Tíminn - 12.06.1951, Blaðsíða 3

128. blað
TÍMINN, þriðjudágtnn 12. júní 1951.
Draumarnir hafa rætst
Rabbað við Helga Haraldsson á Hrafnkelsstöðum
Einn af merkustu fjárrækt
armönnum landsins, Helgi
Haraldsson á Hrafnkelsstöð-
um, á sextugsafmæli í dag.
Hann er fæddur að Hrafn-
kelsstöðum í Hrunamanna-
mannahreppi 12. júní 1891.
Hann er sonur Haraldar
bónda þar Sigurðssonar og
konu hans, Guðrúnar dóttur
Helga Magnússonar í Birting
arholti.
Helgi var á ferð í Reykjavík
fyrir fáum dögum og náði þá
blaðamaður hjá Tímanum
tali af honum. Þegar minnst
var á vorið og fénaðarhöld
svaraði Helgi því til, að í
haust yrði allt hans fé fellt
vegna fjárskiptanna eftir 30
ára ræktun.
Við hvað miðarðu það?
— Ég fór að tilhlutun
Hreppamanna norður í Þing
eyjarsýslu haustið 1920 og var
þar einn vetur og vor til að
læra fjárrækt. Ég var hjá
Helga á Grænavatni. Þar
fannst mér ég læra margt og
hafa gott af kynningu minni
bæði við fólk og fé.
Um vorið hafði ég svo heim
með mér 10 gimbrar og
nokkra hrúta. Ég rak féð til
Akureyrar, þaðan var farið
með skipi til Reykjavíkur og
kiudurnar síðan reknar aust-
ur í Hreppa.
Ég hefi aldrei gleymt því,
sem Sigurgeir á Helluvaði
sagði við mig þegar ég lagði
af stað að norðan. Hann sagði
þá við mig: „Mér líkar þetta
fé að mörgu leyti vel en legðu
þér eitt á minni.
Varastu skyldleikarækt Þaö
er svo stutt inn í gallana í
okkar fé, að þaö þolir ekki
skyldleikaræktun".
— Hvernig hefir þér gengið
með þennan stofn að noröan?
— Það sannaöist á honum,
að það er hægt að flytja fé
úr Þingeyjarsýslu án þess að
það skemmist. Ég hefi reynd
ar fengið fé víðar að á seinni
úrum.
— Og er orðin mikil breyt
ing á fé í Hreppunum?
— Þegar ég var á Grgpna-
vatni þekktist það ekki syðra
að vigta fé á fæti. Við vigtuö
um þá ærnar á Grænavatni
og þyngsta ærin þar var 140
pimd. Það vakti talsvert um-
tal i Þingeyjarsýslu þann vet
ur, að ærnar hjá Jóni á Sig-
uröarstööum í Bárðardal voru
120 pund að meðaltali. Ég
skriíaði Sigurði bróður mín-
um og bað hann að vigta ærn
ar heima. Þyngsta ærin á
Hrafnkelsstöðum var þá 100
pund. Ég held við tryöum því
varla núna.
Ég var á Hvanneyri 1909—
1911. Halldór Vilhjálmsson
bað nefnendur sína að senda
sér bréf og segja fréttir.
Seinni veturinn minn las
hann fyrir okkur bréf úr Ár-
nessýslu. Bréfritarinn hafði
komið til Gests á Hæli, þar
sem hann var að slátra sauð
um sínum. Það voru fjögurra
og íimm vetra valdir sauðir,
enda jöfnuðu þeir sig með
rúmiega 50 punda fall.
Þeim þótti það heldur lélegt
piltunum að vestan. Júlíus í
Garpsdal elti okkur til að
minna olckur á að „valdir
sauðir“ hjá okkur væru eins
Og ær hjá þeim.
Árið 1920 lét faðir minn
30 .^xuðij í :J'áturh’,ús, alla
þriggja vetri og eldri. Þeir
voru 25 kg. til jafnaðar og
þaö þótti gott. í haust voru
Helgi Haraldsson
dilkarnir mínir 13,12 kg. og
þriðjungurinn af þeim tví-
lembingar. Þeir voru 23 til
24,5 kg. líkt og sauðirnir fyr-
ir 30 árurn. Mig dreymdi ekki
um þaö þegar ég var á Hvann
eyri.
