Tíminn - 22.02.1951, Blaðsíða 5

44. blað.
TÍAIINN, fimmtudaginn 22. febrúar 1951.
5
i&intttnt
Fimmtud. 22. febr.
Húsaleigulögin og
Reykjavík
Eins og alkunnugt er var
samþykkt á Alþingi í fyrra að
leggja það á vald bæjar-
stjórna hve lengi ákvæði húsa
leigulaganna um íbúðarhús-
næði skyldu gilda i hverjum
bæ. Þetta var gert í því formi,
að ákvæði laganna falla
smám saman úr gildi, nema
bæjarstjórnir ákveði að þau
skuli gilda framvegis.
Alþingi afgreiddi málið á
þennan hátt vegna þess, að
vitað var að enginn áhugi
eða ástæður voru til þess að
halda lögunum lengur í gildi
í sumum kaupstöðum lands-
ins, en jafnframt var ástæða
til að halda, að bæjarstjórn-
ir vissu hvarvetna hvað hent
aði bezt hjá þeim á hverjum
stað. Hér var því um það að
ræða, að gefa bæjarstjórn-
unum og bæjarfélögum sjálfs
ákvörðunarrétt í þessum
þætti húsnæðismálanna.
Þórður Björnsson flutti
strax í fyrra tillögu í
bæjarstjórn Reykjavíkur um
að láta athuga hver áhrif það
myndi hafa í bænum, ef húsa
leigulögin gesgu úr gildi af
sjálfu sér án afskipta bæjar-
stjórnar. Þessari tillögu var
vísað til bæjarráðs og síðan
hefir ekkert af henni frétzt.
Hér er um að ræða örlaga-
rikt mál, sem snertir almenn
ing meira flestu öðru. Það
var því hið mesta andvara-
leysi, ef bæjarstjórn tók ekki
á slíku máli með fullri ábyrgð
artilfinningu og gerði sér
grein fyrir því svo sem frek-
ast var unnt hvað hlytist af
því að ákvæði laganna féllu
niður.
Bæ j arst j órnarmeirihlutinn
mun þó hafa talið óþarfa að
athuga slíkt. Þessu máli var
tekið með fullkomnu tóm-
læti og ábyrgðárleysi. En þeg
ar komið var fram á vetur
án þess að nokkur athugun
hefði verið gerð, bar Þórður
Björnsson fram þá tillögu, að
ákvæði húsaleigulaganna um
íbúðarhúsnæoi skyldu ekki
falla úr gildi 14. maí. Þá eiga
ákvæðin um leiguíbúðir i hús
um, sem eigandinn býr sjálf-
ur i, að falla úr gildi. ef bæj-
arstjórn ákveður ekki annað.
Tillaga Þórðar byggðist á því,
að það væri viðurhlutamikið
aö láta slík ákvæði falla nið-
ur, án þess að málið hefði
verið athugað samvizkusam-
lega.
Þessi tillaga Þórðar féll,
þar sem Sjálfstæðismenn
greiddu ekki atkvæði um
hana. En síðan hafa verka-
lýðsflokkarnir tekið hana
upp og flutt hana aftur. En
það fór á sömu leið. Fulltrú-
ar Sjálfstæðisflokksins í bæj-
arstjórn voru enn sem fyrr
gjörsamlega skoðanalausir í
málinu, allir með tölu. Eng-
inn þeirra greiddi atkvæði.
Þannig féll því tillagan öðru
sinni.
