Tíminn - 03.03.1951, Qupperneq 5

52. blað.
TÍMINN, laugardaginn 3. marz 1951.
5.
inmttt
iAiutiv.rd. 3. nuirz
Verzlunarfrelsið
Framsóknarmenn hafa
lengi barizt fyrir auknu frelsi
í verzlunarmálum. Þeim er
það ljóst, að alla tíð hafa
e nstaklingar náð mestum
gróða af íslenzkum mönnum
gegnum verzlunina og g!ldir
þá einu hvar gripið er niður
í sögunni. Enn er það svo h'n
síðustu ár, að sumum mönn-
um hefir safnazt stórfé af
verzlun þrátt fyr'r allt opin-
bert valdboð og opinbert eftir
11.
Það hefir verið skoðun
Framsóknarmanna að neyt-
endur ættu yfirle'tt að fá að
ráða því, hvar þeir verzluðu.
Öll þvingunarviðskipti væru
særandi og samskipti í fullu
trausti af frjálsum vilja væru
æsk legust. í samræmi við
þetta börðust Framsóknar-
menn lengi fyr.'r því á skömmt
unartímanum, að neytend-
urnir gætu ráðið því, hvaða
verzlanir fengju að flytja vör
una inn.
Nú hafa málin tekið þá þró-
un, að útl't er fyr'r að almenn
ir neytendur eigi í raun og
veru frjálst val á milli verzl-
ana. Birgðir eru að safnast í
land!nu af ýmsum nauðsynja
vörum. í fyrsta s'nn í mörg
ár má nú þessa dagana sjá
. gluggatjaldaefni, ýms silki-
efni og sirsstranga í búðum í
Reykjavík, svo að það standi
eitthvað v:'ð og ekki sé ös að
kaupa meðan eitthvað er eftir.
Á næstu vikum munu aðrar
vefnaðarvörutegundir bætast
við.
Þá geta menn ráðið því,
hvort þe;r kaupa sér ósaumað
efni í vasaklút, eldhússlopp,
sængurver, milliskyrtu, og
kjól en neyðast ekki til að
kaupa þetta saumað í smá-
söluverzlun, vegna þess, að
heildsalan, sem flutti efn'n
áður inn, taldi sér betur
henta, að láta saumastofuna
vinna úr þeim, heldur en selja
þau ósaumuð til he'milanna.
Þessari ánauð er nú verið að
létta af. Það er verið að ráða
bætur á atvinnuleysi hús-
mæðranna, þannig að bær
konur, sem eru bundnar
he:ma við barnauppeldi og
matseld, geta gert sér tóm-
stundirnar verðmætar með
því, að spara heimilum sín-
um saumalaun. Þetta er hvort
tveggja í senn, verulegar
kjarabætur-mörgu fátæku,
ráðdeildarsömu heimili og
lausn frá hv'mléiðu ófrelsi.
ERLENT YFIRLIT
Lausn Nepaldeilunnar
Ótllnn við konimíinista stuðiaði ckki sízl
að því að samkoinulag iháðist
Fyrir skömmu síðan bárust ista í Tíbet hefir haft mikil á-
þær fregnir frá New Delhi, að hrif í þá átt^að breyta þessu við
samkomulag hefði náðst í deil- horfi. Það hefir þótt líklegt, að
unni milli konungsins og forsæt kommúnistar myndu ekki lengi
isráðherrans i Nepal og myndi sjá Nepal í friði eftir að þeir
konungurinn því snúa heimleiðis hefðu náð Tíbet, enda myndu
aftur eftir þriggja mánaða út- yfirráð þeirra í Nepal styrkja
legð í Indlandi. mjög aðstöðu þeirra gagnvart
Deila konungs og forsætisráð- Indlandi. Af þessum ástæðum
herrans hófst í tilefni af því, að hafa bæði Indverjar og Bretar
konungurinn vildi ganga til fengið aukinn áhuga i seinni
móts við ýmsar kröfur um. auk- tíð fyrir gangi málanna í Nepai.
in réttindi almennings, en for- Þeir hafa m. a. óttast, að þjóð-
sætisráðherrann vildi fresta því.' félagsskipunin í Nepal gæti j
Þegar konungurinn sá sitt reynzt kommúnistum góður jarð Bretar munu hafa átt megin-
BEVIN
óvænna, tók hann það til ráðs vegur og því talið mikla nauð-
að flýja á náðir Indverja. Jafn- Jsyn á félagslegum umbótum þar.
framt því hóf svonefndur kon- I Konungur Nepals mun einnig
gressflokkur uppreisn - gegn hafa verið á sama máli og hafa
stjórn forsætisráðherrans, en
hún var fljótlega bæld niður.
