Tíminn - 22.02.1951, Blaðsíða 4

c
TÍMINN, fimmtudaginn 22. febrúar 1951.
44. blað.
Um verzlunar- og samvinnumál
Vestu r-Skaftfel li nga
i.
Arið 1906 urðu straumhvörf
verzlunarmálum Vestur-
Skaftfellinga. Kaupfélag
Skaftfellinga var þá stofnað
af nokkrum áhugasömum
lugnaðarmönnum, sem sáu
áað langt fram í tímann, að
samtök fólksins til sjálfs-
bjargar væri það, sem koma
skyldi. Félagið hóf verzlunar-
-ekstur sinn við mjög erfið
skilyrði og öfluga mótspyrnu
gegn samvinnuhreyfingunni.
Þrátt fyrir hatrammar á-
"ásir niðurrifsaflanna og
sinnuleysi fjöldans í félags-
málum þróaðist þessi litli vís-
!r jafnt og þétt.' Mönnum
skildist smátt og smátt, að
það skipulag, sem hér var
komið á, væri til bóta. Hagur
félagsins fór batnandi ár frá
ári og félagsmönnum fjölgaði.
Fn svo kom Kötlugosið 1918
og þær hörmungar, sem því
'ylgdu. Markaðstöp fyrir af-
irðir bænda og kreppan í
kjölfar þeirra. Félagsmenn-
irnir fóru að safna skuldum
hjá félaginu, og félagið safn-
aði skuidum út á við af eðli-
sgum ástæðum, þegar ekki
var staðið’ í skilum við það.
Þá var komið hið gullvæga
ækifæri andstæðinga sam-
dnnusamtakanna. Þeir hófu
skipulagða herför gegn félag-
nu. nu skyldi það ekki eiga
■/iðreisnar von.
Við félagsmennina var fé-
lagið og forráðamenn þess
rægt miskunnarlaust, þó að
; aldan eoa aldrei væri geng-
ið svo hreint til verks, að hægt
/æri að sanna sök á nokkurn.
'Sn rógurinn sýkti út frá sér.
Félagsmennirnir fóru að trúa
)ví. að hér væri ekki allt með
felldu, og því mundi vera
ayggilegast að losa sig úr
jessum félagsskap. Sumir
hlupu burt frá stórum skuld-
m og hirtu ekkert um, hvað
af því gæti hlotizt.
'Sn sem betur fór báru
Skaftfellingar þó gæfu til þess
að eiga þrautgóða og örugga
:nenn, sem voru hugsjón sinni
rúir. Þessir menn yfirgáfu
félagið aldrei, hvað sem á
gekk, og þessum mönnum ber
að þakka það, og verður þeim
aldrei fullþakkað, að félagið
j fði og hefir verið og er enn
1 dag sá aflgjafi til fram-
kvæmda og athafnalífs í
sýslunni, sem sýslubúar sízt
mega án vera.
Hér í Vík voru nokkrir
<aupmenn, sem smátt og
matt heltust úr lestinni og
aættu að verzla. Þróunin
tekk í þá eðlilegu átt, að fólk-
ð fór að sjá, að réttara var
ið skipta við sitt eigið fyrir-
æki. Félagið fór aftur að
ítækka.Kaupmennirnir fluttu
búrtu, sumir til Reykjavík-
ir, sumir af landi burt
Bryde), og höfðu á burt með
;<ér úr sýslunni þann ágóða,
sem beir höfðu haft af verzl-
ininni. Félagið keypti nokk-
ið af beim húseignum, sem
hessir umræddu kaupmenn
áttu hér í Vík, og vitanlega
burftu þá Skaftfellingar að
;aka til í^annað eða þriðja
sinn að borga kaupverð þess-
ara húsa, en sem betur fer er
heirri verzlun með húsin nú
loklð, því að nú eiga Skaft-
::ellingar þessi hús orðið um
uldur og æfi. Kaupfélagsstjór
arnir fara aldrei með andvirði
heirra burtu í vasanum, þótt
hcir skiptl um verustað.
Eftir Odc! Sigurbergss«>ii kaupfélagssijóra
Ein kaupmannaverzlun hér
í Vík, Verzlun Halldórs Jóns-
sonar, hélt þó velli sem kunn-
ugt er. Sú verzlun stóð á göml-
um merg og gömlum vinsæld-
um, sem hún hafði í tugi ára
innunnið sér, og það með
réttu.
Margir viðskiptamenn henn
ar skiptu við hana af rótgró-
inni tryggð og gömlum vana,
þótt yfirburðir samvinnu-
verzlunarinnar hafi jafnt og
þétt sótt þar fram til sigurs.
II.
Um síðastliðin áramót verða
aftur straumhvörf í verzlun-
armálum Vestur-Skaftfell-
inga. Sá fáheyrði atburður
skeður, að gamlir og traustir
viðskiptamenn Halldórsverzl-
unar snúa algerlega baki við
henni og forstöðumanni henn
ar, Jóni Halldórssyni. Með
fjölmennum undirskriftum
fara þeir fram á það, að Jón
hætti alveg að verzla og breyti
sinni gömlu verzlun í verzlun-
arfélag. Varð það úr, að Jón
hætti og stofnað var upp úr
hans verzlun svo nefnt Verzl-
unarfélag Vestur-Skaftfell-
inga, sem mér hefir verið sagt
að starfa ætti á samvinnu-
grundvelli, en þegar þetta er
skrifað veit ég ekki til að það
hafi verið tilkynnt til sam-
vinnufélagaskrár, og er þó fé-
lagið búið að starfa í mánuð.
Samkvæmt viðtali, sem ég
átti við Jón Halldórsson sjálf-
an um þessi mál, sagði hann
mér, að hvatamenn þessarar
félagsstofnunar hefðu verið
búnir að leita eftir því við sig
að hann hætti að verzla, en
hann hafi ekki viljað undir-
gangast það. En allt í einu er
komið með fyrrnefnd undir-
skriftarskjöl til hans, og sá
hann sig þá knúinn til að
hætta, og taldi sér ekki ann-
að fært, þar sem þessar und-
irskriftir voru aðallega frá
hans viðskiptamönnum. Gæti
ég trúað, að honum fyndist
sér og föður sínum illa launuð
áratuga þjónusta, sem von-
legt er.
Sá sigur, sem hér hefir unn-
izt, er samt að minu áliti einn
sá stærsti, sem samvinnuhreyf
ingin hér í sýslu hefir unnið,
sökum þess, að með þessari
félagsstofnun er það kröftug-
lega undirstrikað af þeim,
sem alltaf hafa verið andvíg-
ir samvinnusamtökunum, að
þau séu til fyrirmyndar og
eftirbreytni. Ég fagna þessum
sigri af alhug, og vona, að
þetta sé stórt spor í áttina til
þess að gera þessa menn, sem
áður hafa fundið samvinnu-
skipulaginu allt til foráttu, að
einlægum og sönnum sam-
vinnumönnum.
Ég get þó ekki gert að því,
að hjá mér hefir vaknað nokk
ur grunur um það, að hér sé
ekki um einlæga stefnubreyt-
ingu að ræða, heldur ráði
þarna miklu um valdastreyta
og sérhagsmunir einstakra
manna. Mér finnst ekki hægt
að loka augunum fyrir þvl, að
einmitt nú séu að skjóta upp
kollunum og færast í aukana
arftakar þeirra niðurrifsafla,
sem áður fyrr vildu samtök
fólksins feig. Mér er ekki grun
laust um það, að til séu þeir
menn, sem sjá ofsjónum yfir
því, að Kaupfélag Skaftfell-
inga hefir á undaníörnum
i
’árum allverulega fært út kvi-
arnar, og rekstur þess gengið
vel, þrátt fyrir það, að ýmsar
' hömlur af hálfu þess opinbera
jhafa gert því, sem öðrum
kaupfélögum landsins, mjög
erfitt fyrir. Er hugsunarhátt-
I ur þessara manna í fullu sam-
ræmi við það, er andstæðing-
ar þess glöddust yfir erfiðleik-
um þess áður.
Ég' ætla ekki að fara mikið
út í það hér, hvernig á þess-
um grun mínum stendur. Get
þó ekki látið hjá líða að nefna
eitt dæmi af fjölda mörgum,
hvernig málstaður Kaupfé-
lags Skaftfellinga og forráða-
manna þess er oft túlkaður af
andstæðingum þess.
Meðal félagsmanna K. S.
var lengi mikill áhugi fyrir að
komið væri á fót og starfrækt
trésmíðaverkstæði, til hag-
ræðis fyrir þá sýslubúa, sem
á slíkri þjónustu þurftu að
|halda. Fyrir lá fjöldinn allur
af áskorunum og aðalfundar-
samþykktum til stjórnar og
framkvæmdastjóra félagsins
að beita sér fyrir því, að þessu
nauðsynjamáli væri hrundið í
framkvæmd. Skömmu eftir að
'ég tók við framkvæmdastjórn
' K.S. fóru fram umræður milli
mín og nokkurra trésmiða hér
í Vík um það, hvað hægt væri
að gera í þessu máli. Varð að
samkomulagi ,að bezta lausn-
in mundi verða sú að stofna
um þetta hlutafélag, sem K.S.
og fyrrnefndir smiðir yrðu
hluthafar í. Var mér síðan fal
ið að sækja um nauðsynleg
leyfi, ef það mætti takast að
fá fluttar inn vélar í þessu
skyni, en frekari hlutafélags-
stofnun frestað, þar til séð
væri, hvernig reiddi af með
j vélakaupin. Umsókn minni
um leyfin var synjað, og frek-
ari aðgerðir í málinu þar með
‘ stöðvaðar.
Af tilviljun frétti ég svo
seint á árinu 1949 um tré-
smíðavélar, sem voru til sölu
hjá fyrirtæki í Reykjavík.
Boðaði ég þá smiðina strax á
minn fund, til þess að segja
þeim frá þessu tækifæri, og
bjóða þeim að vera með í vænt
anlegum kaupum, á sama
grundvelli og áður var umtal-
að, ef þau mættu takast. Var
svo málið rætt frá ýmsum hlið
j um, og allir sammála um það,
1 að ef þessu tækifæri væri
Jsleppt, þá væri tilgangslaust
að hugsa meira um það á þess
um vettvangi. Komu þá jafn-
Aramt upp raddir um það, að
(nauðsyn bæri til að gera Verzl
un Halldórs Jónssonar að
hluthafa í þessu fyrirtæki. Sá
ég enga nauðsyn þess og neit-
aði því strax ákveðið fyrir
hönd K. S. Segir svo ekki
meira af þessum fundi ann-
að en það, að ekki þótti til-
tækilegt að ráðast í þetta að
svo komnu, og samþykkt að
hætta við allt saman.
Ég var ekki ánægður með
þessi úrslit, og þar sem ég
þurfti að segja strax til um
það, hvort ég hugsaði nokk-
uð um þessi vélakaup, fór ég
austur að Kirkjubæjarklaustri
daginn eftir og ræddi þetta
mál við formann félagsins, og
einnig hafði ég tal af fleiri
stjórnarnefndarmönnum K.S.
Varð það að ráði, að félagið
keypti vélarnar og reyndi að
koma þeim fyrir í húsakynn-
(Framhald á 7. -síðu.) !
S. Kr. sendir okkur kveðju
sína. Hann segir hér ævintýri,
sem ég veit engar sönnur á, en
ræði annars ekki að sinni. E!n
um skoðanir hans á orðtakinu,
að draga dul á eitthvað og gefa
eða halda grið er ég honum
sammála, því að ég hygg að
bæði dul og grið séu hvorug
kynsorð en ef aðrir vita betur
er gott að þeir komi hér með
röksemdir sínar. En bréfið er
á þessa leið:
„Ég vildi óska, að eitthvert
ykkar gæti sagt mér, hvort er
réttara mál, að „draga dul‘ á
eitthvað eða „draga dulur" á
eitthvað. Ég verð þess oft var,
bæði í blöðum og útvarpi, að
talað og ritað er, um: að draca
dulur. 1 einfeldni minni hugði
ég að rétta orðmyndin væri „að
draga dul“, hitt væri beinlínis
sama og að draga tuskur á
eftir sér.
Annað orð, sem ég hef grun
um að sé rangt með farið, er
orðið „grið“. Margir segja og
rita: „Þá var ekki griður gef-
inn“ í staðinn fyrir: „Þá voru
ekki grið gefin“. Það væri fróð-
legt að vita álit fróðra manna
um þetta efni.
Þó undarlegt megi virðast,
hjálpast þessi tvö orð að því
að minna mig á Þorgeirsbola.
Griður, getur lengst í griðung-
ur, sem er algengt orð i sveit-
um landsins, og merkir geðvond
an tarf. Hitt, að draga dulur,
minnir mig á það að Þorgeirs-
boli dregur húðina á eftir sér.
Eins og segir í hinni ágætu
bók „Föðurtún" bls. 22, var Þor
geirsboli fluttur vestur á hinar
víðlendu gresjur Ameríku. En
eftir síðustu fregnum að dæma,
er hann þar ekki lengur.
Einhver liðsforingi í Ameríku,
sem á fyrir bróður frægan pró-
fessor i draugavísindum, fékk
þá flugu í liöfuðið að hand-
sama Þorgeirsbola og flytja
hann til Kóreuvígstöðvanna.
Þeir fengu í lið með sér 6 fíl-
eflda galdramenn, náðu í tudda
og komu honum upp í flugvél,
og' svo var flogið af stað. Allt
i
gekk vel, þar til flugvélin lenti
á Keflavíkurflugvelli. Þá brauzt
tuddi úr höndum galdramann-
anna, og þaut af stað. Þeim
förunautum leizt ekki á blik-
una, fengu sér þó bíl í snatri
og óku á eftir kauða. Hins veg-
ar linnti hann ekki sprettinum
fyrr en í Reykjavík, þar fór
hann inn í stórt hús, og upp á
loft, unz hann kom í stóran
sal, þar fleygði hann sér nið-
ur í eitt hornið og lá þar hreyf-
ingarlaus. Mennirnir, sem höíðu
fylgt fast á eftir bolsa, lituðust
um í salnum og sáu brátt að
þeir voru staddir í útvarpssal.
Þótti þeim sín för ærið ill, ef
þeir yrðu að skilja þennan ó-
fögnuð eftir á svo göfugura
stað. En þrátt fyrir kyngi magn-
aðar særingar, gátu þeir engu
um þokað: Þorgeirsboli lá hinn
kyrrasti, svo þeir urðu frá að
hverfa.
Þegar kunningi minn, sem
var staddur á Keflavíkurflug-
velli þennan dag, og fékk svo
af tilviljun sæti i bílnum til
Reykjavíkur, sagði mér þessa
sögu, þá datt mér ekki í hug
að trúa henni, taldi hana
heimskulega lygasögu og svo
mun um fleiri. En hvað skeð-
ur? Að kvöldi 25. jan. fer Þor-
geirsboli allt í einu að gaula
í útvarpið. 1 fyrstu var gautið
líkast gauli í tarfi, sem bundinn
er inni á bás einn í fjósi í sól-
skini og blíðu á sumardegi.
Svo færðist gaulið í aukana og
varð grenjandi nautsöskur. Þeg
ar svo þessum ófögnuði linnti,
byrjuðu tilkynningar. Vitanlega
hefir starfsfólkið við útvarpið
ekkert getað ráðið við þennan
ófögnuð. Þó má telja líklegt
að tekist hafi að losna við hann,
því ekki hef ég orðið hans var í
útvarpinu síðan þetta kvöid.
Við skulum vona hið bezta.“
Eilt af því, sem snjallt er
og merkilegt í sjónleiknum
Flekkaðar hendur er samtal
Hoederers og byltingamanns-
ins unga. Unglingurinn verður
að játa það, að hann elski hug
sjónina en ekki mennina og
svarar því þá til, að það sé ó-
mögulegt að elska mennina eins
og þeir eru. Hann elski þá eins
og þeir geti orðið. — Þetta er
efni, sem vert er að hugsa um,
því að hér mætum við ofstæk-
inu, sem er reiðubúið að fórna
manninum fyrir hugsjónina, —
sem „spyr ekki um ástir né
harma einstaklingsins" fremur
en Bjarni frá Hofteigi, — sem
fyrirlítur tilfinningar manns-
ins vegna trúarofstækis síns.
Þetta er orð í tíma talað.
Starkaður gamli.
Jörð óskast
Góð jörð, helzt sauðjörð, óskast til kaups. Þeir, sem
kynnu að vilja athuga þetta nánar, vinsamlegast sendi
línu til innheimtu Tímans, Rvik, og skrifi á horn um-
slagsins „Sauðjörð."
Auglvsingasími Tímans 81300