Það verður að telja. að enn
sé óráðið hvort húsaleigulög-
in falli úr gildi í Reykjavík
14. maí eða ekki. Vel má vera
að einhverjir bæjarfulltrúar
meirihlutapg fái skoðun á mál
inu þessar vikur, sem enn eru
eftir þangað til. Húsaleigu-
nefnd hefir leitað eftir upp-
ERLENT YFIRLIT:
|Þjóðnýttur stáiiðnaður
Verkamannaflokkurinn brezki hefir unn>
ið signr sein ckki er sýnl hvcr áhati hon>
uni verðnr af
í seinustu viku komu til fram
kvæmda í Bretlandi lögin um
þjóðnýtingu stáliðnaðarins, en
um þau hefir verið deilt meira
en nokkra aðra löggjöf, er sett
hefir verið þar í landi um langt
skeið. Setning þeirra var eitt
af seinustu verkum Attlees-
stjórnarinoar á fyrrá kjörtíma
bili hennar og mættu þau þá
þegar svo harðri mótspyrnu, að
Verkamannaflokkurinn sá það
ráð vænzt að lýsa yfir því fyrir
þingkosningarnar, að hann
myndi ekki ráðast í neina nýja
stórfellda þjóðnýtingu á næsta
kjörtimabili, heldur aðeins
reyna að treysta þá þjóðnýt-
ingu í sesgi, sem búið var að
lögfesta. Verkamannaflokkur-
inn taldi þannig ráðlegast að
hörfa. frá frekari þjóðnýtingar-
stefnú ef hann ætti að halda
fylgi kjósenda.
Síðan kosningarnar fóru
fram, hafa' íhaldsmenn, studd-
ir af frjálslýnda flokknum, gert
margar tilraunir til að hindra
framkvæmd stáliðnaðarlaganna
eða a. m. k. að fá henni frest-
að. Stjórnin hefir hins vegar
ekki viljað láta undan og mun
þar valda mestu um, að vinstri
armur Verkamannaflokksins
hefir ekkí viljað sætta sig við
frekari frestun. Attlee hefir tal-
ið nauðsyn-legt að láta að vilja
hans í þessum efnum, þar sem
hann haít, orðið að láta sér
lynda, að horfið væri frá frek-
ari þjóðnýtingarfyrirætlunum,
og væri ékki hægt að beygja
hann meifa, ef einingin í flokkn
um ætti að haldast. Það mun
Atlee þó g'eéá sér ljóst, að með
þessu dr vinningsmöguleikum
flokksins ,í næstu kosningum
mjög stefpt í tvísýnu.
Deilan um stáliðnaðinn.
Deilan um þjóðnýtingu stál-
iðnaðarins hefir fyrst og fremst
verið háð á pólitískum grund-
velli. Jafnaðarmenn hafa bent
á gróða stáliðnaðarkonganna og
sýnt fram-a þá þjóðfélagshættu,
sem fylgdi því að láta einka-
hring ráðta yfir jafn þýðingar-
miklum atvinnuvegi. thalds-
menn hafa’ beitt hinum venju-
legu rökúfii gegn þjóðnýtingu.
Jafnaðarmenn hafa sagt, að
stáliðnaðurinn væri undirstöðu-
atvinnuvegur, sem margir aðr-
ir atvinauvegir ættu afkomu
sína undir,.og það væri ógern-
ingur að láta hann njóta sín
til fulls, nema hann væri rek-
inn sem hríngur (monopol), en
slíkur hringur yrði ekki rekinn
með þjóðáfhagsmuni fyrir aug-
um, nema hann væri í eign
ríkisins. thaldsmenn hafa viður
kennt, að- nauðsynlegt væri að
hafa víðtækt eftirlit með stál-
iðnaðinurii:.til að tryggja það,
að hann væri rekinn með þjóð-
arhag fyrir augum, en innan
þess ráfiima ætti hann að starfa
á frjálsum grundvelli. Þannig
myndi nást beztur árangur.
Áður fyrr hefir og þjóðnýt-
ingarkrafan mjög verið stu.
með því, að stóriðnaðurinn væri
ekki eins vel rekinn í Bretlandi
og annars staðar. Segja má, að
þessi rök eigi nú síður við en
fyrr meir. Stáliðnaðurinn hefir
verið í mikilli framsókn sein-
ustu árin. Hann hefir aukið
framle^slu sína um meira en
10% síðan stríðinu lauk og nem
ur nú framleiðsla hans um 16
millj. tonna á ári. Fyrir styrjöld
ina var ástandið í stáliðnað-
inum hins vegar þannig, að
deila mátti á það með réttu.
