.
A semni hiuta 19. aldar man
eg ekki eftir öðrum í Húna-
þingi, er sköruðu langt fram
ur í þessu efni, en svona
menn geta hafa verið víðar
um iandið, þó ég ekki hafi
þekkt þá. Ég held því fram
að afrek þessara manna eigi
og megi ekki gleymast. Þau
eru jýsandi kyndill fyrir ó-
komna timann. Aö síðustu
nefn eg aðeins tvö dæmi, er
eg þekki, annað úr Húna-
þingi, en hitt héðan úr
Heykjavik. A Stóru-Giljá í
Austur-Húnavatnssýslu búa
uveir bræður, er ég hefi sann
ar iregnír af að hafa hjálp-
að um mikið af heyi nú á
seinni árum, jafnvel svo
skipt hefir hundruðum
hesta.
Hitt dæmið, sem ég þekki
irá þessum tíma er heyhjálp
Geirs Gunnlaugssonar hér í
tíeykjavik. Mun hún vera
mörgum kunn, því hann hefir
njaipað mörgum hér á Suð-
urlandsundirlendinu. Geir er
ovenjulegur dugnaðarmaður.
Hann er af ætt Einars gamla
l Nesí.
Það var í apríl 1948 að ég
gekk suður Reykjavíkurveg-
inh. Sa ég þá að piltarnir í
Eskihlíð voru að rífa upp eina
fúlguna og troða töðu í balla.
Var sú taða keyrð suður á
ilugvöll og sett í flugvél, er
flaug með hana austur í
Grafning og varpaði henni
niður hjá bæ einum, er var
orðinn heylaus. Þangað voru
allar ieiðir lokaðar nema í
iofti, vegna fannalaga.
Þarna varð flugvélin og Geir
til þess að bjarga því að skepn
jrnar urðu ekki hungur-
morða.
Geir Gunnlaugsson fluttist
að E.ikihlíð 1932, að ráði hins
iátna borgarstjóra Jóns Þor-
iákssonar, og fékk hann á
'ieigu Eskihlíðartúnin. Enn
i'remur leigði hann tún upp
am sveitir, jafnvel fyrir
austan fjall, frammi á Nesj-
jm, á Álftanesi, Seltjarnar-
nesi, úti í Viðey og suður í
Hafnarfirði. Þetta hey hefir
hann allt verkað og flutt suð
ar i Reykjavík.
Lesari minn góður, nú er
þettd viðhorf breytt. Fúlgurn
ar eru horfnar og Eskihlíðar-
túnin horfin undir hús og
vegi. Virðist mér það benda
til þess, að þessi duglegu
hjón, sem þar hafa búið,
muni verða að hröklast það-
an. ug ef svo reynist, þá mun
það vera eina opinbera viður
konningin, enn sem komið er,
sem þeim hefir hlotnast fyrir
dugiiað sinn og hjálpsemi.
Eftir Þorstein Konráðsson
Heybirgðir Geirs Gunnlaugssonar í Reykjavík
En — yrði það vansalaust?
Yrði hægt að skoða það á
annan hátt en sem einn lið
í nútíma menningunni. Gegn
um alllanga sögu er hægt að
finna að margvísleg hjálp
hefir borist víða að, frá í-
búum Reykjavíkur, en um
heyhjálp hefi ég ekki fundið
í heimildum annað en þá
hjálp, er Geir Gunnlaugsson
hefir veitt, og um hana er
vandalaust að fá fullar sann
anir. Út af túnunum í Eski-
hlíð dettur mér í hug, að
gamla kynslóðin, sem ruddi
og ræktaði landið, mundi líta
svo á, að hér væri um skemmd
arstarfsemi að ræða, þvi að
hún ætlaði blettina til af-
nota þeim, sem lifðu í þess-
um bæ á komandi árum. Enn
fremur verður því vart neit-
að, að betur hefði átt við að
minnast þessa fólks á annan
hátt en að gera að engu
þeirra óeigingjarna starf. Á
myndinni fyrir ofan sérð þú,
lesari minn góður, hið snotra
heimli í Eskihlíð, er stendur
syðst í bænum, suður undir
Öskjuhlíðinni. Þar sjást einn
ig töðufúlgurnar hans Geirs.
Þær eru táknrænt sýnishorn
af framkvæmdum og dug ís-
lenzks sveitabónda á 19. öld,
og sýnir á margan hátt hvert
dugur og einbeitni geta kom
ist, þótt við örðugleika sé að
etja, og ennfremur eru þær
talandi tákn um það, að enn
er til í landinu sá skilningur,
að hollt er hvað heimafeng-
ið, og ennfremur að sú hug-
sjón er markviss og rétt, að
nota og hirða þau innlendu
verðmæti, og skapa sér og
öðrum atvinnu við þau.
