Tíminn - 02.02.1951, Blaðsíða 5

il. blað.
TliVIINN, föstudaginn 2. febrúar 1951,
5
\ —
FHstud. 2. febr.
Samstarf frjálsra
þjóða
ERLENT YFIRLIT:
Thorvald Stauning
Athyglisverð bók um mikilhæfasta st jórsi*
málaleiðtoga Dana á síðari áratugum
Á árurium fyrir styrjöldina
bar engán mann eins hátt á
sviði hörrænna stjórnmála-
! manna og Thorvald Stauning,
Undanfarinn hálfan mán- sen) var um langt skeið leið-
uð hafa kommúnistar reynt togi danskra jafnaðarmanna og
að crpra sér hær vnnir að forsætiaraðherra Danmerkur.
að gera ser pær vomr, að Hann hafði gakir óvenjulegra
samstarf lyðræðisþjóðanna gáfna Qg forustuhæfiieika haf-
væri að rofna og myndi það lzt hr míkiiii fátækt og orðið
skapa kommúnismanum dáðasti leiðtoginn, er þjóð hans
aukna útþennslumöguleika. hafði Iehgi átt. Flokkur hans
Vonir þessar hafa þeir bund- átti gengi sitt ekki sízt að
ið við það, að nokkur ágrein- þakka hinu mikla persónulega
ingur hefir verið milli Breta áliti, sem Stauning naut, enda
og Bandaríkjamanna í stjórn ma segjay að hann hafi ekki náð
málanefnd Sameinuðu þjóð-, sé!,onn. eftir frafa11 hans’ ...
í «.••* • *•, Staunmg var a margan hatt
annai afstoöunm til Kóreu- | sérstæðurBpersónuleiki. Á s. i.|
malsms. j haustl köm út bók í Danmörku, j
Þessar fölsku vonir komm- rituð af hiörgum vinum hans og!
únista sýna, að þeir gera sér samherjttm, þar sem reynt er að
alls ekki grein fyrir því, hvern lýsa honum bæði sem manni og
ig samstarfi frjálsra þjóða stjórnmálaleiðtoga. Bók þessi
er háttað. Þeir leggja á það , varPar aö mörgu leyti nyju ljosi
sama mælikvarða oa snmstarf a hlna serstæðu Personu Staun-
sama mæiiKvarða og samstart in t eftirfarandi ritdómi um
kommunistarikj anna, Þar bókina, er birtist í „Arbeider- j
sem raunverulega er ekki um | hiadet“ í Osló, er m. a. minnst
samstarf að ræða, heldur al- á nokkúr skapgerðareinkenni
gert einræði Rússa. Kommún j Staunings, eins og þeim er lýst
istar teija því sjálfsagt, að af ýmsum vinum hans. Rit-
í samstarfi lýðræðisþjóðanna
hljóti Bandaríkin ein að ráða
öllu, þar sem þau eru sterk-
asta ríkið í lýðræðisblökk-
inni. Samstarf lýðræðisþjóð-
anna er hins vegar ekki þann
ig háttað. Það er samstarf
dómurinn, sem er nokkuð stytt-
ur í þýð.ingu, hefst hér á eftir:
Átti Stauning engan vin?
— Ýmsir danskir stjórnmála-
menn pg þjóðmálamenn hafa
skrifað feók um Stauning og er
. .., . hún nýlega komin út í Kaup-
frjalsra aðila. Hver og emnln)annahjfri, 300 blaðsiður með
getur haft sína skoðun og get
ur fylgt henni fram. Þar er
það enginn einn, sem drottn-
ar. Samkomulagið og sam-
starfið byggist á því, að hin
ólíku sjónarmið séu samrýmd
og fundinn meðalvegur, sem
allir geti sætt sig við.
Þannig var líka vinnu-
brögðunum háttað í stjórn-
málanefndinni að þessu sinní.
Bandaríkin hafa fyrir all-
löngu viljað flytja tillögu um
ákveðnar aðgerðir, en frest-
að henni hvað eftir annað
vegna samstarfsþjóða sinna,
er áður vildu reyna samninga
leiðina til hins ítrasta. Loks
eftir að þriðja sáttatilraunin
hafði misheppnast, lögðu þau
tillögu slna fram. í henni fól
ust þrjú meginatriði: Kína
yrði lýst árásaraðili, athugað-
ir væru möguleikar á refSi-
aðgerðum, en ný sáttatilraun
rnörgum" myndum og tímatali
um merkustu atburði í ævisögu
Staunings.