Framleiðsla var þá miklu minni
á mann en í Bandaríkjunum
og Þýzkalandi og kolaeyðslan við
stálvinnsluna líka miklu meiri.
Þetta átti m. a. sínar sögulegu
orsakir í því, að Bretar voru
fyrsta þjóðin, sem hófst handa
um stálvinnslu í stórum stíl.
Aðrar þjóðir komu á eftir og
' notfærðu sér þær nýjungar, sem
j þá voru komnar til sögunnar,
en Bretar voru seinir til þess
■ að taka þær upp, enda fylgdu
því miklar og kostnaðarsamar
breytingar. Það var fyrst á síð-
ari árum, að hafizt var veru-
lega handa um bætur í
brezka stáliðnaðinum og verður
ekki annað sagt en að náðst
hafi verulegur árangur í þeim
efnum. Enn stendur þó brezki
stáliðnaðurinn að ýmsu leyti
að baki stáliðnaðinum i Banda
ríkjunum, Þýzkalandi og Belgíu.
I
Deilt á stálhringinn.
j Þótt benda megi á, að brezki
stáliðnaðurinn hafi þannig ver-
ið í verulegri framför seinustu
árin, hefir sitthvað óheilbrigt
átt sér stað í rekstri hans. Á
árunum milli styrjaldanna kom
ust á samtök milli stálverksmiðj
J anna, er skyldu m. a. vinna að
framförum í iðnaðinum. Þessi
' samtök eða hringur kom því til
í leiðar, að brezki stáliðnaður-
i inn fékk aukna tollvernd og
' samningar náðust um það við
! erlenda stáihringa, að þeir
1 drægi úr innflutningi til Bret-
í lands gegn því að Bretar drægju
úr samkeppni annars staðar.
Þessi einokunaraðstaða var ekki
að öllu leyti vel notuð af brezka
stálhringnum. Hann notaði m.
a. aðstöðu sína til að ákveða
stálverðið svo hátt að lélegustu
verksmiðjurnar gátu boriö sig,
en betri verksmiðjurnar svöruðu
hins vegar miklum gróða. Ár-
ið 1935 reyndi sjálfstætt stál-
fyrirtæki, er stóð utan við
hringinn, að koma upp nýtízku
stálverksmiðju í Ebber Vale, er
átti að geta lækkað framleiðslu
kostnaðinn um 35%". Fyrirtæki
þetta lenti hins vegar í láns-
fjárskorti, og þegar lánið loks-
ins fékkst, fylgdi því það skil-
yr'Ji, að stálhringurinn fékk að (
tilnefna mann í stjórnina. Sjálf ;
stæði fyrirlækisins var úr sög-
unni og ekkert varð úr því,.1
að það tæki upp samkeppni við i
stálhringinn.
Fleiri slíkir atburðir áttu sér
stað á þessum tíma. Það er á
þetta m. a., sem Verkamanna- |
flokkurinn bendir nú því máli ]
sínu til sönnunar, að stálfram-
leiðslan verði að vera i hönd-
um ríkisins, ef tryggja eigi rekst
ur hennar í þjóðarþágu.
íhaldsmenn færa það fram
máli sínu til stuðnings, að um-
ræddir atburðir hafi flestir átt
sér gtað fyrir styrjöldina eða
áður en ríkið fór að hafa veru-
lega íhlutun um þessi mál. Fram
angreindar misfellur megi
hindra með heppilegu eftirliti
og íhlutun ríkisvaldsins, en
ekki þurfi neina þjóðnýtingu
til að tryggja það. Þá sé farið
úr öskunni í eldinn, því að al-
menningur sé enn áhrifaminni
og varnarlausari gegn rikisein-
okun en einkahring.
Tilhögun þjóð-
nýtingarinnar.
Þau tvö brezku blöð, sem
(Framhald á 6. síðu.)
lýsingum um uppsögn hús-
næðis og' haft fréttir af 250
uppsögnum. Jafnframt þessu
hefir nýjum byggingum víða
seinkað frá því, sem vonir
stóðu til, og má því gera ráð
fyrir, að allmargir, sem
væntu þess að geta flutt í ný
hús í vor, eigi þess ekki kost.
Það er því ástæða til að ætla,
að það geti komið illa við
ýmsa, ef húsaleigulögin eru
látin falla úr gildi af sjálfu
sér í vor og jafnvel má vera,
að þau óþægindi verði meiri,
en búizt hefir verið við.
Um þetta allt hefði mátt
safna talsverðum upplýsing-
um með tiltölulega hægu
móti, ef einhver vilji hefði
verið til þess. Það mælist að
vonum mjög illa fyrir meðal
allra þeirra, sem hér hafa
hagsmuna að gæta hvilíkt
skeytingarleysi bæjarstjórnin
hefir sýnt um mál þeirra, svo
viðkvæm sem þau eru þó oft
og einatt. Góð stjórn gerir
alltaf sitt ýtrasta til að kynna
sér aðstæður almennings áð-
ur en hún tekur ákvarðanir
og er sannarlega nógu oft úr
vöndu að ráða fyrir því. En
meirihluti bæjarstjórnarinn-
ar í Reykjavík er ekki að slíta
sér út á slíku, enda hefir ár-
angurinn sýnt sig, að þetta
vesalings fólk er allt með
tölu gjörsamlega skoðunar-
laust um það, hvað gera skuli
í þessu þýðingarmikla og
viðkvæma máli. Er þó vafa-
samt, að Alþingi hafi lagt
þetta mál á vald bæjarstjórn
ar með það í huga, að slíkur
meirihluti gæti verið til.
Raddir nábuanna
Alþbl. birtir í gær grein um
baráttuhætti í olíumálinu.
Þar segir meðal annars:
„Annað dæmi þessu líkt
hafði áður komið við sögu
þessa máls. Þegar fyrsta grein
Alþýðublaðsins um oliumálið
birtist, sagði Þjóðviljinn, að
Sigurður Jónasson, fram-
kvæmdastjóri Olíufélagsins,
hefði komið til landsins sama
daginn og greinin var samin
og látið það verða sitt fyrsta
verk að kaupa Alþýðublgðið
til fylgis við félag sitt í þess-
um málarekstri. En komu Sig
urðar Jónassonar til landsins
hafði óvart seinkað, og hann
var ókominn, þegar þessi lyga
frétt Þjóöviljans birtist, hvað
þá, þegar hún var samin. Heið-
arlegt blað myndi að sjálf-
sögðu ekki láta henda sig
slíkt og þvílikt og hér kom
fyrir Þjóðviljann. En hverjum
dettur í hug að telja málgagn
kommúnistaflokksins hér á
landi heiðarlegt blað?
Þessi atriði ættu að nægja
til þess að sýna fram á, hversu
mikiö mark er takandi á „olíu
annálum" Þjóðviljans. Og
Morgunblaðið er litlu skárra,
Það leggur meðal annars í
vana sinn að staðhæfa, að
hitt og þetta, sem það vill og
heimtar, sé lagaskylda, þó að
enginn lagabókstafur þess efn
is sé til. Og bæði þessi blöð eru
að reyna að telja lesendum
sínum trú um, að gangur olíu-
málsins sé eins og þau vildu
að hann væri. Hitt er þeim ekk
ert atriði, þó að sannleikur-
inn sé þveröfugur og allar
staðreyndir á öndverðum meið
við þau. Blöð, sem treysta
sva blint á áhrifamátt lyginn
ar, sýna lesendum sínum ó-
neitanlega mikla fyrirlitn-
ingu.“
Það verður seint of mikið
gert til að reyna að skerpa
kröfur almennra lesenda um
lágmarksráðvendni í mál-
flutningi.