Forsætisráðherrann hafði þann-
ig öll völd í sínum höndum, en
samt hefir hann talið hyggilegra
að semjaj enda munu bæði Ind-
verjar og • Bretar hafa kvatt
hann eindregið til þess. Aðal-
efni samkómulagsins milli hans
og konungsins er á þá leið, að
konungurinn felur honum að
fara með stjórn áfram, en þó
gegn því skilyrði, að kosið verði
til þings ekki síðar en á næsta
ári og skal það þá velja ríkinu
nýja stjóm.
Líklegt er talið, að forsætis-
ráðherrann' hafi fallizt á þetta
samkomula'g í trausti þess, að
hann og ættmenn hans geti ráð
ið verulega um, hvernig val
hins fyrirhugaða þings fellur.
Breytt aðstaða Nepals.
Það er elrki líklegt, að stjórn-
arkreppa eða stjórnarbylting í
Nepal hefði vakið mikla athygli
á venjulegúm tíma. Nepal er nú
sennilega ~ únnað afskekktasta
ríki veraldar, næst á eftir Tíbet.
íbúar þess; sem taldir eru sex
milljónir, lifa á fullkomnu mið-
aldastigi. Alþýðan býr við hin
verstu kjör, ,en eignir og völd
eru í höndum fámennrar yfir-
stéttar. Á siðari áratugum hefir
borið á ndkkurri frelsisvakningu
þar, en aðállega hefir hún þó
náð til méhntamanna, er sótt
hafa menntún sína til Bretlands
eða Indlands. Hinn áðurnefndi
kongressflokkur eru hin póli-
tísku samtök þeirra. Enn sem
komið er, hefir hann þó ekki
náð miklu fjöldafylgi og því
hefir almennt verið spáð, að
það ætti enn alllangt í land, að
nýi tímimn' héldi innreið sína
í Nepal.
deilur hans og forsætisráðherr-
ans rakið þangað rætur sínar.
Stjórnarhættir í Nepal.
Nepal skiptist upphaflega í
mörg smáríki. íbúarnir voru þá
flestir af tíbetiskum ættum og
voru Buddhatrúar. Á 17. öld réð-
ust Gurkar, einn herskáasti ind
verski þjóðflokkurinn, sem er
þáttinn í lausn Nepaldcil-
unnar.
Nepal seinustu 100 árin.
Það hefir átt sinn þátt í vel-
gengni Ranaættarinnar, að hún
hefir jafnan kappkostað góða
sambúð við Breta og því notið
fulltingis þeirra, er á þurfti að
halda. Hefir það verið henni
mikill styrkur. Yfirmenn Rana-
ættarinnar hafa jafnan borið
ýmsa heiðurstitla, sem brezki
herinn hefir veitt þeim, enda
Bramatruar, inn i landið og atti lét Nepal Bretum verulega lið-
þatt í þvi, að Það var gert að veizlu j té j tveimur síðustu
^riki Siðan hafa þessir tveir | heimsstyrjöldum. Það mun lika
þjóðflokkar blandað blóði og
sambýli þeirra verið sæmilega
gott.
Um skeið leit svo út, að Nepal
myndi komast undir brezk yfir-
ráð, eins og önnur smáríki Ind-
lands. Af því varð þó ekki og
hefir þar sennilega valdið miklu
um, hve afskekkt landið var.
Nepal hélt sjálfstæði sínu ó-
skertu og var að mestu leyti
lokað land fyrir útlendinga.
Sambúð Breta og Nepalsstjórn-
arinnar hefir þó jafnan verið
með ágætum, eins og síðar verð
ur sagt frá.
Um miðja seinustu öld varð
þýðingarmikil breyting á stjórn
arháttum í Nepal. Fram að þeim
tima mátti konungurinn heita
einvaldur. Þá var yfirmaður
Ranaættarinnar, Jung Bahand-
ur Rana, forsætisráóherra. Hann
fékk konunginn til aö fallast á,
að framvegis skyldi forsætis-
ráðherrann jafnan verða úr
hópi Ranaættarinnar og var það
ákveðið nokkru síðar með sér-
stakri stjórnarskrárbreytingu,
hvernig embættið skyldi ganga
í erfðir. Þessi skipan helzt enn
fram á þennan dag. Nú
verandi forsætisráðherra, Moh*-
un Shamser Rana, er yfirmaður
Ranaættarinnar. Raunverulega
er það Ranaættin, en ekki kon-
ekki sízt hafa verið vegna milli-
göngu Breta, sem samkomulag
náðist nú í deilu Mohun Sham-
ser og konungsins. Shamser mun
hafa talið hollt að fylgja ráð-
um Breta, eins og ættmenn hans
höfðu oft áðuf gert.
Mohun Shamser.