Ytra borð þeirra mála, sem
Stauning.,fékkst einkum við, er
mönnunj,, ljóst af öðrum heim-
ildum. Aðalgildi svona bókar
verður þyi það, að kynna það,
sem dýþíá liggur og hjálpa les-
andariuM til skilnings á persón
unni. i-rf
Það rifu 40 höfundar, sem
koma fram í þessari bók. Þar
á meðal -eru margir þeir, sem
áttu samstarf við Stauning svo
að árum, skipti á ýmsum köfl-
um ævinnar. Ýmsir þessara vina
hans spyrja nú sjálfa sig, hvort
Stauning hafi í raun og veru
átt nokkurn vin í réttustu og
dýpstu mérkingu orðsins.
H. P. Sörensen tekur svo til
orða: Auðvitað átti hann ótelj-
andi kurmingja. Hann hitti þús-
undir manna og var málkunn-
ugur háifri þjóðinni. En átti
hann vini? Kristen Bording,
sem samtáls var landbúnaðar-
teynd um leið.Bretar og marg áðherra-f 16 ár f ráðuneytum
ar þjóðir aðrar voru því hins j_________,______________________
vegar andvígar, að nokkuðj
yrði ákveðið um refsiaðgerðir J an eða sætta sig við yfirgang
að þessu sinni. Eftir nokkurt1 árásarmanna, en leiðum til
Staunings, hefir sagt frá því,
að hann hafi aldrei orðið trún-
aðarvinur forsætisráðherrans.
Einu sinni sagði ráðskona Staun
ings honum, að forsætisráðherr
ann hefði miklar mætur á hon-
um. Þá varð Bording að svara
því til, að þess hefði hann aldrei
orðið var.
Tvær myndir.
Annar ráðherra, sem var í
stjórn með honum á fyrri ár-
um, en var ekki flokksbróðir
hans, segir svo:
Stauning er í hugum manna,
svo sem mynd hans frá þjóð-
þinginu geymist. Það er maður,
sem skegg og gleraugu hylja.
Þegar hlé er á umræðum sezt
hann ef til vill í veitingastofu
þingsins, einn við borð með öl-
glas sitt, meðan floksbræðurn- (
ir safnast saman við önnur borð. j
Það er sjálfstæður, óháður mað
ur, sem ekki er gott að komast
nærri.
Þetta er mynd, sem festist í
huga áhorfandans. Aðrir kurina
að segja frá Stauning, sem
kunni vel og frjálslega að
skemmta sér í félagsskap að
loknum störfum. Þá hurfu dýr-
ar veigar bak við bylgjur skeggs
ins og hann var glaðvær hand-
iðnaðarsveinn eins og í gamla
daga í félagsskap tóbaksstarfs- 1
mannanna, sæll af gáfum sín-
um, góðri heilsu og glæsilegum
frama.
Flestir þeir, sem þessa bók
skrifa, lýsa honum í störfum
þeim, sem hann vann sem
stjórnmálamaður og þjóðskör-
ungur. Það er líka eðlilegt. Það
verður að líta í það, sem kon-
urnar skrifa, til að fá nánari
og persónulegri mynd af mann-
inum.
Tíginn höfðingi og krakki.
Allt frá 1926 var Stauning
tíður gestur á heimili Chr.
Erichsens bókaútgefanda. Ritte
kona hans á þarna stuttan en
ljósan kafla um sanna og fagra
vináttu. Hafi hann verið fámáll
og innibyrgður gagnvart flest-
um, þá var hann því opin-
skárri og einlægari við beztu
vini sína, þó að fáir væru, —
og á það jafnt við um tilfinn-
ingamál, einkamál og stjórn-
málastörf, Þessi mikli þjóðmála
skörungur, sem allir litu upp til
og dáðu, fann í raun og veru
alltaf til kvíða og minnimáttar
kenndar á allri frægðarbraut
sinni. Hugsið ykkur, sagði hann
einu sinni af hjartanlegri hrein
skilni, ef þeir sæu það nú ein-
Gæðamat iðnaðar-
vara
Snemma á þingi því, sem
nú stendur yfir, flutti Rann-
veig Þorsteinsdóttur eftirfar-
andi tillögu til þingsályktun
ar um gæðamat iðnaðarvara:
„Alþingi ályktar að fela
ríkisstjórninni að láta
rannsaka, á hvern hátt sé
hægt að tryggja gæðamat
iðnaðarvara, innlendra og
erlendra. sem seldar eru
liér á landi.“
í greinargerð, sem fylgdi
tillögunni, sagði á þessa leið:
„Á síðari árum hefir tals-
vert borið á því, að óvandað-
ar iðnaðarvörur, innlendar og
erlendar, væru hér til sölu,
hverntíma
ég er ekki eins og veldur vöruskorturinn því,
mikill maður cg þeir hugsa sér. að fólk neyðist til þess að
Hann var barngóður og naut j kaupa slíkar vörur, þar sem
hka hylli þeirra á móti. „Þau sjaldnast er um neitt að velja.
Nú fer ekkert gæðamat á iðn-
snertu hið barnslega hjá hon-
r«=fj hÍT' SSmí “ZSLEZ aðarvörum né eftirlit með þvi,
þessi tigm hofomgi stundum . , , , . / . *
eins og krakki“. |hvort *ær fu>Inægi þeim krof
Stauning fann til einstæðings um’ sr,n æt*a mætti, að kaup
skapar alla tíð frá bernsku sinni andinn geri um notagíldi
og lykill að skýringu á innilok- þeirra og endingu, en nauð-
un hans má finna í því, sem syniegt er, að eitthvað sé gert
hann á sjálfur í þessari bók. til þess að fá slíkt eftirlit.
Hann hóf að skrifa minningar. Hér er aðeins gert ráð fyrir
sínar um 1930 en þaðvarð ajdr~ , rannsókn á því, hvernig hægt
--------- 6 stuttir kaflar, . ð f . FSP«,.m_t „„
ilrnnni vi* ArfiXor M 30 lry6gJa gæO.imdl, Og
ei meira en
sem lýsa bernskunni við erfiðar
ástæður. — Bjartar, glæsilegar
og ljúfar minningar á ég engar,
segir hann þar.
mundi sú rannsókn sýna,
hvort gæðamat hefir mjög
mikinn kostnað í för með sér,
en vitað er, að það er þjóð-
inni dýrt, bæði í heild og ein-
staklingum hennar, að kaupa
og nota óvandaðar vörur “
Þingnefnd sú í sameinuðu
þingi, — en þar var tillagan
H. C. Hansen, H. P. Hansen,; ftutt’ sem fékk hana til
Peder Hedebol, Kristen Bord-. meðferðar, lýsti sig henni
ing og Alsing Andersen. í grein samþykka. Á fundi samein-
um þeirra fá lesendurnir sanna aðs þings í fyrradag var til-
lýsingu ýmsra atvika úr opin-1 lagan svo samþykkt endan-
Einstæðingur í miðri
hringiðunni.
Meðal þeirra samstarfs-
manna, sem stóðu nærri Staun- !
ing á þjóðmálasviðinu, má nefna '
Hans Hedtoft, H. P. Sörensen,!
beru lífi Dana, þó að þær mynd
ir séu nokkuð í brotum. Þar
kemur Stauning fram, sem
starfsmaðurinn, eljusamur, ná-
kvæmur og hagsýnn stjórnandi,
duglegur og stefnufastur stjórn-
málamaður, sem náði fastari
tökum á þjóðinni en nokkur
stjórnmálamaður á undan hon-
(Framhald á 6. síðu.j
þóf létu Bandaríkin undan
þessum tilmælum samstarfs-
þjóða sinna og var tillaga
samkomnlags skuli þó hald-
ið opnum. Hún er niðurstaða
af samningum og athugun-
þeirra þá samþykkt með|Um, sem lýðræðisþjóðirnar
þeirri breytingu, að slepptjhafa unnið að á jafnréttis-
grundvelli. Slíkir samningar
geta alltaf tekið nokkurn
tíma og..þótt stundum ofþung
ir í vöfum. Þess vegna hafa
kommúnistar verið að gera
sér ýmsar gyllivonir um að
samstarf lýðræðisþjóðanna
væri að rofna. Slikt er hins
vegar regin misskilningur. —
Það er einmitt þetta frjálsa
var að ákveða nokkuð um
refsiaðgerðir.
Ef lýðræðisþjóðirnar hefðu
nú vanrækt að lýsa Kínverja
árásaraðila, hefði slíkt und-
anhald minnt nokkuð mikið
á hina illræmdu afsláttar-
stefnu lýðræðisríkjanna frá
1934—’39. Það hefði vafalaust
hvatt kommúnista til að
færa sig enn meira upp á'samstarf lýðræðisþjóðanna,
skaftið. Með þvi að fresta á-
kvörðunum um refsiaðgerðir
er hins vegar forðast að vera
með ögranir, sem gætu spillt
fyrir hugsanlegu samkomu-
lagi. Ef samkomulagsleiðin
er mun gera það traustara
því meira, sem á það reynir.
Hins vegar óttast valdhafar
Rússa um samstarf kom-
múnistaríkjanna, ef til úr-
slitaátaka kæmi, og færri
lokast alveg veröur það því þeirra eða fleiri gætu fengið
verk kommúnista, en ekki lýð aðstöðu til að lúta ekki leng
ræðisþjóðanna.
Um þessa einbeittu og hyggi
legu friðarstefnu hafa lýð-
ræðisþjóðirnar sameinast. —
Hún er í meginatriðum sú,
að ekki megi lengur láta und-
ur fyrirmælum frá Moskvu.
Samstarf eins og það, sem er
milli kommúnistaríkjanna,
getur reynst sterkt meðan
yfirrikið getur komið kúgun-
inni við, en það leysist fljótt
í sundur, þegar hennar gætir
ekki lengur.
Samstarfi lýðræðisríkjanna
er háttað á allt annan veg.
Það byggist á þeim skilningi
þeirra og vilja, að þau verði
að standa saman meðan ver-
ið er að tryggja friðinn i heim
inum. Meðal þeirra getur ris-
ið ágreiningur um ýms fram-
kvæmdaatriði, en megin-
sjónarmiðið, sem er varð-
veizla friðarins, mun tengja
þau saman og gera þeim fært
að sameina mismunandi sjón
armið um starfsaðferðir. —
Fyrir þessu hefir fengist næg
sönnun i stjórnmálanefnd S.
Þ. seinustu dagana. Þetta
sannast þó enn betur á stór-
auknum varnaraðgerðum
þeirra, sem byggjast á þeirri
vissu, að eina leiðin til að
tryggja friðinn í heiminum,
eins og nú er ástatt, sé sú,
aö lýðræðisríkin verði svo
sterk og samhent, að þau
geti hrundið hverri árás, sem
á þau er gerð, Þegar slikt
jafnvægi er fengið, hefir skap
ast nýr grundvöllur til samn
inga við yfirgangsmennina.
Raddir nábáanna
Alþýðublaðið ræðir í gær
um árásir kommúnista á Olíu
félagið og verðgæzlustjóra og
segir það m. a.:
„Einar Olgeirsson, formaður
Kommúnistaflokksins, sem
stendur á bak við árásir Þjóð-
viljans á verðgæzlustjóra i
sambandi við mál Olíufélags-
ins, fékk sjöfalt verð fyrir
hlutabréf sín í olíufélaginu
Nafta, eða 100 000 krónur fyrir
15 000 króna hlutabréf, þegar
Olíuverzlun Islands (BP)
keypti Nafta skömmu eftir
striðið. Það er álitlegur gróði,
sem formaður Kommúnista-
flokksins hefur haft þarna af
sölu hlutabréfa sinna í olíu-
félaginu Nafta. Hann hefur
numið 600-—700%.
Þetta sýnir, að Einar Olgeirs
syni er olíuverzlun ekki ókunn
með öllu, og að hann hefur
góð sambönd við viss olíufé-
lög hér á landi, að minnsta
kosti Olíuverzlun íslands, öðru
nafni British Petroleum, og
mætti það máske að nokkru
skýra hinar heiftarlegu árásir
Þjóðviljans á verðgæzlustjóra
í máli Olíufélagsins".
Skrif Þjóðviljans um olíu-
málin hafa vissulega þann
| svip, að enn sé leynisamband
' milli Einars Olgeirssonar og
! olíuhringanna. Öðruvísi er
erfitt að skýra það, að Þjóð-
viljinn hefir jafnan sömu
stefnu og afstöðu í þessum
málum og aðalmálgagn olíu-
hringanna, Morgunblaðið.
ttt.
lega.
Hér er vissulega um mál
að ræða, sem þarfnast að-
gerða. í skjóli vöruskortsins
hefir sprottið hér upp alls-
konar iðnaður, sem að vísu
ber ekki það nafn, og er fram
leiðsla hans langt fyrir neð-
an það, sem boðlegt er. Frá
sjónarmiði hins heilbrigða
iðnaðar er hann mjög skað-
legur, því að iðnaðurinn all-
ur liggur meira og minna und
ir ámælum af þessum sökum.
Þess ber því fastlega að
vænta, að ríkisstjórnin taki
þetta mál rækilegum tökum
og láti árangur sjást í verki,
annað hvort með því að beita
sér fyrir nauðsynlegri laga-
setningu eða öðrum ráðstöf-
unum, sem að gagni geta
komið.
Dagsbrún
Kommúnistar guma mjög
af sigri sínum í stjórnar-
kosningunum í Dagsbrún. —
Hann er þó ekki slíkur, að
hægt sé að láta mikið yfir
honum, þegar nánar er að
gætt. í fyrra fengu komm-
únistar 1300 atkv. í stjórnar-
kosningunum í Dagsbrún, en
nú 1257 atkv. t fyrra fengu
andstæðingar þeirra 425 at-
kv„ en nú 540.
Þetta er þó ekki nema hálf
sögð sagan. Þegar kosið var
til Alþýðusambandsþingsins í
haust, töldu kommúnistar að
3400 félagsmenn væru i Dags
brún og kusu fulltrúa sam-
kvæmt því. Nú höfðu þeir
hins vegar ekki nema 2400 á
kjörskrá. Á fjórum mánuð-
um hafa kommúnistar látið
1000 menn hverfa „þegjandi
og hijóðalaust“ af kjörskrá
félagsins. Borið er við van-
(Framhald á 7. síðu.)!