Máiborinn dilkur fvá Tungu
felii var 27,5 kg. Þeir voru
það ekki Tungufellssauðirn-
ir fyrir 20 árum.
— Af hverju helduröu að
þessi breyting stafi?
— Bæði af meðferð, og kyni.
Ég er viss um, þótt þeim sé
ekki hátt lof haldið karakúl-
pestunum, að þær hafa
kennt bændunum margt.
Bændur hafa meðal annars
lært það, að þeir þurfa ekki
jafnmargt fé og áður til að
hafa eins mikinn eöa meiri
arð af búum sínum.
— Er margt tvilembt hjá
þér?
— Svona helmingur. Núna
á ég 42 ær með 65 lömbum.
Það má alveg hafa vald á því
hvað tvílembt er.
— Er það nú ekki eitthvaö
ætterni líka?
— Jú. Fjárkyn eru misjafn
lega frjósöm. En ær veröa
fremur tvílembdar ef þær eru
í bata um fengitímann. Vilji
menn fá allt tvílembt er nauð
synlegt að fylgjast með ánum
næsta hrútmál fyrir fengitim
ann og fafa svo að gera þeim
vel fimm dögum áður en röð
in kemur að þeim. Þannig
má fá flest lömb.
Aid
arandLnn.
— Þú segir að fimm dagar
séu mátulegur tími.
— Já. Það er margt merki-
legt í náttúrunni. Hefirðu tek
ið eftir því, ef góð er tíð á
vorin eftir að kartöflur eru
settar niður verður fleira und
ir en ef vorhart er? Það er
eins og þær miði frjósemina
við þaö, hvað útlit er fyrir
að þær komi mörgum til
þroska.
— Ó nei. Ég hefi nú ekki
tekið eftir því. En-það er ann
ars talsvert merkileg búnaðar
saga, sem þú og þínir jafn-
aidrar hafa iifað.
— Þegar ég var barn tíðk-
nðust fráfærur. Þá voru á ann
að hundrað ær i kví heima.
Geidingar voru allir aldir,
ám Og gimbrarlömbum slátraö
til heimiiis. Sauðir reknir suð
ur. Lambsskrokkarnir voru
þá innan við 20 pnnd.
Þetta breyttist á stríðsár-
unum fyrri og upp úr þeim.
Þá varð-verra að fá fóik, kjöt
ið hækkaði í verði og menn
fóru að láta ærnar ganga
með og slátra dilkum. Svo
fóru bændur að fjölga kún-
nm, og nú er Hrunamanna-
hreppur í fremstu röð með
mjólkurframleiðslu.
Dæmi eru til þess og þau
fleiri en eitt, að bændur í
Hreppunum hafi fengið 24 kg.1
af kjöti eftir ána, og þá erl
það einu kg. minna en þótti1
gott meðaltal af fullorðnum
sauðum.
— Og nú á að fella þennan
fjárstofn ykkar í haust.
— Já, en þá verðum við að
liugsa líkt og Bernhard af
Weimar við Lútzen þegar
Gústaf Adolf lá fallinn: „Nú
er ekki um undanhald að
ræða, heldur hefnd, sigur eða1
dauða“. Og það tekur enginn
frá okkur þá reynslu, sem við I
höfum fengið og við fáum
nýjan og heilbrigðan fjár-
stofn aftur.
— Jæja. — En viltu nú
ekki segja mér eitthvað af
sjálfum þér?
— Nei. Það held ég ekki.
Þar er ekki frá neinu að
segja. Við látum þetta nægja,
sem komið er um skepnurn-
ar.
íslandsmótðð hafið
Knattspyrnumót íslands í
meistaraflokki hófst á sunnu
daginn með leik milli Fram
og KR. Fimm félög taka þátt
í mótinu, Reykjavíkurfélögin
Fram, KR, Valur og Víking-
ur og íþróttabandalag Akra-
ness sendir einnig lið. Fyrir
leikinn gengu félögin inn á
völlinn og Jón Sigurðsson
forseti Knattspyrnusam-
bands íslands setti mót-
ið með stuttri ræðu.
Síðan hófst leikurinn milli
Fram og KR og urðu úrslit þau
aö Fram sigraði með tveimur
mörkum gegn einu. Guðmund
ur Jónsson skoraði fyrsta
markið fyrir Fram i fyrri
hálfleik, en Ólafur Hannesson
jafnaði fyrir KR í seinni hálf
leik. Sigurmark Fram skor-
aðj Haukur Bjarnson úr víti-
spyrnu, sem dæmd var fyrir
grófa hrindingu hægri bak-
varðar KR. Þessi úrslit komu
nokkuð á óvart og gera úrslit
mótsins tvisýnari.