Eigandinn og
fólkið
Sú var tíðin að oft mátti
heyra í útvarpsfréttum talað
um „eiganda Bíldudals“. í
því sambandi voru sagðar
ýmsar frægðarsögur af stór-
virkjum hans og framkvæmd
um til að koma fótum undir
atvinnulíf og afkomu almenn
ings á staðnum, Verður það
ekki talið hér að þessu sinni.
Seinna varð hinn sami
maður eigandi Flate.vjar og
auglýsti þar mikið tilstand.
Þessar framkvæmdir áttu að
marka þáttaskil í sögu íslend
inga og sýna öllum heimi
hve styrkjapólitíkin væri ó-
þörf, þar sem einkaframtakið
fengi að njóta sín.
Framkvæmdir eigandans í
Flatey urðu aldrei nema aug-
lýsinganúmer. Svo seldi hann
hreppnum eigur sínar þar,
grjótið við höfnina eins og
annað.
Kapitulaskiptin í föðurlands
sögunni urðu ekki í Flatey,
en „eigandinn“ beitti sér fyr
ir því á Alþingi, að fram-
kvæmdir Flateyinga fengju
aukastyrk í ýmsu formi. Það
var út.sog og afturkast kosn-
ingabclgingsins, þegar hann
lýsti kapitula framtíðarinnar,
sem ætti að ganga af styrkja
pólitíkinni dauðri.
Og „eigandi Bíldudals“
seldi líka Bíldudalseignina og
síðan á Bíldudalur sig sjálf-
ur. Eigandinn seldi hafskipa-
bryggjuna, sem oft hafði ver
ið nefnd í fréttatilkyningum.
Enn átti hún eftir að koma
við fréttir, því að hún lagðist
flöt, eins og fleira, sem ekki
stendur á traustum fótum.
Því hefir Bíldudalur verið án
hafskipabryggju árlangt.
Hrunda bryggjan er tákn
rústanna, þar sem „eigand-
inn“ hefir verið.
Bíidudalur og Flatey hafa
verið nefnd í fréttum frá Al-
þingi í vetur. Þeirra er getið
í sambandi við rústir, hrun
og eymd. Það er arfur „eigand
ans“, sá sem íbúar þessara
staða fá. Það var sagt, að ekki
gréri gras í sporum hundtyrkj
ans og má vera að ýmsum
komi það í hug í sambandi
við þessar slóðir og rústir.
Hér hefir illa til tekizt
vegna þess, að fólkið setti
traust sitt á „eigandann“ i
stað þess að treysta á sjálft
sig. Það vildi láta „eigand-
ann“ byggja upp atvinnulífið
o& byggðarlagið í stað þess að
gera þetta sjálft. Og því fór
sem fór.
I Það er þessi trú sem veld-
ur því að nú eru Bíldudalur
og Flatey að verulegu leyti í
| rústum. Og sú trú hlýtur hvar
vetna að hafa sömu áhrif.
Með þessu er ekki gert litið
úr því, sem einstakir forustu
gera stundum, en það má aldr
gera stundur, en þaö má aldr
ei gleymast, að eigi upp-
bygging þeirra að vera varan
leg blessun byggðarlagsins
þarf hún að hvíla á félags-
legum grundvelli. Að fela ein-
stökum mönnum alla forsjá
i staðarins er fásinna, og það
þó allra helzt ef um er að
, ræða aðvífandi ævintýra-
menn með annarlegan til-
gang eða einbera gróða-
; hyggju. Slíku fylgir alltaf ó-
blessun þegar fram í sækir.
Kapitili „eiganda Bíldu-
dals“ er varanleg og sígild
röksemd til viðvörunar á
þessu sviði. Sú aðvörun minn
ir fólkið á að treysta á sjálft
sig og félagslegan mátt sinn
en varast oftrú á eigandann.
Ö+Z.