Við höfum nú, lesari minn
góður, fylgst með frásögnum
Magnúsar. Langar mig nú að
biðja ykkur að skreppa með
mér í anda norður héraðið,
alla leið út á melinn fyrir of-
an prestsetrið Melstað.
Þaðan er einkar fagurt út-
sýni inn yfir hið friðsæla hér
að og gömlu Tvídægru, alla
leið suður í jökla. Ennfremur
blasa við af mel þessum æsku
stöðvar Miðfirzku sögualdar-
hetjanna, er segir frá í Þórð-
arsögu, Bandamannasögu,
Kormákssögu og Grettissögu.
Að þessari athugun lokinni
hverfum við aftur á braut,
en minnumst í anda gamla
prestsins á Melstað, séra
Þorvaldar Bjarnasonar,
prestsins með gullhjartað, er
á svo margan handar máta
lýsti og vermdi samtíð sirmi
á öróugri leió gegnum isharð
indin 1882—87. Þó að hann
sé fyrir löngu líkamlega dá-
inn, mun hans enn um langa
framtíð minnst i Miðfirði, og
sagnir af honum varðveittar.
Ég nefni hér aðeins eitt
dæmi, að fyrir bænarorð hins
brennandi kirkjuhöföingja
varð undrið á Haugi í Mið-
firði veturinn 1893. Læt svo
útrætt um það efni, því mér
dylst ekki að á sínum tíma
verður skrifað um þann mann
meira en orðið er enn.
Ég fluttist ungur úr Mið-
firði, vorið 1898, og hefi ekki
komið í héraðið nema sem
gestur síðan.
Þjóðfélagsbyltingin heldur
áfram, en enginn veit hve-
nær eða á hvern hátt hún
endar. Atburðirnir gerast, ogj
á sínum tíma tekur sagan þá
inn á spjöld sín. Hver henn-
ar dómur verður á allri þess-
ari byltingu, það skal ósagt
látið ,en það tel ég víst, að
þetta, sem annað af störfum
og stefnu þjóðarinnar verði
varðveitt frá glötun, og á sín
um tima verði hægt að sjá
hvort stefnan hefir verið á-
fram eða afturábak.
Ef við, lesari minn, lítum
til baka, getum við strax fest
siónir á því, að margt er orð-
ið breytt, og til þess að grípa
á, skulu örfá dæmi nefnd.
Skipastóllinn hefir vaxið,!
eyðijörðum fjölgað um allt1
land, verðgildi peninga hrun
ið, bókaútgáfa stórauk.ist. En
hvernig þetta verkar á kom-
andi tíma er óráðið. — Skal
svo ekki fjölyrt meira um
þetta.
Þakka ég Magnúsi bókina,
og vona að Norðri verði vel
við áskoruninni.
Tvær systur hafa sent mér
bréf um skattamál í tilefni af
umræðum og tillögum um þau
á Alþingi. Mér finnst sjónar-
mið þeirra eiga fullan rétt á
sér, en þeir, sem betur kunna
að sjá, benda þá væntanlega á
agnúana, en bréfið er svona:
„Önnur okkar er bóndakona
á litlu býli nálægt kaupstað.
Bóndi hennar er vanur að
vinna við sjóróðra seinni hluta
vetrar og fer þá auðvitað frá
heimili sínu en konan stjórnar
búinu. Hún vinnur ekki mikið
að skepnuhirðingu beinlínis en
lítur þó eftir öllu með hálf-
vöxnum börnum sínum og geng
ur að mjöltum. Hvers vegna viil I
nú ekki Soffía láta ákvæðin
um sérsköttun hjóna ná til
okkar, þó að aukavinna kon-
unnar sé unnin heima á búi
bóndans en það sé bóndinn,
sem vinnur utan heimilisins?
Hin systirin er húsfreyja í
kaupstaö, átta barna móðir,
sem öll eru heima, það yngsta
fjögurra ára en elzta 18 ára.
Á þessu heimiii hefir konan
nóg að starfa og hefir því eng
ar ástæður til að sækja at-
vinnu út af heimilinu. Okkur
finnst, að hennar starf sé van
metið, þegar talað er um sér-
sköttun annarra hjóna. Það er
þó ekki lítil fjárhagsleg stoð,
sem heimilið hefir af störfum
þessarar konu að okkar dómi.