Lið Fram var þannig skip-
aö talið frá markmanni. Adam
Jóhannsson, Karl Guðmunds
son, Guðm. Guðmundsson, Sæ
mundur Gíslason, Haukur
Bjarnason, Hermann Guð-
mundsson, Karl Bergmann,
Magnús Ágústsson, Lárus Hall
björnsson, Guðm. Jónsson og
Dagbjartur Grímsson.
Lið KR: Berður Bergsson,
Daníel Sigurðsson, Guðbjörn
Jónsson, Helgi Helgason,
Steinn Steinsson, Sverrir
Kjæresteð, Ólafur Hannesson,
Steinar Þorsteinsson, Hörður
Óskarsson, Sigurður Bergs-
son og Gunnar Guömunds-
son.
Dómari var Ingi Sigmunds-
son.
í kvöld keppa Akurnesing-
ar við KR. Ekki þarf að efa,
að fjölmennt verður á vellin-
um í kvöld, því mikill áhugi
er fyrir að sjá lið A*;urnes-
inga. Ríkarður Jónsson leikur
nú með því og hafa margir
spáð, að Akurnesingar beri
sigur úr býtum í mótinu.
En yfirleitt má búast við
skemmtilegum leikjum, þar
sem liðin eru öll mjög jöfn að
styrkleika.
í 70. tölublaði Tímans skrif
ar Gunnar Bjarnason grein
er hann nefnir „Tamning
hesta“. Margt það sem G.B.
segir þar, er sannarlega þess
vert, að því sé gaumur gef-
inn. Það er illt til þess að
vita, ég vil segja hörmulegt,
að á fjölda b-æja skuli varla
vera til hestur svo taminn til
reiðar, að á honum sé smal-
andi.
Á liðnum öldum hefir hesta
mennska verið snar þáttur í
lífi þjóðarinnar og með hnign
un hennar glataði þjóðin ein
um sínum glæsilegasta menn
ingarþætti.
í mínu ungdæmi var talið
að fararskjótinn segði mikið
til um eigandann.
í minningarorðum um stór
merkan bónda, nýlátinn, var
sagt, að hann hefði alltaf ver
ið á glæstum gæðingum. Var
þaö eitt af mörgu sem hon-
um var sagt til vegsauka.
G. B. segir: „Hestamennska
og hestatamning hefir verið
í mikilli hnignun undanfar-
inn áratug, er ekki „móðins“.
Ungmennafélögin og íþrótta-
félagarnir hafa bundið hugi
og áhuga unga fólksins við
margvíslegar íþróttir og tíma
frekar æfingar, en skeytt
minna um hina þj'óðlegu í-
þrótt, hestamennskuna, sem
raunar er þjóðlegasta íþrótt
okkar. Verkþekking og verk-
menning hefir hingað til ver-
ið vanrækt um of í uppeldi
æskunnar. Unga fólkið hefir
í stórum stíl verið menntað
frá framleiðslustörfunum.
Sorglegt dæmi um þetta er, að
það er undantekning ef ung-
ur sveitapiltur hefir áhuga
fyrir að hirða og temja
hesta.“
Þetta segir maður, sem er
gagnkunnugur um land allt
og er það mjög umhugsunar-
vert, ef stefnt er með unga
fólkið á alranga braut.
Mér finnst mikil breyting
á hugsunarhætti unga sveita-
fólksins nú frá því sem var
fyrir 30'—40 árum. Þessi breyt
ing kemur fyrst og fremst (
fram í minnkandi áhuga á|
öllu þvi, sem skepnum við-;
kemur. Ég minnist þess. að ’
þegar ég var að alast upp fyrir t
30—40 árum, að þá þótti það,
sjálfsagt að sýna gestum, sem
að garði bar að vetrarlagi, j
fyrst og fremst lömbin. hrút-
ana og svo folana, sem verið
var að temja. Var að þessu
gengið með mikilli ánægju af
beggja hálfu. Nú þekkist
þetta ekki lengur að heita
má, en í þess stað talar unga
fólkið um skemmtifundi, böll,
sjónleiki o. s. frv. Þá áttu flest
ir ungir piltar reiðhest og var
þá ekki ótítt að þeir hevjuðu
fyrir þeim um helgar um slátt
inn, en nú er það eins og G.
B. segir, hrein undantekning
ef ungur sveitapiltur hefir á-
huga fyrir hestum og í raun
og veru fyrir nokkru þvi, sem
skepnum viðkemur eins og
áður er sagt. Það er hreinn
viðburður að sjá ungt fólk
Óðandi á ferð og heyrt hefi
ég farið undrunar- og óvirð-
ingarorðum um það að vera
á hestum. Unga fólkið þekk-
ir ekki og fer á mis við þá un-
un, sem góðhesturinn veitir
þeim, sem kann með hann að
fara. Ég þekki enga skemmt-
un, sem tekur ferðalagi á góð
um hestum með skemmtileg-
um félögum fram.
„Knapinn á hestbaki er
kóngur um stund.
Kórónulaus á hann ríki og
álfur“.
Heyrt hefi ég menn hafa
orð á því, hve dýrt sé að eiga
reiðhest og vitanlega þess dýr
ara þess fleiri sem þeir eru.
Veit ég það víst að of mikið
má að öllu gera en eins og er
virðist óhóf í þessu efni nokk
uð fjarri. Ég minnist eins at
viks fyrir alllöngu síðan. Til
mín kom gildur bóndi að vor-
lagi. Það mun hafa verið í
byrjun maí. Færö var þung af
aur, en ekki tafði það bónd-
ann, sem bar mjög fljótt yfir.
Hann reið glófextum hesti og
annar með sama lit • hljóp
með. Báðir voru hestarnir
stólpagripir, stórir og vel með
farnir í bezta lagi. Ég hafði
orð á því, að þeir hefðu ekki
bitið klakann í vetur. „O nei“,
sagði bóndinn. „Það hafa þeir
nú ekki gert. Ég hefi aldrei
beitt þeim á klakann, klárun-
um, sem hafa borið mig og
þaö hefir treinst úr heyjun-
um hjá mér samt furðanlega
og ekki verr en hjá hinum“.
Þetta var sem fyrr segir gild
ur*bóndi, heyjabóndi.
Þaö er ömurleg sjón að sjá
ungt sveitafólk hrúgast upp á
vörubíl urn marga helgi og oft
ar þó, allt sumariö eltandi
dansskröll, hvar sem þau er
að finna, þar sem nóg er af
hestefnum, ef þeir væru tamd
ir og nóg af grasi til fóðurs, ef
dugur væri til að afla þess.
Ég get vorkennt því fólki,
sem á þessum nýsköpunar og
upplausnar tímum hefir slitn
að úr tengslum við íslenzka
sveitamenningu, eltandi
augnabliks sápubólu. Þessari
menningu, sem fleytt hefir
þjóðinni yfir aldirnar, og á-
nægjunni af samlífinu við
skepnurnar.
Og svo skulum við að lok-
um ganga um garð hjá Bene
dikt í Hofteigi og heyra hvað
hann segir um hestinn og
bóndann:
„Tamningin verður íþrótt
og meðferðin eitt af samvizku
spursmálum bóndans í ábyrgð
inni á heimili sínu og hlut-
verki í þjóðfélaginu. Góðir og
traustir hestar hafa um alla
sögu veriö óskeikult ytra tákn
um hinn innri styrkleika bónd,
ans. Hinn lundari áhugasami
bóndi getur ekki notað litil-
fjörlegan hest nema með því
að kvelja sjálfan sig og niðra
sjálfan sig, og hann verður of
seinn til allra móta og tæki-
færa lífsins. En þegar hestur
og maöur svara hvor til ann
ars í hlutverki sínu og formi
lífsins verður úr því sú sam-
sæld, sem fræg er.úr skiptum
þessara aðila í íslendinga ör
lögumj' Hér knýr hvor aðilinn
annan. Hér liggur ein af
þroskabrautum þjóðlífsins‘“.
Dulinn frá Dal.
Kominn heim
Ófeigur J. Ófeigsson,
læknir.
1. flokks
Gólfteppi
2x3, 3x4, 3x5 m til sölu.
Upplýsingar í síma 81267.
SL.
Anglvsiugasfimi
T i )i \ \ s 44
81300
> »■