Mohun Shamser Rana, sem
nú er forsætisráðherra í Nepal,
er 65 ára gamall og kom til valda
fyrir þremur árum síðan. Hann
er sagður slyngur stjórnmála-
maður. Hins vegar þurfti hann
að glíma við meiri vanda en
fyrirrennarar hans, þar sem var
hin nýja og vaxandi frelsis-
hrcyfing í landinu. Það gerði
líka aðstöðu lians erfiðari, að
konungurinn hafði tekið sér
stöðu við hlið hennar, enda
hafði hann minna að missa en
Ranaættin, þar sem hann hafði
raunverulega ekki nema form-
leg völd. Tribuvan konungur,
sem hefir farið með völd síðan
1911 eða síðan hann var fimm
(Framhald á 6. síðú.)
Raddir nábuanna
Mbl. ræðir í forustugre n í
gær um ráðstafanir stjórn-
Innrás kinverskra kommún-1 ungsættin, sem hefir stjórnað arinnar í verzlunarmálunum.
Það segir:
Jafnframt þessu getur nú
fólkið valið milli verzlana. Ef
ein; verzlun hefir betri kjör
að bjóða, betri vörur eða ódýr
ar’, þá seljast hennar birgðir
vitanlega upp á undan hinna
og hún getur svo pantað sér
meira. Viðskiptin leggjast til
henhar og keppinautarn’r
verða annaðhvort að bjóða
viðskiptavinum sínum betri
kjör en áður eða missa af
þeim og draga saman seglin.
Þann;g áhrif hefir hið frjálsa,
sjálfvirka verðlagsefthlit neyt
andans, ef hann hefir milli
einhvers að velja.
En nú verða menn að gæta
þess, að það þarf að fullnægja
vissum skilyrðum til þess, að
þetta ástand geti haldizt.
Framhaldandi verðbólga hlýt
ur. að> gera þessar i:j arabætur
að engu. Væri til dæmis ráð- áranna verða enn í heiðri hafð
izt í almennar launahækkan- ar.
ir nú kæmi það fram í því, að ( Ennn er það ótal'ð, sem
kaupmátfeur peninganna ekki er minnst um vert, að á
minnkaði. Þá kepptust menn grundvelli hinnar frjálsu verzl
við að ná í eitthvað meðan unar er hægt að þrengja
I það er með „gamla verðinu". mjög að öllu verzzlunarokri og
Útflutningstekj urnar dygðu j binda enda á hið illræmdasta
ekki t:l að fullnægja eftir- ’ arðrán íslandssögunnar að
| spurninnr'-lnnanlands og fyrr fornu og nýju, verzlunararð-
en varir yrði enn á ný að taka rán ð. Nú geta menn haldið
, upp einhverjar hömlur á inn- | -ærzlun sinni til félagssam-
i flutn'ngi.iFengin reynsla síð- taka sinna eftir vild. Það er
ustu ára bendir óneitanlega ekki framar neitt rík'svald
til þess, að verði að teljast ag segja, að þessi ákveðna
j vafasamt, að sú skömmtun verzlun skuli endilega flytja
| yrði höfð á-þrann veg, að rétt- inn fatnað og mat fyrir svona
ur og frelsi hins almenna neyt mik'nn hluta neytendanna.
anda réði þar mestu um. | Það er hætt að selja menn
Menn skyldu því gera sér verzlunum á leigu og sk'pta
ljóst, að það er ekki víst að þeim eins og herfangi á milli
það frjálsa val á verzlunar- þeirra í opinberum skr fstof-
sviði, sem nú er að hefjast, um. Og menn skyldu varast,
verði varárilégt. Það getur orð að kalla slíkt yfir sig aftur.
Hvað stjórnar rógs-
málum Alþýðubl.?
Alþbl. er iðið við það, að
tala um og telja eftir allt,
sem gert er fyrir landbúnað-
inn. Svo langt gengur þessi
iöja, að borin eru fram bein
ósannindi. Þaúnig segir blað
ið í forustugreininni sjálfri í
gær „að bændur skuli fá
aukna fjármuni“ og cr það
sagt til að sýna ósamræmi
við það, að almenn launa-
kjör hækki ekki, og verður
þvi ekki skilið á annan veg
en þann, að bændum sé fyrir-
búin einhver tekjuviðbót. Af
þessu tilefni er rétt að fara
fáeinum orðum um verðlag
landbúnaðarframleiðslu og
breytingar á því.
Nú um allmörg ár hafa
allar breytingar á verði land-
búnaðarafurða farið fram
samkvæmt mati, sem raun-
verulega hefir fallið í hlut
sérstaks, hlutlauss embættis-
mann að gera, eftir að full-
trúar framleiðenda og neyt-
enda hafa hvorir tveggja lagt
fram sínar kröfur og rök fyr-
ir þeim. Það er þessi gerðar-
dómur, sem árum saman hef-
ir ákveðið kaupgjald bænda
og væri fróðlegt að vita, hvort
Alþbl. óskar eftir slíkri skip-
an fyrir hönd launastéttanna
eða hvers vegna það telur, að
bændur einir manna slkuli
eiga að búa undir gerðar-
dómi.
En hvaða reglur eru svo
þessum gerðardómi settar?
Verðlag landbúnaðarvara
er ákveðið á haustin. Það er
verðlagsgrundvöllur, sem
ekki breytist árlangt. Þá
eiga bændur að fá eftir á
hækkanir á kaupi sínu til
samræmis við þær hækkanir,
sem aðrir hafa fengið allt
síðasta ár. Kauphækkanir
annarra hækka því á sjálf-
virkan hátt verðlag landbún-
aðarframleiðslunnar,en bænd
ur verða þó að bíða eftir þeirri
hækkun, stundum mestan
hluta ársins. Þegar þetta er
skrifað er almennt kaup-
gjald hækkað um 7% frá því
gerðardómur ákvað kaup
bænda síðast til- samræmis
við önnur launakjör. Bænd-
ur njóta engrar sjálfvirkrar
leiðréttingar á þessu fyrr en
í september í haust.
Hins vífgar hefir dreifing-
arkostnaður mjólkur aukizt.
„Þjóðin hlýtur að sjálfsögðu Mjólkurbílstjórar, afgreiðslu-
ið, ef sæmilega gengur með
framleiðslu þjóðar'nnar og
ekki knúin fram einhverskon-
ar gengislækkun eða verð-
þensla eða framleiðslustörfin
trufluð svo að í ólestri fari.
En það er lika hægt að gera
þessa viðleitni að engu, ef
hinar íllu fylgjur verðbólgu-
Ef íslendingar bera gæfu
til að njóta þess verzlunar-
frelsis, sem nú hyll'r und'r,
ætti það fljótlega að sýna sig,
að það haldi velli sem hæfast
er, og er þá jafnframt trúlegt
að lækki risið á einhverju,
sem þyngsta bagga hefir bund
ið þjóðinni undanfarin ár.
að fagna auknum innflutningi
og verzlunarfrelsi. Vöruskort-
urinn hefir haft margháttað ó-
hagræði í för með sér undan-
farin ár. í kjölfar hans hefir
siglt svartur markaður og alls-
konar brask og spákaup-
mennska. Strangt verðlagseftir
lit hefir ekki getað komið í veg
fyrir það. Meðan vöruskortur
ríkir er aldrei hægt að koma í
veg fyrir óeðlilega verzlunar-
hætti. Það er sama, hversu
strangar reglur eru settar í því
skyni. Þetta veit allur almenn
ingur af reynslunni að er satt
og rétt.
Stjórnarandstaðan hefir tek-
ið furðulegá afstöðu til ráðstaf
ana ríkisstjórnarinnar til þess
að bæta úr vöruskortinum .—
Bæði kommúnistar og Alþýðu-
flokksmenn hafa undanfarra
mánuði fjargviðrast yfir vöru-
skortinum og kennt hann ríkis
stjórninni. Nú þegar stjórninni
hefir tekizt að skapa grundvðll
fyrir umbótum i þessu efni
telja þessir sömu flokkar að
aukinn innflutningur sé jafn-
vel tiíræði við launafólk í land
inu!!! Hvernig er nú hægt að
botna í svona málflutningi?!“
Já, það er vissulega erfitt
að átta sig á málflutningi
st j órnarandstöðunnar.
fólk og skrifstofufólk Mjólkur
samsölunnar hefir fengið sín
7% eins og aðrir. Það hefir
mátt skilja á Alþbl. að það
væri ranglátt að taka þá kaup
hækkun af neytendum með
hækkuðu útsöluverði. Hitt
væri sæmra að draga það af
kaupi því, sem gerðardómur-
inn ákvað bændum í haust
og nú er orðið 7% á eftir al-
mennum launastiga neyt-
enda.
Hitt er svo annað mál, að
hin almenna launahækkun
hlýtur óhjákvæmilega að
segja til sín í hækkuðu verði
landbúnaðarafurða á næsta
hausti, hvort sem Alþbl. verð
ur þá búið að gleyma hækkun
inni hjá sínu fólki eða ekki.
Hvaða tilgang getur nú
Alþbl. haft með þvi, að vera
að gera annað eins og þetta
að rógsmáli á hendur bænd-
um og telja öðru vinnandi
alþýðufólki trú um að bænd-
ur sitji yfir hlut þess?
, Það er erfitt að hugsa sér
nema eina skýringu á þvi. —
Hún er sú, að Alþbl. vilji
sundra alþýðunni, gera verka
(Framhald á 4. síðu.)