Það, er helzt svo að sjá, að
störf húsmæðranna séu einsk-
isvirt, vegna þess, að þau eru
ekki borguð út í beinhörðum
peningum. En stundum hafa
böfnin innan 16 ára aldurs
haft drjúgar tekjur yfir sum-
arið og þær leggjast við sam-
eiginlegar tekjur hjónanna.
Strákarnir hafa róið á trillu-
bátum 14 og 15 ára og jafnvel
yngri en stelpurnar unnið í
frystihúsi. En börn á þeim aldri
eru ekki sjálfstæðir skattþegn-
ar.
Svo þekkjum við konu, hún
er gift verzlunarmanni, algeld
manneskja, og er kennari. Við
erum ekki vissar um það að
það sé meiri ástæða til að telja
tekjur hennar sér en okkar
hinna og alveg sérstaklega vilj
um við vara við fyrirlitningu á
heimilisstörfunum og jafn-
framt því fólki, sem stjórnast
af þeirri fyrirlitningu.“
Þessari aðvörun er þá : hér
með komið á framfæri til vænt-
anlegrar umhugsunar skatt-
fræðinga og allra áhugamanna
um hjúskaparskattamál. En hér
er aijnar pistill, sem dalakarl
skrif aði:
„Rangfærsla á nöfnum. Mikið
finnst mér leiðinlegt hve sum
blöðin rugla sí og æ saman
eintölu og fleirtölu. Ruglar það
jafnvel almenning í hvað fræg
ir staðir hér á landi heita. Til
dæmis um þetta má nefna
Strandarkirkju og Bolungavík,
sem þráfaldlega eru kallaðar í
blöðunum Bolungarvík og
Strandakirkja. Blaðamenn ættu
þó að vita að Strandarkirkja
dregur nafn sitt af ströndinni,
sem hún stendur á og Bolunga-
vik nafn sitt, ekki af einhverj-
um bolungi, heldur fleiri bol-
ungum og heitir því ekki Bol-
ungarvik.
Annars eðlis er rangfærsla á.
nafni hinnar vinsælu Fram-
sóknarvistar. Hún er sérstakt
spil, sem heitir, þegar rétt er
þýtt nafn hennar á islenzku:
Framsóknarvist. Framsóknar-
menn, sem gerðu hana að vin-
sælu samkvæmisspili hér á
landi, hafa ætíð nefnt hana
rétt, en ýmsir, sem hafa farið
að spila vistina, eftir að Fram-
sóknarmenn voru búnir að gera
hana vinsæla í mörg ár undir
sínu rétta nafni, hafa tekið upp
á því, að uppnefna hana.
Það er engin skömm að taka
góða siði eftir öðrum, ekki
heldur skoðanaandstæðingi sín
um, en að vera að reyna að fela
slíkt sýnist vera smámennska."
Aðeins vil ég hnýta því hér
aftan í, að ég aðhyllist mál-
stað þeirra, sem rita Bolungar-
vik, því að það er gamalt mál
og gamall ritháttur og ég veit
ekki nein rök gegn honum en
mér finnst að vel megi fylgja
gömlum sið meðan ekki er vit-
að að annað sé réttara. Vel
mætti bolung hafa verið kven-
kyns orð, enda segir Halldór
Halldórsson í stafsetningarorða
bók sinni: „Bolungarvík, svo í
Landnámu, af bolung, kven-
kyn, eignarfall bolungar." Að
öðru leyti þakka ég karlinum
bréfið og raunar líka að gefa
mér tilefni til að segja þetta.
Hitt atriðið, um spilið, kemur
ekki málvernd eða sæmd tung
unnar við.
Starkaður gamli.

M.s. Dronning
Alexandrine
fer frá Kaupmannahöfn 2.
febr. til Færeyja og Reykja-
víkur.
Flutningur bskast tilkynnt
ur skrifstofu Sameinaða í
Kaupmannahöfn hið fyrsta.
Frá Reykjavík 10. febr. til
Færeyja og Kaupmannahafn
ar. —
Skipaaf£;rei2„la Jes Zlmzen
Erlendur Pétursson
Kaupféiög—Búnaöarfélög
Eftirtaldar frætegundir munum vér hafa til sölu á
þessu ári:
Grasfræblöndu
Sáðhafra
Hvítsmára
Rauðsmára
Fóðurflækjur
Ertur
Fóðurkálfræ
Matjurtafræ
Pantanir þurfa að hafa borist oss fyrir 1. marz n. k.
£ambaH<f íáL AamrtMufiélaya
Frestið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS